장음표시 사용
571쪽
TODICA . desiderata erant, sum complexus , fecique , quod saepe liberales venditores solent , ut cum aedes , fundumve vendiderint , 47 rutis caesis receptis , concedant tamen aliquid emtori, quod ornandi causa. apte & loco positum esse videatur. se tibi nos ad id , quod quasi mancipio dari debuimus , Ornamenta quaedam voluimus non debita accedere .
q7. Rutis ea sis reeeptis . Q. Mutius libro singulari F δων , in
pati , inquit, ct easis ea sunt, qua rerra non tenentur, quayue ope e structili tectorisve non eontinentων . Recipere autern est exeipere dc reis servare Fba e unde servus receptilius dicituri, quem mulier , eum dotem viro diceret , recepit . vide Gellium lib. XVII. cap. 6.
TU DEO, mi pater, Latine ex te audire aea, quae mihi tu de ratione dicendi Graece tradidisti, si modo tibi est otium , dc si vis. CIcARO PATER. An est, mi Cicero , quod ego malim , quam te quam doctissimum esse ρ Otium autem primum summum est, quoniam aliquando Roma exeundi potestas data est deinde ista tua studia vel maximis occupationi
bus meis anteferrem libenter . . - i m .
C. F. Visne igitur, ut tu me Graece soles ordine inter- .a
rogare , se ego te vicissim eisdem de rebus Latine interro- Tom II. Kk gem δ
572쪽
.em ὸ C. P. Sane , si placet. sic enim & ego te meminitae '' ς η ' cite iligam , quae aecepist. : dctu ordine audies , quae requi-
3 C. F. Quot in partes distribuenda est omnis doctrina dicendi C. λ. In tres . C. F. Cedo quas C. P. Primum in
ipsam vim oratoris, deinde in orationem, tum in quaestio nem . C. F. In quo est ipsa vis p C. P. In rebus & verbis. Sed de res de verba invenienda sunt dccollocanda . Proprie autem In rebus invenire , in verbis eloqui dicitur. Collocare. autem, etsi est commune , tamen ad inveniendum rufertur. Vox , motus , Vultus , atque omnis actio , eloquendi comes est , earumque rerum omnium custos est memo1ia 4 C. F. Quid λ orationis quot sunt parte sp C. P. Quatuor. earum duae valent ad rem docendam ; narratio de confirmatio. ad impellendos animos duae a principium de peroratio ... iiiiiii C. F. Quid λ Quaestio quasnam h bet partes s C. P. Infini- seu cau- tam , quam consultationem appello i dc definitam , quam
'' II. C. F. ina o N I A M Igitur invenire oratoris primum est, quid quaeretp C. P. Ut inveniat, quemadmodum fiet dem faciat eis, quibus volet persuadere , de quemadmodum motum eorum animis afferat. C. F. Quibus rebus fides fit pC. P. 3 Argumentis , quae ducuntur ex locis , aut in re ipsa insitis , aut asIumtis. C. F. Quos vocas locos p C. P. EOS , in quibus latent argumenta . C. F. Quid est argumentum pC. P. Probabile inventum ad faciendam fidem . 6 C. F. Quomodo igitur duo genera ista dividis p C. P. Quae sne arte putantur , ea remota appello, ut testimonia. C. F. Quid insta C. P. Quae inhaerent in ipsa re . C. F. Testimoniorum quae sunt genera ρ C. P. Divinum , dc humanum. Divinum, ut oracula , ut auspicia , ut vaticinatione S, Maxesponsa sacerdotum , haruspicum , conjectorum . Η-Ia num , quod spectatur exauctoritate, de ex voluntate, αe Orat inne, aut libera , aut expressa di in quo insunt scri-pra , pasta, promissa, jurata, quaesita. . C. F.
