장음표시 사용
211쪽
pro damno assicere, δe aliae similes. Ab huiusmodi erro voc bus oratores abstinere debent, nisi forte in epistolis familiariabus , maxime in iis , quae redduntur viris, qui Musis capiuntur, vel nisi quid loqui velimus, poetas imitando, vel nisi poetas
loquentes inducamus. Idem sentiendum est de vocibus obs letis, ac sordidis , quod scilicet, si antiquos, Numam, Euandrum , Cainienam , vel eius aeui hominem loquentem induce remus , non dedeceret detritis uti, ac desitis vocibus: Et, si quem c vulgo dicentem exprimere velimus,illius propris erunt sordidae voces. Sordida autem sunt verba, quae humiliora putantur , quam rei dignitas postulet, ut, si litterarum auidiim, earum appelles, aut librorum, helluonem vel si familiarem amicum, dicas, congerronem . Vniuersim sordida illa creduntur, quae a vilibus a tibus , seu opificijs ducuntur, ut a popinis, seu culinis, aut coriariis. Huiusmodi nihilominus verba, necessario assumenda venient, quum sonio de ii Veni artibus, seu o ficiis inciderit, vel earum opificem loquentem exprimere voluerimus. Vnde stercus , & stercorandi verbum, quod est sbrdidum, quilin apud Principem de Rep. agimus, tale non est apud agricolas, quum loquimur de agricultura. Priscis etiam inusitatis, re obsoletis maxime vocibus, Pa citis est utendum . Priscae censentur, si quis expectorare dicat , pro, verbis animi conceptum expromere': a tum , pro quin primum et antigerium, pro valde: creperum, pro dubio: hostia mentum, pro compensatione, hostire pro compensare: vitulari , pro gaudere: iumentum , pro vehiculo, temetum pro viano ; cluere tro pugnare, hostis pro hospite, cuiusmodi vocibusvsa est antiquitas. Priscae etiam sunt, quarum rarus est usus ;& propterea inusitatae videri possinat . ut si dicax interduatim, Vel intefatim ij interduin vel 'itiserim : tit illiuitium, pro te
nihili : vagorem pro vagitu , senes passes, pro rugosis. Multo magis pristae, & quae fere in clesuetudinem abierunt , ideoquela obi letis creduntur, boninari, pro tergiversari : apluda pro se ii ἡ sok,lpi sta cis Testes sunt voces illae, quas refere Varro asarirentis, ii isee, legibiis , qirae erant scriptae in axis . Dii tabulis') nimi in b. dapititia eὸ isse ' hi Cusioves ;6,onus cer es Dei, s Ianos venet, idest Iani, laempe Solis: -- sonis, nempe Sacci lotes, qui tir Curijs sacci faciebant; c
212쪽
esisse, seu comedisse, aut comederunt: omnia dapa ilia, net re lauta, & opipara: Duontis Ceruses , nempe bonus creator: Deilios Ianos, vel Diuianos, est Diuus Ianus , nempe Sol, sicut Luna dicta est Dea Iana, vel Diuiana , vel Deiulana, de Diana: venetinempe venit: quia antiqui irequenter pro i, utebantur αAd idem vocum genus pertinet perbitere, pro perire: bilire,aut betare , pro peregrinari: Nenum, nenia, di neno, pro non: ibs, o suos, aut eos: sani , pro eam: topper, pro cic6 Et alias natus generis voces , quas si quis passim, ae frequenter usurpet, putabitur cum Euandri matre, aut Cascis Italis, sermonent miscere velle, vel ius Aborigenis dicere. Non ergo in omni oratione sunt eae interserendae, ne inobis
accidat, quod Sisennae Critiiij patrono , qui dixit crimina Cri ptilio obiecta, spitiatilica esse. QOd actor audiens, inquit: O innuenior, Iudi es, nisi subirentiis: Sisenna quid dicat, nescio,
dias metus . sputatilica i quid est Me Dura id sit, scio erimit Tilica, nescis . Aut quod alteri patrocinanti equitem Romanum, qui, ut miserationem moueret, ait: Me miserum i Eques
