De libertate et praemotione secundum mentem D. Thomae

61쪽

hivi. quae St. ad 2, electio consequitur Sententiam, Vel judicium, quod est siqui conglusio syllogismi operativi. Undo illud cadit sub oluetion0, quod se habet ut conclusio in syllogismo operabilium si). ἡ In loco autem ad quem hic revogat, dixerat noster Dossior: φ Ad secundum dicendum quod conclusio syllogismi, quae iis in operabilibus, ad rationem pertinet, et digitur Sententia, Vel judicium, quam sequitur electio; et ob hoc

ipSa conclusio pertinere videtur ad electionem fan-qunm Rd con SequenS. ἡ Quibus quidem ex rationibu Satque auetoritatibus pronum est colligere, ultimum rationis judidium nihil esse aliud, nisi quamdam consilii conclusionem, qua medium aliquod voluntati proponitur ad finem obtinendum, quaeque VoluntatiSipsius electionem immediate praededit. Itaque quaeritur, utrum voluntas ita judicium istud, seu Objectum eo propOSitum, eX necessitate sequatur, ut aliud nequeat eligere. 28. Sententiae partis abnuentis videtur SuareZiUS, sed Tlaomissae, Angelico Dositore diisse, a jentium Sententiam tuentur; quam quidem a Platone of Aristotele accepit noster Dossior; quem Bellarminus, Loibnitius aliique bene multi sunt sequuti. Verum illud non praefer- mittendum, de absoluta negessitate hic Sermonem non

e8Se, Sed de hypothetica, scilicet posito quod voluntas practicum judicium immutare nolis; etenim sui in capite Sequente effuse dicetur) id potest, si velit; qua

OX re ante Voluntatis assceptationem, prassticum judi- Cium, apte congruenterque loqui Si Volumus, ultimum dici nequit. Itaque communem Thomistarum Senten-

62쪽

fiam, eo Sensu eXplanatam, Aquinatum tradidisso in dubium non venit; quum non modo eam Thom S RS-Serit, Verum etiam evindit, atque obj00ta resollit: ' Tota ratio libertatis ex modo cognitionis dependet. Appetitus enim cognitionem sequitur, cum appetituS non sit nisi boni, quod sibi por vim cognitivam proponitUr. Et qu0d quandoque appetitus videatur cognitionem non Sequi, hoc ideo est, quia non circa idem accipitur appetitus et cognitionis judidium. Est senim appetitus de particulari operabili, judigium vero rationis quandoqu0e8t de aliquo universali, quod est quandoque ContrR-rium appetitui. Sed judicium de hoc particulari operabili, tit nunc, numquam potest esse contrarium appetitui. Qui enim vult fornidari, quamvis seius in univerSali fornientionem malum esse, tamen judient sibi ut nunc, bonum esse forniensionis actum, et sub spessio boni ipsum eligit si). , Quibus quidem ex verbis citra dubium omnibus in promptu e8s, Voluntatem, quod non nisi in bonum fertur monte apprehen Sum, Sibique ab ea demonstratum, idcirco rationem Sequi eSSe neceSSe ex quo sit, aliud profecto eamdem eligere non ΡΟSSe,

nisi id quod praetico judicio sei ratio proponit; etenim eodem praetico judicio permanente aliud Si appeteret,

Γntionem eam non Sequi, nemo eSi qui non Vident.

29. Jam dictis autem lassitu eorum difficultas profligatur, qui illud Medeae, apud Poetam, opponunt

video meliora proboque: deteriora Sequor.

Etenim secundum Thomae doctrinam atque Veritatem dupleX est judicium de actionis alicujus, rei Ve, bonitate

