장음표시 사용
161쪽
In lib. II. physi. Arist Cap. I X.
Tamen sunt animalia in duplici disseda anima rent a. Quedam percipiunt conuenie La prout tiana, , et disconuenientiam prae rerudeansf- ita, , t nullo modo defuturo prouideant, Wura , ct sic t animalia,quae cibo prasenti pascun-qΜαdanz tur semper, nec nidum , nec quicquamo Τμε. aliud,quod fututo tempore eis sit usui sitiarum, faciunt. Quaedam alia conuenientia tutura rercipiunt, non seni ratione su. tu totum, i dea 'n praesenti iudicant, quae postea usui futura scunt dicet non id percipiant ipsa animalia,& talia dicuntur pru dentia animalia.... Et illa imaginatio ipsbium ut sertur in conuenientia sutura, licet non futura cognoscat , dicitur per analogiam prudentia. hoc igitur est principium, quo animalia sua opera faciunt . semper enim praesentia cognoscintia operantur, nec quicquam de suturo cogitantia, dnm pr*sentia semper operantur, ad suos fines ' Petueniunt. In his autem operibus no libertate aliqua,aut iasultatione seruiuur, sed inclinatione ipsius iii aginatiuae, quae natur lis est, sicut oculus in colores naturaliter tendit, di ob id dicuntur moueri in itinctu naturae. Concurrit etiam aliquando memoria ad hae opera. nam sormica aliqua memoriam habet per aliquod tempus cumuli, a quo grana sumpsit, R regreditur,& hi in otia magis locet in animal i-bus: led non sola memoria haec iacit opera,nec ipsa eli semper necessaria. Vnde est notandii discrimen inter modum,quo animalia agunt propter finem,& ins n libi lia , ct homo ipse . quod
notauit S.I ho. i. 2.q. I. Insere sibilia enim dicuntur agere propter finem, quia ex se.&ex natura ipsorum ad tales fines inclinantur, nulla sinium ipsius cognitione existente. Bluta vero agunt propter sine, quia i atur aliter seruntur in finem,quem tiliquo modo cognoscunt, pura materi liter: cognoscunt enim ea, quae ad sinem' sunt,& iaciunt, sed mi od ad fine sint, non cognoscunt. Homo vero finem praecognoscit sub ratione finis, er media per electionem in finem ordinat,& hoc dicitur ag propter finem secundu in propositarin. Dices, quonaodo potest elle quod ali . quid in cellum snem tendat, & non prae
a:tingere, sicut qui clausis oculi, aliquo i .
Dico quod hoc conuincit esse aliquam Sotai .. uniuersalem causam omncs omnium fines praeuidentem,atque iacientem, S inclinantem omnia in pioprios snes,le hiees gloriosus I eus. Ut enim sagittarius scopuin inspiciens imperum sagitiae tiri. primit, quo illii mattingat, se Leus glorioliis omnibus naturam dedit, qui tuam non praevisis snibus absque eriotev sque ad eos perduceientur, de hoe est quod di .cit Arist 1. talysc. 8.& s φ. N i. Lissi c.α3 3.& lo. Ethic. p. io. hominem agere', 'riteras tes naturales potius etsi,quam a*e 're,id est, ab alia intelligentia. quaei plata fines cognoscit, ad illos dirigit ob id dicitur opus naturae esse opus intelligentiae
Vnde si antiqui negantes natura ag re proptet snem, in alio principio penis. errabant : non enim existimabant Deum omnium esse causam uniuersalem omnia. prouidentem,ac disponeme,unde Averri comm . s.dicit hac qui stionem,naturam. agere propter snem, utilem esse pro co- nitione diuinae pri,uidentiae, qua tamen ipse postea nesciuit uri ad eande Dei omprouidentiam dignoscendant,ut suo lisco explicabitur. Hoc enim argumento non solum concludit in Deo cognitionem prouidentiam rerum omnium in uniue
sali qualem ipse ponit, velum quod hines particulares sint etiam in particulari. asi ex ipsa prouidentia te luatur,2 unumquodq: in suum propostu in fine
Vnde parci solutio quaestionis,& declaratio, inpe naturam propter si em agere, nec opus est hoc argumentis alus probare,quam his,qui in textu ab Atiliotele posita sunti Ad sextum dico, quod materia, id sor Ad Qma adi huicem sunt cause , si forma considereriir, ut solina est:at si ut finis est, tune non habet eausam: sitis enim ut finis, cistprima causa antecedens omnes alias , de noc etiam indicauit Arist.in textu dicens
materia non est' causa illius fini ) Vbi s-nem, non formam eam vocari si eni in si
162쪽
En monHra sint in natura. Quaest. XI II.
