De arte rhetorica libri quinque lectissimis veterum auctorum ætatis aureæ, perpetuisque exemplis illustrati; auctore p. Dominico Decolonia ..

61쪽

Quid memorem insandas eaedes, quid facta' Tyranni Enta capiti ipsus generique reservant. Mortua quin etiam iungebat corpora vivis Componens manibusque manus atque oribus ora , t Tormenti genus & sanie taboque fluentes, Complexu in misero , longa sic morte necabat.

g. VI. De Amplificatione per congeriem consequentium. OVid est Ampli alia per eongeriem eon sequentium λR. Est ea in qua plura ponuntur acervatim ex eadem re consequentia. Ex hoc loco Virgilius noctem egregie describit AEneidos 4. amplificando res

varias quae noctem serme consequuntur e Nox erat, & plaeidum earpebant sessa soporem Corpora per terras, silvaeque & saeva quierant AEquora: cum medio volvuntur sidera lapsit, Cum tacet omnis ager, pecudes pictaeque volucres, Quaeque lacus late liquidos, quaeque aspera dumis Rura tenent; somno positae, sub nocte silenti, Lenibant curas & corda oblita laborum.

f. VII. De Amplifieatione per comparationes, similitudines, oc exempla. Ori Amplificatis per eomparationes , similitudianes er exem Ia R. Est ea quae fit per unam, vel per multas comparationes ac similitudines, & per unum exemplum, vel per plura . Fiet Amplificatio per plures comis parationes , si dicas, v. g. cum Tullio in Pisonem: Ego non te vecordem, non furiosum, non mente captum , non tragico illo ' Oreste , aut Athamante dementiorem putem vel fi dicas, cum Nartiali, in improbum quemdam Gaurum, qui sua lutulenta vitia magnorum virorum exemplo sol

62쪽

Elementa Rhemrica .

In Gairum. Cura nimio gaudes noctem producere vino, Ignosco; vitium, Gaure, ' Catonis habes. Carmina quod scribis Mulis & Apolline nullo ;Laudari debes , hoe ' Ciceronis habes. Quod vomis, ' Antoni; quod luxuriaris , Apiei: Quδd sui es; vitium, dic mihi , culus habes Fit Amplificatio per unam tantum si inititudinem in hoc Virgilii loco, ubi fortissimain AmaZonem Caiam illam de imbelli hoste nullo labore triumphantem sic exprimit AEneid. D. l. Quam saeile aecipiter saxo sacer ales ab alto

Consequitur pennis sublimem in nube columbam , Comprensamque tenet, pedibusque eviscerat uncis: Tum cruor & vulsae labuntur ab aethere plumae.

Itemque in Libro septimo, ubi Reginae Amatae furorem ac circumcursationes depingit lepidissima turbinis verbere a pueris ago tali suntlitudine .

Ceu quondam torto volitans sub verbere turbo, Quem pueri magno in gyro , vacua atria circum, Intenti ludo exercent: ille actus habena Curvatis sertur spatiis : stupet inscia turba, Impubesque manus mirata volubile buxum . Dant animos plagae : non cursu segnior illo , Per medias urbes ' agitur, populoique seroces . .

Addito denique pulcherrimam istam juvenis 'Pa, Iantis a Turno occisi cum flosculo decerpto compi, rationem, quam Scaliger quovis nectare dulciorem

non veretur appellare . . .

me juvenem agresti sub'linem in stramine ponunt lQualem virgineo demessiun pollice notem, i Seu mollis violat, seu languentis hyacintha, Cui neque lalgor adhuc necdum sita forma recellit.

f. VIII.

63쪽

montrariorum . . v

OVM s Amplificatio pιν confictionem contrarioνumis inter se pugnantium t- . R. Est ea qua plura contraria per antitheses Opponuntur, ut illa Ciceronis in Catilinam e me ver quis ferre possis, inertes homines fondsimis insidiari . fluinii mos prudenti mi1 3 ebrioses juriis ι dormientes vigis.lantibus 3 In idem est illud ejusdem Cicerosis in Pi- . , sonein & Abinium Consules r Lui latrones igitur , siquidem vos Confules t qui pradones e qui hostes qui

proditores ' qui Tyranni nominabuntur e Magnum n . men est, magna species, magna majestas Cohsulis. Non. capiunt angustia pectoris tui et non recipit Iavisas sa cnon egestas, non infirmitas ingenii sustinet , non insolemtia rerum seeundarum tantam personam , tam gravem

Sic etiam Seneci in ' Thyester. . , dis sic

scripta.

