장음표시 사용
131쪽
. , In s b. V. Phys, Arist. Cap. III.
- Causa partialis est ea, quae irer se n5 p .
test effectum producere, niti conueniat alia causa eludem rationis simul, viduoi homines ad portandum pondus , quod neuter per se portare suis ret rQuinta diuisio. Qusta est eausa peti ei pali quaedam instri: entalis. Pi incipa lis est,quae motu proprio,& virtute ope ratur, ut ignis, leo, homo. Instrumentalis est, ques mota ab alio, &alterius virtute
operatur , ut calo ,ignis. - ΠιVltima subdiuisio est. Instrumentors, quoddam est coluntario, quoddam separe ratum. Coniunctum ess, quod moueri napotest, nisi actu imoueatur a causa princirpali, ut calamus ad scribendum,calor,*uest in igne, ad calefaciendum.Separatum est, quod quamuis alterius operetur vi tute, tamen pWtest absque illius praesentia Operari,ut virtus seminis productiva, vi calor in aqua ab igne pro lactus, qui Et ab igne separatus calefacit huiusniorialia. osent aliae diuisiones geli, sed haesus sciam. His suppositis iundamentis, ad missionem patet solutio, ad generationem rerii naturalium iussi te uias hctvratruor, ut dictuni est,iram id e non siint re instiumenta ad inititns reducunturi s L et Adargumenta ibi uti. est facilis . Ad p imum dicitur,quod calor, & instrumeia, ni non niti viriore aliorum operen. iur,nou sunt disi luctae causae ab ipsi quorum anitiumcnta sunt, prae Lim de coniunctis: unde ero .cteor scribere, non cal mus, quamuis calamo scibam: ε agnis cales cete, quamuis pei cal em: instru hiema autem separata inter effricto possunt compiacari.
Ad illud autε de idolo admittimus quidem iri arte, sed in naturalibus non est ab ipsa forma agentis distinctum. Ad secundum & teritum, est eadem: quamuis enim dicimus materiam no agete,nec omnis causa allit, motos tame causendi maderiae ei restiue G tete admi roduction e ita simili aer farina in genere causae s malis non agit efiicienter, sed materiam determinat. bc quamuis illud ei se a materia recipiat, adhuc tamen ei dat este sn m ipsa producta materiam perficit, α ens diluuiaritae complenam
ii Ad quintum sotu . patet, sesa est primum omnium intentione,licet in excol, in tione sit ultimum , de hoc tamen magis post dicemus, . hoc si ciat in commani de his causis.
causae pauistius ciant. I uaest Vm, 'Rstionis sensis sitis est no
tus: petitur enim , an istae canis particulares , pura ignis, homo, leo, dc simile, habeant virtutem inise , qua possint producere, sibi similes sub. stantias, an uero mila, sed quod eis ictus a talibus prouenientes causis sint socii ab alia sit periori causa, non autem ab ipsis : in qua dissicultate multae sunt seiurentiae. Fuit enim sententia quorundam Ar anam, omni meminit Auer. 9. 31mpla comm.7.dc disput.3.cap 8. qui dicebant
causa has inserioresi nihil opera' , sed
Deum sellam ad ipatum praesentiam elusinus facere, unde solus Deus ad praesentiam ignis comburit, ad praeso tiam cuiusquς alterius agentis operatur, ipsae particulam causae solum se habent, ut ligna actionis diuinae. ii Hoc recipit inter Theologos Gabr. 4
sem. distina . i. contra quam itiitentiam disputat S.I m. a. contrat gen .cap. 69.εcqq.de potetia'. s. ar 7.ἷc I. . . los. . . iundamenta Gabr. sunt duo; alterum est.
Frustra sunt per plura, 'us potiun seri per pauciora: sed potest Deus se sisto operari cuncta : ergo Duuta ponitur cooperratio causarum parti alium.
Alterunxa si tua caulla possent sororas I ducere, possent creare,cu serinae ex nillo fiant: at creare nihil praeter ina pouno igitur haec anserio quicquam agun' Secunda sententia sui A . cuius me, minit Averr. 7 Metaph..cum. 3 i hic dixit cauas. Iarticulares nabere virtutem A ritu dissonendi marerim qua disrara
132쪽
sema producebatur causa quadam uniuersali: constituebat ea im quandaria una subsutiain separatam uniuersalem , cuius erat materiis dispolitis per agentia particularia subitantiales inducere mimas , &hac cholchodarant,id est datricem sormarum uocabat, quq sentetia fuit etiam Themici .de anima c. 4.& 3.de anima c. 3. Haec autem opinio dissere a priori dupliciter. Primo,quia prior aufert omnem causalitate a rebus, dicit enim quod se particulares,nee accidens,nec si bsta tiam producunt: at pol ferior,particularia agentia accidentia producere, di matella disponere assi M. Secudo prior causam producentem omnia dicit esse Deu, posterior vero dicit e sie quandam intelligetia a Deo mediate procedentem. undemeia huius sententiae in sequenti opinione proponentur, sere enim communia sitiit.