Irra hane materiam de moliris cita tracta da sint: primum, quid si monstrum. Alterum, quibus ex causis monstia procedant. Te tium , an monstra situ a natura intenta per se. Quid autem monstrum si , desinit Alistotain de gener.animalium, in cap. .esse ob haesionem rei praeter naturam eius, iii is , quae non semper, sed ut plurimum agunt. exlex. etiam 82. hinc talis aliad scriptio colligi potest. Est peccatumna uiae agentis ob aliquem sinem, a quo frustratur aliquo principio corrupto. xi ius etiam naturam ego commode existi mo ita describi posse. Monitrii est epectu, naturalis a recta, & solita secundum speciem dispositione degenerans . Dicitur , essectus naturalis , nam in arte non est proprie monstrum, nisi similitudine, de analogia ad res naturales. In arte contin it peccatum, error, cum a tecta regu Dariis deuiatur, sed talis essectus mon. frum non est. Dicitur degenerans, dispositione recta : quia essectus naturalis non dicitur mons tum, nisi si aliquis desectus, aliqua obliquitas, aliqua deuia iatio ab eo, quod futurum erat secundum . rationem illius effectus,ae ob id monstradicuntur peccata naturae, quasi desciat, R erret natura in illo essem iaciendo.Dicitur etiam , solita: tunc enim monstra sunt, quardo raro eueniunt,& non secia dum similitudinem aliorum esse um, quae frequenter procedunt. unde modo apud nos gigantes monstra es t , quae olim non erant. Dicitur, secundum speciem: quia tunc mons itum dicitur, cum similitudinem specificam non seruat cum sua proxima principali causa: unde scanis ex semine humano pro deret, monsium esset. Adverte tamen,quod etiam si ni stra recedant a causae similitudine, non tamε ita in totum recedunt, ut nullam similitudinem observent. non enim ex homine nascitur oliua , nec ex arbori, semine animal ut lapis, sicut enor artis nunquam est tantus, ut in totum deui et ab effectit
Hae autem obliquitates effectuu monstruoserum sunt triplicitet. l 'timo secundum quantitatem, ut cum exceditur propria quantitas, aut totius, aut alicuius membri : vel descit, tam in eontinua quantitate,quam in discreta, quo ad numerum partium,& membrorum. Secundo, cum non est debita qualitas, quae attenditur in figura,& colore,& dispositione, ac ordine membrorum , & partium. Tertio, cum tempus non obseruatur , etiam ii reliqua sint, ut pura, nascitur ani mal cum dentibus, puer cum capillis , febarba; ut resere Alber.omnes hae obliqui
tates,estinum naturalem,aut omnes, aut
singulae monstrii in reddunt: unde Patet declaratio descriptionis. Sed quare dicatur monstrum, colligi poteli ex Cicer. 2. de natura deorum , at nonstrando, quasi aliquem futurum euetum monstret nunciet: sci ibit enim his verbis. Monstra, praedictioncs, &praesensones rerum suturarum, quid aliud declarant, nisi hominibus, ea, quae sutura sunt,portendi,& praedici at quia non semper monstra notabile quid offendunt futurum , dicunt alii monstrum dici quasi quod disito moliretur ab omnibus. cum enim aliquid inconsuetum apparet, tune ad omnibus signari seleti sed hoc parum refert ad institutum. rca causas autem aduertere oportet in generatione animalis conuenire quinque. Piimum est virtus seminalis,quae dicitur Brinatiua, & haec in ipso semine ab animali decim. Alterum est materia ipsa,ex qua suturus eli sxtus.Tertium, qualitates elemetales quatuor de calor,& sumiditas naturalis, quorum contemper mento consistit animalis corpus. Quarta est locus, & contentivum sentinis . ruta matrix seminae. Quintum est citcunilans extrinsecum, & per hoc intelligo vi AMEcculorum,& astrorum, quae ad generatio nem conuenit: similiter aerem ,& locum circunflantem: similiter imaginationem ipsorum generantium. Haec enim Omnia multum ad prolis senerationem sa-eium: lue quinque ad estifctum recte, de debite generandum debent inter se ni i
163쪽
me habere proportionem, mi e si non seruetur, monitrum, S deseeta in effectu
- contingit: aliae cum multa sint, multipliciter & error prouenire potest, unde monstrorum diuersitas procedit. F x defe- Primo sit error ex parte materiq inqua 1M maia litate quo ad desectum. Est enim aliquaris. materia pauca nimis ita, ut rimis non possit omnes partes formare, &Dine homines nam paruae staturae procedunt. Aut desedius non est nisi in parte materiae, dctune si obliquitas in aliquo membro, pu ta quod manus breuior elh altera,aut caput paruum, di corpori improportiona tum. Fit etiam error in numero quo adparuitatem. Naseitur enim homo, aut uno oculo , aut quatuor digitis , aut absecive membro aliquo ex desectu materiae illius membri. .. Propter quod aduerte semen esse virtute heterogeneum. constit enim ex partib. virtute diuersis. Non enim quaeli par tes sunt aptae, ut sint ossa, ut sint nerui, ut, sint aliae partes : sirus sent partes virtute ,
& potestate diuers e. Vnde patet,quod de - seMs unius partis non poterit suppleri altera parte, ob idq; monstrum ex defectu
- prouenit non uno modo semper.
