장음표시 사용
191쪽
ia 75 Oratoriarum Institutio ium
ra argumenta, Unica diluere solutione, tunc scilicet, quando praeceisit eius solutio, vel illo ini, quae in diuersum Iudicis anninum abducebant,adeo ut nunc i, ut e faueat parti. linino tunc poterimus, recensendo leuiora aduolari, argumenta , illis intemniscere aliqua fortiora, quasi eadem ut horum, ac illorum ratio , & ita illis coniunctim satisfacere . andoque tamcn expediet, leuia haec argumenta sigillatim ibi ere , ut audicores intelligant, quam futilibus aduersariorum causa , nitatur argumentis , es: ita nobis reddantur fauentes. Expedit etiam , nonnumquam, iocularibus dictis, siue faceths, scria adueritariorum excipere, ct e contra ipsorum iocos, serus refellere. In ioc rum tamen usu, utendum iudicio , quia intempestiua videtur nre seria, iocosa testiuitas, quae valde commii rationi derogat. Vnde in ipsis etiam leporibus, delectu est Opus , alunamque a sint lepores qui et l:bem conueniunt, ali; qui rohcurrae, phana ventris circumeunti causa. Cauendum ergo, ne, dum 27 vrbavitatem se, iamur 2 0 maledicta,folis baiulis, O aruscatoribus digna , adferat laus.
192쪽
De Epilogo , seu Peroratione .
DE initur i) Epidias, quod sit oratio, probationibus ante
dictis stiperaddita, exhibens congeriem rerum, nec non
morum ac affectuuna: siquidem a) Epiritu est addere aliquid expositis, & breuiter complecti illa ; quae prius fuse fuerant commemorata . Qui appellatur etiam 3) anodos, siquidem refert capita , de quibus agere promissium fuerat , per quod sit regressus ad principium. Appellatur quoque Latine Perorario ,
quae vox idem valere videtur , ac finis, seu complementum or tionis . Dicitur etiam A) Recapitalario , Conciusio , & multis alijs nominibus idem importantibus . Eius autem quattuor faciunt ossicia; primum conciliare at ditorem, eumque auertere ab aduersario: Secundum,amplifica. re, quae nobis prosunt, & extenuare , quae obsunt. Tertium , a re bus auditorum animos impellere, ad ea, quae rationibus suadere conati sumus . Qis artum memoriam , breui repetitione adiuuare. Verum duo potirema sussicient, nempe q) recapitu latis, quae Aristoteli dicitur ον reminisce uia,seu commonefactis qua praecipua argumenta breuiter repetuntur, quo, conglob ta magis moueant: ne talis repetitio seu iteratio, fastidium auditoribus generet,aut cos offendat quasi de eorum vereamur memoria, adhibenda est varietas, ut quod )simpliciter fuerat dictum, repetamus per ironiam, aut interrogationem, aut mi- lationem , aut enumerationem 8, simpticem, in qua abstinebi, naus a subdiuisionibus. Et nihilominus, raro ista enumerati ne .lendum in Deliberativo, ac Demonstrativo, quia huius modi orationes, vel aduersarium non habent, vel non multis implicantur controuersias . Immo in Iuridiciali, ea non utetur Reus , quia eius est soluere argumenta , quibus Actor crimen intendebat; responsa autem , ad pauca redacta, vel non e cuant argumentorum vim, vel ea minus dilucidd soluunt- de recapitulatio , propria est solius Actoris. iApud sacros Eccletiastes tamen, etiam in genere Deliberati uo , de Demonstrativo adhiberi potest recapitulatio, mazime . Z apud
193쪽
'pud imperitam multitudinent, quia authoritas iudicandi tunc non est penes auditorem, sed potius penes dicentem, qui audiatorio uilectus est ,& venerandiis , Vnde apud hos in omni genere, de oratione ea uti possumus , maxime quum oratio mul tas habuit partes, aut nonnihil obscuritatis ob rerum subtiliatatem, in quibus casibus periculum est, ne inuicitudo, quae sei sus non habet est italos,&, vel noli intellexit, quae dicia tu runt, vel eorum fuit oblita, nullateiuis propterea conuincatur, nisi summatim dicta repetantur,rogando ut ea inligant animis, quo & aliis communicare possint, de ad alia percipienda reddi alacriores. Conuenit tamen epilogo , una cum breuitate, perspicuitas, vivacitas, atque alacritas, & proptet ea in eo uti debemus verbis einphaticis, & schematibus, quae talia Partih
