장음표시 사용
151쪽
expers, effaeta viribus, morbis obnoxia , εἰ νt mala, ita ac merx est mala, cui accedit gor ille ex mortis cogitatione, lusa senibus longe abelle non potest. Adde quod sunt quaeruli, ac morosi, propterea quod sunt i 9) vitae cupidi; &quo morti tulit viciniores , eo sunt vitae appetentiores, quia vchementius ea cupimus , quibus magis cestituimur: in lenectute autem , vita quasi tota effluxit. Quod attinet ad rQ aetatem virilem, ea tam senectutis, qu miuuentutis, seu adolescentiae mala, quibus interiacet, ac media est, imoderatur; luapropter non sivit in ea acres adeo assectuum, ac passionum simuli, siquidem in ea aetate resedit iam sangitinis feruor, S senti algor nondum aduenit. Bona vero, quae inter at iuuentutem, ac aet) senectutem diuisa erant, in aetate virili sunt coniuncta , qtiae in illis in excessu erant, vel dest tu, in hac sunt cum laudabili mediocritate. Vt, iuuentus honeGtum attendit, non vero utile: senectus utile sequitur, honestum aspernatur, statastas utroque , tam scilicet utili capitur, quam
honesto. et ) Iohmns fortis est, sed intemperans, r senectus temperans quidem, sed timida et s) viritis aetas est fortis , ac
sobria. Iuventus est nimis credula, senectus nimis suspicios a raetas virilis pro rerum natura, aut conlidit, aut dissidit. Et p risormiter de alias earumdem aetatum moribus , dicendum est .
152쪽
De mordus Farminarum. OVia Aristoteles, eis Rhetoricam scripsit,qui Remp. admisnistrare debebant, siue iudicando, siue conii alendo, aut deliberando, tantinis alitem indecens videbatur, Reip. curam gerere, maxime laena raticam, aut Aristocraticam , ut plexumque erat apud Graecos, ideo taminarum mores recensere praetermisit. At quia nos eis scribimus, qui, siue euangelizando. seu aliter sit adendo, etiam mulieribus verba facere debent, earum cognoscere mores, operae pretium fuerit .
Priuso igi ur, mulieres in deliberando, ac iudicando inualis dae sunt,& quodammodo stupidae. Immo, tuo consideratiores esse volunt , eo magis insipientiores evadunt, & peius deliberant : quia, ut humidioris, ita obtusioris sunt ingenij, & ad e
celsa minus assurgentis. Cum hoc tamen stat, quod consilia , quae primo quasi motu ab eis inueniuntur, sunt frequenter magis opportuna , ut videantur prosedia ab authore naturae Deo, qui non deficit in necessariis, vel ab intelligetitia non errant , cui etiam, brutorum opera illa adscribuntur, quae a coinsilio, ac
mente profecta videnturi Q md si taminae prius illud consilium, diutius cogitatione versent, nedum melius non inuenient, sed ob debilitatem iudicii earumdem, illud idem in peius commi
Secundo, mulieres sunt iracundis res,& vindictae appetenti res, quam viri, iuxta illud, Non est ira f-per iram mulieris, quod Prouenit ab earum imberillitare,ob quam etiam senes sunt magis iracundi , quam viri; siquidem quo quis est fortior, eo est animo magis generoso, re ideo ut minus irascitur,ita est ad ci mentiam procliuior. Adde quod ob eandem sitam imbecillitatem, sunt iniurijs obnoxiae ,.Mita facile excandescunt, exasperantur, α irascuntur, quod non est in viris . Tertio, est in naulieribus appetitus vindictae,qui tendit ad inserendum malum, quociis que possint modo, nempe, siue dolo se, ac proditorie & per veneficia, ac incantationes, quibus mi riina quam milliae sint deditae,maximὰ ob earum credulitatem isiue palam, ac manifesta etiam cum propriae vitae discrimino ,
frequentius tamen vindictam exercent verbis, per intentatas calumnias, ac imprecationes, undo vulgo, malae linguae audiunt .
arid , mulieres praecipites sunt in affectibus etiam irrati ias nabb
153쪽
et aa Oratoriarum Insthulisnum
habilibus, maxime odis, dc amoris, iuxta illud, quod de ipsis
circumfertur . . Fortem animam praestam in rebus , q- impiter audent.