63쪽

aut malitia: unum spessulativum, de bonitate aut malitia actionis in se consideratae; practissum alterum de bonitate aut malitia asstionis nunc ponendae. Ejusmodi 0X0mpla in Thomae festimonio supra propoSito Con- Spiciuntur; speculativum enim judistium illa verba eXhibent, fornicationem malum e8se; pra Chidum Vel O qu ne ConmSequuntur, b0num esse fornicationis actum. Atqui minimo asseritur a Thomissis, voluntatem speculativum judicium eX necessita te Sequi, quod certo a Veritate alienum eSt; Sed solummodo pra0fissum, eloetionis uetum immediate praessedens, de quo ethra dubium Poeta non loquitur. De eodem vero est illud Thomae praecla rum, Stiprn prodiadium: U Judicium do hoc particulari operabili, ut nunc, numquam potest eSSe contrarium appetitui. B30. Nequo illud objicere quispiam poterit, Voluntatem sui assius esse dominam atque reginam; eaque de QRUSn penes eamdem e8Se potestatem, Secundum Vel contra rationis judicium agendi, esse neceSSo. Etenim

voluntatis dominium fassile ab oXitio vindicatur, si

quod quidem in Thomistarum quoque Sententia nulla se dubitationi potest esse obnoxium. Num Ut in Voluntatis pote8tate sit, actum non emittere, procul dubio satis est, ut ollaesitum ei demonstratum non sis bonum perfectum. Sed contingens quatenus ultimum finem re- Spicit; quum enim ad bonum istud appetendum, Voluntas nulla necessitate vinciatur, ab omittendo adtu libora est. His rebus accedit, Voluntatem semper judicium immutare posse, intellectum ad alia in obj00to demon-

Strato consideranda impellendo; etenim sui jam innui)practicum judicium ultimum apto dici nequit. nisi post

64쪽

voluntatis addepfationem. Si tamen ponatur, judicium idem permanere, aliud eligere Voluntas nequit propterea quod appetitus rationaliS en est, formam mente apprehensam Sequens; idcirco si aliud quam id quod ab intellectu ei proponitur, eligeret, absque motiVO

3l. At dices fortasse, motivum SufficienS eSSe, quin Voluntas ita vult. Respondeo: joearis; etenim ut ait ali dubi D. Thomas) manifestum est, quod OmnIS ΛΡ- petitus est propter aliquid; stultum est enim dissero quod aliquis appetat propter appetere: nam appetituSest quidam motus in aliud fendens. Quibus eX verbis absque negotio colligitur, non esse in voluntatis potestate, rationis judicio repudiato, eX Se uetum omistere. Itaque idcirco quod quispiam vult, judicium immutare poterit, et aliud eligere; sed quia tum aliud ideo eligit, quod ut liberum Se esse demon Stres, melius esse judicat, planum est etiam tune electionem judicium consequi. Ea de re est illud praeclarum Bellarmini: ' Hoc ipsum fung futurum ultimum judicium practicum Omnibus consideratis, bonum mihi ost nunc

contra rationem a gere, ut me liberum esse demonstrem.

Atque ita falsum erit, posse reddi rationem, cur a liquis egerit contra determinationem ultimi judicii praefici; nosi non et illud erit falsum, posse fieri, Ut quis agat aliquid, repugnante ultimo judicio rationis si). 32. Sod quoniam Bellarmini mentionem fessi, rationes placet subjicere, quibus idem dodsissimus Ca1dinalis, cui quidem Oerissima Videtur Thomae Sententia, Veritatem nostrum confirmat. Voluntas sus is ratio

65쪽

cinatur) sine praecedenti rationis judicio nihil vultu

potest; appetitus enim ea est rationalis, cuju8 quidem objectum bonum est apprehensum et conveniens judi- Callim; quapropter Si absque praessedenti judicio aliquid Vellet, Sine objecto ageret, quod nequis admissi. Praeferen eadem Veritas ipsa eo comprobatur, quod propter aliquem finem homo semper agit; eX quo sit, numquam ad aliquid eligendum eumdem moveri, nisi illud medium aptum esse, ad finem sibi propositum obtinendum, ei demonstres intellectus. Quae quidem reSexperientia potest evinet; nemo enim est, qui Si infer- Togetur, cur agni, non reqpondeas, quia ita faciendum esse judicat. His de rebus atque rationibus omnibus Compertum eSt, Sine praecedenti rationis judicio nihil voluntatem velle posse. Itaque ubi ratio aliquod peculiare bonum voluntati eligendum demonstrat, Seu ut dicitur) ubi judidium ad unum determinatum eSt, tum voluntatem idem bona m eligere est neeesse: aliud enim Si eligeret, absque praecedenti judicio elegito daretur, actioque Sine Objecto, quod ubsurdum eSt. Jam vero ultimum rationis judicium ad aliquod peculiare bonum est determinatum; dicit senim ratio illud proferenS, hoc rebus omnibus consideratis melius est et