4 ς' Ille error in desectu etiam prouenit, desectu virtutis seminalis,cum debilis est, siue sit in materia deficiens, siue non, ius signum tradit Albe. quod monstrum frequenter accidit in partibus distantibusi corde, & iecore, ubi residet virtus haec , ruta in manu n pede, in partibus capiti inexistentibus: vilius enim minus agit in distantia. αὐ βυ- Secundo sit error in quantitate, sisnabund-- duin magnitudinem, Sc pluralitatem exii a maie- inateriae abundantia, cui G adiungatur virxis , M.t tus sormativa sortis sunt essectus magnae hirudi staturae, Simmodicae, sed tamen bene prone. portionati. Si vcro accedat debilis, & per totum semen sparia , fit essemis magnae qu antitatis , sed membra indebite iunt proponio ra, quod si ista materiae abun dantia viai accidat membro, vel aliquibus, in eis fit improportio, aut secundum quatitatem, aut secundum numerum mem-
. brorum, ut plura sint,quam oporteae: Se hoc pendet ex diuersitate, tuam partes sex minis in se habent, ut iamus.
Tertio fit error in qualitatibus. Cunimina calor vehemens est, vel valde remis ex qua sus: & idem in caeteris qualitatibus, neces, lilaia ni-ie est totam corporis,& partium eius con mia inura stitiationem, quς ab illarum temperamen siste, H to pendent, erit. Aliquando etiam in se tu ante te pus abundat adeo calor eordis, ut faciat evaporationem partium terrestrium, si generetur capilli,& barba:&est in maxillis aliquando calor eum aliqua 'eopia materiae, ut generentur dentes. Quarto fit error ex parte loci, ubi res generatur. Nam accidit materias loci di- iuersitate Leparari, & postquam generari incipiunt, postea confundi materias,& na m malaiata ibi corpora multis modis, aut parte superna, aut inserna, ut accidit coniungi ali Mi f., quando ex motu materiae, vel motu loci ipsius accidit materiam diuidi ita, ut multiplicentur partes rei, & oculi, & ora , Eenalus Et Alber narrat de quodam mon- stro habente undecim ora,& undecim linguas,& alia huiusnodi. into accidit error ex'parte impres- s .ex re sonum coelestium,& aliorum externorii. sane ea & fiunt monstra habentia capita,& pedes torum caediuersorum animalium, te multa huiusmodi, quae accidere solent. Usi enim mul aliorum ea requiratur ad persectionem effectus, exi φῶ quae descere possunt, ab 'ue dubio error multipliciter potest accidere. Sed satis sit
de hae materia: non enim ulterius proc
dere praesentis est instituti: sat sit eausta in generali attigisse.
Circa intentionem naturae, an natura intendat monstrum,sunt multae opinio' Ones. Aliqui dicunt esse intenta de per se propter pulchri idinem uniuersi, quae maior sit ex essectuum varietate. sed hoc inon videtur verum s illud enim est cum effectus persecti sint, sed monstra sinit 'impersem, nec diu durant: & sunt adeo rara, ut se a raritate nullum species addat
Alii di me, quod sint intenta per se i
secundatio: eum enim primum essectum attingere non possunt, illum attingunt et eum desectu. Nominales dicunt,* natura non intendit nivinstruositatem, sed monstium inten 'dit ac si dicant, ii esset ium,quo ad ip
sus Linantia intendunt,sed non suo ad illius
164쪽
illiin obliquitatem, & desectum. Idem Themist... sed mihi videtur in hoc esse dicendum
monstrum dupliciter poste comparari,&ad eausam proximam ei scientem , puta ad senerans particulare: de ad causam vesuetialem, siue etiam ad causam particul a rem impedientem esse ira per se. nam ubi monstrum est, ibi eausa fuit impedies ne effectus persectus produceretur ut comparetur ad generans proximum,ti cest essectus sertuitus, nec per se intentus,ut respectu hominis generantis monilium n5eu per se intentum: at si ad impedientem causam comparetur, dicitur per se intentum: nam licet causa impediens primo illam deformitatem non faciat: tamE quia id iacit,ad quod frequenter deformitas sequitur, dicitur monti tu in per se ab ea iretentum: eodem modo rei pectu causarum uniuerstatum, que concurrunt ad modum causarum particularium , unde qua pinecum impediente causa concurrunt,mon strum intendunt.
Dubitabis tamen, quomodo glosiossis
Deus concurrat cum causa impediente,&cum causa generante si enim cum generante concurrit,quomodo ipsius concursis impediri potest3Dico non esse dubium, quin cum omnibus causis concurrat, tamen concurrit ad modum naturae ipsarum; unde cu causis sortioribus sortius concurrit, cum debilioribus debilius,&hinc prouenit, quod concursiis in hac causa impediatur a concursit cum altera causa, non ex parte concursiis,sed ex parte causarum, ad quarum
modum Deus ipsis iuuariS hoc maximEad Dei prouidentiam spectat. Sicut si esset supremus imperator sub se habens varios reges, qui ab ipse, & arma, & exercitus peterent, ae acciperent pro ipsi, rum conditione,& modo, ac po-nea viri 'ue inter se dimicantibus, alter corrueret, quia debilior erat, sic Deus omnium primum, ac se premum principium omnia si istentat, omnibus dat vir. tutes ad operandum, & iuxta datas vimites ad operandum iuuat, quod si congrediantur, sortius vincit, suamuis omnia a Deo iuuentur, inaequaliter tamen pro modo riaturae,ia virtutis ipsorum,& haec de quaestione.