Hos etiam affectus, ut facile suscipituit, ita dissicile deponunt, immo tenaciter seruant, quoadusque fuerint exsaturatae . siquidem ob ingenii imbecillitalcm, rationibus 'uciantur aqua; ropter opiniones semel alm hensas, ob irmata fouenti eo vicacia, nec demonstrationibus in oppositum se necti sinunt- Qtiinto,Mulieres ob formae insoleicunt in aestantiam,ob quam se toto putant orbe celsiores, & illius merito adoratione, cu tuque dignas. Et quamuis nulla Propemodum sit, cui sua non adlubeat species, quaelibet nihilominiis,imuis artibus pulchrior Videri laborat. Hinc muliebris mundus, & bina auribus patrimonia dependentia. Hinc vestium luxus, calamistri, & ven na, quibus seipsas inscientes, conficiunt. Norum squidem, formam ipsis armorum, & ingenii vice a natura tributam de que, ut viros robore,ac sapientia, ita eas sorma excellere, fori conueniens, ni contemptui expositae esse velint. Sexto, Mulieres sunt plerumque viris fortunatiores: scut per oppositum,sapientes sunt minime fortunati. Hic enim sortii emos est, ut coeca, coecis sese prensandam facile exhibeat. Qium ergo sceminae sint quod ni o incae , idest minime ingenio valantes,non mirum,si eis fortuna passim obuiam veniat:nquiti
deni illud a fortuna venire dicitur, quod minime fuerat probsunt, ae intentum; quod illi euenire solet, passim sequitur coruos, testaque, lutoque. Et tales sunt taminae: ideo eis a foreuna plurinia dantiari secus autem viris, maxime sapientibus, qui sciunt praeuideret, futura, se omnia disponunt per consilium.
De moribus Nobilium, Diuitum, Potentum , t
acfortunatorum . Nobiles nequaquam censendi, qui a Principe creantiari P test quidem Princeps,nobilitatis conferre Disignia, nobilitatem conserre non potest. Neque enim si Rex,uel Imperator, Phalarico ingenio praeditus, hominem stocci, ac nihili. cuius in patrandis sceleribus ministario sit usus, bilem censeri velit, illa contimio nobilis erit. Vera siqui lam nobilitas,in nominis
154쪽
'lendor cum laude coni 'ire: quandoquidem nobilis a norscendo dicitiis , a noscendo inquam,non per scelera,vel Daudes, sed per virtutes, quae laudem pariunt , in nobilibus requitatam .ia autem duplex nobilitas, aliqui enim filuit nobiles, alu α-ro nascuntur tales: Fit quis nobilis, vel eruditione praecellenti. qua longe lateque suum disiundit nomen, ut de viasilio, Hor tio, Liuio, ae aliis est in historus; vel heroica virtute, qua caree ros in sui rapit a irationem, ut de Agathocle,MMio,ac Iaco bo Attendulo, dicto Si tia a Cotignota, qui Sibriorum sa-liae nomen dedit, & alus scriptum est. Qui vero nascuntur ii hiles, vel sunt tales antiquis diuitus, esto nec ipsi, nec eor nomaiores praeclari aliquid gesserint: vel quia eorum patres, fa-GMegregium sibi nomen pepererunt: cuiusmodi erant, qui ius ponendae habebant imaginis,nempe qui magistratum gesserantinia ulem .Et inter hos,aliqui sent uobiles tantum,qui videlicet e
praeclaris maioribus orti,eorum non imitantur virtutes: alii ve--ro sunt etiam generosi,qui egregias maiora imitantur actiones. Solent autem nobiles estis honoripetae, situ honorum appetitores e cuius ratio esse potest, quia unusquisque, bonis, quibus ornatus est, addere studet: nobilibita autem, ob maiorum vit-tutes, honor debetur. Consueuerunt etiam alios nobiles, pricipue qui mimis antiquae sunt nobilitatis, aspernari , quasi hinc ipsi maiores habendi sint, quod est etiam incausa , quur erga alios ferocius sese habeant, quia videlicet existimant, hinc ipsoriam opinionem, ac nobilitatem pluris haberi. Docent physiologi, nobiles , qui sint Vigilantis nature,filios feta similes gignere, quorum tamen posteri, paulatim dcgen
rant, ciuia naturae vis deficit, ut ii 'ueat in eodem semper i nore, vi a illa energia conseruari: quod etiam aliis in rebus cernimus, ut in equabus, de plantis exoticis o quae in alio a n tali solo, paulatim viribus , ac bonitate destituuntur, ut saepius renouatione indigeant, quε praestatur per aduectionem, siue ii
uarum equarum e solo natiuo , stire seminum , aut plantariim .