rire valeant , de quibus sequenti libro videbimus. Alterum epilogi munus est, concitare M lectus , unde io
pathologia dicitur. Affcetus autem variant pro diuersitate caus rum. In Demonstrativo, quum aliquem laudamus,excitare conuenit amorem,admirationem, vel aemulationem virtutum illius; si quem vero vituperabimus, ciebimus odium, inuidiam , aut contemptum. In Deliberativo, ciemus spem cupiditatis e Plen. , ulciscendae iniuriae dec. aut incutimus timorem ob periculi magnitudinem. In Iuridiciali concurrunt quidem alia a te iis ,ied maxime indignatio , & conquaestio, quarum proprios loco1 recenset Cicero I. de Inuentione. Debet autem epilogus esse breuis,ne aut indignatio resideat, aut viii ratio minuatur diquidem i i) Lichryma nihil citius arescit, di propterea optandiun, ut Iudex igni commotus , properet asserendam sentemiam. Debet etiam esse acris, ut aculeos in audit um relinquat animis. Non sunt tamen omnes idonei ad affectus. inquendos, adeoiit, de nonnullis dici merito possit i lud , quod inepto cuidam oratori Catulus dixit, qui ab eo ro-z tuS , inuo putaret se misericordiam latomouisse , respondit ;neminem enim Duo fuisse tam dinum rixam fero virascinatio ἀ si 'amir denique epilogus,seu peroratio, per vocem Dixi, Mamus, antiqui , in solis causis serensibus eam adhibere consueuerint, neque tamen in omnibus orationibus,sed in eis dum- 4 at,qusus nulla crederetur alia superuentura , nempe ab eo
Sm ultima diceret loco: Post quani, Haetor, siue Consul dimisiti,
194쪽
sis oratoribus , pronunci iri erunt, Innuens rudicibus, ve secundum L uiri, quam audierant. decernerent . Tuuc Iudices, tabulas in cistam conliciebant , in quibus tabulis notae insculptae quaedam erant, in unis quidem A. significans Absolutionem , in alijs . C. nempe Condemnaetionem: in Alus demum N. L. Non liquere , Vnde si in eista Oniectis reperiebantur plures tabulae habentes insculptam notam C. Reus damnabatur: quod si plures A,vel saltem in aequa li numero quam C. Reus absoluebatur, quod conueniret Iudicem ad nauisendum proniorem esse'uam ad condemnationem. si denique plures N. L. causa ampliabatur , seu protrahebaturi quia quum de ea non constaret de praesenti, remittebatur, ut de ea iterum cognoscendum, eQ habendus esset sermo in fimu o. Eadem ratio iudiciorum apud Graecos, apud quos tabella coiisdemnans, signum, seu characteiem thita insculptum habebat, iuxta illud Persj Et potis ci vitis nigrum praefigere ibita idest vitium condemnare. Damnaba at etiam nigris, ac peti, ratis calculis, albis vero , integrisque absoluebant. Sed de his alij ,
TRACTATVS SECUNDUS.m Dispositisne G Horum , seu sententiarum .
Ρmori trilinatu rerum disponendarum rationem 'cumqui
assignare curauimus: vertant quia nonnihil esse censetur, ipsas etiam mi autissimas orationis partes, di verba apta collocare, id, qua ratione commodὰ praestari queat, praesenti conabimur. Huiusinodi autem minutiores panes sent Periodi, membra, ac incisa, de quibus primo loco dicendum , deinde de vocibus, earumque numero, seu quantitate : & postremo de a Z 2 verbo-
195쪽
Hrborum seu syllabarum. - --. ia ono , ac delectu , natu
etiam orationem coii locorant. Et laeunti Mimisinodi, de quibus vltimo loco dicendii recipimus , adornatum itinere videantiu , de propterea in tertium rehcienda librum,ipsa tameri eorum connexio , cum dispotitione, de quam nunc agimus , de quia prioris exodium posterioris exordium conuenit esse , cum
hac conclusione secundi libri, in quo agimus de dispositione , ii mirum si aliqua praelibemus, quae non minus ad tertium , in quo de ornatu est agendum, pcrtinere videbantur. Sit itaque
De Periodo, sembris , Incisis , ac alse Orationis
partibus . OVem Graeci i) Periodam, Latini Ambitum, Circuitum ,
Comprehensionem , Continuationem , re Circumscriptionem dixere. Neque de eo,eodem loquuntur pacto Rhetores, licut Grammatici. Isti namque huiusmodi orationis partes .