An vis sit causa, ta principium. XIIII
Vbium hoc tractandum erat in eo loco, quod de efficien- . te eausa, suritiali, ae materii ili disputatum est et at quia in sine libri de fine erat s mo, hucusque distulimus. iDiis cultas igitur est, An sinis sit eausa. Et ratio praecipua disti cultatis e,ua quod 'πύς
non est,non est causi: sed finis,an aequa messiciens ope retur, non est: non ei SD P test esse causa.
Quod si dicatur sinem, ut est in intentione, & apprehensione,esie causam, puta sanitas, in mente infirmi concepta dicitur causa, licet nondum sit in rebus: tune est argumentum, quia illud esse in intellectu est in tetionale,& rationis: at ens rationis non est causa entis realis: non ergo illo modis finis est causa,& praeterea, quia in ' earentibus cognitione, uel in non valenti bus finem p ecognoscere puta in brutis, non esset causa finalis,quod salsum est. In hac quaestione est resposio eommu Sent. ala. nis: non enim puto esse quoad rem multas doctorum opiniones,licet in modo dicendi videatur aliqua controuersia.
Adiaerte pro declaratione, esse in aliqua soperatione duo, & principium operandi s iis uia '& conditionem operandi. v g. In calefa- .nerandictione principi u eii operadi, puta ignis. atiis eon Conditio sint liter est, puta approximatio dilia agetis,&passi in operatione: ergo in fine randi. haec duo sitiit,& id, quod operatur,& hoe est ipse finis, ndum esse, quod realiter habet, vel habiturum est, ut ianitas secundum esse reale situm mouet infirmum: at quod sit in apprehensione,est conditio, vestiis moueat, unde esse in intentione non est principium operandi, sed codicio. Hse est communis opinio, tuae vera est,tamen declaratione indiget. Primo nota est duplicem finem, vitan Prtatim git Aristot rex. 1 . Se ibi Simplici Philopo. findam D. Ilio. Sc quo, sc gratia cuius. Finis gratia tum. cuius,est illa res ob quam operamur, sicut Duplex si Deus est gratia cuius nostrarum actionu nu , quo
bonarum ,& si quis prosectus esset Me- ct gratiadiolanum ipsum videndi gratia, tunc Me cuius. diolanum diceretur finis gratia, cuius Flia V nis
165쪽
se lib. I Uphysi. Atii C. IX. Quaest. XIII.
nis quo, est illa operatio, qua obtine si plum finem, gratia cuius: sicut visio qua
Deu videbimus,eli sinis quo: & visio qua etia Mediolanum videt ille, finis est quo:
gratiam enim videndi venit.. Finis gratia cuius, duplex est. Alter,qui
sit per illam actionem , quae dicitur finis
quo, sicut domiscatoris tinis gratia cuius operatur, domus eis: S ipsa operatio causa eii domus: similiter forma est finis gratia cuius generat vivens, vel agens naturale:& sorma effectus est generationis. Alter est finis gratia cuius,qui prae existit, scantecedit actionem agentis, sicut Deus qui est antequa nos ipsim consequamur,ta Mediolanum antequam ille veniatil, omni fine, puta quo, gratia cuius, ta hoc ,
quam illo est quessio, quomodo sint finis. sed praecipua dissicultas est de fine quo,&Sratia cuius non praeeedente:quia cum hi non sint, cum esticiens operatur, quomodo eausae sint.
Ob id prima conclusio. modus caucindi sinis est, ut sit id, gra cuius aliquid sit. Circa quod nora diligenter, quod finis dupliciter consideratur. O miao in ratione obiecti mouentis intellectum & appetitum nostrum ad operandum,& resipectu huius motionis no est stas, sed habet rationem causis ei scientis mam obiectum ad potentiam. apprehensium, & appeti-tiuam se habet ut agem, & hoe est quod dixit Auer. II. Meta. m. 3 6. balneum in anima se habere, ut causam agesem, unde in hoc non consistit ratio siti aliter finis non es :t, nisi ubi apprehensio est. Altero modo coiisderatur ut est id, gratia cuius aliquid fit,ita ut no esset operatio rei nisi tenderet in illud, te iste est modus causania saturuis, ut ipsus gratia reliqua sint. Ex quo inuitur unum, quod iste modus causandi non est realis , sicut agens agit,unde Arist. l. gerutex. s. huc motum finis methaphoricum vocat. Sequitur etiam unum notadum, quod ad istum causandi modum non opus est,
quod finis praemistat actu, sed quod sieres reale,quod possit actu esse,& acta obtineri, siue proxistat, siue non. Secunda concl. finis aliquo modo prae existit ante motionem efficiente.haec conclusio est notanda: finis enim nee sepose set mouere, ut dicta est, nisi aliquis finis, praeexistere. hoc autem in agentibus frinintellectum est praemenitio, & appetitus finis,nisi enim ilia in nomine essent, sinis non esset id, gratia cuius operatur. In his veto,quae intellectu carent, praroedit quaedam proportio,& inclinatio naturalis ad finem . & ratione huius agunt propter finem: sed causalitas snis no alia est,quam esse id, ius gratia operatio st, uti diximus, nee aliam definitione Atiit. inuenit, c est optima. Vnde ad argumentum patet se lutio. dicimus enim quod finis secundum id, quod causat, non est opus quod actu precedat, quamuis sit quaedam conditio ad causandum . quod illo modo preceda ut sub apprehensione,aut sub propeiis - , dc proportione rei ad ipsi: m finem. Tertia conci . potest finis muliis modis diuidi, sicut reliquae causae, quos modos assignauit superius Arist. in perse,per accidens, uniuersalem, particularem, εt alios qui ex his quae illie diximus noti sunt te raciles. Et si iliciat ista de quςstione hae , nam in Metaphysica profundius examinanda est. hie tamen veritas breuiter est
polita,& declaratasitque hac de i .lita
166쪽
DE PHYSICO AUDIT RCaput Primum.
