장음표시 사용
361쪽
narrati s vimis a Siquidem si quae alia pars sit obscura,
sola perit: si vero narratio fuerit obscura,tota oratio erit c ca, quandoquidem tota super narratione fundatur. Perspicuitatena autem consequentur, si verbis utamur vittatis, non priscis., ol scietia , peregrinis , aut barbaris . Secundo si in uarratione historica, ordinem seruemuς temporis , ut prius explicemus , quod ante fuit factum , quam quod ultimo. Tertio in eam non interrumpamus, nisi forte factum nobis noceat, qu uado , ut diximus , concise narrare conuenit, ut cuilibet narrationis parti, quae est quasi nos ae causae venenum , praesens adhibeatur anta dotum Ad perspicuitatem facit Euidentia , qua rem ante OchlOS ponimus, ut etiam hypothypolis , de quibus libroquenti ..
Debet etiam narratio esse morata, ut scilicet honestos nos
tros, aut euis, quem laudamus aut quem defendimus , e Primat mores, contra vero, aduersaru, quem vituperan S, aut
accusamiis , mores ostendat prauos .. Id vero praestabimus,st nos , aut nostros , profitebimur honestatem sequutOS: conir , adii ersarios praeter utilitatem, aut commoduin, penit nillil habere.. Nec in nostra tantum, aut aduersarij personam orcso Wruandi erunt, sed in quocumque , de quo sermo Liciacrit: vin audacem aliquem, agrestemque ostendere voluerimus, , t quentem incedere assirmabimus: iratum , qui pedibus consiste, re ite lueata inconstantem , qui circumquaque Oculos vertat , etiam quum res seria agitur
Obstru da sunt etiam, et de morit,us supra in ultimo tra tam primi libri dicebamus, qiua oratio, qiue propriis i)ersonae.
Micriptae moribus, ut characteribus est insignita ni inie vero-- contra vero si alienis moribus descitabatur, talsitatis fit suspeeia. Neo tantum in generibus personarum morem attendi debent, sed etiam ita singularibus , ut,. Communet Apiniolis erat omnibus, Dominum diligere, Petrus tamen Om nibu&liberior , & ardentior erat , Ioannes niagis familiaris,io, timus .ao sedatus di Thylas ad credendum dissicilis ,. ac durus: Paulus. facundia mirabilis Barnabas, maiestate reuerendus α
ue alus - Immo nec idem sermo assingi conmeniret Apost
ante acceptum Spiritum Sanctum , quando timox eos. Occum T at, qui postea, quum mundo. . de omni creatae naturae supca: IeS e laetant, quando in conspectu Concsh, non sunt verita diceret
362쪽
Habendus est ergo semper prae oculis decor in omni orati ne , ek niaxiuae in narratione, ut sciamiis quis sermo hic, de ounc, huic conueniat, quod citaui exteri mouenti qui aliter deridem re loquentem inducunt Phocionem , nempe breuiter. sententiosd, sanciae, serio , libere, de minime adluatorie et alis. ter Demosthenem, aut Alcibiadem. Similiter Catoni sermo, nem assingunt liberum , submorusum, ac iurgabundum , Sed non talem Caesari, aut Ciceroni. Ulterius narratio breuior debet esse in detensore , qui ultimo dicit, de multa omittere iis
test, quae ab accusatore recte narrata fuerunt, quam in accusatore, quiprimo rem exponens. omnia explicare tenetur . Nec Oportet, ut narratio semper in orationis collocetur principio, potest enim differri, secundum quod oratoris videbitur prudentiae , ad causae victoriam magis conuenire Quod autem viiqui inter narrationis virtutes ponant breuitatem, non videtur verum, quia, ut longitudo, taedium, ita , affectata breuitas, obscuritatem adferre solet, ii ixta illud Dum Devis esse volo, obscorus fio . Debet ergo esse mediocris , Ut d,
cantur necellaria, resecentur superflua.
