장음표시 사용
101쪽
Quidὶ illa multumne valenti nimium & lais horem in latinis addiscendis, & tempus impendi: Cui incommodo Italicis litteris obcurrit Uidete quantum inter meum atque istorum judicium intersit, Florentini. Ego enim sic statuo: multo esse ad diuturnitatem longius, multo ad laborem molestiamque gravius, si vernacula lingua, quam si latina, doctrinae, artesque tradantur. Etenim si hoc fiat, satis est latinam linguam ah litterarum studiosis perdisci: id quod labore certe aliquo , at non admodum improbo, at non sane diuturno consequi non hebes, neque indiligens quivis potest. Fac autem, in earumdem litterarum tractatione a singulis quibusque Gentibus linguam usurpari Vernaculam. Pro DEUS Immortalist quis tanta mentis acie praeditus reperietur, qui non animum plane despondeat, a studioque doctrinae deterreatur, ubi sibi siquidem velit eruditionem etiam peregrinam, atque exterorum hominum doctrinam non ignorare) praeter Uernaculum, Graecum etiam, Latinum, Hebraicum, Illyricum, Persicum, Polonicum , Sarmaticum , Anglicum , Scoticum. Hybernicum, Batavum, Germanicum , Hispanicum, Gallicum, Italicum, omnes denique omnium scriptorum sermones esse cognoscendos intelligat: Certe qui vel ipsos Latinos graece, non latine , scripsisse mallent, ut homines studiosi unam modo linguam, non duas, ut nun fieri necesse est, di ere cogerentur: id optant, quo multum profecto humani ingenii imbecillitati, in hac vitae brevitate consuleretur. Isti
102쪽
autem misericordes homines atque humani, ut nos labore latinam linguam discendi levent, tum latinam ipsam nos discere, tum reliquas omnes praeterea cogunt. Quid i quod majorem etiam, quam nobis, laborem posteritati atque onus imponunti Uere enim ait Horatius: Ut Sureae foliis pronos mutantur in annos; Prima cadunt I ita verborum vetus interit alas, Et j enum ritu florent modo nata, vigentque. Quod sane ita esse& latinae linguae, & Italicae ipsius, denique omnium, quae sunt, aut fuerunt, tam multis vicissitudinibus, quas non longis annorum intervallis contigisse constat, plane omnes intelligunt. Ergo si Italica quoque haec, quae nunc Viget, quamque isti nos unam discere, ne alias cogamur, Volunt, confectis aliquot faeculorum Cursibus obsoleverit, atque adeo interierit ; novaque in Italia atque alia plane subcesserit qualis Italica haec ipsa latinam olim excepit) quid illam futurorum hominum prolem, in alia tum lingua
natorum, facturam, O vos Vernacularum Patroni , putatis Z probaturosne eos Italicam hanc, quae hoc quidem tempore popularis est, nobisque vernacula 3 Qui poteruntὶ si vere dicitur id, quod certe dicitis, solas esse vernaculaS, quibusque gentibus probandas, non poterit illa posteritas hanc, quae sibi Vernacula non erit, certe probare ; nec Volet Vestra authoritate argumenistisque commota, laborem & tempus in aliena lingua consumere: suo ipsius sermone doctrinas omnes, artesque perscribet. Qujd tum huic vestrae fiet, quam tantopere deperitis, pro qua N a tam
103쪽
tam vehementer laboratis 3 vestris sententiis, vestroque, ut ita dicam, gladio misera jugulabitur. Quodsi hanc quoque Vestram, quae venturae illi posteritati Vernacula non est futura, probari tamen ab ea, usurparique malletis: cur vos latinam, quod nobis non sit vernacula, esse nobis improbandam statuitis 3 cur non hanc potius
vestrae illi posteritati , egregiis doctrinis instructam, transmittitis 3 ne ea , praeter Vernaculam suam, ipsamque latinam, atque alias omnes, etiam hanc vestram discere majore certe cum labore ac temporis impendio cogatur l. Non moventur homines pertinaces , ac propemodum inhumani. Perstant Italicam hanc, di iis, qui nunc vivunt, & iis, qui victuri olim
sunt, praeter caeteraS omnes, ac praecipue latinam commendare. Ad latinos ipsos provocant,