eo tantum fine considerant, ut recte interpungere valeant, ide
que dicunt, Comma esse sententiam imperfectam , aut periodi partem , verbo destitutam , ut , Miracula Domini Nostri Iesu Christi. Colon vero dicunt esse, sententiam imperfectam , sed relatam ; seu periodi partem suo fultam verbo , quae non sibi, verum periodo tantum sententiam persciat, ut Miracula D mini, ac Saluatori nostri, sic sunt accipienda; cui si addatur redditio, plenam eisiciet periodum: exempli causa dicendo, Vidi in veritate credantur facta , & tamen per significationem aliquid innuant: siquidem periodus dicitur, oratio sententiam sibi perficiens. At vero Rhetores,id, quod Grammatici periodum . appellant, Colon saeper, aut Comma vocant, ut illud: O tocinenta miseriscordiae t Cruciat, & amat. Vel, O iaculum in corde t Quapropter alit .de iniunt Rhetores has orationes. Hermogenes siqui-dcm seriodom definit, quod sit oratio τna, eademque circumductio 'ne verbor'm, argumentum, O conclinionem comprehendens. Vel, EI totias argumentationis coacta coitio, m quodammodo Hauis, quia via delicet ita cum conclusione in orbem cogitur, ut concluso, inq
196쪽
ctar clauis, argumentationem claudat. Quapropter iuxta Hesemogeneni,duae conditiones sunt periodo neceuariae, altera quod ea argumentatio, & conclutio concludantur, altera quod argi mentationem perficiat. Aristoteles vero periodum definit, elie α) dictionem, seu orationem,per se, principii , ac sinem habentem,
magnitudinem, quae facile vηico imuitu Dectari pο it. Unde Aristoteles non utitur ita stri, ta,ut Hermogenes,nomines siodi,siqui dem subsicit illi quamlibet sententiam: Licet enim orationes illae,quae argumentationem perficiunt, y per excellentiam mereantur dici periodi, aliae tamen orationes, quae sententiam omnino perficiunt, non est, quiar hoc non honestemus nomine. Quod autem Aristoteles dixit, periodum, este orationem habentem
principium, di finem; principii, de finis nomine, intelligi v luit propositi em,streditionem : vel voluit, periodum habere debere principium, o finem, ut distingueret ipsam ab orati ne pendula,quod illa ex sese prinzipium,& finem habeat, quandoquidem in ea modus seruandus est, ne nimis crescat, & propterea additum est, quod unico intuitu conspici facild queat. Aevero oratio pendens, finem non inuenit, nisi, quum res,quae na
ratur, ad calcem perducta fuerit, & tunc,finitis rebus, ipsa,quasi per accidens, i renit finem. Quia ergo periodus principium, desinem habere debet, quae non sunt in his sententiis. Nosce teipsum . Vel, Honora patrem de matrem, &c. ideo istae, etiam a sententiam perficiant, periodi non sunt. Periodorum autem, quaedam est Q simplex, o vnisi membri . W, In principio creauit Deus Coelum & terram, Vc Nosce teipsum. Et huiusmodi membra, quum flexionem non habeant,
non sunt proprie dicendi periodi. Potius dicetur periodus
ius membri ista. Dixit Deus, Fiat lux, Osis i est lux. Dicitur autem s) unius membri, quando sumitur cum alia parte, cun qua componit quamuis absolute sit 3 membrom, ut, Dixit Deus, Fiant taminaria in Ormam nto Caeli, membrum tantum est, quum vero additur. Et sint in signa, ct tempora, o dies O am vos, periodus est, cuius membrum est illud prius. Dixit Deus fiant luminaria in firmamento Coeli. aedam vero est periodus plurium membrorum, seu compositar' haec est,uel Io) duorum memb orum,quorum unum r i , pro si Monem continet, alterum ci reddito nem: Et haec, vel est i 3 membrorum parium, vel cuius proposit:οsit maior, vel sis cuiμ
197쪽
medit redditis. Membra sitiat, vel esse videntur paria. qu acta humerus syllabarum unius membri , compensatur tempore , vel quantitate alterius ; ut, Omnis vitae ratio in virtute ponenda , quum praeter eam fluxa sint omnia. Numero,vel, quantitate ex.
