장음표시 사용
141쪽
1ιο RERUM MEDICARVM NO. HIS P.
tex est stipites multos fundens, binas spithamas logos, lignoses,teretesque, εἴ in eis Elia Origani, serrata. stores vero modicos, candentes. radicem longam, ac minimum digitum crassam, ac lignosam. Nascitur in cacuminibus montium frigidorum Misticae seperioris . Calidus est, & siccus ordine quarto. acriS, resinosus, glutinosusque', gustuque impense odorus, resipit aliquantulum Coriandrum . Ius decocti eius medetur pectoris morbis, flatum distulit, suique, ac Ventriculi lenit dolores.
D. X A L β V A V HIT Laeti re punctato. Cap. XLVI. XAL QvΑVHIT L seffrutex est farmeniosius, stipites ferens genic
is interceptos, punctisq; distinctos, unde nomen. folia Piperis Iongi taliis perquam similia. odora est & Tianuacuam hac in re quoque similis, adeo ut illi prorsus videatur congener . calida ordine quarto,siccaq; constat natura. Ius decocti eius exhibetur enixis corroborandi, flatus ditatiendi, & menstruorum euocandorum gratia. ac satietati medetur. DE MINTZINT ZIN. Cap. XLVI. FR U T E X est Mintvnton stipites fundens fulvos, quaternis prolixos
cubitis, folia Persici, atque albos flores. Nastitur In montibus temperatis Uruapae prouinciae Mi acanensis. amara est planta, odora, gustu non nihil acris, calidaq, dc sicca ordine tertio. Blia tusa, atque illita ventri, intestina a vitiatis emundant humoribus.
142쪽
VA N DO RU IDEM rem rictore noriro in res in Sylias, Frutices in Dumetis , Sia frutices in Frutetis conθμ
πιmus,supereri me montes ranscendamus, ad mastra dulis mus , Hortos perambiaemus, Prata peragremus, Agros adem mus , ad Taludes properemus, sedi me mmeo dicam merba ad mare illud magnum HE R B AR UM nos constramus, in quo plenis melis eum Auctore uobis nauigandum fuerit.
Tertiuin inquam plantarum genus, illias alundantissimum quia in H E RB ἐδμtum ea pertractandum memt. Sive enim iumentis res a parare , siae hominibus es msubministrare melis ,siime sanos iucunditate odora- delectare, fue erras sumsitat aporum refocillare malis, HERBAE uberrimam segetem ἐν mirum eli-rs tibi seuppeditabunt. suare mirari desines ibi reniam operis huius partitionem a lissimam intueberis, qua με E XI C ANI Orbis Herias complectitur. in quibus infinita ferme figurarum apparae maristas , idipiosa facultatum elucet ciniis litas , ae pulcherrima effectuum se prodi inuessas. Eua quidem tractario eum sit varietate sterierum amplissima, necessario in partes quasdam ficanda fuit, ne mel omnium consisto nausiam luenti pareret, mel nimis
143쪽
herbarum diuisio , vi pumis mis tentata, a nusto adhucIucta es, ωο,tempore, forum pulchritudine.Hore, figura, radicumfoliorum di, alierandi qualitatibus elementaribus desumpta, omnes sunt accies nimis sieiungunt, in ideo Astyor noster maluit diui*nem M: Dioscoridem nimirum secutus instituere , progrediendo per sapores mi sunt omnium facultatum indices, νι π Galentis neruose adrare, libro nempe quarto de facultatibu simplicium comprobauit, gcrates, breuiter,sed accurate attigit.