Tertia starentia fuit Platonis, hic ideas posuit, a quibus hi effectus perticularespouenirent, sed multo aliter quam Avici iam Auiciunam positit omnium speci tum, at Plato tot posisit, quot erant spories . Praeterea Auic.dixit hanc cholch dxam formas in singulis materiis a se disiunctas producere, sed Plato ideas se cum materiis ipsis coniungere dixit:ob id causis formales esse asstiebat. Fundamenta Plato. erant duo. contra quae disputat Aristot7. Metaph. a tex. I 6. usque ad 32. Alterum, Quia nisi ideae istae uniuersales e G nulla est, scientia cum palu-cularia omnia sint corruptibilia. Alterum,&hoc etiam est Avicen.quia unumquodque si a suo simili, sed uid
mus multos essectus, quorum nulla similis causi particularis praecessit. debent ergo i erra in causam ipsam uniuerialem , ut patet in animalibus generatis ex putresactione, in sorma mixti ex dissimilibus .lementis proueniente, in igne producto ex lapidum conmissione, ex motu ueli menti, & radiis sistaribus, quorum Omnium Mose manifestant elle causam uniuersalem, & non a particulari ulla procedere.
Quarta sentelia fuit Duran. t. sed d. . . q. s qui valde opposito modo sentiti di est enim causita particulares producere essectus sitos nulla alia adiuuante lisperiori causa,ita ut Deus postquam sest es,quiuis ibi vin consi ruet eam , sed ipsi per se
solam operatur postea non cooperante Deo,& ita remouet primam causam est diluam omnium esse um,ac particula res tantum causas constituit pro panicu-
Iaribus essectibus. Quinta semen ta sitit Arist.qui tria in s v. a. hoc docit. Primo formas stibilantiales ipsas particulares dicit esse actiuas, & pro- i. iri ductivas similium sibi, ut ignis ignem, &leo leonem per suas formas active pria urat,ti tradit, lib. 2.tex. o. ubi Hrina, dicit esse causas linales, Grinales, Si efficientes stimul diuersis rationibus. &2. Meta. IS.& 7. Metaph. 9. Vnumquodque,inquit, a suo univomi. simili fit, ut equux ab equo, ius causam tradit 2.de gen .auima. αι. quia unumquodque appetit sempiternum esse, & Deo similari, quantum rpotest. Cum autem ista inferiora corruptibilia sint ae ita diuidua, ac durare perpetuo non possint, in specie similia producendo conseruare se intendunt. Tradit secudo praeter particulasia asε- . tia concurrere sistem, di coelum ad illos essectus producendos ut patet rex. r 6. s.-periori, i,& homo generat hominem ,& lib. i. Meteor. cap. 2. oportet mundum
inferiorem contiguum esse lationibus siu- .perioribus, ut inde regatur,& r .de gene. cap. lo. motum solis cauum uniuersalem ponit generationum , & corruptionum
Tradit tertio, praeter celos,etia Deum, F. Gra.& intelligentias e te tau in horum ins
de illo en te separato ditari Ab hoc principio tum coelum,tum nariara dependet. 8:I . de coelo. cap. o. ab his intelligentiis dicit esse, & uiuere omnibus communicari aliis magis, aliis minus, S 2. Met . p. 1. dicit eas esse omnibus aliis cautis, in sint.
lixe Aristot. Pro huius determinatione si pii maia r. cina clusio. Auferre inicientiam ab iijs causis particularibus nec est siciae doctrinae, neel octoribus sanctis, nec uerae philosi phi et consisnum. Haec conclusio profrao patet
lignum pomiserum sacies sucium iuxta genus seu ny ibi clare patet disseirentia in terraici in lignis, dc aibolibus. dc Dama. . de
133쪽
In lib. II. physi. Arist. Cap. IV. Π
de sde. e.s. Dedit, inquit Deus planus uir
quit, Deus terrae uirtutem germina di herbas ex semetipsa sine alterius adiutorio. t Aug. 3. de Tri .c.3 & 4.Vocat creaturas proximas causas, Deum vero primam .
Denique ΚThoequi modestissimis uerbis in reprehendendis alioru salsitatibus --tur, hanc tamen opinionem stultam i missibilem, Serroneam uocat. Et argumentu in S Th. unum inter mul
ta, quae ponit. 2. contra Gen.G69.eit tale.
Summu bonum decet ellectus suos creare omni cum persectione, quam secudum naturam talem habere polliant: sed multo persectiores idni enectus, ct res naturales si operentur, quam si non operetur,idque Deus praestare potuit:ergo praefluit.
Alterum algumentum est Aueris. Metap.com. 7. quia esset scientias destruele, cu per proprias operationes esse ias cuia
iusque cosnoscamus. Quod si tu dicas satis esse auhoe, quod Deus cum lcbus singulis determinatas operationes facit, ut cum igne combura cum leone leonem, cum equo equum producat: dico quod esset hoc prosecto fallere omnes homines mundi, & omnes sensus,quibus igne ignem producere experimur,& sortiores sunt istae communes experientiae, quam ipsem oppositae rationes,unde addit Auerta quod hanc habentes opinionem habent cerebrum debilitatum. Tertium argumentum est ex eo, quod sunt monstra, desectus, & peccata in natura, quae non essent, si solus Deus produceret, qui infiniti eii vigoris: sicut peccatum in arte non proueniret, si artifex ignarus non esset, nec posset errare: alia igitur est causi particularis praeter Deum. Secunda conclusio. Formae substanti les parricularium agratium non omnium sunt e scienter productivae similium meis diis qualitatibus tanquam ridia umentis:
Explico. Forma substantialis est activum principium quo ignis simul cum calore , in instrum mo;producit ignem, & similiter solinae uiuentium animalium,& plantarum per uirtutes seminales, a formis
active productas, sibi similia producunt. Huius conclusionis prior probatur . Agentia Particularia, ut diximus in prima conclusione, sunt effectiva, n6pes,
materiam, quae nullius eli activitatis : e go per formam Posterior probatur, actio non prouenit nisi mediante cotrarietate,
sed formae substantiales secundum seno
sunt contrariae, sed secundum qualitates ergo per illas, ut initrumenta est actio . Item quia actio est secundum contractu , hic autem non est immediate per subitan
tiam, sed per qualitates . Tertia conclusio, agentia uniuersilia , 3 . .