Quem dies vidit veniens superbum, Hunc dies vidit veniens jacentem . / t . .

Tale est etiam incerti auctoris sed tamen antiqui, in Alexandri magni tumulum: Suffieit huic tumulus, cui non sestecerat orbis: . Res brevis huic ampla est, cui suit. ampla brevis. Ex hoc eodem loco magni nominis poeta Santolius . ... Victorinus admirabiles Sanctorum virtutes amplificat

per congestas antitheses. in i

Illis summa fuit gloria despici, P. rati, Blis divitiae Pauperiem pati,

s. IX.

64쪽

Elementa Rhetorica . s. ix. . De Amplificatione per incrementum.

ori st Amplificatio per ineramentum. R. Est ea qua oratio veluti per gradus viis detur augeri & ascendere donec ad summum peris venerit. Ita Tullius Verris crudelitatem eis per imcromentum deducit , ut verba explanando crimi. ni non uItra suppeditent. Facinus est, inquit, vim

erro civem Romanum 3 prope parricidium meam. id dicam , in erveem tollaro ' Nihil addi jam videtur ad kane amantiam , improbitatem , crudelitatemquaposse. i i

Vide etiam quomodo per gradus & per Incremem tum assiirgat oratio, in hac sapientissima Senecae sententia. in epistola ad Lucilium: Magna vita parariab

Tur male agentibus: maxima nihil agantibus r. tota aliud agentibus.

i De Amplificatione verborum . ,

De hoc toto Capite tametsi sumus propediem amcuratissime dicturi; postulat tamen instituti nostri r tio,. ut cursim illua in antecessum delibemus, . Euomodo fit Amplificatio verborum R. Fit sex praecipue modis. I. Per verba transIa. ea seu metaphorica . a. Per Verba superlata . 3. per verba synonyma . q. Per verba gravia & illustriora . s. Per periphrasim seu circumlocutionem. 6. Per repetitionem

FIt igitur primum Amplificatio verborum per verba metaphorica, quae nempe mirum in modum valent ad excitandos animos & ad orationem grandiorem efficiendam. Suid est Metaphoνa seu rranslatis R. Est quoddam loquendi genus quo vox aliqua a propria laa significatione transfertur ad alienam,

V. g. l. X.

65쪽

. 4. 61 Elementa Rhetorica . v. g. si dicas: Prata risise , parietes gestire gaudis , ali sem usa ira incensaem , inflammatum eupiditate .emora iamiam a voces illae omnes sunt metaphoricae , quia tribuunt pratis & parietibus ritum &gaudium, quae propria sunt hominis solius . Idem plane dicito de ceteris locutionibus , quae imbuunt homini flanimam , & incendium igni proprium , &c. Fiet igitur Amplificatio per Metaphoram, si cum Virgilio dicas de AEnea irator

- Irarumque omnes etandit habenaa.

vel si di eas de Didone;

-- Magnoque irarum fluctuat aestu.

Quia habenas &aestum, quae propriε eonveniunt equis ac fluctibus, tribuis AEneae & Didoni . Items de homine impavido & imperterrito dicas cum Horatio in odis rIlli robur & aes triplex .

Circa pectus erat, qui fragilem truci Commist pelago ratem Primus a

α. It Amplificatio. per verba superiata, hoe est L quae veritatem luper/nt, & plus dicunt quam reapse esse possit. Ut cum ait Tullius de Iulio Caesare, in oratione pro Marcellor Domuisti genres manitate barbaras, multitudinclinnumerabiles, loris infinitas , omni copiarum genem abundantes . Itemque

cum dicit de Pomprio in oratione pro lege Mani. sat aeuis ius eum hoste confixit, guam quisquam cum

inimiso concertavit: plura bella sest, quam alis log runt e plures Provincias confecit, quam Hii conrupiaverunt e cujus adolescentia ad scientiam rei mitisapis non alienis praceptis, sed stas imperiis ι non ossensio, abelli , sed victoriis ι Mn m a diis , sed triumphis seriarisa.

Hanc amplifieandi artem adhibuit Virgilius

66쪽

Elmenta Rhetorica . . AEneidos Libro ix. cum de Turni equis dixit per

by perbolem . Qui candore nives anteirent, eursibus auras.