Possumus etiam in narrando uti vel ci3 retitione aliorum , Ut in genere Demolestiativo, quia hoc est securius,nain quum dic, mus ita nos legisse, aut audiuisse, etiam si id falsuin sit, non tamen falsi nos arguemur, sed fides erit penes authorem vel rosecuritare, ob iue) idem faciendam in Iuridiciali, nam ludices sidem nobis non adhibebunt, si ii ii de veritate dubitare vide mur . Interdum utraque utimur, dicendo, ita nos audiuisse, βρcomperisse, iam prius iacit i5 secaritatem, alterum, 16 fidem. Ad narrationem pertinere videtur. 1 excursio, quae est ali
nae rei, ad causae tamen utilitatem pertinentis, extra ordinem excurrens tradiatio: quae tunc locum habet, quum iactum aliquod atrox expositum fuit, nam tunc, veluti emnarente iudignatione, ipium prosequimur , & amplificamus. Non tamen est adhibenda ante confirmationem, nisi factuna sit ita clarum , quod dubitationem non habet , alioquiit ridiculum forcti illud
in immensum extollere, quod est adhuc incertum . Hinc aliqui excursionem duplicem faciunt, quarum una utuntur ante confirmationem, di hanc vocant is) catapborum ; alia post con
363쪽
pertinet ren mitra , seu roin restauratis, qua orator iudicem Pinarat ad rem audiendam: est enim veluti nouum exordium, quo vel incitatur contra aduersarium, vel flectitur ad nobis f uelidum, ideoque ea saepius utendum in narratione, confirmatione, &alsis partibus. Et idem est de i) praefractione, quae ea commode exponit, quae deinde firmanda sunt argumentis.
ne compWhendunt. Propositionis enim munus est, antem ios Ponere id, quod in controuersiam venit: Hinc Graecicam 3) expositisuem dicunt, quia statim ab initio capita e Ponit, vel o)promisonem , quia ea promittimus nos de causae nostrae capitibus acturos. Fit autem propositio , vel 6 simpliciter, quando causa est fauorabilis, aut saltem non odiosa: vel per s7 remotionem, & positionem; Vt, nihil eorum , quae a caeteris dicta sunt, mihi adlubescit . qui potius in ea sum sentet tia Sc. Δ ita tractari potcst causa inimis i inorabilis, ut , -- Probatis prius aliorum dictis, ac sensibus, sensim, & quasi aliud agendo, interseratur nostra propositio, ita tamen , ut fere nas catur ex rationibus,& discursu,potius, quam data opera indu ea videatur, nam si ante proponatur, quam emcaciter probo tur, praeiudicium inueniet in animis auditorum sibi obstans a
364쪽
LI. II. Tria. I. Ised si prids laetit demonstrata,quam publicata, suasibilis reddi
poterit. Partitio non est aliud, quam multiplex propositio, quae timenecellario tu oratione est adhibenda , quando causa est vel longa, vel obscura, vel ex pluribus coniunt,a . Quapropter partitio fieri solet , vel per seliinctionem, qua ostendimus, tum id, in quo cum aduersario conuenimus, tum id,in quo ab eodem discrepamus. Sed tamen reuera haec non videtur dicenda paribtio , Ut si dicam: Pecuniam quidem priuatam, de templo seu, sustulisse cognoscit, sacrilegium in hoc non agnoscit: hic enim partitio nulla esse videtur , sed tantum controuersia status Finiatiui. QDd autem quidam dicunt , esse partitionem , non quiadem orationis, sed causs,ininus conuenienter est dictum,quum, quod non est pars controuersis, nec causae pars esse possit. Remanet ergo tantum partitio, quae sit perpartium enum rationem , qua breuiter ostendimus, quot, de quae sint , de quiabus sumus dicturi. Eius vero virtutes sunt, breuitas, paucitas,& absolutio. Brevitas attenditur in verbis, quum enim diuidimus , verba multiplicari nullatenus debent: Paucitas consideratur in membris diuidentibus , non enim rem in stusta secare debemus, sed tu genera tantum diuidere, aut species , unde ea Iaudatur diuiso , quae in tria , vel quattuor ad luminum me bra fit, quod si hunc excedat numerum, vituperabitur. Ab Iulio vero