573쪽
PARTITIONES. S I s/ C. F. Quae sunt quae dicis insita δ C. P. Quae infixa sunt
rebus ipsis , tum ex toto , tum ex partibu S, tum e X notatione, tum ex iis rebus , quae quodammodo affectae sunt
ad id , de quo quaeritur, di ad id totum , de quo disseritur,
tum definitio adhibetur, tum partium enumeratio , tum notatio verbi. ex iis autem rebus , quae quodammodo assectae sunt ad id, de quo quaeritur, alia conjugata appellantur, alia ex genere, alia ex forma, alia ex similitudine , alia ex differentia , alia ex contrario , alia ex conjunctis, alia ex antecedentibus, alia ex consequentibus, alia ex repugnantibus , alia ex causis , alia ex essectis , alia ex comparatione majorum, aut parium , aut minorum: ut definitio, ut contrarium , ut ea , quae sunt ipsi, contrariove ejus aut similia , aut dissimilia , aut consentanea , aut dissentanea r ut ea,
quae sunt quasi conjuncta, b aut ea , quae sunt quasi pugnan- b ut Lam.
tia inter se : c aut earum rerum, de quibus agitur, causaera ut c ut Idem.
causarum eventus, id est , quae sunt effecta de causis , ut distributiones , ut genera partium , senerumve partes , ut primordia rerum, di quasi praecurrentia , in quibus inest aliquid argumenti r ut rerum contenviones , quid majus , quid par , quid minus sit, in quibus aut naturae rerum , aut facultates
III. C.F. OMNIBUSNE igitur ex his locis argumenta sume- smus C.P. I in imo vero serutabimur,& quaeremus ex omnibus: sed adhibebimus judicium, ut levia semper rejiciamus, nonnumquam etiam communia praetermittamus, & non necessaria. C. F. Quoniam de fide respondisti, volo audire de motu.C. P. Loco quidem quaeris, sed planius quod vis explicabitur, cum ad orationis ipsius quaestionumque rationem Venero . C. F. Quid sequitur igitur λ C. Ρ. Cum inveneris , collo- scare . Cujus in infinita quaestione ordo est idem sere , quem exposui, locorum . In definita autem , adhibenda sunt illa etiam , quae ad motus animorum pertinent. C. F. Quomodo igitur ista explicas Θ C. P. Habeo communia praecepta fidem iaciendi, & commovendi. Quoniam fides est firma
opinio r motus autem , animi incitatio aut ad voluptatem , aut ad molestiam , aut ad metum , aut ad cupiditatem : tot enim sunt motus genera . partes plures generum singu
a. Tum ex toto , tum ex partitas ere. Lambinus istud eum ali quot lineis sequentibus totum tollit , ut invectum huc ex TOpicis, dc certe videri queat supervacaneum. Gru er.
574쪽
6 ORATORI Ag agulorum r) Omnem collocationem ad finem aecommodo questionis . 3 Nam est in proposito finis , fides: in causa fides, di motus. Quare cum de causa dixero , in qua ethpropositum, de utroque dixero . C. F. Quid habes igitur de causa dicere p C.P. Auditorum
eam genere distingui. Nam aut auscultator est modo qui audit, aut disceptator , id est , rei sententiaeque moderator : 4 ita , ut aut delectetur , aut statuat aliquid . I Statuit autem aut de praeteritis , ut Iud exi aut de futuris , ut senatus . Si e tria tunt d genera, judicii , deliberationis , exornationis r quae, quia in laudationes maxime consertur, proprium habet jam ex eo nomen . IV. C. F. Q 1 A s res sibi proponet in illis tribus generibus orator ρ C. P. Delectationem in exornatione : in judicio, aut saevitiam , aut clementiam judicis r in suasione autem , aut spem , aut reformidationem deliberantis. C. F. Cur igitur exponis hoc loco genera controversiarum p C. P. Ut rationem collocandi ad finem cujusque accommodem. C. F. Quonam tandem modo p C. V. Quia , quibus in orationibus delectatio finis est , varii sunt ordines collocandi . Nam aut temporum servantur gradus e aut generum distributiones, aut a minoribus ad ma ora adscendimus , , aut a majoribus ad minora delabimur , aut haec inaequabili varietate distinguimus, cum parva magnis, simplicia con
junctis , obscura dilucidis , laeta tristibus , incredibilia pro
babilibus e inteximus, quae in exornationem cadunt omnia. C. F. 3. Nam est in proposita M. fid. Cum supra nullum de proposito
verbum fecerit, & hic propositum commemoret, quasi de eo supra locutus et ego & saepe alias , & noc quoque item arbitror , supra , ubi de quaestionis partibus , id est , de consultatione , de causa loquitur, sic esse legendum, insinixam . quam propositum, er
. Ita , ut aux delectetur, aut statuat aliquid. In Gryohii libro
aliquanto clarior habetur, ita aut ut delectetur audit, aut ut statuatatiq.ad. Sic edidit etiam Μ. Brutus, a quo haec sunt. s. Statuit autem aut de praterieιs tit, iudex, aut de stituris , ut se
575쪽
PARTIT IO NES. SIT C. F. Quid p in deliberatione quid spectas p C. P. Princi- I a
pia, vel non longa, vel saepe nulla . Sunt enim ad audiendum qui deliberant , sua causa parati. Nec multum sane sae-RCcxxxx. pe narrandum est. Est enim narratio praeteritarum rerum, aut praesentium : suasio autem, futurarum. Quare ad fidem , di ad motum adhibenda est omnis oratio .