Item cum de equo Trojano dixit rInstar montis equum , divina Palladis ne EdifieanL. Sed nusquam magis indulsisse videtur huic Schemati, quam cum Amazonem ' Camillam laudans Li.

bro septimo dixit per verissimam hyperbulem:

Illa vel intactae segetis per summa volaret Gramina, nee teneras cursu laesisset artoas rvel muς per medium, suctu suspensi tumenti, Ferret iter, celeres nec tingeret aequore plantas.

R. Fit per congeriem verborum & sentenistiarum idem pene significantiumr ut cum ait Cic. ro pro Ligarior Quid enim, obera, eatis ille distriseias in acie pharesalica gladius agebat eujus latus m. ero illa petebat qui sensus eras armorum tuorum qu tua mens oculi λ manus ρ ardoν animi quid evi bar δ quid optabas r Vide quam multa sina hic ver idem penε significantiae gladius, m- , armaὐ smfus, mens, Animus, cupiabas, optabas. Quae sane Synonymorum Coacervabo acrem in primis&illustrem

reddit orationem, ut liquet ex hoc alio ejusdem CLceronis exemplo in Catilinam e 2 on feram, non patiar, non am 3 & ex duobus hisce Virgilii versibus AEneidos Libro primo, ubi ' Ilionaeus Rineae sortis Q adhue ignarus sic de illo ad Didonemr Pracipuis Quem si fata virum servant a si vescitur aura et . . AEtheesa; nec adhue crudelibus oecubat umbris.

g. XIII. O miast D Amplificaria ter verbagramiara O MU

67쪽

'sa, Elementa Rhetoriea .sgnifieantius exprimant, &in quibus plenum quiddam , numerosum & sonans esse videatur 3 eujuGmodi sunt ista e Polluerat stupro sanctissimas religio--s; senatussanctissima deereta perfregerat. Itemque il-Ia in Verrem e Non enim furem , sed rapsorem ; non adulterum , sed expugnatorem pudicitia 3 non saeriis. sum , sed hostem sacrorum religionumque ; non siem rium , sed erudetissimum earnificem eivium sociorumque in vestrum judicium adducimus.

Ejusdem etiam generis sunt magnifiea illa Virgilii

verba de Didone moritura: At trepida & eceptis immanibus estera Dido,

Sanguineam volvens aciem, maculisque trementes Interfusa genas, & pallida morte futura, Interiora domus irrumpit limina, & altos Conscendit iuribunda rogos, ensemque reeludit Dardanium, non hos quaesitum munus in usus.

His 'addito denique splendidam illam Horatianam Amplificationem de miseris , quibus obnoxii ferme sunt homines, animi perturbationibus oti

Lib. 3. -

Non enim gara', neque consularis Summovet lictor miseros tumultus Mentis, & euras laqueata circum Tecta volantes Scandit aeratas vitiosia naves Cura , nee tumas equitum relinquit Ocyor cervis & agente nimbos oeyor euroa

O mo . Iis Ampli eatis per pariphrasim , seu ei

eumlocutionem

R. Fit eum longiori verborum ambitu circuituque dicimus quod brevius ac simplicius diei pol rat . Ita Cicero pro Milone, cum gravius videretur dicere Clodium a Milone suisse Occisum, maluit illud hac verborum circuitione mollire et In quos in

68쪽

Elementa Rhetoricae. 6seenses ira, vitamqua domini desperantes eum diridisser, hast in poenas quar ab eo servi fidetis pro domini visa

expetierunt.

Circumloeutione Virgilius utitur AEneid. I s. cum pro hac una voce Moritur sic ait rolli dura quies oeulos & ferreus urget Somnus: in aetemam clauduntur lumina noctem. Et in ecloga prima ubi pro hac una voce Iam advespeν eis, , longiori hac, tritaque utitur peru

Et iam summa proeul villarum culmῖna fumant, Masoresque eadunt altis de montibus umbrae. Schema idem adhibet Ovidius , cum ait: Longis ve sebas adde breves , pro Seribe elegias . Habes etiam apud Plautum rinani periphrasim, cum Leno fici in pu is precatur convivis et Dii Deiant tit id bibatis quod vos s.

numquam transeat.