importat, quod ipse partes totum exhauriant diui- sunt; alioquin diuisio non lucem , sed tenebras potius ast iid rei orationi. Adfert autem diuisio, seu certarum promissio par tium , si non aliam, hanc saltem utilitatem , quod conducit ad docilitatem, & memoriam auditorum;& dicenti etiam prodest. quia habet certos gradus , siue sinus, in quos, ex digre ilioniabus, se recipiat. Sed tamen, ut diximus, vitanda est partium turba, quae caliginem offundit causae, etiam non obscurae. Vt ergo recte diuidas, dispiciendum est, quot, & quaenam sint totius causae bases , & praecipuae columnae, illaeque in diuisione promittendae , itaui, quoad fieri potest , sint quam paucis
simae , nec quaternarium numerum excedant. QDd si causa minutioribus coalescat ex partibus , non est neceise omnes in diuisione promittere: sed,facta diuisione per genera, vel species, sibiliuidere, in tractando, partes illas gener jes . Vt, dicturus
en mia alicuis sancti, ita partiri poterit: Exponam vobis qualis
365쪽
alis fuerit erga Deum. qualis in seipsum, α demum qualis
erga proximum . Primam deinde partem subdiuidet, quia pistas erga Deum, orijs distinguitur offens , nempe cultu Reliasionis, & virtutibus Theologalibus,quae sunt fides, spes, &ch citas. Sic, proprij corporis administiatio, cupiditatilinque vi deratio , in alias diduci potest partes. Proximi vero vocabimium, tam coniunctos complectitur, quam non attinentes a de tam ciues, quam exteros, vi tam amicos, de benefactores,fidei
que consortes, quam persecutores , inimicos , ac infideles, immo tam vivos, quam iam desunt tos,&erga istos dicere poterit, qualiter se se habuerit Similiter,exhortaturus ad ieiunium,satis erit in genere proponere de ieiunio,quod hominiuia vulgus ho
ret, ut rem noxiam, ac tristem, quod sit multis amplectendum nominibus, Primo , nam si pietate nihil melius, hanc animo adfertieiunium. Secuudo iam si inter bona temporali primae, Prosperae tribuendae sunt valetudini, hanc haud vulgariter fovet ieiunium. Tertio iram si homines horrent paupertatem, diuitiarum ero possessionem magnam selicitatis partem esse ducunt, etiam facultates,ut luxus minuit, ita ieiunium conseruaridi auget. In tractando vero distinguere poteris, quot modis ieiunium conferat ad pietatem,ut quod extenuato corpore , memtem reddatad sacram doctrinam, ad praedirandum, ad Cce Iestium rerum contemplationem, magis idoneam; pios augeat pietatem, poenitentes Deo reconciliet, Sc. Corporibus etiam multiplicem adfert utilitatem, vel quod ab innumeris seruet morbis, quos luxus gignit, vel quod infirmitates iam prementes tollat, aut saltem reddat leuiores,& quidem e scacius quam Pharmacum, Nude medici ieiunium primo praescribunt' Voluptates etiam reddit silauiores, nam post ieiunium sonanus est duleior, refectio iucundior, dulcius etiam quain crapula grauato, cum amicis colloquium: denique sensus ad tuas functiones aptiores, nam oculi claritis cernunt, aures acutilis aκdilint, lingua
in loquendo minus haestat, meliusque sapores dividicat, ae membris omnibus iudicium est exactius. Sic de augumento, vel conteruatione diuitiarum,sii luidi reuitia potest. E contra vero inepta suerit partitio. si quis alicuius sane i celebraturus laudes, promittat se ostensurum, fuisse in illo tri3inta vel centum virtutes, dc ea;omnes in ipsa partitione nominatim recensere velit; quum dicere sumetat fuisse tales in eo, ut
366쪽
emini merito primariis sanctis sit comparandus. Aut si