C. F. Quid λ in audietis quae est collocatio λ C. P. Non
eadem accusatoris , & rei: quod accusator rerum ordinems prosequitur , & singula argumenta , quasi hasta in manu collocata, Vehementer proponit, concludit acriter, con- quitur firmat tabulis , decretis , testimoniis 3 accuratiusque in sin- Lamb. gulis commoratur : perorationisque preceptis , que ad incitandos animos valent, & in reliqua oratione paullulum digrediens de cursu dicendi, utitur, & vehementius in per- Orando . Est enim propositum , ut iratum esticiat judicem . V. C. F. QS I D faciendum est contra reo p C. P. Omnia Ionge secus . Sumenda principia ad benivolentiam conciliandam . Narrationes aut amputandae, quae laedunt r aut relinquendae, si totae sunt molestae . Firmamenta ad fidem posita , aut per se diluenda , aut obscuranda , aut digressi nibus obruenda . Perorationes autem , ad misericordiam conserendae. C. F. Semperne igitur ordinem g collocandi, quem volumus, tenere possumus p C. P. Non sane. Nam auditorum aures moderantur oratori prudenti, di provido, re quod respuunt, immutandum est. C. F. Expone deinceps, quae ipsus orationis , verborumque praecepta sunt C. P. Unum igitur genus est eloquendi sua sponte susum t alterum versum , atque mutatum . Prima vis est in simplicibus verbis: in conjunctis secunda. Simplicia, invenienda sunt : conjuncta collocanda h sunt. Eth sunt δε- simplicia verba partim nativa sunt, partim reperta . Nativa tN L si ea , si quae significata sunt sensu i Repe; ta , quae ex his facta
IGε. sua significata sunt sensu. Quid sibi haec volunt, sinis tasunx sensu Nonne verba res significant, non autem significantur omnino hic locus non sincerum sonat. Quid si sic legamus: qua ad res signi andas profecta sunt a senis . Sed hoc divinare est . Α-nimadvertant igitur eruditiores, re libros veteres consulant. Non dissimulabo tamen, hunc locum proferri a Quint. lib. VIII. c. t. hac tantum dissimilitudine , quod apud eum legitur , qua signi' cara sunt primo sensu , quae lectio aliam difficultatem , novamque dubitationem parit. Lamb. Haeret heic Lambinus. : itaque Gutiel mius annotavit : Hoc est , quorum admoniti sunt primi illi homines, qui rebus verba imposuerunt, ipso sensu. Ru mare enim,
576쪽
sunt, & novata aut simit; tudine , aut imitatione, aut inflexione , aut adjunctione verborum . t 7 Atque etiam est haee distinctio in verbis ; altera , natura: hi, tractat one, altera . Natura . ut sint alia i consonantiora , urandio. yra Viora , leviora , di quodammodo nit; diora t alia contra.