Omnium medicorum sis philosephorum, quorum de saporibus
in eo constentiunt, saporeta constare ex terrena aliqua subILH commixta . modum tamen non explicant fiat et ius se oris in Hierum transtulatio
per experientiam magnas is bubtili nctae ignis in dem materia con hi penetrat Laitur, Urit , eos ires incιdendi, per trinam, sis Haec etiam incidendi isti Isthne , qua in quavis parte euenire uocant , sic Mri om4 bumorqm inatura irritata omnibus miratas rem ta mordicans
eactant monumenta flantia, cui humiditas aquealicant quomodo e at mixtio, aut Psi ratione - - . Nnde in hac ira Natione multa adhue
minates enodania, in qsib 'pina vi I poterunt exercere, sist acu
Istir sapores merio primum locum occupat acrimonia,con ob mehemen-asionem, sed oriavx, δ' um agrietatem . In boe sapore deprehenditur silmi copia . qua salterreis paragus νmtus, i iri, ae urinam, CP partes ot εs carporis huma- λ μ - pinosum a erasse peparus. inde via
lae manaF ic Elari parit omnes purgatio
sint se acria naribus indita, sternutamenta Pro- a conuulfipses excitat, ibi em, cupit expellere . se acriasium, vi infinitis patet experi- acnum, Mnenorum stere omniμm,sabum Sic etiam in eorpore humano acrimo.
144쪽
ACXOY ATIC, quam alij vocant Tiachpahuattis, seu seopas, alij vero
cocol, seu humilem radicem, ac undulatam, ob contortae radicis se mam,&alij ob exilitatem Piputis ac, aut rata adis Pipiteahuac, parua est herba, folia serens abiegnis similia,cauliculos spithamam longos, tenues,ternos, atque quaternos. flores in supremis cauliculis in spicam compositos, parvos Mexiles. qui principio candentes in semen demum mutantur fusci coloris. radicem gracilem, triplo tamen ipso caule crassiorem, contortam,seu conuolutam, atque candentem. Clementi coelo nascitur, aut paulo rigidiore, quale est Me-xicanum. quo fit,ut apud Hispanias,si semen eo deferatur seraturq;, sperem nascituram,atq; seruandam. Haec est herba illa, quae sub Nunnij de Chaues nomine passim celebratur. Radix, cuius est praecipuus in medicina vidS,acrem prae chau stat saporem; odorem tamen nullum.& est calidae,& siccae,ordine quarto temperiei. eadem contusa mediocriter, & e liquore aliquo conuenienti curando as.fectui, matutino tempore, atque inani ventriculo,sex obolorum pondere deuorata,humores omnes,sed maxime pituitam atque bilem, tum per superna tum etiam per inserna,citra molestiam aut noxam vacuare solet. atque ita hydropicis, cachesticis, astmaticis, tineamq; patientibus, magnopere dicitur con-M serre. E R B A fruticans est Asu pallia folia Quercus seres,
multosq; fundens caules purpureos, & in eorum summitate luteos f res , parum , ac minime senestentes. radicem longam, crassam,& fibratam.Nascitur temperatis regionibus, aut paulo calidioribus, qualis est Tacvichnensis. Sapor est acris gustu,gratusq; odor. calefaciens quarto
circiter ordine , & exiccanS natura .
Ius decocti depopulatur pediculos, sumus cimices fugat, dolores ventris, a frigida caussa ortos sedat , flatum distulit,dyarrhςas coercet, Sc cholico,ili coq, affectiat infusa auxiliatur. Praecipuus usus est radicum .
145쪽
134 RERUM MEDICARUM NO. HIS P.
ferre. potest autem, siue febriat aeger fluvisebre careat irens radix,aridaue, tutius ta men arens paulo minori pondere, exhiberi. dum tamen vitiati succi redundent, quos vacuare sit opus, dicibo, qua die se mitur, ad meridiem, parcatur . Eadem tua, & retauta ex lolio humano, & in stillata, morbis oculorum medetur , ac distulit argemata. 1 D. TERRENTII LYNCEI NOTAE. Ac Patre , cuius his imaginim exponiamus, , non es ea, quam describit e situr ,
sed ei congerur . illius namque segie hucusve caremus . hiae vero radix crassa , folia simul multa ex eodem puncto exeunt, mi in
, Larace. st ex ala quavis flos volubili simi
lis, ruber cum albedine merjus rabeem .
fulum deiuri sequitur , quale in Volubili ,
et Bursa parioras . Nam an planum . mestatu dum sit Aiudicari hic nequit.
