장음표시 사용
91쪽
est, quod alter ex alterius operibus, quaedam reserat. Vtrumque vero Titi Antonini vidiste imperium , multo minus quisquam negauerit, quia Iulianus huius imp . rescriptum laudat s a J , Pomponius vero Hadrianum aliquando Diuum vocat, LbJ quod elogium non nisi iis, qui iam rebus humanis excesserant , attribui solebat. At uterque etiam Diamrum fratrum attigit imperium. Nam quemadmodum hi Principes Iulianum vocant amicum sitium , se J id est Ara ρον se m ιβουλον : ita PoΜpo NivssdJ, dum Divi ANTOMi NI laudat constitutionem, non obscure innuit, se superstitem fuisse illi imperatori, et Marci et Lucii imperat tum vidisIe imperium. Ex his vero satis patct, male inire rationes , qui Pomponium Alexandri Seueri temporibus floruisse contendunt , quum saltim ineunte diuorum Fratrum imperio inter praestantissimos aeui sui iureconsultos fuerit, et non solum de iure responderit, sed, et multa reliquerit ingenii monimenta. Iam si tum annos vel triginta
habuit, eum , Alexandro auspicante imperium, nonaginta et quatuor annorum aetatem attigisse oporteret. Quis vero crederet, capularem
huiusmodi senem vel inter Alexandri amicos, vel inter Papiniani discipulos fuisse pEt tamen hoc non modo credidit BERTRANDus, sed et, quod maxime mireris, cum aetatem POMPONII, tum annum , quo in lucem prodierit , incredibili ingenii acumine indicauit. Pro certo enim adfirmat, eum in lucem editum esse Torquato III. et Iuliano Coss. id est, an-DO V. C. DCCCC. annum vero eius octauum septuagesimum incidisse in , annum quartum Alexandri imperatoris. Hariolari profecto diceres bonum BERTRANDvΜ, nisi aliunde constaret, quo fundamento innit tur illa temporum computatio. Eum enim ad extremam peruenisse se-
nectutem, colligit ex fragmento Libri VII. Epistolarum s e J, ubi nescio quis . profitetur, Ie discendi eupiditate , quam solam visendi rarissem optimam in octauum et septuagesimum annum aetatis duxeris. mem rem ese eius sententiae, qui dixisse sertur, καν τον ιτερον πόδα ἐν τῆ σορρεχω , προσμαθ ειν τι-1ν. Eis alterum pedem in tumulo haberem, non
pigeret aliquid adaesiere. Haec verba POMPONII esse existimauit BERTRANDUS , quumque, illum imperante Alexandro floruisse, semel sibi persuaserit:a quarto huius anno retro numerauit annos LxxvIu.et sic incidissesbi: visus est in consulatum tertium Torquati et Iuliani, id est annum V.
92쪽
E. DCCCC. Sed primum, ea annos numerandi ratio manifesto petit id quod est in principio, et sumit pro certo , quod probandum erat, puta Pomponium sub Alexandre Seuero floruisse. Deinde sibi non constat BERTRAMDus , verba illa hic attribuens Pomponio, quum ipse alibi saJ eum BERN. Ruaei Lio b J, Eri. MERILLIO f e J, et AEGID. MENAGio Jea
a Saluio Iuliano profecta esse censuit let. Tum porro vix patet, qu modo a Iuliano laudari potuerint eius scripta, qui anno demum V.C DCCCC. in lucem editus sit, quum ille non nisi primos diuorum se trum annos, quibus Pomponius ex Bertrandi rationibus adhue impubes erat, attigisse videatur. Sed res ipsa doeet, etiam pridem ab AN T. Au GusTino fe J obseruatum est, nec Iuliani esse haec verba, nec Pomponii, sed eius , qui tum Pomponium consuluerat , adeoque de neutrius aetate ex illo loco certi quid statui posse. Sed vix me operae pretium facturum putarem, si coniectandis his Bertrandi somniis plus temporis impenderem, quum vel ex his paucis, quae diximus, satis a
pareat, Pomponium Iuliano aliquot fortasse annis natu minorem, maximam tamen vitae partem eo vivente exegisse, ac proinde potissimum sub Hadriano, Antonino Pio Diuisque fratribus claruisse. Marci saltim Antonini, cui tam multa debet iuris prudentia, ne semel quidem