magi S conVenienS: quoqirca si aliud quam id qu0deo judicio ei proponitur, voluntas eligeret, Sine judicio Utique ageret, proindeque asstio sine objecto daretur ' Voluntas non potest aliquid velle Sine praecedenti judicio rationis; ergo si judicium sit in determinatum, ut ipsa erit indeterminata, si judidium determinatum sit, et ip8a determinata erit: ut judicium ultimum practicum est omnino det0rminatum; didit enim hunc ratio, hoc nunc somnibus consideratis) 0st faciundum;

66쪽

igitur Voluntas nossessario eliget id quod ultimum judicium prasitissum determinavit 0880 eligendum si). ἡ 33. Ratio ista quam diserto Bellarminus perSequitur, praeterea demonstrat, Voluntatem e duobus bonis sibi praetico judidio ab intellectu propositiS, minUS nutaequale eligere non poSSo, judicio eodem permanente quod quidem cum veritatem nostrum confirmes, pnUCiSI Uno placet eXponere. Quin Voluntas, ut saepius dictum eSt, rationalis est appetitus, ac ideo bonum mente apprehenSun proSequitur, idcirco quo modo intellegius dicit, eo in bonum eamdem inclinari est neceSSe. Porro autem duo bona ab intellectu demonstrata inaequalia Si Sunt, ratio melius, Seu aptius ad finem obtinendum eligendum esse dicit; quapropter eodem permnnente

judicio, illud ex nossessi fato eligetur. Qua de re GOudin, omni philosophica dodfrina peritissimus ait: ' Ceterum fieri nequit, ut quod hic et nunc ultimato judissio minus eligibile judieatur, praeeligatur alteri quod magi Seligibilo judicatur. Tum quia oleotio est appetitu S prae- consiliuit, id est in collatione praelati, tum quin VO-luntas eum supponas et Sequatur intellessium, eo modo fundit in bonum quo tendundum dietas intellessius. Ergo impossibilo est ut, si infull00tus dictos aliquid praeeligendum et aliud postponuntium, voluntas istud

praeeligat, illud postponat s 2) ἡ. Quod si duo bona

voluntati demonstratu, nequalia Sunt, tum unum ulteri ratio praeferre nequit; quod enim judissium ind0- torminatum est, ideo voluntatem esse indeterminutameSi nesseSse; quae proinde eorum nullum eligere potest, nisi ad considerandum uliquid in alterutro, quo

67쪽

praeclarum nostri Poetae Intra duo eibi, distanti e moventi D'un modo, pria si morria di fame, Cho l' ibur uomo J' un recasso a' denti: Si si starebb0 un agno intra duo brameia Di fieri lupi, ignat mente temendo: Si si star0hb0 un cano intra duo damu l)34. En vero doctrina absque dubio ab Aquinato tradita est; etenim is statuenS egregie, non eX neceS-sitate hominem eligero, sed libere, in medium profert difficulta fom illam Si aliqua duo sunt penitus ne-qUnlin, non magi S movetur homo nil unum quam ad aliud; sidus famelissus si habet cibum nequaliter a p-putibilum in diversis partibus, et Secundum nequnlom distantiam, non magis moVetur ad unum quum nil ulterum .... Sed multo minus potest eligi quod aedipitur ut minus, quam quod asscipitur ut nequale. Ergo Si proponantur duo, Vel tria, Vel plura, inter quae unum majUS apparent, impossibile est aliquod aliorum eligere. Ergo ex nossessitate eligitur illud quod eminentius apparet. Sed omnis eloqtio est de eo quod videtur aliquo modo melius. Ergo omnis electio est ex necessitate 2) Quam quidem dissiduitatum Th0mnS QVOJVens, e duobus bonis voluntati demonstratis minus aut aequale eligi non ΡOSSe non negat, immo id Silens probat, re8pondetque, hominis libertati eam rem non Obe8Se; propterea quod in illorum alterutro aliqua ratio gonSiderari pote8t, qua meliuS apparent,