ut coeli, astra, i,agunt,& concurrunt ad hos essectus institores,non quidem ran
gendo, sed producunt qualitates activas, quibus agentia particularia simul essectus
Vt non frius equus,& Gla uirtus seminis producunt rem, sed etiam calor coelestis simul: & hoc profecto patet ex corruptione,& generatione mutua ex uario celorum motu,& astrorum inlluxu, pax indicant non stala ista particultata agentia 'causas eue suoium et rectuum , nisi adiit uirtus sit petior simul producens. Quarta conclusio Deus conrerrit im- mediate cum omni causa particulari ad quemcunque essectum,contra Duran. αpiosecto haec conclusio ex scriptura uidetur manifesta, Iob is. Manus tuae fecerat me,& plasmaueiunt me. S c 38. per multa verba,& Pial. t 6 Qui producit in m 5 tibus si unum, & Matth 6. si saeuum agri
uest: t sic Deus. N Io. s. Pater meus utque modo operatur,& ego operor sistat etiam
alia innumera loca, praeter etia illa Arist. testimonia supra citata. Praeterea Proclus
proprie dicit, luda causa prima innuit in effectus, plusquam cauti secundae dc Pr
Primo,quia entitas est uniuersalissimus r.esiectus, bc ita uniuersalis smet causae:vniueis lissima aur caula est Deus, ergo eius est proprius est crus. Ite quia est primus essectus ergo e primae causae essectus, igitur qui ced e emitatis in rebus,sta Deo. Secundo confirmatur: quia tio selu titas in communi couenit rebus singulis, sed etiam de omnibus eorum praedicatis, S attributis est ualibus,& ae omnibus ,
eoru accidetibus praedicatur, nam. v. g.
tionalitas est ens,& hunianitas est ens, de anilinalitas est ens, quale Deus et intima iota ,quae suiu in rebus singuli operatur. Tenta a
134쪽
Tertio,quia oportet necessario naturam omnem dirigi ab intellectu non errante, cum ipsa non cognoscat,& nesciat quo tendatiquare necesse est, ut ad suos fureordinetur, & in his effectibus dirigatur. Quarto, quia confitendum est Deum intelligere omnia, quae sunt, ne sit ignorans,& velle illa,ne dicamus praeter eius
voliintatem fieri. aut contra eius volsitatem ipso inuito sed Deum intelligere
velle,ut sit illud, est Deum concurrere ad agendum, tum quia Deus agit per intellatum,& voluntatem,tum quia alias eius voluntas esset impotens . Quinto quia oportet ut fit unus,q in uniuersis orbe totu reium ordfnem collituit, ut cum Oibus concurrat ordinando.
Lxto item, eade est difficultas de aliis causis uniuei sal b essentialiter ordinatis, ut coelo,& intelligetiis: si ergo illi agunt eum inseriorib causi . multo magis De , quia Deus suspendit actionem cuiusque agentis habendo se si tum negatiue,i. nodando auxilium: ergo signum eis, operabatur cum eo. Explicatur antecedens: quia Deus sacere potest, ut ignis non coburat tantulit per hoc. t nihil cum eo sacit. Praeterea,quia nullo alio arsumento ita sorti sbatur praesentia Dei in oles
nisi quia in omni b. immediate operatur. At ut modum, quo Deus cum particu larib. causis operetur, intelligas, aduerte
quadrupliciter dici aliquid causam actionis alicuius rei. Primo,quia tribuit vimitε operandi, sicut senerans dicitur mouere graue, qatribuit grauitate, qua mouetur,& equus generat equa,qui tribuit uirtute semini, quae facit equo, & hoe m 5 Deus dicitur causa actionis rerum naturalium, quia eis virtutes, qui b.opetentur, impetetitus est . se do modo, aliquid est causa actionis, quia conseiuat uirtutem , qua aliud operatur, ut medicitia, εἰ herbae dicuntur causa visionis , quia conseruant virtutem visuam,& hoc etia modo Deus est causa actionis rerum, quia ipsarum elici& sacultatem,&'Omnia conseruat.
Tertio aliquid dicitur causa actionis , cpita applicat aliquid ad agendum, ut qui apponit ignem domui,& ipsam c5burit,&se etiam Deus est causa,quia nihil mouet Deo. Praeter hos modus est unus alius quartus, quo aliquid mouet per instrumetum, ut arti sex penicillo pingit. ex parte effectus una est operatio , ut ex parte principiorum duplex est: nam invium εtum agit, artifex etiam agit. sed non separatim: non. n. instrumentum. sine artifices nec artifex sine ipsis instrumento operaturi vide igitur quomodo actio initium εti ab artifice depcnde & csiectus ab utroque, sed magis ab artifice .