Car. I l I. CHIL LI, seu Piper Mexicanum , planta est serens siliquas illas, quae ab Haitinis Aries, ab antiquis, ut quidam volunt, siliquastra, &ab Hispanis Piper Indicum vocatur , εe Caps cum ab Actuario nuncupatur. ruae licet diu in nostrum orbem transsata sit, ibiq; & in hortis, & in vacictilibus, ornamenti & usus gratia seratur, & habeatur in delici js, tame quoniam apud Indos multo plura eorum genera reperiuntur , & orexi e citandae, commendandisq; serculis appetias serat, adeo ut nullam sit reperire mensam sine Chilsi , atque ideo quotidiano experimento sint illius facultates notissimae, adductus sum non modo dissirentias,quae in noua Hispania proueniunt, de quibus modo agitur, verum specierum sere omnium, quae ad nuc ad manus nostras peruenerunt, exhibere imagines, formas describere, uniuersamq; facultatem, & naturam tradere posteritati. Cunctorum ergo generum folia Solano similia fiunt, di pene paria isi β ubchisis excipias, quae minora eadem seri in & ssores candidi. e quibus siliquae oriuntur , primo virides , mox maiori ex parte in rubrum, & domum in pas-visti. seum inclinantes colorem, resertae paruo semine, exili, candicante, contuis, atque in orbem e tarmato, acris gustus , atque vrentis naturae ; quae ad semen praecipue attinet . Quartum hae caloris gradum attingunt, & te tium sere siccitatis . etsi recentes excrementitio quodam humore abum danis Dissiligod by Gorale
146쪽
CmLU, Pipe laquosum Mericanum. clant, qui totus pene vetustate evanescit. unde fit, ut sepe excitato flatu, Venerem stimulent, ac interim aluum non sine quodam tenesino, ac sensu doloris, ijs praecipue qui huiusimodi condimento ante non a sueuerant, leniter emolliant. Quanquam
eius rei acumen no immerito caussam esse assirmare possumus. Urinam,& meses euocant. corroborant ventriculum ob frigus imbecillem. coctionem eadem occasione labefactatam iuuan t. appetentiam contem perato ex eis cu uocatis Tomama intinctum ire excitant. &pituitosos humores undecumque, potissimu coxae adhaerescentes articulis, discutiunt, & euacuant. Aiunt, hecticorum peropportunum esse remedium ,
ventrem lumbosq; aeuleis chilli madentibus perpungere . nutrimentum item calens, ac siccum praestant,&,ut Indi passim
experiri testantur,haud modicum. renes tamen excalefaciunt, & inflammato sanguine, atque iecinore ad nephriticos, phrgneticos , pleuriticos assectus, perapneu monias, alioq; tumores internos , & alia similia symptomata , leu nutrimenti , ut siepissime Indi solent, seu condimenti vice,immodice, aut se uenter utantur, perducunt. Tam calidis,quam fiigidis, temperatisq; locis,ac regionibus prouentur, sed Dequentius temperatis, ac tacundius, aut calidis. Prior ergo species s ut singulae βρος iam membratim enarrentur in Mexicanis,
uauhehin, hoc est Chilli arboris ; Haitinis I. Quau. Vero, apud quos minor, orbiculatior, & a minori planta edita profertur; Gilli montanum dicitur. minimum est id omnium , di oleastri baccas, forma & magnitudine
repraesentant . cumq; omnia sere genera quarti ordinis calorem attingant, hoc caeteris omnibus sentias urentius, atque ideo in condimenta, & non in nutrimenta venire,
solumq; intinctibus & salsamentis, piperis
loco misceri,& toto prouenire anno. Secundum genus Chiltrepis dictum, a Culicibus, it chii quos paruitate & colore videntur imitari, ςpin. ab alijs vocatur Totoeuitiari, quod est passe-M x rinum