Quoniam autem natura quidem . Tex. I.
Altero modo desinitur per ordinem idisius ad suas partes, Se sic per infinitum definitur, ut dictum est Adde etia, quod aliquando per ipsem motum definitura posteriori quo modo ab Aristo.definitur
. ON opus est intentionem Arist. praemittere, quam ip se dilucidam, & claram P nit: sese igitur aliqua tract rurum proponit . Primum est, motus qu'd sit, cuius caulam talem dat . Physico de natura disiciere conu est: at natu a cognosci nequie sine motu; ergo scientia iii de natura quid sit mo
Sed itatim sorte dubitabis, quomodo
gnorato motu dicit naturam ignorari, eum supra dictum sit naturam esse perie notam 3 Respondeo,quod natura duplicem habet cognitionem,& an sit,& quid sit. Ipsam ei re per te notum est; quid aute sit, non est per se notum, stis ignorari potest;& de hae cognitione definitiva dicit, qa qui ignorat quid sit motus , ignorabit etiam quid natura sit. Pet motum enim nat ira definitur. Alterum proponit se tractatuis, puta infinitum, cuius causam dat. Motus est quid continuum: sed retinuum semper infinitum desiis tu rogo de infinito oportet tractare. Sicut ob id etiam dicimus oportere tractare de motu , quia natura nitur per motu. ponit autem des nitionem cotimii per infinitum, nempe, Continuu est quod est diuisbile in infinita . Aduertendu est autem, quod dicit ple. mnque definiri per infinitum, quia non semper id est, ut dicit Auer. unde notat hie Alber.quod dupliciter continua desinitur. Vno modo per ordinem paritu adusiim,quo pacto in praedicam.quilitatis dicitur. tinuum eli, cuius partes copum tur ad vescum ternunum commune. De γαρ a ἀ-ZZ- , μ
Ad haec autem sine loco. Tex. II. ΕΛ Gi m, suae post haec tractaturus i
est,nepe in libro quarto proponit, ea sitiat, Locus, vacuum, & Tem pus:& reddit huius duas rationes . Prior elu:quia motus non est sine his, qui ergo motum cognoscere intendit, ista tradere oportet. Non.n. morias est,nisi in tempore,& in loco,& se dum opinionem Antiquorum erat locus uacuum, ideo secundum hos no erat sine vacuo. Altera ratio esti tuta in hoc libro traduntur comunia, quia scientia communia debet antecedere ea, quae est particulatium , & ista colasiant omni b. eritibus naturalibus, puta locus,& lepus.Oportet ergo ut hic tradantur in speculatione ipsoru communium .
Primum autem sicut dicimus. Tex. III.
INterea, quae dicenda, dc tractada proposita sunt, primit motus est, quia ipse est ad quem caetera se iusinitio qui in definitione naturae costi tur. Post motu uero de infinito prius dicit,quam de v, scuo loco,& tempore,quia ut dicit S.Ita infinitum est motui intrinsecum: reliqua uero extrinseca:illa aure sint his priora. .
167쪽
In lib. II l. Phys. Arist. Cap. I.
ad tractationem de Mu, uia sunt
astris, alia pinutia. Prima ex
igitur eorum,quq sunt, aliud. quidem a u .
GR. xci,& Arabes conueniunt Aristotelem praemittere quatuor suppositionesne essarias ad ea,quae de motu dicenda sunt, quorum prima eii diuisio quedam. nempe eorum quae sunt, aliud eli aetii, aliud eis potentia: in qui bus verbis eli multa differentia,eo quod littera Graeca passa eii vatias lectiones,&ut dicit Simpli. in uno eo dice legitur uno modo, in alio vero aliter, unde etiam Latinae interpretationes varis sitiat ob id risi est certa Ari: iotelis lectios magis linis est attendendus. Sed in primis expositio Auer.& Alberi& aliorum nulli lectioni,nec Graecae, nec Latinae quadrat. Nam ipsi has duas diuisiones iaciunt, i si,quae sunt,aliud actu, aliud est notentia. Iterum eorum , quaesium,aliud substantia, aliud quantum, aut num ex reliquis praedicamenti Coni latautem quod illa secunda non elidi uisio, sed iii bdiuili nam Graecae biseriam legitur textus. Aut sic Eorum, qui sunt, aliud actu, sud est potetia, & eorum,quae sintam,aliud est substatia, aliud quale,& reliqua, & sie vertit Boetius noster,& Uatablus. Aut etiam legitur sic. Eorum quae sint aliud actu Et sim, aliud potentia,&actu, & horum alliud subitantia, aliud
quantum, &c. S sic vertit Areytop. non
ergo illa secunda diuisio, sed sit ivisci
facienda et t. Illam tamen priorem diuisionem explicat Alber.ut quaedam dicatur in actu, ut omnia praedicamenta cum existunt: album in actu, cum extitit album, quatum in actu, homo in actu,& reliqua:& etiam dicantur in potentia, cum nondum exi-shint,sed esse possiant. Graeci vexo oes sequentes liriera, qua illa secunda fit sit ivisio, varie exponiit. Porphanim statuitur litteram, qua Boet. vertit,& tunc explicat bene,& dicit quod per actum intelligitur forma omnis praedicamentalis, per potentiam vero intelliust materiam ipsam, quae est in potentia ad quamlibet sotniam ut sit sensus: in entibus aliud est actus, puta forma,aliud est potentia rura materia. Et quia Potent
una est ad actum quemlibet, actus uem multiplex est, ideo postea subdiuidit actum secundum decem praedicamenta, non in omnibus praedicamentis non si potentia : est enim in omni praedicantentό actus,& potentia, ut dicit s.Met.
