P. Rogerii Josephi Boschowich ...: Dissertatio de turbine, quo nocte ...

161쪽

bus distantiis consurgant illae secundi ordinis, is ultarius usque ad grandia corpora multum in

ter se diversa, secundum Theoriam in hoc si

millimam alii a Neutono ipse adductae, sed cum

hoc inseper commodo, quod quantumcumque illa particula sint inter se varis in ordine adactiones mutuas, quae in minoribus distanti e ercentur; quando deinde devenitur ad distantia, maiores, inde necessaria consequentia deducatur et nodi esse inibi aliam actionem , quam in omnibus simillimam, qua attrahantur mutuo pune sisdeni legibus, quas ex Astronomia desumpsit Neutonui. d. Et in hac mea theoria clare admodum apparet, quod alioquin, ex Neutoni Theoria eruitum; quomodo corpus unum in Ilud molari possit mutata sola dispositione partium, ex quibui componitur. Erat exempli causa corpus quota piam fluidum, melasticum, ut est aer, in quo omnis pars se ipsam urget ad removendum se a regione inferiore. minuantur magis distantiae.

magis is illa repulsiva crescer. Sed si ha in

tantum mminuantur, ut jam in illa distantia minima repulsiones in attractiones mutatae sint, illae partaeulae non iam quaerent removeri, sed appropinquabunt altera ad alteram, iecundum euatonum devenietur ad contactum, in quo attrahendo se fortiter, formabant corpus solidum minime

162쪽

mnime elasticum, ut ira corpus volatile fixin hoc modo reddatur; nec elasticitas recuperaris teric, nisi per novam succedentem vim partes Litus rursum in priore distantia collocentur. S pundum meum systema vero devenietur ad cerios imites inter attractionem fortiorem in maioribu de repulsilonem in minoribus distantiis, hi curation possint ultra magis coniungi ob nova re pulsiones, nec removeri ob novas attractiones, manebunt sine vi, sed tenaciter conjunctae par.

dentes ad distami*i ira parvas, ut mutetur rhpulsio in attractionem, unirentur in corpus fixum, amitteret ac suam elasticitatem, mirareturque iacorpus aliud, vel assumetet aliamio mani, aluasque proprietates. Sed, alia ratione possent Frmari particulae aerea in coaepore ton classis sed tenaciter unito, etsi hae non amitterent omnino vim suam repulsivam, quantumcunq- in minuerentur distantiae, aut etsi eam n ramitet

terent in distantiis, in quibus nihilominus is manent. Eveniret istud, si altera substanti ejusmodi foret, ut particulae illius attraherent tiarticulas aeris attractiune multo maior', quam Cyis repulsiva, qua in parvis distantiis is invicem repellunt p*rticulae aerem Giuo casu, ompa

Parm

163쪽

articula talis substantiae attraheret ad se multas lares tas a reas, de quamumcunque mutua ill rum repulsio tenderet ad eas removehdas, impiiDius ille lideretur a maiore vi attractiva illius susu tantiae. Restaret hac ratione pars solida formae, ex particula istius substantiae, inmultis particulis

Sereis, quae non amitterent suam vim elastica. Ad illam impeditam plane retinerent, ita ut noti posset amplius se exerere cum effectu, ut proande haberetur dro amissa. Ita omnis particula illius substantiae circa se colligeret grandem tumerum particularum aerearum .parthulae adiae illae, etsi inter se se mutuo repellentes, servi. rent magis glutinis instar ad coniungendas Parigaulas substantiae illius ' 36. Et haec est ratio nasturalis explieindia,chymica dissulusionesis praecipitationes. Parri uetulae solidi, quq solvitur, cum Magis ait ahun-aur a particulis fluidi dissolventis, unde inter haattrahuntur inde inter se repelluntur, adhaerere sque particulis fluidi, natantes sparsim in substantima sua ad omnem partem. Si in hoc fluidum ilh---tatur alia substantia, cuius sarticulae attram

antur magis a particulis fluidi dissolventis, quam partieulae solidi distaturio illae 'dhinebunt paeticulis fluidi, a quibus relinquentur separatae Pari

mula soluti dissoluti, muti magis egeam ubi

164쪽

particula novae illius substantiae exerent vim te. pulsivam in parriculas solidi illius; hae itaque