di Latinorum judicio latinam ipsam linguam posse condemnari putant. Ajunt enim e latinos non graece, sed latine scripsisse: Italos propterea non latine, sed italice scribere potissimum oportere. In quo illud primum reprehendendum est, quod negant, latinos graece scripsisse. Constat enim, qui id praeclare se faCere posse arishitrarentur, facere non omisisse. Fecit Lucius
Lucullus, fecit T. Pomponius, fecit M. Tullius, fecit Acilius, fecit Elianus, ς aliique permulti fecerunt. Sed certe non multum graece Romani homines latinique scripserunt. Quum enim eruditissima Graecorum natio egregias omnes maximeque liberales disciplinas non tractasset modo, verum etiam mirifici scriptis inlu-
104쪽
strasset suis, non putarunt quidquam se nomine Romano dignum in codem scribendi genere ponse praestare, neque noctuaS , Ut graeco pro Ue bio dicere consueverant, mittendas esse Athenascensuerunt. Adcedit, f) quod Romano spiritu superbiaque elati, non quid alieni, sed quid sui
de se existimaturi essent, laborabant. Itaque eo fere sermone scribebant, qui a suis, non qui aut a Graecis aut ab aliis gentibus, quarum erat illis vulgo despectum nomen, intelligeretur. Denique id maxime spectabant, ut Graecis, quorum opes fregerant , imperiumque terra marique sustule-Yant, litterarum quoque gloriam adimerent. Quid simile in Italis 3 Num si latine scripserint, timent,
ne ob eam rem aut non sive h suis, sive ab exteris intelligantur, aut eorum scripta tamquam vulgaria ac minus necessaria repudienturi Scribant, modo ita, uti oportet, hoc est, polite, atque sapienter: nec dubitent, quin ab innumeris doctissi sque hominibus ea, quae scripserint, expetantur. Etenim, si ratio omnium eruditorum, qui ubique terrarum sunt, ineatur, multo esse plu-Υes hoc tempore, qui latina intelligunt, latinisque qitteris delectantur , quam Romanorum florente Republica, reperientur. Graeca tum maxime apud omnes fere gentes celebrabantur, latina, ut ait Cicero pro Archia, suis sane exiguis finibus continebanatur. Quid ergo est: ὶ Cur isti Italice,non latine,& scri-hunt ipsi, & ab Italis omnibus scribendum censent
Illud est profecto, id spectant, id moliuntur, id
ligunt, ut Latinis eam scriptis suis praeripiant litterarum gloriam, quam Lati nos Graecis adimere vo-
105쪽
luisse paulo ante commemoraVi. O homines cum stultissimos , tum vero etiam maxime ingratost Hanccine vos Latinis , Vestris majoribus, referre gratiam, ut, a quibus tantam rerum omnium gloriam adcepistis, quantam exterae gentes prope jure vobis invideant, de eorum vos gloria minuinenda, atque adeo extinguenda cogitetis λ Siccine Vos mortuorum Voluntatem negligere, & eorum
conceptae spei, atque exspectationi non satisfacere, ut, siquidem Imperium, quod vobis reliquerunt, retinere non potuistis, ne sermonem quidem, exiguam illam quidem, sed tamen unam reliquam tanti Patrimonii partem, conservare velitis ὶ Quaec malum i ) haec est tanta perversitast Quae haec
tanta importunitast Quod hoc tantum rerum avitarum , domesticaeque memoriae fastidium t Quid faciant alieni, si tam sunt sui in suos ingrati, tam remissi, tam dissoluti Sed stultitiam etiam hominum, Florentini, 'considerate. Scilicet tam bene est rebus Italicis, ea sunt tempora, ea spes ostenditur, ut Galli, Hispani, Germani, Angli, reliquaeque nationes eX-
terat latinarum litterarum curam , ac cogitationem abjiciant, quo sese impensius Italicis dedant. Ab his nimirum majores quasdam, quam ab illis, utilitates se esse consequuturos sperant & ita Italicum hoc nomen suspiciunt, ut prae illo latinum, atque adeo suum, contemnant. Numquam sane externi homines, qui in Italicis litterarum monumentis operam aliquam studiumque ponerent, defuerunt, nec vero deerunt: quod Itali quoque in illorum cognoscendis multi fecerunt, suntque facturi.