meminit, multoque minus Commodi vel Seueri, idque argumento esse putamus luculentissimo, illum ad haec tempora vitam non produxisse. Accedit, quod Pomponius non alios recentiores iureconsultos laudat, quam CELsVH, I AVOLENvΜ , IULIANUM, NERAT iv Μ PRIMCVM, ABvRNivM VALENTEΜ, et CAIVM , qui omnes sub Traiano. Hadriano et Antonino Pio vixerunt. Semel in fragmento quodam , eius nomen praeferente, memoratur VLPlVS MARCELLVs , fJ J qui
sub Pio et Commodo potissimum belli pacisque artibus claruit. Astrecte notauit AN T. AvGusTi Nus fgJ non ei se haec verba Pomponii, sed Triboniani , notam Marcelli ad Pomponium referentis. Contra ipse Pomponius laudatur a CERvIDIO SCAEVOLA, hJ quem Μ Antonino a consiliis fuisse resere IvL. CAPITOLIN vs fi J, ac deinde ab insequentibus iureconsultis plerisque, ut non sit dubitandum, quin iis ipsis vixerit temporibus, quae paullo ante indicauimus. iique miri
93쪽
sce perturbent tempora, qui eum inter Papiniani discipulos et Alexandri amicos atque administros fuisse contendunt. Sed proximum est, ut et de studiis SEx. Ponpo Ni R. ct secta, cui sese addixerat, quaedam adiiciamus. Est sane iurisprudentia ex earum stientiarum numero , quae praesidia quam plurima requirunt, si quis in iis
operae pretium facere velit. Penetrandum cst iureconsulto in verborum originem et notionem, eoque consilio cum Latina lingua Gra
ca potissimum doctrina sine qua illa paene effoeta ac sterilis videtur, coniungenda : Eundum deinde per omnis aeui annales, et Romanae potissimum reipublicae facies animo concipienda, quandoquidem seri non potest, ut quis eius ciuitatis leges carumque rationes satis perspectas habeat, cuius finem formamque sibi non reddiderit familiarem. Ad hanc omnis antiquitatis cognitionem accedere oportet earum di iaciplinarum studium , quae et res quaslibet definire et in sua genera partiri , et verum a falso , certum a verosimili, virtutem non modo avitiis , Verum etiam a virtutum simulacris, iustum ab iniusto , aequum ab iniquo, id denique, quod vere e republica est , ab eo, quod specie fallit, accurate discernere docent. Haec sane ita cadunt in iuris. peritum, ut si absint, ille iurisperitus esse desinat, et nomen hoc ita se praeclarum ac venerabile non sine dedecore serat. Itaque non vagasimur extra oleas , si quos prosectus in his studiis fecerit Polar Ni us , diligentius dispiciemus. Quemadmodum enim , qui in diffractam aliquam et suis membris mutilatam statuam incidunt, quamuis ex totius operis contemplatione illius pulcritudinem multo facilius essent perspecturi, tamen et ex partibus, quibus tempus pepercit, de totius simulacri praestantia non infeliciter iudicant . ita et nobis, quibus per fatorum iniquitatem non nisi particulae quaedam ac fragmenta Operum PoΜpo Nil supersunt, vel ex iis de eius ingenio et doctrina iudicare cet, quod in prouerbio est , ex ungue leonem aestimare licebit. Et primo quidem in fra mentis illis omnibus, quae in diffusum Pandect rum opus retulit 1RlBONIANVS , non quidem adsectatam illam verborum elegantiam et venustatem , qua alii eius aeui scriptorcs orationem tamquam fisco illinunt, sed tanto maiorem ubique puritatem per iacuitatemque deprehendimus, virtutes profecto Orationis prae tantiores, quam vulgus sibi persuadet, cui nulla oratio satis videtur elegans Inisi quae veluti calamistris intorta media unguenta redoleat. Quanto prudentior itaque POMPONI us, qui quum non seri hendis declamationibus, sed operibus iuridicis , ct reipublicae profuturis, animum adpulisset, ab illis lenociniis plane abstinuit, Orationemque adhibuit puram,
94쪽
eique omnem quidem ornatum detraxit, sed satis tamen diligenter e uit, ne illa vel ex saeculi labe quidquam trahat vel stribitigine sua
lectores auertat atque absterreat. Equidem LAVR. V AILA, faJ qui nihil facit libentius, quam ut ferulam expediat aduersus veteres iure- consultos, quaedam et in PONPONIO reprehendit, veluti, quod peculium dixerit, quod dominus separaris in substantia seruo , suum a sera iratione discernetis sbJ: quum bonis auctoribus omne, quod labore cuiuscumque partum est, peculium Vocetur e quod ferruminationem eadem materia fieri dicat , ex qua res constant: Γ e J quod dixerit quot mensibus pro in singulos menses : quot diebus, pro quotidie f. J. Sed