Itaque dicunt, ex hoeninibus iuuecellentis ingenii, nasci plerumque insanos, auesuriosos, quod Aristoteles exempliscat in posteritate Alcibiadis , ac maioris Dionysii , quibus adde possumus Roboamum Salomonis filium , ee filium Claeronis, aliosque passim . Ex i) constanti s etiam,s Iravitas viris, dicunt, agrestes, ac contunaaces , vel etiam inertes , ac stupidos
liberos nasci, cuiusmodi. yt plurimum sapientum extiterunt . . set filii .
155쪽
a o . oratoriarum Institutisnum
filii. Cuius rei causam assignant, quod natura in generando deficiat, de reddatur veluti effoeta: generando , vero prinantis simos , quasi lassatur, ac debilitatur natura, indeque degenera re oportet, & quasi quiescere . Quemadmodum , de in corporisbus accidere,dicitur in aphorisinis Hippocratis, quod illae peroculosissimae sint complexiones, quae ad semine bonum deuene. runt temperamentum Ae idem hic accidere videtur. Diuites ab ijs maxime rebus abhorrent, quς existiniationem laedere possint, hoc enim ex honesta nacti sunt institutione , qua etiam, in eis minimum est intemperantiae , vel iniustitiae, immo in eis relucet studium satis accuratum rerum honestarum. Vt er contra, in pauperibus plurimum est institiae , confise sonis, & improbitatis , quia ob pecuniarum penuriam , non potuerunt liberaliter educari, ac recte institui. Non tamen desunt sua diuitibus vitia, & quidem talia, veplures dicant, ut nominum, ita & rerum societatem, ac cogia tionem esse , inter vitia, ac diuitias. Quapropter, & ipse Di ' to, apud Lucianum , recenset vitia, quae ipsum consequuntur , dicens: Postquam autem aliquis me primὸ est adeptus, clam uva m
emn ingreditur fastus , vecordia , iactantia, molimes,conti ina, d
lus, o alia id genus innumera. Smit igitur diuites passim 2 eoi tumetiosi. Vnde refert idem Lucianus, interorum decretum in diuites, qui tantumeliose erga pauperes, se habuissent, quod videlicet eorum animae in terram remissis, quinque , & viginti an orum millibus, in asiliis sint, itaui uno mortuo in alium commigrent, dia pauperibus agassinibus agitati, onera ferant: sed leuia sunt ista; alia, de multo atrocior paena, secundum Catholicam fidem, eos manet, quae numquam finem nanciscetur .
it Simi praetarea diuites superbi, nam tibi videtur, quod omnia possideant bona , ex eo quod diuitias possident, quae sunt omnium rerum , de dignitatum precia, de ideo sibi vendicant fel citatem , qua caeteros despiciunt, de insolescunt ...Vlterius sunt Sesacones sic dicti ex illo Salacone, qui quum pauper esset, diues videri arict ibat, ut idem si esse Salaconem,ac iactatorem, ac gloriosulum arrogantes , α , propter opes cornua tolle tes; siquidem diuisVs parent omnia. Nec non sunt delicati,ino,
litur, ac luxuriose viueiates, quia . Humanas ob at copia mentes.
Vnde , ut suam ostentent felicitatem, deliciantur. Stat etiam
ad Salaconis instar , iactabundi, quia etsi angusti, abiectiquisit
156쪽
til. I. Tract. VII. Cap. q. a I
animi, diuitias mirari, diuitiarum tamen amatores volunt inter homines nihil melius credi, quam quod ipsi creduist. Hi nc Simonides, rogatus ab Hieronis coniuge, sapientesne praest rent, an diuites, respondit : Diuites; Muidem femper in diuitum atriss videas sapienses , ηsn etiam diuites foribν δε e tutu . Aristippus tamen, rogatus a Dionysio de hac eadem quaesti ne, quur scilicet saplantes prae diμitum soribus consilicerentur; te ondit sciunt, quibus indigeant, quia Diuites nesciunt. . a vero in publicis muneribus,diuites pauperibus praesonisblent , hinc diuites imperio sese dignos putant, quia scilicet
habent diuitias, ratione quarum autumant se dignos aliis do minari- ratio est, quia sinistram, parere potest paupertas iniqnem in magistr tu; nec tamen minorem auaritia;& ideo, si diues sit auarus , est maxime repellendus , & potius ille pa Per eligendus, quia sui. contentus gaudeat paupertate, ut Plio Lio, Cato, Camillus , Quintus Cincinnatus, de alis. In summasibdit Aristoteles, mores diuitum esse, sicut mo res amentissimul ac selicis, sed ait, eos esse maxime ius ibidos, insolentes, ac vitiossis, quibus o recentes diuitiae acceucrunt: imrtunae enim subitae, ita homines inebriant, ut non sint, qui prius fuerant, maxime, quum et .recenter diuites sint 3 ineruditi, ac instit tione destituti, & propterea, nedum gaudent affluet mi , aς l sciuia, sed etiam tractandi modum ignorant. E contra vero, O quibus diuitia antiqua sunt, maiorum exemplo , ac instituti
Iae, norunt modum eas tradiandi, de sunt affabiles, ac liberi.