Irinous apludam edit, ac fores bibit . Ad quae verba, auditore' de Iudices mirabantur voces illas . Tum actor, monam, inquit que nos bovinator hic demoratur Tunc auditores amplius inbrati sunt. Sed actor inquit: Nonne Lucilium legistis dicentem, Hic frigosus, Muinatorque, ore improbus duro. Ad haec, Rei patronus subiunxit: Ne tu melius Plautum, vel Cecilium legisti, quibus si da caninus panii est Θ Uure flaces, vini sunt faeces istinc obseruaudum, uod monet Fabius utilianus,dicens: Verba d vetustate repetita,non solum magnos aisertores habent, D etiam adferunt orationi maiestatem aliquam , non sine deIectatione, nam authoritaten antiquitatis habent, & quia printermissa sunt, gratiam nouitati similem parant; sed opus est modo, ut neque crebra sint, neque manifesta, quia nihil est odiosius affectatione, Nec utique ab ultimis, & iam obliteratis repetita temporibus, qualia sunt topper, & antiserio. Itaque iudicio in talibus opus est, quod non attendunt, qui vel sic ea consectantur, quasi cum Accio , vel Pacuuio loquerentur : 'el sic refugiunt, quasi sermo cum calonibus haberetur, ac lixis; bsi quid tamen in hac partem peccandum foret, meo quide iudicio , peccandum potius monerem ostentatione, qui d. f. pectu eruditionis,& in nimio cultu, quam in sermonis sordi-
213쪽
hus: nam postquam sermo Latinns vliuo desiit , nulla nobis
vulgi est cura habenda, sed eorum tantum, quos commendat eluuitio ; Qus si in orationibus vera sunt, veriora erunt in Epi- solis,quq talibus dantur,qui tali gaudent ac pollent cruditione. Eadem erit ratio de vocibus peregrinis, quod scilicet no sint frequentandae; nec tamen iuperstitiose omnino vitandae, maxime , quum apud probatos authores peregrinitatem exuis se, de Latinitate donatae viseri possunt ; Sicut dixinuis de voce Gazae pro diuitus, duxu, & opulentia, quae est vox Persic ma. palia pro tabernaculis, de tela toriis, quae es: Arabica : Parasa ga,pro spatio triginta stadiolum,quae est etiam Persica: est dum, . pro rheda, quae est vox Britannica; castus pro vetulo, quae es Sabina: vri , pro bobus , quae est Gallica, cuius item nationis sint gessa , , nierga, pro medulla, leti adipe ternae, quae effoditur ad agros laetificaudos: Nonnus, ct Nonna, voces acceptae ab AEgyptus, pro sancto, de sancta, in usu apud ,eteres chris tianos, pro sanctimonialibus, .& monachis, qui in AEgypto imaxime florebant. Et sic dz alus. Α vocibustamen duris abstinendum .est, quamquam non , tam voces, quam Hetaphorae durae videantur. Cuiusnoda
fuit, quod quidam dixit, Remp. castratani fuisse morte C milli , quum dicere vellet, Reip. robur illius summi Ducis obiam, concidisse. Similiter, quod Furius habet: Iuppiter hybernas cana nive conspuit Alpes , significare volens, quod ningeret. Durum etiam fuit, quod alius dixit Campos fustulit pacis, belli montes excitauit, sed de his idquenti tractatu sermo resi bitia. Denique suntquaedam voces , quae dic turnouae, aut nou
tata latas Cicero,factas appellat a quibus bilimeceistas urgeatὶ abstinendum est, siquidem obsunt, nedum puritati, dedetiam is orationis perspicilitati: fieri enim vix potest, ut notae sinp, quae a dicente primum se intur. Et esto intelliger tur, repugnant tamen elegantiae,quae antiquitatis est studiosa ξ quaproditer Varro, e imum potitus dicendum rebatili , quavi edituum, quod haec foret vox recenti iacta aiouitate, illa antiqlia origine
Nouari tamen trifariam possunt voces, primo, fingendo ii .uas, quomodo primus Nero, morari dixit, a Graeco . pro stultitia, & fatuitate . Secundo, defecit do ad alium usum,
214쪽