ea omnia sana sunt, magi Sque reprehendendus VALLA, qui vocabulis his dicam scribere non dubitauit. Quis enim iureconsultum cogeret , damnata notione vocabuli peculii, quo praetor, et post eum I Cti omnes usi sunt, peculium definire , quod cuiusque labore partum est y An ignorare potuit vir doctus, plerisque vocabulis aliam notionem subiicere non modo iureconsultos, sed et alios omnes doctores et aristisces , quam qua Latini scriptores utuntur ' Vbi porro serruminationem eadem materia , ex qua res constat. fieri dixit PompoNivst Quod vero distinguit ferruminata onem et plumbaturam , non magis mirum est, quam ferrum et plumbum distingui, quamuis haec vocabula non tam materia ,
ruam este , differre satis Liverit. se J At nescio an turpius se tra-ucere potuerit V ALLA , quam dum quot mensibus et quot diebus bar
xerint quot mensibus, vel quotquot mensibus pro singulis mensibus,
undis pro siugulis calendis, ceu obseruauit anonymus veterum I Ctorum defensor, editus a v. C. CAR. ANDR. Du CKERO DIJ. Adeo LAv-RENTIUS VALLA, qui in omnibus reperit , quod reprehendat, emissi-tiis illis oculis suis nihil reperire potuit, quod iure damnaret in κ- ONIo, idque argumentum satis magnum esse puto castae purissimaeque Latinitatis.
V. Q CAR. ANDR. DuCKERVs cum ceteris scriptoribus, qui de L L a tinia
95쪽
finitate veterum iureconsultorum ex instituto disputarunt, edidit etiam
non inelegans opusculum siue I AC. CAPELLI , siue alterius viri docti. quem ipse DEFENsOREM vocat, qui quum initio vindicias aduersus L AvR. VALLAE et FLORIDI SABINI criminationes parasset, et, qui Liuid in veterum iureconsultorum oratione illi reprehenderant, acritere fendere studuisset: ipse tamen postea saJ ingenue fatetur, multa in pandectis reperiri non satis probatae Latinitatis, quaedam durius est bucta, pleraque insolita, neque ab aliis auctoribus usurpata, quae neque a vALLA, utpote in Digesorum lectione non satis versato, omnia potuerint o seruari , et in unum colligi , nee a se , qui ea diutina lectione collegeris , praetermitti debuerint. Hinc iunctus defen soris prouincia. illico censoris personam induit, et longum eorum verborum loquuti numque texit catalogum , quae in I Ctorum fragmentis saeculi labem redolere, et a casta illa melioris aeui auctorum Latinitate aliena esse videantur. Id dum agit, etiam POMPONIVM aliquoties , sed rarius t
men, reum facit temeratae purioris otationis, et quosdam veluti na
uos in castissimo scriptore notat, qui ipsius LAvR. VALLAE industriam fugerint. Sie illum LbJ PENvΜ in neutro genere non ex grammati- Corum regulis , neque ex usu communi dixisse , obseruat. De J Alibi haut ferendum putat, quod latitare patronum , activa significatione pro neutra dixerit se J. Paucis interiectis ΓfJ , eum accederat pro acceserat,
scripsisse resert s x J , et peculiaria eau sa pro peculiari s h J, quam utramque formam, veteris Latii scriptoribus inusitatam, soloecismum sapere existimat. Non magis denique probat s i J lanimndiam , quam pro lania sice, seu muliere, quae lanificibus pensa diuidat, dixerit PonPo Nivs as it J alia enim , quae obelo notanda existimarit, in illo defensoris Ilia bello nondum deprehendi, quemadmodum nec alibi me quidquam huiusmodi obseruare memini. At haec pauca quoque ita comparata esse. vi vel in optimis auctoribus reperiant praesidium , vel saltim analogiae non refragentur, ea, qua solet, cura ac diligentia demonstrauit laud tus DUC ER vs. Cur vero ΡΟΜ PONIo minus licuerit omne penum dicere,
ruam PLAUTO : s I J Dicam, ut sibi aliud penum orneti Latitare cumatiuo construxit PLAVTus, smJ quemadmodum Ci CE Eo L n J latere
eidem I a J pag. 3 7. s h J t. 4. g. peri. F. de pecui.