ra, laevio. Tractatione autem , cum aut propria sumuntur rerum VP
ιβ ι . cabula, aut addIta ad nomen , aut nova, aut prisca , aut ab oratore modificata , & inflexa quodammodo : qualia sunt ea , quc transferuntur , aut immutantur, aut ea , quibus tanquam abut; mur , aut ea qus obscurranus , que incredibiliter tollimus , queque mirabilius , quam sermonis consuetudo patitur, ornamus. VI. C. F. I AEEo de simplicibus verbis: nune de con junctione quero . C. P. Numeri quidam sunt in conjunctione servandi, consecutioque verborum . Numeros aures ipse metiuntur, ne aut non compleas verbis quod proposueris , aut redundes. Consecutio autem , ne genefibus, numeri S , temporibus, personis, casibus perturbetur oratio . Nam ,3 ut in simplicibus verbis, quod non est Latinum e se in conjunctis , quod non est consequens , vituperandum est . 9 Communia autem simplicium , conjunctorumque sunt haec quinque quasi lumina , dilucidum , breve, probabile, illustre, suave. Dilucidum fit usitatis verbis, propriis, dispositis aut circumscriptione conclusa , aut intermissione , aut concisione verborum . obseurum autem , aut longitudine , aut contractione orationis, aut ambiguitate , aut inflexione , atque immutatione verborum . Brevitas autem conficitur simplicibus verbis, semel unaquaque re dicenda : nulli rei, ni si , ut dilucide dicas , serviendo . Probabile autem 'enus est orationis , si non nimis est conatum , atque e X pD-litum , si est auctoritas de pondus in verbis , si sententie vel graves, vel apte opinionibus hominum , & moribus . . 2o Illustris autem oratio est , s verba li gravitate delectali grandi ponuntur , & translata, & superlata , & ad nomen adjun-
.H, ,h , di duplicata , & idem significantia, atque ab ipsa actio-
aia&Ie- ne, atque Im latione rerum non abhorrentia . Est enim hae ecta L mb. pars orationis, qui rem constituat pene ante oculos. I enim maxime sensus attingitur : sed ceteri tamen , & maxime mens ipsa moveri potest . Sed que dicta sunt de oratione dilu-
signo de tanquam nutu est indicare . Et ne nune res ipsas significant verba, ita eadem a rebu primum intensa M inculcata liant.
577쪽
dilucida, cadunt in hane illustrem omniae . Est enim plus aliquanto illust te, quam illud dilucidum. altero sit ut intelia
ligamus , altero vero , ut videre, videamur.
Suave autem genus erit dicendi , primum elegantia & jucunditate verborum sonantium, Ec lenium ideinde conjunitione , quae neque asperos habeat concursus , neque dis unctos , atque hiantes : dc sit circumseripta non longo anfractu , sed ad spiritu ni vocis apto , habeatque similitudinem, aequalitatemque verbo tum , tum ex contrariis sumta verbis rcrebra crebris, paria paribus respondeant, relataque ad idem Verbum r.ec geminata , atque duplicata , vel etiam sepius sterata ponantur : eonstructioque verborum tuni eonjunctio nibus copuletur . tum dissolutionibus relaxetur .
Fit etiam suavis oratio, cum aliquid aut invisum , aut in auditum, aut novum dieas . Delectat enim quidquid est admirabile , maximeque movet ea , quae motum aliquem an mi miscet, oratio, quaeque s Ignificat oratoris ipsius amabiles mores a qui exprimuntur, aut sigia fieando judicio ipsius ex animo humano ae liberali, aut inflexione sermonis , cum aut augendi alterius , aut minuendi sui effusa, alia diei ab oratore , alia existimati videntur, idque comitatefieri magis , quam vanitate . Sed multa sunt suavἰtatis princepta , quae Orationem aut magis obscuram , aut minus proαbabilem faeiunt. Itaque etiam hoc loeo nobis est ipsis, quid is causa postulet iudicandum . . - VII. C. F. R Ex t arcu u M est igitur, ut dicas de conversa oratione ,'atque mutata. C. p. Est itaque id genus totum situm in commutat one verborum 1 quae simplicibus in verabis ita tractatur , ut aut ex verbo dilatetur , aut in verbum contrahatur oratio. Ex verbo, cum aut proprium, aut 1dem xii. signifieans, aut factum verbum in plura verba diducitur. Eu oratione , cum aut definitio'ad unum verbum revocatur , aut assumta verba te moventur, aut In circuitus diriguntur. , aut in conjunctione sit unum verbum ex duobus . ,