modo Duiise exercitum, vel patrare bellum, notae dictum Wit, quum prius, illud sensum haberet obscoenum, iuxta illud, meam ductes gratis: illud vero dicebatur de eo qui liberis procreandis operam dabat. Sic de obsequium, erat midium g alia ficandi in flagitio, sed noue acceptum est in bonam partem . Tenio, voces compositione nouantur , in quo novandi genere, ut Graeci, Latinis iunt feliciores, sit Italis, Latini. Huius gen et sunt, Vitilitigator, pro calumniatore . seu habente vitium Istigandi: ad cuius instar sormata est vox V itimagistratus, de eo,qui vitio magistratum iuuasit, ac cit adeptus - Sic comp0s
cone novatae sunt voces, Bubsequae, pro buoulco sequente boues Ne funambulus , de alue similes . Posunt ulterius nouari voces derivatione,. vi, Musinari, quae usus est Varro , a Musis et & Syllaturire , aut, proscripturire, nupturire, verbigerari, quac voces gratiam habere videntur si modice, de loco, veluti as
viae litur, quandoquidem etiam in cibis, acor i e iucundus
Quaeri hic potest, num expediat voces. Graecas Latinis. inte miscere Tiberius, frigidus antiquitatis affectator,. Graecas vo mces nouercali inseqtiebatur odio, in sermone Latino, adeo ut Monopolium , occasionet quadam, dicere debens veniam a Senatu petierit .. Et alia vice . audiens in quodam decreto v cem, Emblema , deleri iusserit, tamquam vocem Graecam: 'quum ei responderetur , non esse in Latino sermone vocem illi aequivalentem, praeceperit, circumscribi potius significatum , quam unica Graeca voce explicari . Communis tamen eruditorum sententiae est,. Graeca Latiniς admixta, nota mediocrem. illis addere gratiam; Oppotaui autem admiscentur, primo, quum vox. Graeca est signiticantior, ii magis expressiua conceptus, quem intesadimus , ud 3 log pro contentione , seu rixa, quae fit, verbis . Secundo uni Graeca est breuior , q) phil utos, pro eo, qui sibi com Placet, vel sui amatore, Terrio , quum. est vehementior, S ma' pis expressiua, ut genecου anes, pro furente amore mulierum Mirario, quiti est venustiori. ut si quas. ,. 6 methio, esibin appel-
Iet eum, qui de ard 3 is, ac sublimiuiis,. sed inutilibus rebus disi strat : aut moro obon , eum, qui sibi videtur sapiens , quum sit studius. . . Quinto, quum alludimus addictum Graeci alicuiuxanthoris , ut si diuere velimus , nota respondisi: aliquem ad id,
215쪽
ouod proponebamus , & dicamus , sed ego 83 am η rara, , si .
enim Latine diceremus, falcem petebam , lepor periret sermonis. Demum Graeca linumus a voce, quam nolumus quippiam a quopiam intelligi . . - . . Sunt vero quaedam voces Graecae, quas antiquitas Latinitate donauit, quibus propterea uti possumus perinde, ac Latinis, de tales vel carent alia Latina idem valente, ut dialectica , thao logia, philo phia &c. vel habent, ut rhetor , orator, hypothe ca pignus: helleborum, veratrum: mastigia, verbero, syco phanta, calumniator, Et in utrisque non nihil accedet gratiae , si Graeca, modo Graece, modo Latine flectantur, ut elephas, dc . elephantus: delphin , & delphinus : lampada, de lampas Grammatica cum obliquo grananiaticae a aut grammatice cum obliquo grammatices dic. .
E Leg uti , quae oratorii aedificii basis est, ac fundamentum,
Latinitatem comparehendit, ac explanationem, seu perspicuitatem. De illa iam dictum: Ad hanc vero facit, ut inuolutione, non nisi suo utamur loco, neque temere sermonem adhi- beamus ambiguum, aut nimiam affectemus orationis brevita. tem ,i vel longitudinem tantam, ut eam vix assequi possit audistor. Ossicit etiam perspicuitati , vocabulorum traiectio, ille que etiam ab hac est abstinendum .