96쪽
eidem ea sui iunxit e at accusativum non minus stequenter hoc verbum
Nura id J, apud quos si piaculo caret haec constructio, nescio sane cur serenda non videatur in Pori PoNlo. Mirari etiam subit, cur in PoM-ro Nio αλοικον iudicetur Verbum neutrum, active positum, quum talia tamquam in primis elegantia enotari soleant, veluti illa IERENT ii De IrIamne erumpere mihi licet hoc gaudium 8 vel VIEGicii syJ :
et alia huius generis , quae iam PHIL. PAR EVs sgJ plena manu d dit. Aecederat non solus dixit PoΜPONIus , sed et alii veteres. Nam eadem forma et VARRONI fh J discedimus est idem, ac discessimus, ubi raeclara sunt, quae notat los. SCALIGER. Quin si quid insolentius ei ex ioni inest, id ne PoΜPo Nio quidem tribuendum esse videtur, sed T. AElfToNl , cuius ille testimonium et verba ibi adducit, ceu recte obseruat laudatissimus Duc ΚΕ Rus si J. Peculiaria eausa rarius est, nec tamen sine exemplo; quippe quo et VLPIANus usus est, L hJ si viro-hique recte se habet lectio Florentina. Et sane plura huiusmodi adisiectiva notauit V. A. CORN. VAN BYNΚERsHOEN DIJ, quae duplicem
habebant terminationem , in ARIs et ARIUS , veluti interealaris et i tercalarius , sngularis et singularius, pupillaris et pupillarius, quibus D VCRERvs LmJ addit articularis et artreularius , vulgaris et vulgarius, quibus et honi auctores, veluti VARRO, PLINlus, et GELLIVS, utantur: Denique et LANIPENDI AH vel LANI PENDA H in glossis pro γυνν τῆ Toν αθμὸν παρεχου a lε ταις ἄλλαι usurpari, iam obseruarat Cui A- Ivs snJ. Idem vero vocabulum et apud Iu VENALIs scholiasten, et in vetustis marmoribus apud REI NEs Ivae so J. et SPONIvm fp Jo currere Duc ΚERVs docete et in se ita comparatum est hoc vo-
97쪽
Cabulum , Ut analogiae non magis repugnet, quam lanifica. Sed ea est iureconsultorum conditio, ut eorum ars non modo in rebus sublumibus et praestantioribus , verum etiam in vilissimis diiudicandis versetur , et non modo in palatiis , curiis et senaculis , sed et in casis et tuguriolis quaestiones de iure spinosissimae nascantur. In his enodandis dum versatur iureconsultus, non ei profecto semper licet esse tam eleganti, ut non nisi lectissima vocabula adhibeat, sed saepe loquendum est cum faece hominum, quae et huiusmodi rebus fere sola occupatur, et iis nomina imponit suo arbitrio, mox usu ita probanda, ut et doctis ita loquendum sit, si intelligi ab aliis velint. Idem ergo saepe contigisse videtur iureconsultis Romanis, ut a vulgo consulti, de rebus Vulgaribus cum vulso loquerentur, quamuis loqui potuissenteles antius, si non tamquam iureconsulti scripsissent. At plura fortassis, quam opus erat, de Latinitate POMPONII dixia
muS. Eum vero nec Graecae expertem elegantiae fuisse, facile unusi quisque credet, qui eam linguam eruditis omnibus tunc veluti vernaculam fuisse, non isnorat. A primis unguiculis non minus operae huic linguae addiscendae impendebant adolescentes Romani, quam n stri Latinae , eoque res redierat, ut ne mulier quidem ulla satis elegans utque urbana videretur, nisi cum lingua vernacula Graecam ita con- unxisset, ut par esset in utriusque cognitione. Hanc Graecam eruditionem tam intempestiue adsectabant mulierculae, ut splenem mouerent Iv vENALi Γ a j, isque has Graecissantes hoc sale perfricare non dubitaret.