Sic te oportet eleuare mentem,& intelligere de Deo floriosis,qiii cu hi, causis
sic operatur,ut simul N ip et opere.ur, sed a Deo mors & directae sicut instrumetu ab altisce. Et quemadmodu arti sex non eodem instruincti, oia, sed diuersitate enectuu accomodatis utitur instrumentis ita Deus no idem es olb.causis facit, sed cum diuelsis diuersa, & cocurrit cu ipsis iuxta ipsallim natura, cum liberis libete, cum necetrariis necessario, ni debilibus debiliter, cum sortib. ibit iter, pro sita suauissima dispositione uniuersiai opera do.
Est autem unum notandum, di inter modum cocurrendi. Dei cum causis natura lib. Sc artificis cum instrumento,
dupliciter. Primo arti sex non assimilat essectu in instrumento, sed arti,& idolo, vhabet in mente. At Deus essectum simi lat in specie non sibi, sed cause particulari, ut cum igne producit ignem,cum leone leonem .secundo artifex no tagit essectum nisi mediante instrumento, at Deus propter suam infinitatem immediate taniit sua virtute esiectum quemcunq. cum t ubique essentia sua praeientissimus. Est alteia aduertendu ui ilia actio qua res stis coparetur respectu cause particularis, no sussicit, ut secundu ea talis ea dicatur creare,qa ca particulatis non facie tota rem,scis ex materia praesuppositat Aerespectu Dei considerata, susscit, ut estectus dicatur creari a Deo, quia S si mono sat tota res per hanc actione, sed i cundu forma, materia in suit a principio creata a Deo,ob id Deus totam sacit re, ex quo sit, ut oia quae mo sunt, dieantur propriis sina creaturae Dei. unde Augussu per illud Pi l. i Domine qui, sinitis
135쪽
In lib. II. phy si. Arist. Cap. II II.
Quinta conclusio. Qualitates quaesiit instrumenta formatum, de agentium particularium active concutiunt ad productione substantiae, ut calor ignem producit,& virtus seminis ipsum vivens. haec est contra Scot. i. dis ix. q. a. qui nullo nisi vult ad miti cresolutiturri Stati. SOL, V. Ad I. accidentia attingere duectionem substantis: quia imperfectum non pol producere persectius:atre vera hoc est contra manifestani experietiam, cui ipse praecipit non esse sidendum edsine ratione. I'hysicus n. non debet destituere sensus iudicium omnino molirant aut clare experientiae accidentia substantiana producere, ut patet de motu ide serro candent , quae producunt igne per ibium calorem. Nec ipsius ratio eli alicuem merui: videmus n quod imperfectum ut eli instrumentum perfecti,attinἡit persectius se, vi penicillus imagine pust che
rimam, quia ab arte mouetur,ita accidentia, ut uirtutes substatiarum ssint, subitantiam valent introducere.
Nec patiatis dictum Scoti diceti, igne
in illo Osu a solo L eo produci, nam lucsrnia illa esset errata, quod nulli contingit,nisi animet rationa aut esset ducta de
Potentia materiae,& tune esset generatio vera, unde solus Deus sine causa particulari generaret, quod indignumcit Philosepho Theoloῖo. Dicendum igitur accidentia, quia instrumenta scinis ubi lamiae, poste alti ere productione subitantiae,& hoc palum docet Aristot. Ad a. Ad p -
t. secundum rem, sed Llum secundum i 5- ne, ut alibi late diximus. Ad alias omnes expellcntias ies rodetur,l νnumqv q. fit a suo simili, vel iecumlum specitra, uehomo ab homine, vel sccadum genus, ut mulus ab equo, uel secundum sigciam uedo inus ab alte in mente, rei secundu uirtutem ..Id dicitur simile secueu u:rtutori
alteri, ad facit ea, ius aliud cit,& lic motus eii simili i ni.ratificat. n. Id di abluit scut igni ,ob id producit ignem. idem de radiis stilat ibi is, ct percustione lapidis, e color solis p:oducit animalia ex putrefactione, sicut calor na: uralis. ct ira dcci rat illam propositionem Ari. 7. Metarii. cyaree opus eii ad idea, recurrete .
igneridicausarum enarram, De eas, i de. quibul lana communib- O f.ri caulis, puta casa, A se ut a se. q. tres loquitur, ac tres quaestiones examinandas proponit. Prima est. Quae causae sint,casus dc fortuna, & quid utrunque sit. Haec aut ilia ordine praepostero dis utit, nam a tertia incipit, 3c primam ultimo loco tractat. Red idit aut rationem,cur de his tractet,ditas casum , & fortunam causa, communes generationis, & esse multorum omnes Possiimus per haec respondere ad argumenta facta supelius.