obscuritatem ergo, perspicuitati ςontrariam, in primis ad sert i omonymia, quae est ambiguitas vocis, orta est eo , quod plures habeat significationes: quae inueniri potest, tum in simplicibus, tum in coniunctis , & compositis, S tam in proprias quam tu translatis: Nec Minen quoties ponitur aliqua vos
216쪽
is, istum , onmia committitur: nam taurus signincar potest , taui indiuiduunt speciei humanae , quam cuiusdam a boris radicem, & moutem, & quadrupedem , α quoddani Caeleste sigitum: astrologus tamen, quum sydera commemorans . meminit tauri, i) omon vitam non committit, nec, ambigue loriquitur, ut nec etiam, quum canem nominat aut ursam , vel det phinum , quia ex natura materiae, de qua tractat, perspicuum es: quomodo his vocibus utatur: alioquin sere nulla eiit vox non , α ononyma, Esto enim vocabulorum, quaedam sint H omonixis, quaedam vero θηο Durar, tamen, quae ab lute, vel unar
tione sunt omonyma, possunt alia ration: eue 3 synonyma , quapropter tunc tantum erit τὶ ρηο ma, quando ambiguunx remanet quomodo vox sit intelligenda , seu quid velit qui ean protulit. Ita anceps sententia eriit, si dicatur, Vir ille laudandus erit, En tollendus,ut de Pompeio Magno sensit quidam apud AEgyrti Regem, ad quem ille coniugerat, nam vox, tollendus, dupli- hem iacit sensum, potest eum quis tolli seu extolli laudibus,
Em a magna de Airpe Neronem t βυθι hic matrem, sustulis ille patrem . . Sic etiam, si quis ficto amico ad se venienti, quasi conque, renido di.eret. Ad cessi su ultimus, seu postiemus amicorum: portest enitri intelligi tam de postremo inter venientes, quan postrinio inter AldM.Su quidam, de oratore qui militari xerat, sed coiitrouersiae non attigerat statum, dixit: Hic, sine , c troitersia disertus est. Siz Agesilaus dicebat, se, nescio quodngittariorum millibus ex Asia expulsum : non enim intellige-b ut prima fronte videri poterat in de militibus. sagittariis sed de largitione numisinati x ,a litibus in sumi erat sagittaru fi lim , ono ius suasu, factata Persariini Princis sibila, quo illesii reuotarum'. Siectian Augustus. de quodam in aiante agellum, in quo pater fuerat sep ttis . au. Hoc verὰ est
patrem caere . Innumera huius generis, inaxime apud Comicos, α epistra iratistas, se offer N N exempla - . .
217쪽
lanidudum Graecia repudiauit ea est sermonis ambiguitas,tione constructionis vomisi, ut se, Arcum Castore Tyhi rotis ouim potuit enim intelligi solus Tybris senior Castor.Sic etiam Una animo omnes socrus recti casus esse potuit tam socrus , quam nurus, & umiliter
' opponitur etiam perspicuitati υ inuolutis, ςςiciti
quant res, vel tactvrio aliquod, cultatur, quia est , vel turpis, vel tristis, β - δ'
testa: Aut quum orator de se id non auicit aperta , tamen ad rem perti.iet. Quamuis autem perspicuitati, si tamen loco adhibeatur, maxima est Virtus,& orationem ornat,ac common. ς' .
Nocet etiam perspicuitati io sermonis binutal,quamuis ρομst ista q do eis Virius o rationis. Brevitas autemnis fit primo,vocis praeteritione,qualis i i brachitigia est in P
quinat libras farris modios pendere, ς si hei,
:icenas, discnas. Secundo, quum res natura disiciles, paucis asseruntur , aliaeque aliis condensantur, iuxta uiua, Dum breuis esse volo , obscurus fio; .
qualis io sermonis breuitas est iu Thucidide, Valerio , re aliis.Et utraque A sermonis breuitas milietur esset in Persio . itatis sermonis genus est,non redditiram si,' i i
ros, quod accidit, quam praeteritur membrum dens Cuiusmodi ii sermo non reddisus 'abetur Lucae ι 3. Et quidem fecerit, fructu sin autem in futuro succides eam,deessenia quid futurum foret si fructum ficulnea fecisset . . . ia) Sem is breuitati opponitur i: prolixitas in dicetido,ie rerum superuacanearum expositio, cuius ςxemplum Quintilia nus adsert ex Ludo. Legati, non impetrata D e, retro, domumvn de venerant, abierunt. Ossicit haec perspicuitati ob invisam verborum copiam,quae memoriam laedit.Vnde Tertullianus vatur-ter sermonis compendium 3 o gratum, necessarios; namque laciniosis . Lunerosus est, de vanus. Prolixi au
218쪽
rogans , num aliae notres in penula ferrent. Illud autem superuacuum censetur , quod additum, nec intellectum adiuuat,nec