In conjunctis autem verbis triplex adhiberi potEst eom, mutatio, non verborum , sed ord i stis tantummodo : ut, cum semel dictum sit directe, se ut natura ipsa tulerit , invertae uxordo , de idem quasi sursum versus , retioque dicatura de inde idem intercise , atque permiste. Eloquendi autem exercitatio maxime in hoc toto eonvertendi genere versatur. C. F. Actio istitur sequitur, ut opinor . C. p. Est ira: qua asquidem oratori oc cum rerum , dc cum verborum momen
578쪽
tis commutanda maxime est . Facit enim & dilucidam ora ationem ς de illustrem , & probabilem , 5c suavem , non verbis sed varietate vocum,' motu corporis , vultu, quae plu-ximum valebunt, si cum orationis genere consentient, ejus-- que vim ac varietatem subsequentur . 26 - C. F. Num quidnam de oratore ipso restat ρ C. P. Nihil - sane. , praeter memoriam , 7 quae est gemina Iitteraturae quodammodo , & in diisimili genere persimilis . Nam ut illaeonstat ex notis litterarum , di ex co , in quo imprimuntur illae notae r sic confectio memoriae, tanquam cera, lociS utitur, & in his imagines , ut litteras , collocat.b VIII C. F. Q 1 oN I A M igitur vis oratoris omniS exposita est, quid habes de orationis praeceptis dicerep C. P. Qua--tuor esse ejus partes et quarum prima & postrema ad motum animi I valet. is enim initiis est & perorationibus con-.citandus. Secunda , narratio et &tertia , t confirmatio , sivim faci- dein m sarit otationi. Sed amplificatio quamquam habce proprium locum, saepe etiam primum, postremum qui -dem sere semper , tamen reliquo in eursu orat Ionis adhi-ti benda est , maximcque cum aliquid aut confirmatum est ,: auti reprehensum. Itaquei ad fidem quoque mul plurimum valet. Est enim amplificatio vehemens quaedam argumen alio , ut illa docenὸi causa sit i haec .commavendi. , C. F. Perge igitur ordine quatuor in hi istas partes exs-icare. C. P. Faciam, & a principiis primum ordiar. quα νη ' quidem discuntiar aut ex personis , aut ex rebus ipsis 4 Sumuntur autem trium rerum gratiai: utiam iee, ut intelligen-lter , ut attente audiamur. Quorum primus lotus est in per-t sonis nostris , disceptatorum , ad versariorum sue quibus ini ita benivolentiae conciliandae comparantur, aut meritis nomistris , aut dignitate , aut aliquo generei virtutis , & maxime 3
, 4.hesi l bς alixaxis , officii , justitiae , fidei a n contrariis rebus in .
riisque. , adversarios conserendis, di cum iis, qui disceptant, aliqua αἰι i. conjunctionis aut causa , aut spe significanda di & si in nos iei, si h dium , offensioveo collocata sit, tollenda ea, mi-
Intel- . ctua est gemina litteratura. Ita Veneti, alii gemma, alii germana . Gemina rectum est , & est . δελ-i, ut Platoni ἀδελ κε ἐτις μαε sui gemιnum consiliis Catilina, di alibi simi liter. Camer. Bua est gemiν ἐι tera ura quoque Palat; ni , explicatque pluribus Franciscus Iure rus Animaaversionibus ad lib. I. Epistolae as. Symmachi'. Gru .r
579쪽
Intelli aenter autem ut audiamur, Sc attente , a rebus 2 si psi s ordiendum est . Sed facit lime auditor discit, &, quid agatur intelligit, si complectare a principio genus, naturamque ea usae, si definias, si dividas , si neque prudentiam
eJus impedias confusione partium, nec memoriam multitudinet quaeque mox de narratione dilucida dicentur, eadem etiam Iine poterunt recte reserri . Ut attente autem audiamur, trium rerum aliqua conse- 3oqtiemur. Nam aut magna quaedam proponemus, aut necessaria , aut conJuncta cum ipsis , apud quos res agetur. Sit autem hoe etiam in praeceptis, ut, si quando tempus ipsum , aut res , aut locus , aut interventus alicuJus , aut inseter pcllatio, aut ab adversario dictum aliquod, & maximoein perorando , dederit occalionem nobis aliquam , ut dicamus aliquid ad templis apte, ne derelinquamus o & , quae suo loco de amplificatione dicemus , multa ex his poterunt ad principiorum praecepta transferri. l IX. C. F. Q U i D p in narratione quae tandem P conservan- 3Ida sunt λ C. . Quoniam narratio est rerum explicatio , & PQbserv. quaedam qtia si sedes , ac sundamentum constituendae fidei ς ιρ μ' ea sunt in ea servanda maxime , quae etiam in reliquis sere dicendi partibus: quae patrim sunt necessaria . partim aia sumta ad Ornandum . Nam ut dilucide probabiliterque narremus , necessarium est : sed asium imus etiam suavitatem .