separatae, aut repulis etiam proprio pondere iniundum cadent, unde praecipitationem nasci necesse est ' Similis nexus potest esse in particulis aereis, quae attraine ab una alia substantia re Deant unitae, etsi contra inclinationem natiaralem, donec per vim aliam praevalentem non repellantur. s . In uno maltero hoc modo partieula aereae amitterent omnem effectum suae elasticutatis, ingens aeris massa firmari posset. Sed in priore modo elasticitas amitteretur omnino, aer mutaretur in substantis , quae Per se ipsam figitur in altero, elasticitas plane reman ret, sed eius effectus ex integro impcdiretur. Esset ibi Us repulsiva, sed coerceretur a Praevalem te vi qua particula: duae , quae se mutuo repeblunt, attractae ab una tertia stringerentur ad via cinitatem. Ad vitandam omnem aequivocationem, aerem reductum in hunc statum , in quo non jam invenirentur effectus elasticitatis , quia haec aut sublata esset, aut impedita a vi praevalente, dicemus aerem fixum imaerem porro liberum , & qui exerat vim suam repulsivam, seu e- lasticitatem, dicemus aerem volatilem.s8. His piaemissis iuverit iam digredi ad ea,

quae

165쪽

squae ex observationibus de Hales eruuntur. Actvertit ille ad id, quod pluribus Physicis notum ante fuit, inspectatim Neutonor ex magna cor

porum quantitate seu a fermentatione , seu a a. lore exire verum, Permanentemque aerem , ex

iis plus, minus ex alii Multae similes dicitae generationes aeris inveniuntur in lectionibusPhy.sicis de Cores, aliisque plurunis authoribus. Sunt deinde aliae substantiae , quae ex fermentatione aut incalestentia aliae plus, aliae minus aeris absor. beant Magna aeris vis exit ex aquari aliisque vegetabilibus. Hales advertit . ingentem ejus quantitatem exire ex tartaro vegetabilium, Rex calculis, lapillisque vesicae, quarum substantiarum magna pars ita dissolvi potest , ut inda

consurgat aer volatilis. In exemplo: ex medio pollice cubico medullae quercinae eruit log digiatos cubicos aeris , idest: molem ais vicibus maiorem praecedente. Unus pollex cubicus tartari ex vino rhenano dedit o . aeris, unus lapilluc excerptus e vesica unius solum pollicis cubici dedit eorum 6 s. alius exvesica fellis dedit molem so majorem praecedente volumine. Innumeram ejus quantitatem absorbent halitus subphurei sive hi exardescant, sive ferme item cumque idem sulphur alias nihil attrahat, nisi sua particuis , cum incalescentia, aut fermentatios e non comminuuntur adeo, ut possint suffci- emer

166쪽

enter accedere ad minimas particulas aeris a quoque ex filammata, fumo alicuius candebae , ex respirationibus animalium figitur particula.

rum aerearum ingens coPia i

p. Rem ut ad oculum proponat Hales. imeludit aerem in vasa vitrea, immersa aquae eam tione, ut aqua ipsa inferne subintret teneatque simul clausum compressamque aerem in part

superiore eiusdem vasis. In hoc situ statuit ille

substantias, quas facit fermentare, eas miscendo, incalescereque ope speculi ustorii, aut etiam a eendi. Quando ex substantiis si fermentantubus, incalescentibus, aut accensis exit novus aiser, aqua in vase deprimitur, quando rursim ab-krbetur, aqua restricto aere ascendit. Et ho

modo poterat in magno numero experiment rum mensurare exactam quantitatem novi super

venientis aeris, seu veteris excedentis. Projicuendo enim exempli causa liniaturam ferri, tantundem sulphuris simul in candens ferrum, vidit absorberi ingentem quantitatem aeristi dem praestitit Antimonium cum sulphure A cendendo aliquam candelam, principio cum aer incalesceret , quam notavit aliquantum deprinapi, mox sensim attollitam exstincta candelata mansisse aquam altiorem ac ante fuerit, aere a. soxpto. Idam accidit, cum intro demisisset aniam ,

167쪽

inal, v. g. murem , cujus resipiratio absorbet, sis gitque grandem copam aeris, nam si aer non immittatur rursum, talumen extinguetur oeyus,

di animal istud ocyus peribit. Advertit in quia

busdam substantiis oppositum plane evenire et aeremque in vase augeri depressa aqua, quem aerem sic introductum observat esse verum aerem cum iis isdem, quas alter habet, proprietatibus, ut qui Per annos clausus duret, quin minimum viti tur. Notat ad haec in quibusdam circumstantiis, cum aer emissus esset, volatilisque effectus in m gna quantitate, qua nempe aqua deprimitur , ibi exhalationes sulphureae inveniantur, magna pars aeris absorbeatur, atque in illis figatur; imo in omni fere accensione, aut fermentatione multus aer volatilis efficitur plus, minusve secundum od ibi inveniuntur plures , paucioresve exhalationes absorbentes, uti sunt sulphureae; ut ita