Ad primum Gabr. dicimus illiad argu
mentum nullius esse mometi, in n. m
que deceter,& bene possitne res fieri per unum,sius ira gunt i r plata: at Deus sua bonitatem, suam mirabilem dispositione sapientiam,& prouidentiam commodat
per creaturas suas,& ii strum operationes,qus quidem non essent ita nota,si solus ipse cuncta saceret. Ad s udum dicitur, et, non ob id agentia particularia creanimon .n. sormae
per se nunt, ut di imus supra, sed compo
Ad primum sundamentu PIat respondetur cu Arici illast. e. Σατ ad scientias non est opus uniuersalia separata ponere
rentiunt. hic uero communia traduntur .
Quidam enim,& si sint an non. x. X L.
ΡRius quid antiqui senserint,in m
dium proponit. Fueru inqui quida, qui casum & fortunam non esse dicebant,& hi duplici moucbantur rone. Prior est, omnia qu a casu, di fortuna sie, i dicuntur, lintiana determinatali aliquam particularitatem,in qua singula referri ualeant: non ergo ponenda so tuna. Antecedens patet, si alicuis adierit serum animo emendi aliquid tantum,&illie eccimi t alicui, qui debebat ei pecunias, a quo eas recipit, i sic a sortuna dicitur es occuriisse ita ieceritavied horum causa
136쪽
eausa est,quia in forum venit, ergo quod a fortuna est, causam habet detei minata. idem continpie in aliis fortuitis,& Osualibus esse tibus, singuli. n. suas habes causis partices re non ergo est fortuna.
moniam aliquod esset. Tex. XLL
I Osserior ratio horum est.si fortuna esset,antiqui Philolbphi causas ge. nerationum tractant cς de illa dissererentiat nihil illi dixerat, ergo opinabantur non esse, non ergo eli fortuna In conueniens. n.est dicere,et illa iit,& Philosophi nihil de illa dixerint, cum reli
. quas tractauerint causas. Argumentum
est sese ab auctoricare. dixerui ista elis fortuna, unde omni ex parte sunt reprehendendi illi. St. n. non putarunt esse fortuna, arguendi sunt, caid sit contra omnium opinione.Si uero putarunt esse,& non tractarunt ob id et reprehendendi sunt, cum causas insum-
ciner insisterint,& discusserior, & ob id
maxime, v fortuna ututura lignat s ea causam aliquorum cssectuum, ut parcet apud Empe. qui diccbat ciuindu svre generatum,& corruptum, generandum, cico uni periclum, lue aerem esse modo super ac uam a sortuna; nain in alia generatione inundi, ni, i r erit, nec sui , unde a casia ordo elei nec toruiti Ai. Similiter
animalium partes a casu piovcnire si pedicebat, debuit isticiar de tali Gu si dicerere. Et nota, T b c noeti sermo de omnibus, sed de quibusdam antiquis .
s. t. O- A Rist.reiicit has utras i. horum in ronisa ne . Ad primam dicit,omnes coi. ter ne scii int ista, quae a casti ,& sartuna dicundit r. habetς eauiam de terminatam, ut dicunt iiii antiqui auso E. te, sortunam, cum hoc tamen oes fatentur aliquid a fortuna, aliquid non et so tonaeite: Nonihil prohibet, P eorum, quae a fortuna dicuntur, sint cauta detet minat et, quom illux sortuna sit. Et nota,P coi consensis rationem illotui reuasti omnes enim admittetes illud antecedens, fortunam tamen ponunt,& Psecto id uel iam e: i, nullus n. eis ita ruiticus, qui ne a causim, quod ille occurrerit debitorii esse, quia uenit in forum, cum hoc tamen faretur esie a fortuna, aliquid igitur de Areuna oportet tractare.
Quocirca, & quodammodo. . Tex. XLIII.
s.ι . - Ecundam ipsorum euertit rationem ionis. Λ dicens,oportuisset aliquid dixisse de se sortiana, ut probata est ratione praecedenti. et si dixerit, antiquos nil dixisse de semina, respe det,non dixisse,nec tractasse quicquam, nam qui mentem, aut qui ignem, aut qui litem & amicitia aut quid simile posuerem rerum principi
Sunt autem quidam, qui de cili. Tex. XLl III.
SEcundam aliorum citat sic tentia, in 2 . p. ayater quos secundu Philo.& The sui: νώ phiti.
Democ. hic fortunam tantum collituerat in mundi senera ione, non aut in generationib entium naturalium. Democri .enini posuit infinitos mundo, factos ex atomis, et si ab eo peteres,quare hic mundus hoc loco, alius illo loco e siet, te spondebat casu id esse ex mutu Mori rum, quod si iursiis, quare coeli primo, postea clei nenia, zc inter elementa, quaedam prius,quaed in posterius facta, id de sui tribucbat, quia accidit tales at mos se conuenire, unde casu:n in mundi partibus prscipuis tanturia ponebat.
Et valde hoc ipsum admirati ire. Tex. X L V.
O: si opinionἴ reprehendit,3 merito. Reprehinlio aut consistit in ii , hoe, et illi horum insertoria Vita aialium, plantarum,& reliquora ponunt causim deurminatam,puta intellectum,aut naturam,aut quid aliud, iaci. n.
aex quolibet sit quod libet, sed ex principio determinato, ut ex proprio seminent quodlibet animal,& planta, naudi autoc coeloriam,viae diuiniora sunt istis, nulum
137쪽
In lib. II. physi. Arist. Cap. V.
Iam causam determinatam ponunt, sed
silum fortuitum atomorum motum: de hueiunt ergo causam multo nugis determinatam ponere, cum dixerint coelos, de mundum esse factum.