les, ubi et nouiter ditati, sunt veloces , ct auidi s uoratores, nec ullis opibus expleri possunt, quinimmo se rin eis
. . Crescit amor nummi, quantum ipsa pecunia erescit.
Potentes illi dicuntur, qui amicorum , clientum, socior n , assinium, vel seruorum multitudine , aut diuitiarum copia pollent, sed magis proprie, qui magistratu stuuntur. Horum quidam , qui sua enormia , iii laque facta, s bis tincta purpurgputant oculiari, diuitibus sunt peiores; existimant enim omnia sibi licere, quae libuerint: credunt etiam, nullana, aut iii γ.pem esie potentiam , quae iniuriam 'on irroget, ideoque in t nuioris sortis hominibus sunt contumeliosi: nec intra conciv. meliae tanti uri sese continent cancellos. , mactant etiam iusori nio, ac damno, ut merito ille monuerit 7 aduerso cum leone,hinnulas,caomum sortiare portionem . Eos etiam, quos prae dunt , bonis exuunt: ex quo homines, piscium vitam viuere
157쪽
, in quibus maiores minores deum ant, ut est quidnium , dicentem eui ραῖ ρbu vetet , pisceis vi mn ebinest, ut ames enecas aecipiter . Vinde in solis legibus est inferioribus Desidium auiuersus illos Et tamen Anachou sis, leges , aranearum telis compa abal,que muscas retinent, maiores autem aues, eas perrumpunt, M
Habent nihilominus ipsi etiam potentes,pleraque laudabilia: 'in priniis , quod non tam pecuniam appetant , quam honor , ideoque eonantur sibi demereri alios, a quibus 8ὶ ita rati . Domini, salutentur. Praeterea sertiores sunt animo ,α magis indust ij. Tertio , quod in grauitate , ita virtutem colant, ut magis ad dignitatem respiciant; quamuis hoc non laudabile . sed vituperabile sit, de proprium atheoriam. Sunt insuperprocliues ad iniuriam in tendam , Je potius in maximis , quant in rebus leuioribus , siquidem st) si mostd agere oporteat, R Dum istasse agatur, alis in rebus cisatur iustitia . Vel, ut transfere Tullius 9 si violaudem est lar , regnandi ea a violam est, esse
Fortunati denique, undecumque sint tales, partim nobiliabus sunt meliores, partitia deteriores . Sunt enim meliores,quia sint magis religiosi, credentes, sertunam , qua aucti, ac ditati
sunt, a Deo sibi obtigisse: nisi quod illi, quibus est ii orsu a
Domisa , quiue dicunt Te stimus Dratim manum loque loea ux , eathei , ae impii iunt. Sunt vero deteriores , quia dulci sertuna ebrii , sunt magis inflati , impotentes , ac temerarij, minus rationabiles . Et haee de moribus, ac tota inuentione, de primo oratoriarum institutionum libro , dicta sessiciant. la.