surus matrem quampiam, ne puerum alteri lactandum mandet, omnes praepositionum promittat species,dicendo, Primo oste dam, Infantem a maternis depellere uberibus, esic, agere praeter naturam, quae cuique animanti alimentum addidit, quo suos educet fetus. Secundo ostendam hoc esse praeter Diuinae scripti Ke doctrinamin praeter piorum exempla. Tertio, ne matris quΘdem nomine dignas , quae suos partus alere recusent, aut si matres, vix dimidiatas este. rto, abiurdum esse,ut quae in utero aluit nescio quid, iam hominem, & matris implorantem opem, alere nolle. Quinto, non multo mimis impium est e, infantem recens natum ab&se ablegare, quam nondum natum,pharmacis per abortum eiicere . Sexto, expositionis esse genu&, quod genueris nolle alere: nam expositi saepenurnero vivunt, quum ta' men conductarum culpa nutricum, plurinu pereant infantes. Septimo, per hanc infantium ablegationem, ignem, ac flagran . tiam natiuae pietatis , quae est virtus inter parentes, ac liberos , magna ex parte extingui, & in nutrices transferri. Octauo, diacam , alienum lac frequenter, infantum ossicere corporibus, si quae fuit conducta , parum prosperae sit valetudinis , aut lac habeat vitiatum , aut, quoniam mercedis gratia plures alit uber, bus, parcius. quam opus sit, laciis infindat liquorem . Nono ,
non esse veros mile, mulierculam, qui mercede conducitur,ea dem gerere posse curam infantis alieni, ac veram matrcm,quam ad ossicium excitat affectus naturae , ut non modo taedium non tiat, verum cum delectatione peragat omnia, quae molesta videntur alienis Decimo , Ut nihil sit horum quae commem rauimus , scri tanaen noli posse , ut alienum hac aeque ac male
num infantili prosit corpusculo, nam etiam adulti. cc gnatis, de agitetis melliis alimur; at infans materno liquori iam in utero assuevit; idem enim est humor, quo alitur in matrice, & quem dpapillis haurit, nisi quod tac, ut concoctior, ita candidior. V decimo, Nutrices conductas, non statim ossicere corpusculis infantium, verum de ingeniis, ac molibus: nam quum harum et cito non sit libera, eo quod nec omnes lac habeant, nec omne&operam locare velint , fit ut plerumque adhibenda sit improba , rixosa, aut impudica, quorum vitiorum indolam, infans cum , ipsis combibit lacte . Duodecimo . Hinc feri, ut minor sit reuerentia atque obedientia liberorum iam adolescentium erga pa-
367쪽
tentes nam vix eas pro matribus agnoscunt, quarum lacla nostsunt nutriti. Decimotertio demonstrabo, puerperas non sine graui suae salutis discrimine, infantes alios mandare laetandos suam liquor ille rctentus, atque auersus, non raro graues generat morbos: unde fit, ut quae metuebat, ne,lectando. mammis fla cesceret, in capitis veniat periculum, ac longe plus ieni; a- rat morbus, quam laetandi labor fuerat allaturus. Vitiosa inquam est haec partitio, tum quod verbis redundat, tum quod argumentum in frusta concidit: quae omnia, esto dicenda veniant, non sunt tamen in diuisione promittenda, in qua dicere lassiciet . QDd matres pileios mandent lactandos , pugnaue docebo cum lege naturae, ac diuitia: ossicere saluti, ac Ingenio puerorum: & ne matribus quidem tutum : Et ad has Propositiones caeterae sunt reducendae. Vitiosae etiam putantur Partitiones illae, quarum partes ad inuicem non cohaerent: nam Partes natae sunt exhaurire totum : quod, si est per se, utiqui Partes cohaerentes habere debet,quod contra est in aceruo. filsi in tractando displiceant subdiuisiones, earum loco uti poteri&transitiunculis, ut, Habetis de pietate erga Deum,accipite nunc qualiter erga seipsum se habuerit.
De Omentione , m confutatione.
Contentionem , seu Consemationem , i fidem vocat ArAsoteles, quae in eo consistit, utpostquam eas propositi
nes, quae nostrae fauebant causae , fuerunt adductae, rationibus confirmentur, & alus argumentis, & ver militudinibus , qui' bus aduersarii eas infirmare nitebantur, easdem tueamur, per
quod fidem c illis faciamus, idest eas reddamus credibiles, seu persuasibiles: Et propterea Confirmationem, & confutationc fines uuiuimus .