Atqui sic se habeat hoc ipsum.
Tex. XLVI. Os hoc tale absirdum admissum di
cit oportere, an ita sit, tractare, &inquirere,& n5 solum absurdum hoe est,coelos a casu factos, sed absiardius est dicere simul castim non esse in his inferiorib. quod reprobat ratione hae. In illi, sensibilibus multa a casu uenire e pertum est,cum motus sint regulatissimi εe indeficienteMergo potius in his sensibilibus casu & fortuna constituenda sunt, quam in coelis,oc uniuerse.
Sunt autem quidam, quib. fortuna uidetur. Tex. XLVII.
TErtiam sententiam recitat, quae est
Stoicorum,o notat Simpl. tui serriam quadam causam diuinam ponunt humano intellectui occulta, a qua omnes effectus istos fortuitos prouenire dicunt, atque Deam quandam sortunam faciunt. His igitur enarratis circa aliorum sententias,repetit illa tria,quae discutienda proposuit, ac modo eo ordine ponit. quem in eis discutiendis obseruaturus est quid sint casus,& sortuna: quo modo dishrant: inter quas causas sint constitueta.
Primum igitur eum uideamus. Tex. XLVIII.
Liquot praemittit distinctio drui i nes, ex quibus quid casus , t & fortuna sit colligit . Prima est esse iuuin. Alii quidem semper, & similiter eueniunt, ut Sistis occarus,& Ortus: quod nocti dies succedat : quod animal sit cum sensu. Alii frequenter eueniunt, licet aliquando dec uisivi et homo nascatur cum do plici oculo,quod senes canescant. Neutri horum dicuntur a casu , vel fuit una,&si nullus alius esset, non esset ibi tuna vel caliis. At constat esse alios, o nec semper,nec frequenter eueniunt, sed raro,& in his est casus,& fortuna, ut omnes dicunt: unde fortuna vel casus est e rum,quae nec semper,nec frequenter eueniunt:& quae talia sunt,a casu, vel fortuna sunt: ut et sodiens uineam inueniat thes uirum, raro fit,& a fortuna et Lunde ra tet fortunam esse,& casum.
Eorum autem, quae fiunt Tex. X h IX.
SEcundam ponit,distinctionem eorsi,
quae sunt tam frequenter,quam semper,& raro. Quaeda fui propter finEaliquem: aedam uelo non,ut deambulatio,quae gratia sanitatis est, propter singst,& motus grauis debissim propter findest, ut quietem naturalem coi sequatur :Quae vero inconsiderate fiunt,ut fricatio balbae, at quis contemplatur , uel alia similia,quae accidunt,absque s ne sunt. Tertia distinctio est subdiuisio quaedaeorum, quae propter finem fiunt. da secundum electionem, Quaeda non secadum electionem fiunt.Vbi aduerte,quod id operatur secundu electionem,quod diligit operationes,& res i sinem, ilia praeco ostit,& intendit:& tale agens est Gnate, & hinoi actiones dicuntur in finem secundu electione, sicut operationes,qui secundum intellectum aut secundum artem fui. Id uero operatur propter finem latum, & non secundum electionem, isnem non gnoscit, sed naturali quodam instinctu propter finem operatur, schm5i operationes dicuntur non secunda electionem, ut operatione, in animatoru,& uiuentia,& ipsius hominis, tuas absq. intellectus directione sacit, sicut nutritiones. generationes ,& aliae quae dicuntur operationes secundum naturam.
Hae distinctione applicar ad rem Ari. dicens:Cum ea, i fiunt in edi,& Spter sinem,& non Ppter fine seri contingat, quae propter unem,aut secundum electionem,aut n0n. Manisellum est profecto,
2 io particulari uiter ea, quae raro fiun quaedam '
138쪽
maedam propter finem,quaedam n5 propter finem, & qiuedam secundum intellectum, S electionem,quaedam non, sed natura fieri inueniamus, verbi gratia, quod aliquis cogitabudus manu aliquid faciat,
non aduertens,quod nunquam secit,rarost,& no propter finem. Quod autona o currens tauro muru ascendat salutis gratia, raro fit, & propter sirem,& secudum i electionem, quod equus in itinere consternariis remest domum, raro fit,& pro pter finem, a natura.
Huiusmodi igitur, cum secundum accidens. Tex. L. hisis V X praecedentibus colligit, mii esse .
