장음표시 사용
71쪽
ehim etiam in Deliberaestio , quum in eo quaeramus , numhoc vel illud sit iaciendum , Vt quum Dauid , α Ionathas disput bant, num Saul Dauidem interficere cogitaret, qui erat ibitus conteruiralis. Et quum Achitophel consuleret, Praeoccupam dum esse Dauidem,prius litam in aliquam munitam sese recipe ret Vrbent, cuius oppositum stasit Cnusai: eratdiatus negoci lis. Et quum Ioab vellet , occidendum esse Abnerum, quod Dauidis vires exploraturus venisset Status erat sinitivus. Et tuum Iudas cum paucis, obuiam procedens innumerabilibus , uos pavore consternatos, spe Coelestis erexit auxilia, qui erat natus quantitatis. Nec minus est in Demonstrativo, quod ii ficiari nequit, etiam si hic nullus sit aduersarius opponens: quum suinciat si sit qui tacite distentiat,aut disielitire possiticinsitans Oratorem elephantum facere de anusica: vel quod nul quam extitit persona,quam laudat: quum ergo in omni genete sitit status, satis macra Q angusta erit data definitio. Conuenientius ergo dicetur, esse, qui ex prima cos ram nascitur eo bctione. Confictio vero ista causarum, prodit
ex intentione, eo scilicet quod suadere quis nititur eius. depulsione, nempe eo quod suis vult dissuasum ut α) intriuia foretitu Ioab, Abnerum occidisti: tu Absalon interfecisti fratreiu tuum Amonem 3 Depudio vero fuerit, occidi, sed iure: & lsubi jei debet rario huius depulsionis pro reo, ut pro Ioabo,
quia Abner Asaelem interfecerat fratrem meum et pro Absalone, quia ipse Amon,sorori meae Thamari vitium intulerat.Hinc actor opponet reo cρηtinens , stu , sine quo lis consistere nequit, quod videlicet non liceat priuata authorita . te perdere quemquam , quanto magis, Principem exercitus, Vel
Regi k filium. Ex his emore scit 6 iudicatis nempe , an post quispiam occidere virum , etiam Principem , & filium Regis, indemnatum, ex eo quod ille prius occisoris fratrem sussultat,
aut sororem vitiaverit. Et ad hoc rationum nerui sunt intem dendi hinc, & inde : unde hic erit status: quapropter idem esse videtur status, ac continens seu iudicatio. Ex quo statuum numeriim habes' sunt enim quattuor status, nempe Coniectu ratis, Finitivus, Qualitatis, & Ouantitatis , de ovibus tu soquentibus agendum dic.
72쪽
Coniecturalii i) est status, in quo obscura est iudicatio, ita
dictus a coniectu, idest ductu rationis ad veritatem indagandam , quomodo somniorum, ominum , aliarum liae obscurarum rerum interpetres , coniectores appellantur. Vocatur etiam hic status Inficialis, eo quod sola inficiatione reus se defendere potest. Unde dicunt, in hoc statu necesiario litigantium alterum eise iniquum: improbus enim est, qui, id se fecisse negat, quod vere fecit, & se fecisse cognoscit. Quod si i cere potuit, & tamen nescit se fecisse, ut si lapidem proieciec fenestra, quo hominem occidit, si inde accusetiu , & dicat senescire quod hominem occiderit, scire tamen quod lapidem proiecerit, quo potuit hominem occidere , status non erit coniecturalis, sed qualitatis assumptiuus . Si vero omnino non focit , accusator improbus erit, qui deserat innocentem , vel saltem leuissimus, eum accusatis , de quo sibi certo non consimbat. /Dccem ponuntur capita, seu loci, ex quibus specialia du- cuntur argumenta pro i hoc stam . Vt, Ioseph accusatus , quod Dominae stuprum inferre tentastet, & id eo negante, Primam ad se defendendum rationcmi dabit, α) exceptio, seu derivatio 4udicij, dicens, Putipharis uxorem non deberi ad accusandum admitti, quum potuerit adolescentis illius insidiari honestati. Huic tamen loco, quando defensioni praeponitur , parce insisse tendum , ut te quum deiignet, eo utentem, parum confiderccausae , & quod propterea iudicium subterfugere velit, undi pud Iudices, multum detrahitur de probationum robore. At