ad extremum remaneat quantitas maior,minorve squam fuerit, secundum quod praevalet aer qui vervolatilis reddatur, vel absorbeatura, inis de ostendit fieri, ut accenso in similibus vasis pulvere ad sub principium in forma volatilis

apparens, tantus sensim evanuerit, ut post dies aliquot vix modica ejus particula notaretur, ut evenit Hamhsbem, qui ex o. partibus is eu

niuge notavit; qui defectus aeris ex eo nascitur,

168쪽

quod absorbeatur ab exhalationibus sumoque silphureo. so Crodit ille in his circumstantiis amitati semper elasticitatem, cum figitur aer, acquiriaque de novo, cum volatilis fit fierique transitum a vi repulsiva ad attractivam, aut vicissim quem transitum destructionem, ingenerationem adris appellat, vultque rem accidere primo ex duobus supra expositis modis. Quod positive probare nititii Lait enim Lex medio digito cubico dullae quercinae exire io digitos cubicos aeris, unde in uno digito cubico constricti retineanturais digiti cubici aeris, quod si intus non sit mala substania , aer illecti densior esset noster communi aere, inde restricta illa vis elastica uis maior esset. Jam vero impulsus, quem ad se dilatandum infert ad in uno pollice qua diato aequali ponderi o pollicum altitudinis Mercurii, cui in Barometro aequilibrat, deberet esse aequalis 3o digitis cubicis Mercurii, ex quiabus cum unus ponderet grana 3sgo omnes tri ,

sint digiti ponderabunt ibras is uncias .gr ii 33s. Numerus bic si multiplicetur per ai6, de sumantur . facies cubi erunt librae is86o, pondus certe exorbitans inde concludit, vim tutam elasticam procul dubio rupturam parietes

substantia, quae claudebatur, atque libertati isae se

169쪽

se restituturam. Inde colligit, in eo statu paristiculas illas non habuisse amplius vim repultavam; imo assirmat potius habuisse vim attracti.vam magnama creditque, aerem in hunc mo dum fixuni an ratione glutinis servire ad comnectendas partes substantiae, quae per vegetati nem accrescant, Winde infert necessitatem,

gnae quantitatis aeris, qui per respirationem tagatur, ut sibsistere possit.

6L Quod mihi quidem videtur haec

esus argumentatio non me convincit; nam si illiso. digiti aeris firmarentur altero ex supradictis modo, elasticitas duraret adhuc, sed restringeretur ith ut ibi vix esse appareret nec vim exereret ad rumpenda latera substantiae claudentis cimia posset illa tenacissime contineri in se ipsa, ut supra

retulimus. Ex variis porro conjecturis inducor

ad sentiendum: fieritu iuxta primum modum figamur illi si digiti, cum particulae aeris a Parsiculis sulphureis in eam distantiam repelluntur, ut Porro ibi non ultra maneat repulsio; sed istud ex immediatis observationibus deduci nequiti quod aeque altero ex die is modo figi possint, manente ibi vi repulsiva, sed restricta Cimpe dita. Ut ut sit aer fixus servire nihilominus semper poterit glutinis instar, quod is a partibus si

170쪽

lam absorbeat s , quod casum nostrum attinet ipso universim idem est, sive particulae figantunprimo, sive altero modo. Quod huc conducit, est: quo ex multis substantiis emittatur multuet aeris qui volatilis redditus fuerit, melasticus. vi specie ex aqua; quod ab aliis absorbeatur. S. visque reddatur in magna mole, peculiariis sthmma, inhalitibus sulphuris si e fermentantis, sive incalescentis. Hoc im diate probant observationes variae , estque haec genu, vasatio, cur fulmen subinde mactet, quin Perincutiat , aduratveri figendo emissis nonnullis halitibus ulphureis vim magnam aeris , --, spirium tollendos ita quoque halitus quidam insessis minerarum mactant, tollendori sive quia figant aerem, sive quod illum vel re iPsa , vel , aequivalenter destruant, commodum respirandi s a. Inde deduci facile poterit duobus mdis ventum nasci posse sive longioris, sive brevioris durationis. Si loco quodam fermentet,

aut accendatur magna quantitas exhalationum,

sulphurearum . hae quamvis sub principium novo, illo calore dilatando aliquantum aerem illi motum imprimant, quo repellatur ab eo situ nihi- Iominus vel subito figendo magnam adrearum particularum vim ac ita sive re ipsa, sive aequb valenter destruendo, impellent multo plus ae-