. dati u dicantiar fomitti,& ea ruales di Tinti, mi que es ctus raro contingentes, eas ali, ' his,qui praeter finem agiit, per aef. iiii fomittos,aut casaales. Vbi aduerte maxime , quod causa peria accidens duplex est Prior illa,quae cii cauplex cau per coniungitur,ut albus,& Polycleo per ae ς uia per accides statuae, quia c5..irini. sunt cum statuario, & tali, dicitur causa per accidens ex parte causae. Posterior causa per accides est illa eadE,quet est rei se, si comparatur ad id, quo per acci- doco iungitur cueflectu per se, uti iscoburens trabe, cui domus limititur, per se quide eis causa cobustionis, per accides vero ruinae, quia haec est coniuncta per aecidens eum est ctu per se,& talis causa dicitur per accide, ex parte effectus, S lite distinctio est The di notanda . I . Adverte ulterius quod talis effectus duc, ndo ire pliciter colungitur cum ei se per se, auelli iter c. ra' aut frequente vel semper, ut in ex EGI ures plo propc sit insemper coniunctus est illes lauisor esecius, nempe ruina curuli combustio-a ei ditia ne trabis: similiter bibit quis vinum, po-ι ictu pinea nocet podagri, istud nocumento non se. est raro coiunctum eum simili potatione
uini, aliquando effectus per accidens ramin colunctus cum effectu per se, ut quod fodiens uinciam inueniat inesauriam, rarater hoc cum vines fossione coniungitur. AdLeite ulterius, quod isti enectus ra- ΟυcSim ro con ingentes, aliquando sent intenti, g aliquando non sunt intenti a caula sitati M. Principali, praescium in ,gentibus secundum electionem: nam in aliis semper nostini intenti. v. g. fodiens terram,seu ui neam,potest inuenire thesaurum, aut ia- tendendo inuenti ein, aut non.
Hi, seppositis, attende esiectus iis os es stili V.
se mutos,&casuales, qui per accidens,& raro consequunturesse ius per se alim is ius causi, nec stat intentia tali causa, & . talis causa P se respectu effectus no intra ' ti raro cotingentis dicitur fortuna, uel casis: vn fortuita vel casus est causa per accidens ex parte effectus iasi intenti, raro asit contingentis, & hoe est quod modo dicit Arist. pe essectus iiii raro coiingentes,cii per accidens hunt, a fortuna dictitur. Osted:t autem enectus esse quoida per se,quosdam per accidens argumeto ipsa- . Ium causarum:nam etia causae, & per se, & per accides dicuntur, nempe quaecum per se cause iunguntur, per accides cauis sunt, Hedificator est per se causa i uae, per accides vero albus. Musicus, & alia, laedificatoti insunt: ira similiter estecius per se est tespectu causae per se,& ei lectus per accidens, qui cum eo coniungitur. Atte de hie maxime, nec decipiaris,qc snon dicit has causas per accidens, lus e parte cautae sunt, esse fortunam. hoc enim falsum est, nee hactenus ipse quicqua dixit de fortuna, sed deessectu ipsius. Vera hic solum utitur at umento hoc a simili, et tus dici S per se,& per accides, nempe ea. quae essectui per se coniunguntur , ese per accidens enectus, sicut e in causa duplex,& per se,& quod ei adiligitur,
quod est causa per accide,. Sc ulterius G. similat: sicut causae per accidens indete minatae sunt, quia multa viai accidui, causa vero per se,una est; ita effectus per se unus,& unius rationis. Messecius per ac ridens multi sunt, unde cum huiuslii di sint a fortuna, effectus fortuiti sunt ii determinati .
Ipsa autem ad inuicem. Tex. II.
Differentiam in re casum, zc sertuna
pollerius tradenda dicit, at nunc ea , quibus , quae a casti, & quae a a fortuna sunt conueniunt.tradit. Hxc au L Osi, tem sunt tria. Primum, quod Qtaq; sunt in his, quae agunt propter finem , unde tam casualis qua fortuitus effectus est reis
139쪽
In lib. II. phys. ΑΓ st. Cap. V.
spectu causae agentis pro sne,& hoc probat; irata essectus huiusnodi est aptias,ost intentus , sinis a tali Gusa , 'eibi gratia siquis veniat in solum emendi gratia, & recipiat pecunias a debitore , casus cst, ct fortunae essectus illa receptio. αlicet modo non sit intenta, potuit esse intenta, naui si ille sciuisset se tecepturum pecunias in foro, venisset inlae propter
x Secundo. Corueniunt, quod uterque effecti s accidit, id est non est per se intentiis, sed finem intentum consequitur. Tettio. Quod non consequitur finem λ intentum, seu eii ectum post semper,aut frequenter, sed raro. Vnum tame praeter hale inest esse ia fortuna, nempe quod ipsius causa non est natura, sed intellectus.&electio,ut reportatio pecuniae, est essectus p accidens sui. ,quod est uenisse in sinum, hoc autem ab electione procedit, quod est cla- rius dicere, Effectus sonuitus non est, nisi ab agente rationali, e conse uitur, nisi actionem,quae fit secundum electione, . &intellectum, Sc hoc est dicete, non habet causam in seips i non est a natura, sed ab electione. ω Et aduerte hic multum, et essedius non ' dicitur fortuitus,quamuis non sit intentus a causa, sed consequitur essectum per se: hoe enim non susticit, sed rato,ut dimimus debet consequi lias non dicitur sortuitus,nec casualis.