158쪽
Riori libro, de Inuentione ad irin, ita qua oratoris precipue relucet iligenium, omnia perscrutantis loca,in que apta eruentis argumenta, ad silbie , propositaeque rei fidena, seu conis firmationem iacientiat nunc de dimi' sitione videndum, quaque t eam teneant sortita decenter. Siquidem haec ubi adest,res audiuntur Iubentius
audita magis intelliguntur, intellecta diutius inhaerent. Vbi vero absit , fit monstrum illud, quod in poeticae Metis initio,Horatius describit. Niniano e uti, ceruicem pictor equinam , Iorere si velit, Oc. yes illita Chaos, de quo Nasbαuaque eratintellus, illis o pontiM,O aDr . Aut illud Empedoclis. αι induis cuiatu i e muriam. Hinc maximum inscitiae argumentum erit, res conturbate , ac confundere, seu eas in ordinem non digerere. Huiusmodi autem dis m rio, duplex est, iuxta dupli tin partium rationem, quae ordinan dae
159쪽
dae veniunt; alia enim est verborum, quam propterea et verbo rum diristionem appellant, de qua in sequenti agemus tractata ratia rerum quam vocant rerum 3 oeconomiam de qua nunc agemus. I) παν δε πανη μεμωκτε συντεπι τῶν ονη-των
P Artas orationis, quae ordinandae veniunt, quatuor esse dicuntur, videlicet Exordium, quod ponitur ante causam , ad au' ditorem praeparandum,eumque reddendum beueuolum, locilem, S attentum; in quo praecipua debent este argumenta morata, dii cta, tam a nostris, quam ab auditorum moribus. Secunda debet adesse Propositio, quae explicet primariam orationis conelusi nem, sta statum caiisae, ad quam finnandam argumenta, ratio nesque adduci debent, quamuis non semper oporteat, quod Propositio sit pars distineta ; Susicit enim si proponatur in ipsis exordio, vel loco quocumque, dummodo omnino non desit: alioquia nulla forent argumenta, quae ad illam confirmandania tantu, nodo sunt ordinata. Tertia est Fides , seu Confirmatio , continens arguimenta, qtiae propositionem persuadeant, nemi M probantia, siue illa artificialia sint, siue 6) inartificialia Quodsi aliqua ab aduersario dicta sint, aut dici posse putentur, illa per Renitationem , aut Contentionem dilui debent. QOrta demum est Peroratio, seu Epilogus, continens argumenta co assectiva, ad mouendos , ac impellendos auditores, ad ea, suae v lumus persuadere . Narratio vero , non semper est necessaria,m xime in genere Deliberativo, in quo agitur de re futut autem alij addant etiam Diuisionein, Digressionein , Constit rionem generalem, 8) Expositionem praeuiam, O Praepararionem, arat instrum ein, non vinet , nam nos quattuor illas dicimuh neces sarias omni orationi, nisi quandoque aliud prudentia di Bastetit Oratori , autem yta accidors tantum alitias do adiu0guntur. ordo
160쪽
Lib. II. Tract. I. Cap. I. ass
. Ordo naturalis harum partium est, quum primo auditorem per exordium praeparamus, deinde proponimus , aut uarramus, hinc nostris occupamur praesidus confirmandis,confiitandisque contrarijs , denique concludimus , ac peroramus , quod ille ex pressit qui ait.
Orfus, narro, seco, confirmo , refuto, peroro.
Voluntarius vero ordo, a iudicio, ac oratoris dependet prudentia , qui, attentis rei circumstantus , hunc naturalem inuertere ordinein potest. QSod Cicero praestitit pro Milone, qui videns, se operam lusuriim in Milonis defensione , qui fatebatur a se Clodium occisum; prius quam narret, aut confirmet, eorum conflatat opinionem, qui credebant, eum delendi non posse, iat hominem a te occisum fatebatur. Hinc Fabius Quintilianus dicebat Amentis esse Iuperstitionis, praecepta , contra quam causa ramno velit, seruare. Hinc sigillatim de his partibus ageanus.
De exordio , seu Proemio . EX dii vox, a textoribus sumpta videtur, qui proprie telas
ordire dicuntur, quum eas texere .elle incipiunt, vel suae texturae dispositionem inchoaut . Graecis dicitur i promium ab sa) amos siue 3 ami, nempe via , ac semita , quia viam ad caeteram dictionem munit. Fabularum vero exordia, quibus tragici utuntur, ac Comici, siue quictimque Dragmatici, λὶ Prologi dici consueuerunt , ab ante, o sermo, quasi sit sermo ante sermonem. Definitur autem exordium, quod sit ω Or rio naparans auditorem , siue, quod sit, orationis initium, inducanS orationis scopum, de auditoris animum ad reliquam pra parans diei nem . Duo siquidem simi proemioriam, siue exo diorum genera; unum , quod ab initio auditorem praeparat ad totam Oracionem: alterum quod, in media oratione, viam ad T seque .