106쪽
cturi. Verum hoc tantum popularium linguarum studium, & haec nonnullorum patrio sermone scribendi, sive voluntas, quod ita malunt, sive necessitas, quod latine non possitnt, facit, ut & illi nostris, & nos illorum litteris indigeamus. At certe utrique malle debemus , ut, quae cognita sunt omnibus profutura, ea ab omnibus non ignoto , ut cuique sunt fere peregrini, sed noto, qualis latinus est, sermone scribantur. Quod si jam non plurimum latina valuerint, si patrius alicujus Gentis sermo est in latini locum aliquando Regnumque Venturus: citius profecto, in hac tanta exterarum Gentium conluvione , in tam crebra Dominorum mutatione, tamque repentinis rerum Italicarum ac tantis conversionibus, quantas & le-
imus & audivimus, & meminimus, & videmus, ediscent Itali italice, & peregrino nescio cujus
exterae nationis loqui sermone condiscent, quam ut italicum sermonem exteris nationibus invehant. Sed superi meliora: vigebit, vigebit, inquam, italicus in Italia sermo, nec ullo umquam tempo re, aut ulla peregrinitate delebitur. Et vigeat sane : nam & copiosus est, & commodus , &summis ingeniis excultus atque perfectus, & ce te nobis, sive Italis, sive inter Italos agentibus, necessarius. Verumtamen latino plurimum tribuat , nec cum illo de dignitate contendat: Qui, quemadmodum ostensum est, sua vi atque natura nihilo inferior est, Omnium vero gentium opinione, atque ipsa utilitate , multo superior. Dixi.
107쪽
ab In hoc Varchius pag. Iso. Edit. Flor. IT 3 o. sui Hercu- ,, lani a nobis non dissentit: - - Le lingue nobiliis non e Abbio, che hanno non micar essere, via r esseν,, nobili, O attramente che chlamare te vi vultate δε- gli scrirtori: - - In reliquis ab eo ego dissentio :- Considerando, che se una lingua non fosse tale, che. scrirrori si potessero servire, e onorare di Di, Clino, se se non fossero flosti, non vi scriperebbono dentro, si puo,, dire in un certo modo, che te lingue faccano gli scrittori. b Cic. pro sextio c. IIS. Et ut ipsi loquuntur, favore. Acad. quast. libro 4. c. 6. Corpus, ct quasi qualitatem quamdam nominabant. Dabitis enim profectὸ, ut in rebus inusitatis utamur verbli inusitath. c) Cic. lib. a. de Orat. c. I 46. ea res de sententiar vim sua verba parient ἰ qua semper sat s ornata mihi quidem se videri solent, si ejusmodi sunt, ut ea res peperisse videa- ,, tur. Et lib. 3. de Fin. c. I9. Quum de rebus grandio- ribus dicas, ipsa res verba rapiunt. Ita fit cum gravior, ,, tum etiam stlendidior oratio. Et de Orat. l. 3. c. I 2S.. ,, Si est honestas in rebus ipsis, de quibus dicitur, exsistit ex ,, rei natura quidam θknὰor in verbis. d) De Luculli historiis graece scriptis. Cic. ad Atti c. lib. T. Ep. 19. de T. Pomponii Graeco commentario Cic. ad eumdem i. a. Ep. I. De Acilio. Cic. l. 3. de ossiciis c. IIS. e si Claudius AElianus Praenestinus ex Suida) graece scri-M psit variam historiam, di historiam de Animalibus: ,, quem Philostratus l. 2. de vitis Sophistarum adfirmat, D extra Italiae fines nuinquam fuisse egressum. f si Atque hinc illud M. Antonii apud Cic. l. a. de Orat. M c. I 3. semper ego existimavi, jucundiorem, ct probabiliorem ,, huic populo Oratorem fore, qui primum quamminimam ,, artifcii alicujus, deinde nullam gracarum rerum Agnifica ,, tionem daret. Atque ego idem existimavi, pecudis esse,
,, non hominis, quum tantas res Graci susciperent, proste ,, rentur, agerent.. pollicerentur, non admovere aurem, O,' D si palam audire eos non auderes, ne minueres apud
, tuos G s auctoritatem tuam, subauscultanta
108쪽
HIERONYMI LAGOMARSINIO Soc. JESU,
HABITA FLORENTI EXVII. OL. FEBRUARII ANNO MDCCXXXVV