368쪽
Sed utra in oratione praecedere debeat, quaeri potest, Aliqui hunc statuimi αὶ ordinem ut iuxta artis praescriptum , coiiii matio praecedere debeat quem dicunt a, ordinem naturalem
at seculatum arbitrium , de ex aliqua occatione , Porsit Orator hanc meibodum variare , ut prius confutet . Verum aliter do
cet Aristoteles, quod scilicet , eius qui primo dicit, iit, prius
confirmare : deinde si quae videat , obiaci contra ipsum poli ,ea diluere debeat. Is vero qui ultimo loquitur, prius confucare tenetur, quae aduersarius in oppositum dixit,& tum demum suam comprooare sententiam : hic est ordo naturalis' quia orati
nem respuit auditor , si alius, qui primo loco dixit, suam stabis liuit sententiam, & propterea illius dicta prius sunt infirmanda. inod si qui primo loco dixit, parum auditores mouerit, Poterit
etiareus a confirmatione inchoare. Adde,quod accusator ludet saeueritati, reus beneuolentiae: ille vulnera conatur facere , hic adhibere medicinam : & propterea ille incipit a confirmatione, hic a rentatione. Ordo ergo iudicii tunc tantiun erit, qiiviri propter aliquam causam, expedit alnorem incipere a refutati ne, vel Reum a confirmatione, quum ars oppolitum exigat. Confirmatio ergo fit per argiurienta, in quibus consideratur,
tam forma, quam materia . Materia argumentorum rhetoricoruna,abunde tractata est in primo libro, ubi locos a nauimus. ex quibus erui possent argumenta. Non enim materia est aliud, quam res ad probandum, vel amplificandum, aut etiam ad in uendum valens . Inter haec argumenta, quasi primipili sunt, ruae ad probandum deseruiunt, tum quae ad amplificandum, dcemuin, veluti in subsidium ad victoriam, quae ad mouendum,& assiciendum. Immo inter ipsa argumenta L; probantia , talis
debet esse ordo, ut ea praecedant, ex quibus alia oriuntur, tum ista succenturientbu': ut prius voluntas, quam facultas , qui in haec ab illa excitatur ἀVariata etiam argumentorum ordo, ratione rerum, nam vel seruamus ordinem naturalem, narrando exempli causa , quae
ruis fecerit ante religionis ii resium , quaeue in ipsa : Vel artiacialenti separando, quae ad ii utitiam, quaeue ad temperantiam , vel fortita tem spediant. Vel attendimus firmitatem, aut imbecillitaten, arguitientorum : & tunc , quemadmodum boni Imperatores grauem armaturam 1 fioni e locant, quo firmi
rem faciant impressionem, ac etiam in ultima acie ad imp Y landum,
369쪽
I7o Uraetoriarum Institutionum
landum ; leuiorem autem in medio: ita orator istisi alii r tionem statim a principio exponit, qua , occupati auditorii ianimi,non attendant f equentium imbecillitatem, e tum clauui aliud apponet fortissimuni argumentuni, quo intentum concita dat . QDd si oratio non nisi duo habeat argumenta, Pr
natur primo id, quod est validius, deinde imbecillius, ct d mum recurratur tu illud validius in peroratione. c d si Ioi
gior sit oratio , pliu a habeat argumenta, validius sit a iiDi te , aliud etiam firmum reseruetur pro ultimo loco, hi medio in termisceantur valida imbecillis , quia hec illorum adauxtione firmiora videbuntur, maxime occupatis iam selisibus a vali dissimo. Cauendum igitur, ne argumenta numerare magis , quali expendere vid ur, nimirum , ne adducamus futilia, aut ubtiosa , quia ista fidem detraliunt etiam validissimis. Et ne talia adferainus, quae aduersarius in nos facile retorquere possit , in Evangelio, Seruo causanti austeritatem Domini , ob quam reposuerit potius, quam ad usuram dederit pecuniam, respondit Dominus: Immo propterea ad usuram eam tradere debuiras , quia