73쪽
si hoc capite utamur in Orationis exodio seii fine,licebit ipsum latius prosequi,e in eo quasi triumphare,nam ostendimus eximiam fiduciam , tum nostrae causae, tum Iudicum integritatis, quippe qui, quum possemiis iudicium subterfugere, ei. tame
Alteriun caput est, 3) probatiostim postulatio, ut si Ioseph d,
cat, Proba testibus, me tectim rem habere voluisse; Testes autem refutantur, aut Opponendo alios, aut ostendendo, quod fuerint loquuti ad gratiam pro Domina, aut ob inuidiam,&inimicitiam erga se exterum; Tum ob cognationem, ob lii crum , ob aetatem, vel aliter, ut infra. Tertium caput, est voluntas. Ab ea se defendet Ioseph,quod natura a sceleribus abhorreat,& ideo non esse verisimile, quod ipse illam ad commixtionem allicere tentaverit: e contra vero, illam dicet procacem,petulantem, & in libidinem effraenem . artum est, Facultas , ut , modo in animum inducere potui, ut Dominicae insidiarem pudicitiae, qui sciam me exto rum, ac mancipium, & numquam Otio vacem. Tam vero facultas , quam voluntas, probari possunt a genere, ab educati ne , ab aetate, a natura tum animi, tum corporis, a studijs , isortuna, de ab actionibus anteactae vitae.
Quintum caput sumitur ab adiunctis , funi a principis
et que in finem nempe ab ijs, quae rem antecedunt, & quae ea comitantur, & quae sequuntur , ut si Ioseph exponat, quomodo venditus fuerit Putiphari , & quomodo, ob sitam industriana, ac fidelitatem , domui fuerit praepositus, & quomodo nullius vii ii iam criminis reus habitus fuerit . Sextum est alitas absoluta, quum signum illud, quod in oppositum adfertur , non quidem negatur, sed contra asuersatium intorquetur , vel saltem recte factum ostenditur. Vt Ioseph, signum pallii , quod Domina in manu sua relictum obtendebat, ad probandum , quod is eam prouocare tentasset,
dicat illud potius siqnificare , quod ipsa illi, quam quod ipse
Dona inae, fuerit insidiatus . Septimum est O Tr. institio, tuae opponitur contrasumpti ni, qualis est, si tu me non inuasisses, ut stii prares, non mihi s aet relictum in manibus pallium . Octauum est translatio criminis, quae constat remotione unius causae tamquam falsae, de positione alterius melioris i Vt,
74쪽
non ideo tibi relictilin est pallium , quod ad te stupranis utive a nerim, sed quod tu,nae renitentem apprehendere, M ad stupetuo ii Hllicere voluisti. Nonum est B probabilis defensio, vel inversio . Ut quia D
minus me domui praeposuerat, indigui, pro negocias, ct d ii mus prouisione, ad gynecaeum usque, & cubiculum, in quo ma- si nebo accedere. Tu vero me procacibus oculis, nutibus, acia verbis, ad stuprum pellicere conata es , quod quum nefas di cerem, vim parasti, & pallio apprehensum, trahere conabaris: at ego,iosius potius, quam fidei, ac pudicitiae iactu in pati, satius duxi. Vltimum ponunt 9 qualitatem absolutam , constantena exla communiter accidentibus, & est epilogus, qui fit enumeratione praecipuorum capitum,. ac commotione asse una. Epilogus tamen , reuera non est locus , nec later capita numerandus ,
a quum non habeat distilicta argumenta, quibus propositionem, ςOnfirmet. Status iste frequentius locum habet, quum alicui illatum est, damnum , siue iniuria irrogata, & nescitur, a quo fuerit passus.