Nam quid raneidius,' quam quod se non putat ulla Formosam, nisi quae de Tusca Graecula facta est,
De Sulmonense mera Cecropis ' omnia Graece, Quum fit turpe magis minis, nescise Latine: Hoc sermone pavent, Me iram , gaudia , curas,' Hoc euncta effundum animi secreta, quid ultra toneumbunt Graece.
Iam quod vel mulier lanipendia, ut eum POMPONIO nostro loquar, ignorare se sine turpitudine non posse existimabat, an id neglexisse Putas viros doctos ῖ Et quum iureconfesti tantum non omnes hae Grain
98쪽
Graecae linguae cognitione excelluerint: an solum POMPONIvM eius ignarum fui isse credibile est y Non quidem ex eorum numero fuit, qui vix periodum , quam in chartam coniiciunt, satis elegantem satisque eruditam putant, nisi eam Graeco aliquo vel vocabulo, vel apophthegmate , vel denique dicto quodam aut versiculo ex philosophorum vel poetarum scriptis depromto, tamquam emblemate,'distinguant. Sed ab hac scribendi ratione quam maxime abhorrent, quibus casta et pudica placet oratio , et ut quisque est Graece doctior, ita ab illa linguarum commixtione quam maxime abhorret, nisi certae quaedam ac idoneae rationes, quas nos alibi reddere meminimus, s a J Gra cae alicuius vocis vel sententiae usum commendent. Parcius ergo Graeca iactat POMPONius , sed ita, ut se in illa lingua satis eruditum praestet. Vt pauca adieramus exempla THEOPHRAsTuri eum legisse , qui ab orationis Graecae praestantia id nomen consequutus est , ex eo patet , quod inde petit sententiam de prudentia legislatoria sti J, doceatque, iura constitui oportere in his, quae ἐπι το πλῶ ν, non quae εκ παραλόγου. Alibi incolam et aduenam eodem modo dister re ostendit apud Latinos, ac apud Graecos πάροικον ν ίποιviis. Vt iam non repetam illam veteris cuiusdam sapientis sententiam, qui se vel altero pede in tumulo constitutum addiscere aliquid cupere dixit. Eam enim nec Pomponii , nec Iuliani , sed consultoris esse iam supra ostendimus. Enimuero illud virtusque linguae accuratius excultae argumentum est luculentissimum , quod in operibus suis non modo ipse puritatem perspicuitatemque summo studio sectatus est, sed et verborum notiones, qui bus I Cti utuntur, accurate et subtiliter explicauit. Sic satis diligenter alicubi exponit significationem vocabulorum bos , nuptam esse , edere et reddere rationes , f ed venisse ad heredes . fdJ familia urbana et rusica,
pernoctare L e J , peruenire ad aliquem syJ , facere L g J , tugurium L hJ,
pertinere L i J, pupillus , struus, incola, muntis publicum , adtena . decuriones , urbs, oppidum , territorium , suum s h J , pars aedium D IJ , exhibere, restituere t m J , et alia huius generis quam plurima, ubi sane PoMPONIVM ubique et singulare acumen et interiorem linguarum cogni
99쪽
tionem ostendisse, obseruant ALCIATVs , FORNER Vs . GOEDDEVs , et quicumque titulum illum insignem de verborum significationibus comis mentariis luculentissimis illustrarunt. Nec mirum est, ad eam linguae vernaculae facultatem peruenisse iureconsultum praestantissimum, quem melioris aetatis scriptores Latinos diurna nocturnaq e versasse manu,
Vel ex eo patet, quod ENNIVM La J poetam et CiCERONEM Lb Iet ex iureconsultis, qui liberam remp. et Augusti viderant imperium,