c. 7. 24 quod potentia i 5 multiplicetur, scut actus , atque ilia est sententia Porphy. fidelissime exposita . Alii Graeci legentes littera aliter, quae Tertia ex modo Graecae habetur, puta. Eorum,quq ρσε sint, aliud actu selum, aliud potentia, α Th..
actu:aliter exponsit,nempe entium, quae cae 'dam sunt acm tantum, quales sunt intes .ieroum . ligentiae,& separata a materia, alia poten tia, scactu sinui: S haec sint omnia praedicamenta, substantia, quale, & reliqua 'Haec autem dicuntur potentia, id actu si imul esse, sed respectu diuersolum; nam actu dicuntur respectu eorum , quae ha bend potentia respectu eoriam,quae habere possunt, ut homo actu est res civ s, rnax,quam habet, potentia iespectu cal ris, luem non habet. Ilia expositio eii magnae aut horitatis , propter eos, tuorum est:est enim Thenat.
Alexan. Simpli. Philop. Michaelis I selli Graecor.qui omnes littera Arist si elegendam dicunt contra Porphy. & mouentur ad hoc, quia plures eodices ita habent. Et quia dicitur, altiadest acta tantum:oporruit ergo aliud membrum sumere, aliudeli aciu,& potentia, aliter illud, tanta,
esset inutile. Et propter tantam horum Graecorum authori tatem, quos credendum eii codicem verum habuisse, forsan ita legenduest, sed ipsoru expositio mihi in hoc non placet,quia non dant in unoquoque praedicamento, quod sit in actu,& potentia simul nam quantum, quale, non videtur ad quid sint in potentia in illo genere . Ipsi enim dicunt,quod respectu unius est in actu, respectar alterius in eotentia, sed
album,ut album,ad nihil eli in potensia sed in actu sistum. Quod si dices. Quod eli in potentia, ut sit nigrum, iam illa potentia no est ipsius albi, sed si biecti quod substantia est,& ipsem album secundum se,non eli in potentia: & tae praesertim in relativis, εe aliis praedicamentis. insibstantiis quidem id uidetur magis v rum: homo enim actu est secundum se,
168쪽
ει in mentia ad accides di autem est, quia substantia est receptiua accidentium
at accidentia non omnia sunt receptiua' aliorum accidentium.
Melius sortasse per id,quod est actu, Scrip .is. Dinxia, intelligi potest quodlibet praedi.
camentum, non tamen quod simul sit in actu,& potetia, sed quod successive,& diuerse tempore,ut album in potentia,& album in actu,ealidum in potetia, lidum in actu,& hoc in unoquoque prsdicamento inueniri poteti, & tune est sensus diuisionis: Entium quaedam simi actu tantii,. . id ςst, quaedam semper actu sunt,ut intelligentiae, de immaterialia: inaedam quan/oque actu, quandoque potentia, ut fiant
Sed nec mihi videtur ista expositio bomi, quia re vera nihil ficit ad motus defi γ' nitioneni, ob id diuiditur ens in P actum , ut motus ostendatur esse actus , at a ius immaterialis est prorsiis extra
y Itaque si licet,quid mihi uideatur,ape
erior te- rite existimo non esse mutandam literam ii ri sive nostii textus, & sifiiciat authoritas Po phy. Giaeri, de illorum confitentium codicem Graecum,etiam sic aliquando lectum si ii se,& etiam Boeti authoritas, Scu magis est, ueritas,& contextus ipse,qui magis admittit literam hane .
. Igitur aduertendum primo,quod aliud. est ei se actum, aliud ine in actu,aliud esse potentiam, altu desse in potetia. Esse acta, est esse aliquam formam accidetalem uel f substantialem, successivam, aut perma-
.nam in perpetuis immaterialibus , idem esse esse in acturin illis uero. 3. - . se sibilibu esse in actu eii participare alic quam sorinam unde proprie in actu est,' compositula aliquod tam cibilanti atrii accidentale: actus uero forma ipsius est, ut homo in actu est, ipsius Arma actus es halbum in actu est, albedo actus est,& sie
Esse autem potentiam, est esse principium agendi. aut patiendi aliquid id uero quod in potentia est, est habens tale principium, ut lignum dicitur in potetia ignis. at principium, quo fieri ignis potest potentia dicitur. Ista autem potentia,ut notant hic Glcibene. Alberinunquain est Bla,nisi sundetur in aliquo actu, ob id est potentia,nisi adiuncta actui, quod totum dicitur em in potentia. At actus de se n5 est opus, quod sit in aliqua potetiacu possint actus esse separati, quales simi intelligetis licet in sensibilibus actus per se non sint,nis in aliqua poteria, ut patet in ipsis sorinis.