Nota Periphrasim apud Poetas esse frequentiorem quam apud Oratores. Quod si non idonea sit, veIsi nimis redundet , jam non appellabitur Periphrasis, u ssed ' Perissologia . Sermon a

redundanae

De Amplificatione per repetitionem. O V m G si Amplificatio per repetitionem

R. Fit cum verbum idem , sive ornatus caula , sive ad motus excitandos iteratur duplic turque vel in principio , vel in fine, vel in medio dictionis . Ut cum ait Tullius: Vidi enim, vidi penitusque perspexi. Sed utitur in primis hoe Amplimeationis genere in exordio orationis pro Roscio

Amerino, cum ait r Accusant ii qui in fortunas ejus invaserunte Causam dicit is , eui praeter ealamitatem nihil reliquerunt . Accusant ii , quibus oecidi patrem Sexti Roscii bono fuit di Causam dicit is, cui non mod tactum mora patris attulit, varum etiam egestatem . Acmone hi qui hune ipsum jugulare summe cupie E ruptἰ

69쪽

εδ . Flementa Rhetorica .ram' Causam dieit is qui etiam ad hoc ipsum iudieium

eum nasidio venit , m his ibidem ante oculos vestros reueidetur . Denique rece ant ii quos populus postae rosiam dieit is qui unus relictus ex illorum nefaria eade restat.

Quantopere verb vaIeat Repetitio ad addemdam vim pondusque orationi & ad affectus ciem dos , discere poteris ex sequentibus exemplis . Priora tria sunt ex heroicis Ovidii Epistolis , in quibus, si quid iudico, prae caeteris omnibus illius operibus , elegantiae , ingenii & eloquentiae lumen quoddam elucet; in primo sororem Annam sic compellat infelix Dido:

Anna soror, soror Anna, meae male eonsesa culpae . In aItero ' Demophoontem ita compellat PhyLsS . Credidimus blandis, quorum tibi copia, verbis: Credidimus generi, numinibusque tuis: Credidimus laetymis: an & hae simulare docentur Hae quoque habent artes, quaque jubentur, eunt.

In tertio conjux Herculis Ddaneira , cum ilIi per imprudentiam mortem intulisset , in has justi doloris voces erumpit identidem r. Impia quid dubItas Dejaneira mori mi mini quid feci quo me suror egit amantem λImpia quid dubitas Dejaneira mori ptilita ' Nesseio misi tibi texta veneno. G. ... Impi quid dubitas Dria ira moriam Amplificationis per repetitionem exemplum ι----,- -ppeditat tibi Tullius in illis quartae Philippiea,

viam . . s. Verbis e Non ea vobis , aeuirites, eum eo hoste eertamen , cum quo aliqua pacis possit esse condisio . Et in ratione pro Post humo: Vos, vos, inquam, 'si Senatus frequens restitit. '

Quintum exemplum habes apud Virgilium AEneid. s. ubi Nisus non sibi, sed amico Euryalo timens, sic nostes alloquitur i

70쪽

Elementa Rhetorica. 67Me, me, adsum qui Dei, in me eonvertite senum, o Rutuli: mea fraus omnis 3 mhil iste nec avius, Nee potuit. 'Sie etiam Dido Lib. 4. Vel pater omnipotens adigat me fulmine ad umbras, Pallentes umbras Erebi, noctemque prosundam a te pudor quam te violem . Sextum habes apud Senecam , ubi se loquitur Medea furens: Da, da per auras eurribus patris vehi. Ultimum denique dat ovidius , in illa arti Sciosissima repetitione , per mutuam transmutatio

nem facta e

Semibovemque virum , semisπ-que bovem. Euam quidem Critiei eur tollere voluerint non inte

ligo, inquit Scaliger in sua aurea Poetica est enim&ingeniosa, & arguta, & veneris plena, quemadmodum haec alia ejusdem ovidii repetitior

Cedere jussit aquam: jussa recessit aqua. Luibusnam potissimi m Aginis varianda eris O distim

R. PraecIpua, quae Amplificationem ornant Scommata, sunt Hypotyposis , & Exclamatio , de quubus supra dictum a nobis est. Quibus addito tria alia, nempe Prosopopo am, Apostrophem, Inte rogationem , ceterasque id genus vehementiores figuras, de quibus agendum nobis erit in Libro de Elocutioue. g. XVI.

Quid sit in Amplificatione

vitandum reo sunt in primis vitia, ac veluti scopuli quidam duo , in quos incurrere solent Tyrones, uum orationem amplificant. Primus scopulus est C E , illo-