austerum me esse sciebas. Ita si quis Catonem vituperaret , quod quadragies in ius fuerit vocatus, hoc idem ad eius laudem iacere dices , quod totidem vicibus Herit absolutus. Lodem modo , quum de iusto dicitur , quod cadit septies in Adie, non ad vituperationem , sed ad commendationem potius, illius vigilantiae, pertinet, nam si non toties surrexistet, non foret quomodo amplius cadere posset: impius vero nequiritiam tot cadit vicibus, sed, tantum cecidit, quia , quum in prinfinitum venerit, contensilit surgere. Talia ergo argumenta vitanda sunt. Vitari etiam debet argumentum mentiens, in quo utrumcumque concesseris, falsum dicetur, ut Epimenides Cretensis dixit, Cretenses semper esse mendaces: si Cretenses non sint men laces, Epimenides Cretensis mentitus est: si autem ipso veriundixit, talium est, Cretenses esse mendaces , quia ipse Cretensis verum dixit. Vix huius argumentationis, eo nuitur, quod primositionem indefinitam, accipit pro vitiuersali . alioquin, ut . Lal uim est, Cretenses omnes, semper esse mendaces , ita M'rum est plures eorum pleruntque mentiri. A f hoc genus redo
Untur Crocodilita4 ira diata a Crocodilo, qui quiddam a mu-r liere
370쪽
llare rapuerat , & rogatus utredderet, re ondit Reddam ,si ve
ν im responderis : dic Cetur, Reddam, an non Non reddes, ait ideo redde, quia verum re potat. Atqui , i bdidit ille, si reddideraverum non dixisti, ct ideo non reddam. Tale fale illud Tysiae , de Coracis, quorum iste, mercede mille mi morum conductus, ut rhetoricam illum doceret, quam tamea pecuniam tum numera re ille tenebatur, quum prii nam citus Dii a se susceptam , conse queretur: at nullam defendere voluitine pecuniam soluere ten ,
retur: sed a Corace in ius vocatus , obiectunt ei fuit, nunc, Ty- , sia omnino solues , siquidem in ius descendisti, ubi, vel victus, per iudices ad soluendum damnaberis : vel vincens, ex pa debebis soluere: Cui Tysia. At nunc omnino liber ero : nam vel victus in iudicio , a iudicibus ex paeto absoluar, quia primam causam perdidi: vel vincens, ab impetitis,per sententiam, em immunis. Ad quae , Iudices , Cerre, dixerunt, uest mali cose ui malum ouu . Verum hae sunt Chrysippi argutiae, quae longe facessere debent a suggestis.
Formam vero propriam argumentorum rhetoricorum, lanias
tu primo libro diximus esse exemplum, ac enthinaenia, quia in. ductio, ac si logismus, dilecticorum argumentorum sitiat propriae formae . Sed tamen his eisdem, vel mutuo acceptis, orator etiam utitur, immo syllogismo nedum tripartito, quia scilicet tria habet pronunciata, seu tres, ut vocant, propositiones, sed& quatripartito, & quinquepartito , quando proprie 6 epicb rema vocatur, quae vox ad tripartitum etiam extenditur a quia busdam . Solent autem oratores transponere partes syllogismi, ut, Nulla in hoc homine luxuries est, siquidem optimarum a rium studijs est deditus , in cuiusmodi hominibus nulla consueuit esse luxuries. Hic vides ).-inuerso ordine, si-thrum de prima figura, & modo Ferio , si tantum propositiones transponas dicendo. In hominibus deditis stud ijs optimarum M tium,nulla solet esse luxuries: hic homo est deditus studiis olytimarum artium, non ergo in eo est luxuries. Quod fit ab ora-t0ribus, ut artis vitent a i itatent,& ostentationem, que fidemd trahit. Persius tamen, quia poeta, de quia Stoicorum dispi tationes adumbrare volebat, syllogismum dialecticum suo so mat ordine, dicens An quisquam est alius libere nisi ducere vitam Cui octii, ut voluit i licet ut volo vivere, non sum serior drata ' Υ a E