147쪽
136 RERUM MEDICAR VM NO. HIS P.
rinum stercus, ob paruitatem & colorem, ab Haitinis vero sui audio Huar buae. quod licet aliquando videatur praedicto virentius, citius tamen colorem amittit. At tres videas huius generis differentias natali solum loco , & tempore quo leguntur , di istinctas. Prior vulgaris est, altera priori similis,sed solis ratione in atrum inclinans colorem , atque ideo dicta Tliachilli, quod est chilli nigrum . Tertia demum minor est omnibus , di post praecedentem fructum medIa . omnes enim huius plantae species triferae apud Indos sunt.primus fructus maior est,postremus minimus,& natu medius, mediocris quoque est magnitudinis. Seritur Septembris mense, &a
Decembri ad Kalendas usque Aprilis colligitur. Tertiu a sole Zenalchilli dictum. irriguis enim locis, cessantibus iam imbribus, id est Augusto,& Septembri mense solet seri, & producere fructum a Nouembri, usque ad Martium, &ab Haitinis chilli album . viride est primo, mox pallι scit,aut ex pallido rubescens est, & demum
in rubrum, ut caetera circiter genera , mutant
colorem. Quartum dictum Chiliot: si a colore, quo tingit croceo,quae eo parantur condimenta,& ab Hispanis Haitinam insulam occupantibus, eadem ratione Agi crocus. sex septemve digitos longum est, mediocriter tenue, interdum ex albo rubescens, interdum vero inclinans in passeum . Seritur Decembri.& ab Augusto in finem usque totius anni fit vindemia. Quintum genus T Mnquabusio, quoniam montanum est, vocatur,ab Haitinis vero,ob similitudinem formae,& coloris,Corallum: gracile est,& quinque digitos longum. Seritur Martio, & totius anni decursis proueniens legitur. Sextum Tesochilli ,
seu Massium vocatum a mollitudinc, longum est, amplum, particeps dulcedinis, bri coloris, atque adeo mitis acrimoniae, ut cum T Lolli, seu placentis ex Indico tritico paratis, mandi coniuescat. multique, & optimi ex illi matur ab Indis esse nutrimenti . Idem genus fumo expositum exiccatur, ut in annuos usus commode
recondi possit. alioqui corruptioni valde obnoxium ob nimium humorem ex Crementitium,quo redundat. Pochilli dicitur, totoq; anno & seritur, & fructum
148쪽
maemq; sensim desinens mucronem, tandem quoque rubescens. nec ob aliud ita appellatum,quam quod tempore Tl sit seritur,& metitur,& seri soleat, le-eium recondi. Quid memorem caeteras species Haitinis peculiares inter quasea occurrit, Hispanis etiam nota,quq fructium sert Halicacabi fructui, aut Cera- Viii sis dulcibus nostratibus, Arma colore,& magnitudine,persimilem,arbusto mo Stryci dico innascentem. vocatu rq; ab alijs Si cnodendron, ab alijs Pseudo Capsicum, 1 st n& ab Hispanis ciuindas de Indias. Alias praeterea duas, quaru alteram Rostrum Ymillactro li hodie vocant indigenae,alteram vero Passeris. utramque ob similitudinem. Item MEO'am boniacam corniculatam, caῆieam hortensem, & alias ra .. quarum historia, quoniam maioris est operis quam usus, timeo ne sit lectoribus ingrata, atque iniucunda. Aliae .
Hie ab Auctore multae huius Piperis species proponuntur, sed si r aliqua omittuntur, mi pote Medica curiositate dignae minur. Distinctio bumitur a siliquarum litura , in colore fere tota, ob id siliquarum solummodo imagines expositae, integrae vero planta Don mnica, quod in ea florum,sotiorum, aliarumq; partium,non adeo insignis sit disserentia. Siliquarum igitur qua in prima figura ἀ dextris, cornu similis .eonspicitur βuauchillie Z; Bina Toroeullati, me a auaubchiseo. Insterioram acutior dextera chlehime uilli alia Poch- chili. In fecunda maior malchilli.longa illa, quae in ter tia chilioni suae in eius sinu cordata flatilebi βuam quarta Texoebilli ent. In qu n-ta Chilioessi Varietas,quae exiliori,quae crassior chi albiaac. Sed sigr abae, ' marisenominibus appellata. Omnes stre nostras iam Regionibus implantata in condimen iis msum babent,6ν marium in hortis spebiaeulum exhibent, in celeberrimo praesertim
149쪽
1ι8 RERUM MEDICARUM NO. HIS P.