68쪽

magisque in illud inclinetur voluntas quam in aliud :' Ad f0rtium dicendum quod nihil prohibet si aliqua

duo aequalia proponuntur Secundum Unam considerationem, quin circa alterum consideretur aliqua conditio, per quam emineat, et magis flectatur voluntas in ipsum quam in aliud. Quibus eX verbis omnibus in promptu est, Secundum Thomae doctrinam, e duobus bonis voluntati propositis unum prae nilo enm-dem eligere non posse, nisi circa alterum consideretur aliqua c0nditio, per quam emineat, et mastis flectatur voluntas in ipsum quum in aliud. Itaque quae hactenus disputata sunt concludendo, plasset replicare, Voluntntem, quae rationalis est appetitus, ita ultimum rationis judicium eX necessitate sequi, ut eo immutato aliud nisi id quod eodem eligendum ei demonstratur, quens eligere; eamque rem eX Angelisso Praeceptore Thomistas didicisse; neque eam certe improbare voluisse qui ait: Sit pro ratione NoluntaS.

69쪽

CAPUT VI. De libertate ultimi dudicii.

35. Multiplex signifieatio exponitur, quae his vorbis judicii libori subjueta est; et quaestionis status praefinitur. - 36. Thomaedoetrina ovinditur, ultimum rationis judicium liberum esse, Sseu in potestate voluntatis. -- 37. Sedunda ejusdem rei probatio in medium adducitur. - 38. Diffissultas ex praeeedentibus probationibus dueta proponitur et profligatur. - 39. Proponitur tertia probatio, qua Thomam ostenditur eamdem Veritatem aperto tradidisse. 40. Quod quidem aliis sejusdem testimoniis confirmatur. - 41. Hujus capitis conetuSio.

35. Voluntatem ultimum rationis judicium eX necessitate sequi, probationibus in Superiore capite relatis planum factum est; at ne cuipium eum ob causam hominis libertas periclitari fortasse Videatur, peculiarem fractationem placet instituero do libertaturiusdem ipsius ultimi judicii. Praenotandum famen, judicium dupliciter liberum nuncupari p08Se: primiam quidem quatenus judicium ipSum, Seu ratio, ut libertatis subjectum consideratur; deinde quatenus Voluntatis dominationi idem judicium existimatur SubeSSe. Porro autem primo modo judicium non licui liberum dicere; etenim sui in primo capite dissium est) lib0rum arbitrium reapse est volunta8 ipsa, in qua proinde tamquam in subjecto, libertas esse debet. Enim vero si

70쪽

in ratione, tamquam in Sulla essto, esset Sita libertas, multa ea eX re Sequerentur incommoda, quae quidem in praeolaro illo Bollarmini festimonio reste Sentur ' Si forma litor esset in ratione libertas, Sequeretur,

Secundo eumdem bis peccare, cum primo judicat 0880 lassisendum id quod non lisset os deinde ipsum eligit.

Tertio: ignorantiam plane involuntariam a peccato non ΘXCUSnre. Num ad posscundum non requiritur nisi libortas: libera enim transgresSio legis pe00ntum eSt. Quare si ante consensum Voluntatis libertas est in ratione, ante ConSonSum Voluntatis, ratio peocare poterit, et cum postea necedit stonsensu S, erit aliud peccatum, et ignorantia erit libera, quamvis sit inVOlunturin.

Haec autem a bsurda eSSe nemo negare poterit, cum

repugnent communi sensui generis humani si)ἡ. His eX rebus utque rationibus satis leviter potest colligi, ultimum rationis judicium liberum solummodo dissipOSSO Secundo modo, in principio proposito; id est

quatenus in voluntatis potestate idem eSt, Seu quatenuS voluntas arbitratu suo ipsum moderatur atque regit. Ea sest libertas de qua hic sermo est: atque Thomae rationibus practicum judicium eo se Su Vere liberum esse erit stabiliendum. 36. Vorum id iis ex rebus quae in Superiore Cn-pite disputatae Sunt, parvo negotio colligi poSse videtur; si enim sui Thomae au0toritate est statutum)judicium de hoe sarticulari operubili ut nunc Seu pracficum judicium) numquam pote8t 6886 contrurium appetitui; ut voluntatis elegito libere sint, profecto neceSSe eSt,

1) De grat. et lib. arb. l. 3. c. 8.