na. Tex. LII. O, HA, m Irabili methodo Aristbtelo post ' lv quam effectum sol tuitu indaga- uis quid ipsa semina sitio icndit dieitq;:Foit una est causa per accide in his, quae raro fiunt, & propter finem secundum electionem. ac si dicat . fortuna est actio aliqua secundum escctione pro cedens, quam consequatur finis aliquis
non intentu ,st raro contingens . Dixi .mus enim, quod causa per se illa est lar. tuna respectu per accidens effectus, siue talis sit actio, siue ars,vel intellectus , ut in finem tendunt: unde colligit, quod
fortuna est in his , quidiae intellectus, ct electio. haee definitio nota est ex his ,
Indesinitas igitur causas. Tex. LIII. V AH epitheta sertune per definitio e
nem hanc declarat .s rimo: Fortuna dicitur occulta,&immanifesta hominibus: ius ratio ea, quia cum ei lectus sortuitus non habeat caulam per se, sed per accidens, 'sit multastiabere causas, quia uariis effectib per se potest coniungi,ut occurrere pontifici in ui potest esse aut quia deambulatum ieras, aut ne
ociatum, aut emptum, aut ali sex cau-
iis . Cum igitur no habeat determinatam causam is inectus, a qua per se procedat,
Vitellus, a sortuna possiimus dicere, P α , nihil fit, & quod aliquid sit , utriam rueenim uere, & cum ratione dicitur. Ninii enim sit per se a sertuna, iit aute per aeri dens hoc autem est secundum quid fieri.
Indesinitas igitur causas. Tex. LIIII. i
lios luitur attributa declarare, dicis 3
e. Fortuna quodammodo est causa,& non est causa. Non est quidem causa simpliciter, sol eil eausa secundum
accidens,& repetit has causas per accides esse infinitas, id est, numero indeterminatas,& exemplo utitur. Vt enim causae per accidetis ex parte C. usae sunt indefinitae, quia multae possunt accidere causae, ut domiscator eii causa domus per se, inulta tamen per accidens, ut tibicen,albus,musicus: ira & causae per arcidens ex parte est eius multae sint, di indetit minam, uia effectus serruit ex multis ii sis huius modi potest prouenire, at recipero pecu niam a dcbitore, potest esse, quia ei Occurri, dum se erem ab aliquo.vel dum per inuerer aliquem, vel dum inuiterem aliquem . Vbi tempor at ende, quod non vocat fortunam causim ver accidens ex parte causae , ut notat Inemui. & sipra
140쪽
rt dicere aliquid esse prster ra
tionem. Tex. LV.Fortuna autem bona. x. LV LA Liud fortuitae attribinum declaraudi cicia r. n.fortuna sine ratione: S: merito, quia ratio intedit finem , qui aut semper, aut si uenter sequitur: at sortuna est alicuius non intenti, & r m eontii sentis: huiusinodi autem cause indeterminat dissent, ob id sortuna irrationalis,& indeterminata merito dicitur.
Attamen etiam in quibusdam dubitabit utique.
DRhun mouet, quod tale est. Illa
dicitur fortuna, qu est causi per se alicuius essectus , alterius vero cum eo coniuncti per accidens; modo esse potest, quod sint multae cause huius effectus, quaedam proximiores,quaedam remotiores essectui per se. tunc dubium ense quae illarum esset fortuna, ut si aliquis totonderit caput, & ventus seu aestus aliquis saperuenit,& praeter opinionem s
natus estorea causa erit fortuna : tonsio, quae est remota, an ventus, quae est propinqua λ Et vult, secundum Philo. quod proxima magis dicatur fortuna,vel eas . Et ponit exemplum Phil. Aliquis it insorum emendi pratia, currit amico, cumo moram facit: postea it in forum, di occuriit tune ei debitor, a quo pecuniam recipit: duplex huius receptionis en cau-o,dc mora cum amico, si enim prius veniret, non occurreret actitori ) & etiam ipsa itio in sorum, & utra a. dicitur sortuna, sed inagis sortuna est, quod venerit in forum , Q τ quia magis propin i. qua, ct potuit
nisse illo tempore alia ex causi, etiam si cum amico
ALiis epidieta fortunae declarat,quae
nota sint, fortuna dicitur bona, theia -- vel mala ab essectu, qui accidit,si iunt, od nus,vel malus sit, quod si magnum bo Q in βω- num acciderit, dicitur eusortunium: si ve nium, oero magnum malum,dicitiar infortunium infortu Et nota, quod sicut si bonum magnum nium. accidit usortunium, seu prospera sortu na dicitiar, ita si magnum malum euadere acciderit. Similiter erit insonunium magnum bonum casu perdere, & non so Ium, quando mala, uel bona praesentia sunt , sed quando proxima sent, quod enim palum distat, quasi non distare videriar; unde a magno malo imminenti liberis,eu fortunium est,& a spe proxima magni boni decidere, easti tamen, insertu nium est . Ulterius euistiunium est incertum,sicut & fortuna, quod enim raro aecidit,incertum est.
Caput Sextimi. Sunt igitur ambo causae Tex. LVII.
Odo disserenti casus,& sortunae indagare contendit, ac repetit ea, in quibus conueniunt. Sunt enim utraeque
cauta per accidens , & eL sectuum raro contingentium, di in his,sent , di agunt propter finem . Sed citferentia est , quod eastis est saperior: omnis etiam s. na est casus , sed non omnis rasius est fortuna. Hanc disserentiam cquantum mihi uidetur triplici aer mento ossendit , primum sit ruta
nominativo se. Iis inest fortuna, qtiae fortunata dicuntur: sta non omnibus quibus inest cairus,conuenit fortunata dici; ergo non sunt idem rasius,5e semina. M ior est nota. Minorem declarat dicens,
quo fortunata dici,inest iis, quibus inest actio, idest libera operatio, & humaria, quae hominibus inest selis, ae ob id G- . tum hominibus inerit fortuna secundum ii actiones In P