Erasiettensi horto ibi ut audi plurima inter innumeras omnium plantarum disseren
nuncupata, ab alijs vero Taman. capatiis, quoniam primo gustu radix dulcis , & temperata videatur, dicta, folia fert rara,longa;& tenuia, caulem verb tenuem , et cubitalem, radicem nuci Iugladi forma & magnitudine similem, lacte manantem valde tenaci, & glutinose, intus candidam extra nigram. Quς regionibus prouenit temperatis , pauloue frigi.dioribus, qualis est Mexicana, ac Telecooeana, asperis & m5tosis locis. Radix vires,
arensue squamquam siccato lacte sit inanocentior in ex liquore quopiam deuorata strupuli unius cum sicca est pondere, humores omnes , per superna & per inferna euacuat, sed maiori ex parte per inferna. Calenti ordine quarto constat natura, viribusq; vehementibus. Quamobrem non cuiuis temere exhibenda est, sed eis tantu, qui viribus valent , nec acuta vexantur aegritudine aut his,quibus leuiora alia remedia tentata sunt. flatum etiam diciatur discutere,& cholicis doloribus opportune auxiliari. Ex huius radicis uncijs quatuor,& drachma una Cocottis, parat Chululesis medicus,nobile illud,ac tota noua Hispania celebre pharmacum, quo cunctis pene morbis obsistitur, tu sis permixtisqhaddito saccham,& ad sole, donec humor abeat, expositis: deuorandum verb drachmae unius me sura, quod ita esse iuridico patuit tellimonio. Dcinis forte annumeranda fuerit hae plantatolia enim Cannabis has t. ων semen triangulare miritur. gustuq , it se in Ricim speciebus initio se dulci videtur deinde mero guttur Hrte de mix inter Esulas reponi poterit. omnes enim Hatim acrimoniam Fuam produnt. Et licet Ricinus apud nos non iaciescat,apud Ameracanos tamen lacte manare posse, non eri incredibile, cum regio illa quam ninra sit longe hu=mdior calidior' . Sic enim ire Nerium apud inos la: e abundat, quod in nostro orbe mιmquam est miseum.
150쪽
us porro huius medicamenti metiment fimi, non tantum apud Hippocratem, sed, nostr auo frequens est apud Empiricos, non sine magno commodo'incommodo renitia mero complexioms maristas 'medici peritia.
CHIL P AT LIS herba est folia sendens
Ocymi,sed maiora,minime serrata, et in .setnE subalbescentia. caules virentes, & geniculis interceptos, sex longos cubitis, septemve. ssores modicos,luteos,compositos in corymbos, & i coccineum inclinantes colore, E quibus demum compinguntur acini, Piperi nigro, aut baccis Oxyachantet persimiles. radicemq; fibrata. Pro-i uenit in calidis Pauhilani, Pupalon aes et Hotat. talpati locis planis, de montium acclivibus . ieriturq , & colitur in hortis medicinae gratia . Acris est, calidaq; , & sicca ordine quarto natu-
Ε ra.iniuo resinam sapit, postea urentem ostendit vim. quatuor catapotia, paucioraue, quorurrias V singula binis constent solijs, complicatis atque . conuolutis, mira velocitate , & emcacia cor- pus a cunctis expurgat humoribus. plura vero inducerent periculum . dentium dolorem sedant admota selia; ulceribus putridis,ac cancr
sis opem ferunt: & infusa aliquandia Tlaiab p
tion i, medentur scabiei. lac vero verrucas exedit, de tumores praeter naturam rumpit. quinque sella deuorata, aiunt,dyse teriae mederi, exterse nempe cruore. nam adstrictionis non est omnino expers . scabiei quoque & doloribus articulorum. Sunt qui sagittas eius succo inficiant vice Toxici, atque ita commodius ceruos, serasiue consternant
- Hae similiter Tithrmatus es videtur, cum lac calidissima natura praebeat, stloν m in Coombo si tum habeat. νηδε easdem plane vires habet, quas Hippo- fratesPeptio, alij Autlares Esulis ascribunt. Diuitiam by Corale