iuris omniumque magistratuum ac successione Principum scripsit, sese et in historia, et in ipsis eorum operibus, quae tum adhuc exstabant , versatissimum tui Te , ostendit. Elegantioris litteraturae pars haut postrema est historiarum atque a liquitatis studium, quod mira diligentia percoluisse POΜPo Nives . multis argumentis constat. Sic ex interiore iuris antiqui pontificii disciplina depromit rationem poenae in eos , qui muros violauerint, statutae. ciues enim Romanos, inquit , alia quam per portas, egredi non licet, quum id hostia et abominandum sit. Nam et Romuli frater, Remus, occisus traditur ob id, quod murum transcendere volueris L A J. Et Remi quidem fata in vulgus nota sunt. Quod vero abominandum esse ait, Civem Romanum alia , quam per portas, egredi, id lucem capit ex PLVTARcHO I J , qui eos demum, quos peregre mortuos fama nunciasIet, nota per dortas, sed per tectum vel impluvium in domum admissos , refert. συο ιν δν, inquit, Θαααςὸν ia i M 'Mos iam τοτε δοκουσιν απας τεθάφΘM Ual γε γονενσυ τῆς των φλτων μεριδος , ουκ quo se δειν παριέναι την αυλιον, Κ Θυσο ς Bryιαπι, ain Θυιταν κ έσια τιναλλα δνωΘεν ἐκελιυον τα υπα θρα κῶαβαίνειν ἐκ τοῦ περιεχοίως. Non itaque mirum es, s Romani quoque eos, qvos semel θρultos ae r
bus humanis exemtos esse, fuerat creditum . exrsim auerunt, non debere
per psium ingredi, per quod sacrifieatum exitur, ac sacrificatu reditur ,
100쪽
sed .um deorsum ex aὶre voluerunt in atrium sub dio positum demitti. Quemadmodum ergo Romani, qua erant superstitione, abominabantur omnes, per Ostium ingredientes, quibus tamquam mortuis iusta facta fuerant : ita non minus triste. putabant. ciuem vivum et vegetum per muros et tecta ingredi aedes, vel in ipsam urbem moenibus saltu transmisss, irruere. Non solum autem abominandum, sed et hostile videbatur, ciuem muros transcendere , quod quasi viam ostendisset hostibus, qua in urbem irrumperent. Vnde eamdem occisi a Romulo se
tris rationem reddit ΡLvTARCHus f a J : συτω γὰρ μῖλταυινω τὰν άδ ελφὰν . εἰς ἀβῶ ν xi kρον τοπον εμαε μου ila δι--δMetu ποιμν υπερβῶονααὶ ζεβηλον. Et videtur Romulus quoque fratrem propterea interfecise , quod sacrum locum et ita aereisum transsilire adgressui , TRANSsCENDENDU Μ profanumque reddidisset. E-Iusdem generis sunt , quae alibi notauit ad Q. Mucium D b J : suum loca capta Iunt ab hosibus , omnia desinunt religiosa vel sa era e se : stetit homines liberi in seruitutem perueniunt. Quia fi ab hae calamitate fuerint liberata , quasi possiminio reuersa , pristino flatui resse
ruuntur. Sane et haec ad di sciplinam pontificum et veterem de sacris opinionem pertinent, et insignem antiquitatum produnt notitiam. Quemas modum enim, qui urbes obsidebant nihil faciebant reliqui, ut sacra eum carent se J, certisque adhibitis sacrificiis Deos elicerent et veluti in Partes suas pertraherent, ut moenibus, quibus adhuc praesidio fuerint. desertis , sedem sibi in urbe victrice multo gratiorem quaererent, quem ritum perdoctis dissertationibus exposuerunt viri .eruditissimi, HENR. COCCEII et Io. GuiL. BERGERvs r ita, captis iam urbibus, victoria omnia profana feri censebantur, ceu de victis Syracusis loquituriCICERO Γι J. Vetus nimirum et peruulgata opinio erat, expusnatis V Libus, ultro excedere iratos Deos, et veluti ad hostes transire. Vnde VIRGILlvs De J, Aeneam fingit, eapta iam urbe, quum tristis ubique pavor et plurima mortis imago oculis obuersaretur. socios ita adloqquentem: Quae si fortuna videtis , Meessere omnes, adytis arisque relictis,M, quibus imperium hocseterat. .