Perspicuitati etiam ossiciunt ic redditisnes longa post inter . ualla positae , &quum post multas voces tandem subiungitur verbum,unde priora dependent, quod vitium dicitur is pe Litati: de si io periora alia interseratur oratio, quae dicitur a ) ηinax logia, sub qua comprehendimus is paremisse, de is embolim, de quibus in schematologia . Obscurant etiam orationem cro inuersio, atque at in traiectis. Inuersis in , quum voces in colo, seu membro, & inciso ,
seu Commate, transponuntur , ut Videbar somni ire medera esse mortulum: pro Ego videbar somniare me esse ino; tuum. et i I ieritio vero est unius, aut plurium vocum ex my membro . aut inciso, in aliud delatio: ut, Pene macres arsit dum turdis versui in viis, idest penὰ arsit macros turdos, dum versat in igne Hiuciit, ista, quae communiter numerantur inter vitia or tionis, non semper esse vitia , alioquin maiori de gente, ac probatissimi auctores,non ita passim in ea inciderent,sicut faciunt, opportunis videlicet locis, quum vel obscula oracula, vel ali gorias, aut aliquid inuolutum, de obscurum,exprimere volunt. Vnde illicitum nobis non erit,eadem cum obseruatione, obscu
219쪽
Ropi, i) Latine appellari possunt , figurae , arat modi, vel verborum immutationes. Definitur autem huiusniodio figura , quod sit verbi aut iermonis a propria significatione in aliam, cum virtute, mutatio. Unde Hermogeni dicunt: 33 verba inuersa. Differunt autem i) troi a schem oui , quod illis significatio semper inuertatur; istis,seu mutata, seu Perina irente signinatione, oratio alio 4nduatur habitu . Sunt littora quattuor i) tropi principes , nimirum . meta hora, metonγmia, 7) 0necdoche, 8ὶ Olonia, quos omnea
Aristoteles, & qui eum sequutus est, Emanuel Thelaurus, metaphorae appellant nomitae: vnta,quia res significatae sunt multo diuersae , ut videbinius, iri ipse a Iesaurus etiam fatetur, confusio hinc maxima nascitur: iesio ingeniose Mnesiac laboriose ipsarii vitare conetur filii iratari ni meo , de aliorum iussicis .i Aristoteles autem excusatidiis xideri r quiae suo aluo nondum propi tum consequuti fuerant novien singuli tropi quos sub sequuti rhetores cuncta naimitatim concidentes , propriis insigni Dere appellationibus. Conmeniunt quatuor isti iri tropi in hoc quod vocem ab una ad aliam transferunt significationem, propter mutuam reri in relationem: differunt vero , qtua quae mutuo referuutur . vel nullo naturali connexa sit ni vii dies vel contuli cta vinculo nauirali . 'Si quae sese rest iciunt Mon sunt hian ana tura , ilia,' vel sunt simi lia, & ab his ducun nrethbο , vel contraria , in quibus est ironia. Si sunt onnexa, tunc ver virum est de alterius essentia , ut sitit torum re partes &c. quo
Sed rhetores attendentes usum , de nobilitatem , primum dant locum metaphorae, secundum metonomiae , tertium Anecdoc , H-tim in ironiae. Sit ergo.
220쪽
f 14 Et hora est tropus , voces a propria significatione de-- 1V1 sectens ad alienam , ob aliquam similitudinem; sicut, u quia Angeli , iuxta Apostolum , sunt i admirustratonis spiritus. hinc, et) Diuini verbi praecones , Angeli sunt appellati ob ossicij similitudinem: Et quia 3ὶ est media hominis pars, umbilici Italia appellarunt locum , Reatini agri , quod in
meditullio seret Italiae. Et quia Orcinoma, est morbi gonus , ) animalisinstar serpens , de vomicae sunt tumores excrescentes in aliqua corporis parte, Augustus nepotem Agrip pam , & Iulias, filiam, ac neptem, suas vomicas, ac vi carcio mata esse dicebat, Vnde in metaphora debet adesse significatio propria, aliena, & proportio, seu similitudo, ut in praedictis cernere licet. O Metaphorarum autem alia est ob sn si litudinem alia ob proportionem . In siniilitudine, unum consertur uni: in proportione bina binis respondent. similitudo tantum est, ruin antiqui Romani primum vidissent elephantum iii Luc tua, occasione belli cum Tarentinis, nec unquam similem cognouissent belluam, nescientes quomodo appellaretita, ob o) militudinem tamen cum boue, suo maiorem bestiam non ha- bebant, ueri Leucam ilium dixere itaque hie mi do, non quidem Θ vrse, nam ς' propriὸ similitudo uo , est, nisi inter quatitates , sed io ubinue,ut dii iiiguitur 1 i t)proportione. Ab eadem sint ilitudine, struthiocamelum dixere pasiserem marinum, quia de transmare, de I. ybia scilicet, vel Ar Dia , ad nos venerat. Et eadem γ similitudo est, quum homo hebes, pinguis, ac corpulentus, i 2 sus appellatur, quemadmo-dam ab Heraci lis exulibus,Dionysius, quod hebetissimus ib-