Aduertendum ulterius,quod Arist. no x. yunde. diuisit entia in actum,& potentiam, ut sit qualiemebat Porph .sed inens actu,&ensi apo Dii ilia. tentia,& quia ens in actu, puta calidum, diuisio frigidum, nomo,animal, bc reliqua de se Afist. λnon necessario habent potentia ad aliud, ens alma ob id dixit esie actu solii m. Et quia nihil o res paest potentia,nisi necessario simul habeat testiis . actum, silet in altero membro particulam
Adverte etiam quod cum audis ens in actu,&ens in potentia,no existimes esse . s. prorsis diuersa , sed ens in potentia dicit .misin. diiubiectum expers actus illius, & formae, ensad quam est:ens uero ii actu dicit subie rectum cum illa forma, ut corpus est album in potentia, una nondum albedinein ha- renita. bet:at cum albedinem habet, actu a bum est, limiliter in aliis omnibus. Hine patet diuiso Art. Eorum, inquit E ,, iliis quae sunt,quaedam in actu,quaedam in potentia.Id est,omnium, quae dicuntur esse secundum aliquam forma,aut id est, quia eam in actu, aut quia eam habent in potentia,ut quod calidum dicitur, aut est potentia calidum,aut acti calidum, similiter homo aut est aliquid, quod homo i actu vel homo dicitur in potentia. Similiteri unumquodque, cum enim istina iam adest sit biecto,in actu tale est,cum nondum adest , potetia et Postea subdiuidit ea , quae actu sunt, id est,quae talia sunt secun dum formam, aliquam, in decem praedi
In quo dubium occurrit. C si sit veru, quod quodlibet compositu cuiusq; prae /μρ η'. dicamenti iit actu, aut potentia, quare peractum diuisit praedicamentae Porphmis respondebat superius,quia r. Dianactus multiplex est, nec dii praedirainen Pογυγα torum numerum, sed potentia una est,puta materia,que est quodlibet in potentia. confu-Sed ista tesponsio non itidetur mihi ue t. r est. n. contra Arist. Sc ueritatem nam si , cra sunt Plures inus, α formae,ita sunt Prima
169쪽
Hum D ita proramae ad illas iamin. Propi: in enim abus propriam habet po-2 tentiam. Et probatur ex Atist qui paulo. insitius diuersam potentiam ponit altera bilis ad qualitatent,& augumentabilis ad quaruitatem,& generabilis ad generatio nem hocprotecto sitis est notum. nam potentia ad substantiam in materia est d quantitatem uero in composito substantiali, ad qualitatem vero in composito quanto, & se in aliis . Praeterea i 2. Meta' c. . ponens principia praedicamentorum actum , poterita dicit non esse unum actum numero, nec unam potentiam ita esse eadem proportione, proportio uero multitudinem .icit. r. Id. v Dicendum est igitur,quod quanimis pose. tentia multiplex sit, sicut & aris, tamen per potentiam non distinguuntur praedicamenta,sed per actus. Potentiae en im Gmultiplicant praedicamenta, nam possitia ad actionem,qualitas est: similiter potentia ad i psam passione,imo sere omnes po. tentiae ad qualitatem pertinen at actus ipraedicamenta diuiduntur,ob id, licet ad quemlibet actum curasque praedicamenti sit sita sere potentiain tamen praedicamentum peractum conssiluitur, propterea ra
tione ipsius facta est diuisio ab Aril vide igitur i. isum Arili manifestu esse s ndum lectionem Porphy. & Bocta
' Eorum autem quae sunt ad aliquid.
Ecunda stippositio est ista,quamuis, Aueri existimans subdiuisionem illa
μή rum, praedicamelorum esse diuisionε constituar hane teitiam suppositione, beri illam divisionem pro secunda. At nos caGraecis omnibus illam tertiam facimus, quae talis est. quaedam ad aliquid reseruntiir dupliciter : aut secundum excessiim , vel desectum unius ad alterum, sicut scit relati , t fundantur in quantitate.Q-dam vero ad aliquid reseruntur , quia se habent sicut mouens,& mobile,activum es passivum. Nee numerat alia,quae ad inuita dicuntur: quia ut notant Graeci non opus erat ad praesortem tractationeni: Glum enim
uult motivumn mobile dici adinvicem, rura M
ri ostendat postea motum esse inter AK Eth autem notandum, quod activum ,&passitum uocat ea,quae secundum qualitates elementares aguntrinouem vero ,
Si mobile sit perius est comprehendens
quemcunque uri tui localem, alterati nem,& alios.