Ergo ad dilucide nariandum eadem illa luperiora explican- 3 a Jdi 5c illustrandi praecepta repetemus , in quibus est brevitas deaque saepissime in narratione laudatur, de qua supra dictum est. Probabilis autem erit, si personis , si temporibus, si
locis ea, quae narrabuntur , consentient: si eu; usque facit, ct eventi causa ponetur : si testata dici videbuntur: si eum hominum opinione , t auctoritate , si cum lege , cum more , cum relisione conjuncta: si probitas narrantis significabitur, si antiquitas s memoria , si orationis veritan, & vitae fides. Suavis autem narratio est , quae habet admirationes, exspe- ctationes, exitus inopinatos , interpositos motus animorum , colloquia personarum , dolores, iracundias, metus si aetitias, cupiditates. Sed Jam ad reliqua pergamus. C. F. Nempe ea sequuntur, quae ad fac icndam fideis per- 33tinent. C. P. Ita est i quae quidem in confirmationem , MI & ' reprehensionem dividuntur . Nam in confirmando nostra ' kςp probare volumus : in reprehendendo, redarguere contra xia . Quoniam igitur omne , quod in controversia in veni τε P. ccxx-
580쪽
. Id aut sit , necne sit: aut quid sit ι aut quale si quaer; tur: in primo conjectura valet, in altero definitio , in tertiora- Φ tio. C. F. Teneo istam distributionem. Nunc conjecturae
locos quaero .X. C. P. IN VERISIMILI RUS, & in propriis rerum notis posita est tota. Sed appellemus docendi gratia veris mile , quod plerumque ita fiat r ut adolescentiam proesi e violem esse ad libidinem. Propriae autem notae argumentum, quod numquam aliter fit, certumque decistrat, ut sumus ignem. Verisimilia reperiuntur ex partibus, & quasi membris narrationis. ea sunt in personis , in locis, in tem poribus, in factis, in eventis, in rerum ipsarum negotiorumque naturis.
a s In personis naturae primum spectantur, valetudinis, figurae , virium , aetatis, marium , foeminarum r atque haec quidem in corpore . Animi autem, aut quemadmodum anfecti sunt, virtutibus, vitiis, artibus, inertiis: aut quem admodum commoti, eupiditate, metu, voluptate, molestia. Atque haec quidem in natura spectantur. In fortuna, genus, amicitiae , liberi, propinqui, affines , opes , honores , pote states , divitiae , libertas , dc ea , quae sunt iis contraria ars In locis autem dc illa naturalia, maritimi, an remoti armoniosi.mari: plani, an r montuosi : Iaeves, an asperi r salubres, an pestilentes: opaei, an aprἱci . de illa fortuita , cultἰ, an incultir celebres , an deserti t eoaedificati, an vastir ob scuri , an rerum gestarum vest giis nobilitat it consecrati,
37 XI. IN TEMPORI gus autem, praesent; a, dc praeterita , & sutura cernuntur. In his ipsis, vetusta, recentia , instantia , paullo post, aut aliquando sutura . In sunt etiam In temporibus illa , quae temporis quasi naturam notanr, ut hiems , ver, aestas , autumnus r aut anni tempora , ut mensis, ut dies , ut nox , hora, tempestas, quae lunt naturalia. it Fortuita autem , sacrificia , sisti dies , nuptiae. Iam facta,& eventus, aut consilii sunt, aut imprudentiae r quae est aut in visu , aulin quadam animi permotione . Casu , cum . aliter accidit, ae putatum st. Permotione , cum aut obli λ et Vio , aut error, aut metus , aut aliqua cupiditatis causarirmovit. Est etiam in imprudentia necemias ponenda oerum autem honarum & malarum tria sunt genera. nam aut in animis, aut in eorporibus, aut extra esse possunt. Hujus igitur materiae, ad argumentum subjectae, perlustrandae animo