cedit redditio, quum dico, Frumenta dantur. scyphus in iunio ris fratris absconditur sacco: nam propositio est quinque syli harum, redditio quindecim. Breuior vero est red&tio, quum dico: Exhibenda prauis est asperitas in ostensione, charitas intamenta,ubi propolitio est septemdecim syllabarii redditio sex. . Vel ris) periodus plurium membrorum est trium membrarum: dc haec vel ii) propositionem habet, duorum membrorum. r c re
ditionem unius, vel e contra pronsitionem unius , is redditi em duorum; prioris modi exemplum esto: Sic in rigore clementiant tenuit, ut delinquentibus fratribus, sine ultione pius non existeret, nec sine pietate districtus. Posterioris vero: unus religa tur in vinculis, dimittuntur caeteri cum frumento, ut unus ir ter veniat, quem minimum dixerant se habere. Et haec peri
ria in quantitate, tempore,& syllabarum numero: altera, tuum duo membra sint paria, reliquum , quodcumque illud sit, ii .rar . Tertium, quum omnia sivit imparia .
a Ves periodus in savi quatuor membrorum, de haec, vel si a
positionem habet sar trium membrorum, et a redditionem 43)vnius.
vel ὀ contra propositionem unius , reditionem trium et vel tam
propo timem, quam redditionem 2 duorum membrorum: inter quas, haec ultima periodus est elegantissima, quae ab Hermogene αsὶ Chta omena quasi decusata dicitur, ad instar litterae X. Quorum res membremm, si quodlibet heroici versus obtineat
magnitudinem , mirum quantam grauitatem , ac elegantiam orationi conciliet. unde periodus quattuor hexametrorum in gnitudinem habere potest, si ultra protendatur, ineptae loquacitatis vitium contrahet. Nam si plura, quam quattu6r habeas
membra non dicetur amplius periodus, sed vel 27J, α extensio. Vtimur autem periodis frequentius in historsis , dc toto nere Demonstratino: non adeo frequenter in Deliberatiuo , sed rarissimὰ in Iuridiciali, siquidem qui in capitis versantur perruculo, parum de fucis, ac orationum sollicitantur calamistris . Ne
198쪽
millud eueniat, de quo stomachabatur Persius , quum au . Fur es ait Peto , PMius quid i erimina fasii brat in olim sis , doctas posuisse figuras. Laudatur: Bellum me. Bellum hoc Romule ceves lVtiniui eis nihilominus in proemiis, in narratione nisi sit ii rituta ad miserationem commouendam , in amplificationibus, α locis communibus , cu etiam in epilogis . Sicut autem peri eorum illa est elegantissinia, quae redditionem, propositioni parem habet , ita, quae membro finitur pro luditori, plus habet grauitatis , at, quae breuiori terminatur, Plus evicaciae , qui quasi penetrativo inflicto iaculo , animum sauciat , & cruentata Periodus ergo ad summum quattuor et L membra habere potest , ut minimum duo, nisi sit 3o simplex , quae est sὶ unius membri , ut dictuna est . 3i Membium autem illud dicit quod
sententiam absoluit: Illud vero orationisgenus , quod sententiam imperfectam relinqnit, non membrum, sed 3M incisum ain Pellatur . Aliqui tamen membrum, & incisum quantitate tantum dissene dicunt, asserentes orationem quae iniet septimam, vel octauam se continet syllabam, incisum , appellari ; quae si ultra
currat usque ad quantitatem hexametri, dicetur membrum.
Ex huiusmodi autem membris, & incisi duplex conflari potest oratio, scilicet, seu pendula , - ' contorta , seu
versa. Contorta cernitur in periodis, lux iucundi teni parit,tum quia finem habet, quem omnes desiderant, tum etiam quia ob numerum periodicum , quo mensuratur, memoria facile retinetur : pendula autem est iniucunda, quia nisi res fuerint termi
natae , finem inuenire nescit , di numero caret.