Non est autem motus praeterres . Tex. II M. TErtia suppositio est: motum n6 esse a. tanti
praeter res. Explicat Graeci motum no esse extra ea, quae mouenmr,&mouent.& addit S.Tho.& Auer i no est alterius generis,quam res,sc sorma, quae motu acquirituriis hoc posterius examinabitur: intendit autem ex hoe ostendere non esse motum aliquem commune oraeter hos . quos esse experimur circa lixe praedicamenta,quae sunt quatuor, puta secundum substantiam,ut generatio, corruptio, secundum quantitatem augumentatio, diminutio, secundum qualitatem alteratio, secundum locum latio quod autem non sit alius motus communis, probat , non est motus praeter tes .quarum est motus, sed sunt hae res, quarum est motus tatum,& nulla res est eis communis, Omm.n. ens liquod praedicamentum est,& ni hil est eis commune ergo nec motus via lus est communis.
In quod Simp & Ptellus volunt hoe esse contra Platonem,qui ponit ireparatum motum ab his , unde dicunt motum esse aequivocum,nec quicquam commune dicere,idem dicit Averr.hoc tamen exami- . irabitur.
Varia ponit suppositione. In quo A. I que praedicamelo esse duplicta. Ou,te forma, puta duo opposita, ses quae duplex est motus in quolibet
camento,id eth, secundum unum contra. rium persectum, quod dicitur sorma , de secuncum alterum contrari mn,s dicitur
priuatio,ut in subii uitia est generatio, ex
170쪽
his secundum grauitatem. Vnde collisit tot esses speciles motus,quot sunt entis species. intelligedium fiunt entis species , in quibus est inotus: sunt enim quatuor, &in si lis sunt duo opposita,tot erso motin species sunt.
Divisio autem secundum unum quodq; genus. Tex. VI.
Otus desnitionem ponit exprima supposcione collecta, dicens, cum in unoquoque genere sit aliquid in potentia, di aliquid in actu, actus illius , quod in potentia est, ut tale est .i. Vt potentia est,est motus: & ponit exempla, Actus alterabilis, ut alterabile est,alteratio est:& actu augmetabilis vitale est, est ipsa augmentatio: similiter generatio est actus generabilis, ut onerabile est,
latio localiter, ut tale est,achis est:omnismo motus est actus existentis in potentia,ut in potentia existit.
Circa declarationem desinitionis notat Themist. duplicem esse actum potentiae . Alter est persectius,qui aufert tota rei potentialitate,& iste eii ipsa forma, ad qua res est in potentia. Alter est imperfectus,
non auferens omnino potentiam, cum ad
huc possit manere,& isse actus est operatio secundum formam,ut calefactio, frigefactio , & reliquae operationes,liae enim non auferunt totam rei potentiam. sed adhuc restat potentia ad ipsam formam, &talis actus dicitur morus. Et ad denotandum esse actum imperfectum non auserεtem totam rei potentiam, si illa reduplicatio, prout in potentia est .
Quod si dicis,calor remissis. ει alia huiusnodi serina, esset motus, etiam si ouiesceret in subiecto, eum subiectum adnues: in potentia, quod tamen videtur*sum .mne enim non est ullus motus . Respondet S.I lio quod ille calor non Gluta. est motus, quia tunc habet rationem δε- Tho. lius actus: ut autem motus sit, debet etiam
esse actus respectu ipsius existentis in potensia, & potentia respecta alterius gradus caloris , quod fit, cum est in succensione, & in suxu ad ipsum. haec est communis explicatio definitionis, & bona . Sed post inius adhibere aliam axplica htionem sine dubio non spernendam . In cuius gratiam aduerte, quod omnis p si potentia Physica, aut est activa, aut passiua,ut dicitur s. Meta. e. r. potentia acti-ua H ibi dieitur, est principium transarutandi alterum,uel ipsum nict in quo est , 'ut alterum , est: vi potentia ignis, qua lignum in ignem conuertit, activa est. similiter potentia animalis, qua se moueri activa est, licet non sub eadem ratione ,
Potelia veto passiua est principium alicuius ab altero trans nutandi, vel a se, ut alterum est . Idest principium, quod in aliquo ε, ut ab aliquo, vel a se mutetur, α
Ex hae potentiae natura,& definitione rosa unum colligo notandum, quod omnis po euriti. tentia physica est per se ad operationem,
S transmutationem, nam activam, quan renitaphs
passivam, bc per operationem tendit in ip .
fassormas. Huius aut duplex est signum. Alterum quod nomina,quae poteriam sis se ita mbiecti exprimunt, aut actionem, ut pas ct trannsionem significant,&a verbo trahun ur, mυ i potentia enim calidum dicitur calefactibi rim Ole,potentia ad calorem ex parte agentis, in maealesacituum, di reliqua huiusinodi. iun mim
Alterum signum est magis philos phicum.Nam potentiae dantur Blam ad mam.
operationem, sicut sensationes , volitiones,& huiusmodi, quae operationes sunt&non so rmae, in quo apparet, potentiam ut potent: am respicere operationem tanquam immediatum, de proprium suum actum. Ex hoc uide definitionem motus, est actus potentiae,ut potentiae , ut in calefactibili ut tale est,ealefactio est, de non calor, actus enim potentiae transinutatio est, siue activa, siue passiuadrare a tem est motus . ruta.
Et nota, V illa reduplicatio, ut in pi quid δε- tentia est , non ponitur , nisi ia notat dura