ARCHI- EPl SCOPO. parietes adolescentulorum institutio probaretur, idque non modo publicis Doctoribus injuriosum, verum etiam doctrinis ipsis esse maxime infestum intelligerem: rem ipsam ad vos, tamquam ad legitimos quosdam disceptatores aequissimosque Judices deferendam, causamque tot homi num honestissimorum , tot inlustrium Gymnasorum, litterarum denique ipsarum esse mihi ex hoc loco suscipiendam putavi. Quod si hanctam malam de scholis publicis opinionem ipsi sua sponte Itali homines suscepissent, suaque in hac re, non aliorum judicia atque auctoritatem O seque
animadverterem , FlΟ-rentini, publicas per Italiam scholas gravi ac diuturna apud noΠ- nullos infamia flagrare 3 eoque rem pene adductam viderem, ut non nisi privata intra domesticos
109쪽
sequerentur: fortasse alio orationem meam convertissem, atque huic omni causae ac contentioni
supersedissem. Etenim Italorum ingeniis, & in
re litteraria constituenda atque ordinanda prudentiat tantum tribuo , & ab omnibus tribuendum puto , ut, quoties de litteris agatur, quas ipsi e Graecia arcessitas apud se omnium principes conlocarunt, & Gentium barbararum conluvione deinde exstinctas ad vitam longo intervallo .
revocarunt, reVocataSque usque ad hoc tempus summa cum earum suaque dignitate retinuerunt,
nemo mihi aut cuiquam gravior esse Auctor debeat. Italos, Italos, inquam, bonarum litterarum parentes, de litterarum ratione praecipienistes, & sive vetustas consuetudines tollentes, sive novas inducentes, aequo animo , immo & libenti feram. Illud vero ferre quis possiti Submitti quotidie e transalpinis transmarinisque regionibus non modo archetypas illas comendi capitis, totiusque corporis vestiendi ornandique arbitras , & modestiae gravitatisque italicae conruptrices Pupas ; verum etiam levissimos quosdam , & non nisi stultitiae atque impudentiae plenissimos libellos: quibus non dicam id, quod vere dicere graviterque possim, si Theologi doctoris personam agere, non Rhetoris velim )credendarum a Christiano pioque homine, faciendarumque rerum summa convellitur ; sed certe id quod Theologo miniis dolendum est, verum Italo Rhetori deplorandum est magis) Italorum
sapientissima ac vetera doctrinarum instituta, atque universa Humanitatis tradendae ratio libere
110쪽
aperteque reprehenditur atque emendatur Atque ut intelligatis, quae isti in publicis Italiae, a que adeo omnium gentium Gymnasiis, & quam sine ulla satis probabili ratione reprehendant:
conligam prius ac breviter recensebo crimin tiones eorum omnes ; tum singulis, quam accuratissime planissimeque potero , respondebo. Si qui autem in hac frequentissima lect mmaque concione adsunt, qui, sive eorum, quos con tra dicturus sum, auctoritate permoti, sive suo ipsorum judicio persuasi, cum illis sentiant: peto ab iis, ut ne me putent postremum quidem omnium, qui non modo in hac urbe , sed in universa Italia sunt, verumtamen publicum Praeceptorem) hoc publicarum scholarum patrocinium ob eam rem deserere debuisse, quod ipsi
obtrectatorum nostrorum numero adcreverint, ac, tamquam auxiliaria ex Italia manus, in castra externorum hostium advenerint. Quod si licere sibi arbitrantur, institutum hoc totius Italiae publice docendi criminari; nosque ipsos, qui
in eo Versamur, reprehendere: interdictum nobis existimare non debent, quo minus reprehensi, rationem facti nostri reddamus, & gravissimas nostrarum scholarum criminationes depellamUS. uos quidem ego confido, si me diligenter aequisque animis attenderint, non modo mihi hujus defensionis meae Veniam daturos, sed etiam sensuros nobiscum , & ex adversariorum praesidiis perfugas in nostra castra venturos.
Publicarum scholarum gravissima haec isti esse ηunt incommoda: primum, quod delectus O a ι fi