& 37, periodica. Periodica quidem erit , si mrmbra suerint vltra quattuor , di inter illa fuerit ci r) pro sitis, de iaὶ redditio. Nam
quamuis argumentationem perficere , seu ha re propositionem , di redditionem, omni conueniat periodo, non tamen soli , siquidem quum oratio habet ultra quattuor membra, non est peri diis a de tamen si redditionem habeat, arguineutatiouem perficiet, ideoque dicetur oratio periodica. Curus magnitudo, esto a quisbusdam dicatur non debere excedere octo membra, quae faciat, geminam periodum, adeo ut minima min a , sit quinqui membrorum , maxima octo. Melius tamen dicendum vide , 33 potiato minesse certum mimbrarim numerum, Nam ista
199쪽
i 84 oratoriarum Iustitutis iura
periodica est magni Gregorij. . reuem enim non extolleret, a te num frangere, υσο iam brachia dispare,despectis prioribus fratribus eligi , reprobato Rege, ad Regni gubernacula ungi, timendum cunctis uno lapide Goliam sternere , a Rege proposita, extinctis allopbylii , numerosa praeputia reportare, Regnum ex promisone percipere , ctumque Israeliticum populum siue ina postmodum contradictione) ρή- sidere. Huc usque est propositio , nunc sequitur redditis duorum tantum membrorum. Et tamen in cunctis se despicit, qui infuis oculisse esse umilem ι onfitetur. Haec igitur 39 Oratio quum propositionem, ec redditionem habeat, nec spiritus est, nec extensio . Et quum habeat ultra quattuor membra, non est periodus , sed dicitur
se j peribocis periodica, seu i periodus peribolica . Et ea uti ros
sinatus eodem modo sciit periodo Spiritus, de extensio accidunt , quum oratio non habet redditionem, sed in Oa, membra , de a) incisa, excurrunt ultra numerum quaternarium : nam tunc si tot sint membra, ut uno quasi spiria tu proserri valeant, dicetur Spiritus; sin procedat , longius, ese roso appellabitur. Vnde spiritus oratortus definitur ab Hermo Scne,quod iit . incompositio orationis membris atque . . inc is absu--ηt sententiam, dimensam ad moderationem spiritus, O sonum v eis in orarere . Extensio vero eidem Hermogeni est, compositio orationis, incisis atque membris absoluens sententiam , dimensam ia, ut protendatur ultra quam spiritus, o latera oratoris ferre v
kant. Talis extensio est illa 6, gradario, quam facit Paulus ilibuens . Gloriamur in tribulationibus , scientes qΛὸd tribulatio patim etiam operatur, patientia autem probationem , probatio verὸ spem , Des autem non confundit, quia cbaritas Dei dist usa est in cordibus no i ii per Spirittim sanctim qui ditus est nobis. Sed verius huiusnio di videtur spiritas. ExteUota alen erit in eodemPaulo quum inquit. In quo quis audet, do ego et Hebrai sum. , O ego: Israelita sunt, ct ego: semen Abrahae sunt, O ego: Ministri Cbiisti
sunt , ut minas sapiens dico, plus ego . In laboribus plurimum, in carceribus abundantias , in plagis supra modum, in mortibus frequenter. A Iudaeis quinquies quadragenas una min sis accepi: ter virgis casus sum, semel lapidatus fum , ter naufragium feci. nocte, o die in ρ infundo maris fui; In itineribus; aepe, periculis latronum, pericu ris ex genere, perichiis ex Gentibus , periculis in Ciuitate, periculisis foliiAdine , periculis in mari, periculis in falsis fratribus . In la Bre, o Kmma, niveiles mi , infam' , in f hηji mus
200쪽
stare o nuditate Oe. Quo dicemit charam e utemur in exordijs grauium causarum, quae perplexitatem habere videmtur: possumus etiam eo uti in narrationibus, & in media or tione, ad fastidium, ac satietatem vitandam, & ut artificium magis lateat . . Obserita etiam longiorem spiritus producit 4eni, quani extensionem diximus, 8 eat baphoraru ab Herm gene dici , quae tantum in Acciis atore locum habeat, ubi vehe mentia est opus, secus vero in alijsuasne 39 oram ex membris, μ9) Otacilis, quum intra so membrorum quasernitatem se continet, periodus dicitur, α est maxime pulelira quum teres , seu svolubilis fuerit. Qii'd si fuerit ue i pendula, incisis constans, ac membris , ei utemur in nactationibus ad dolorem excitandum institutis , potitis quam ad delectandum. Vniuersaliter etiam incisis, Je membris utemur adesse scommouendos, nempe quum aliquid metuendum, aut miserandum oculis subiicere volumus,eisdem etiam, ac spia ritu, vsuos erit, quum aliquid acriter,scii Pugnaci x probare, vares ellere volumus ia