Et ad hoc inuestigandum , monet Aristoteles, actori incumbere, ut ostendat, causas , pro quibus homines ali)s iniuriantur, illi, quem accusat,inesse : Reo vero , eas non adesse. Et qui , I iuiuriari, est sponte , praeter leges ovicere, oportet, quod inii i manS, voluntarie operetur contra iniuriam passum , aliquid , . quod non debet. Et propterea eaedem putandae sunt iniuriarum, causae, quae sunt spontanearum aistionum: talium auteni actio- num causae,sunt septem , nempe Vis , Fortuna , Natura, Consuetudo, Ratio, Ira, & Cupiditas . Sed vis, de Fortuna, nisit Voluntas cum eis concurrat, iniuriam non faciunt. Putantur proni ad faciendam iniuriam, is, quibus adest facultas faciendi,& quum secerint,credunt paenas se non luituros, . Vt sunt potentes, & vallati amicis , ministris, complicibus , ac fautoribus: maxime si inter amicos numerent Iudices , a quibus facile absoluantur, quum, ob illatas initarias, deseruntur . Vel etiam,si amicos habeant,qui amici sunt eorum , quibus ii iuriam irrogant, liquidem hac ratione , non redhostimentum , sed reconciliationem potius illico sperant.
Secundo is, qui postquam iniuri) fuerint, credunt, se posse latere. Cuiusmodi sunt primo, qui inepti putaututi ad i lia, H 1 ut
75쪽
cilles ad vulnerandum, pauperes , ac deformes ad adii
randum 3ec. Sectindo , qui non obseritantur, ut , si iniuriam
irrogent in publico foro, aut grauissimam, & incredibilem, ei, qui nullum habet inimicum: immo qui iniuriam facit, ei, qui, eo quod multos habeat inimicos, amicis circumuallatus incedit, latere se posse credit, quia non est verosimile, quod se eum aggrediatur sic custoditum :& posse se defendere, si cusetur, quasi numquam λret aggressurus eum,qui tot circunt
uellaretur ministris, de in omnium oculis. Tertio quil, quuna saepe iniurias irrogarint, aut latuerunt, aut condemnati non fuerunt, aut modicum quid damni sunt alias passi . Q. Arto iniuriosi sunt, qui esto latere non possint, possunt ta men subterfugere iudicium,& vitare condemnationem , vel protrahendo illud in longum , aut corrumpendo iudices. Quilito pauperes, qui non habent ad quod perdendum condemnentur Ad quod reducitur, quum redhostimentum hostimento par non dabitur,ut Remp.per tyranniciem aut perduellionem aggrediei ti. Sexto si cui iniurianti, praesto est emolumentum,vel magnum, vel manifestum:paena vero no dabitur,nisi post longum tempus, vel occulta,aut parua. Hinc auari sunt iniuriosi,quando iniuria do consequi sperant lucrum quod auent, deprehensi vero, in opprobrium tantum incidunt, quod nihili ducunt. Gloriosi vero ab iniuriando non cessabunt, si inde laudem sibi promi tant; de, deprehensi, in pecunia tantum paenas luant. Septimo iniuriam facile irrogant intemperantes , quibus illico facta i iuria promittitur lucrum, aut voluptas: damnum vero, vel do- lor, tantum postaongum tempus: Temperantes vero, iniuriosi erunt,si eis dolor,vel detrimentum illico immineat,sed lucrum, re voluptas certo cis reseruetur in fimirum .Octauo illi, quibus licet actionem iniuriosam referre in necessitatem, aut naturam, aut co nsuetudinem, tales enim,deprehensi, esto faterentur se e rasse, non tamen concedent se suiise iniuriosos . Hinc iniuriam irrogant, qui aliter suum ius consequi se posse desperant : Et egentes, siue simpliciter, ut inopcs , & mendici, qui necessariis carent, siue secundum quid, ut diuites, qui gemmis indigent , & supersuis : Et nimis ciari, qui non propterea claritatem sunt amissuri, cuius apicem tenere se credunt: Et nimis infames , qui non inde euadent infamiores. Causae unde quis mouetur ad inferendas iniurias, sunt, iucundum,
76쪽
eundurn, aut bonum, quod quis consequi sperat iniurias irrogando : ni si enim voluptatem, aut emollimentum aliquod inde eraret , proiecto iniurias non irrogaret. Inferuntur vero iniuriae, primo , hs, qui ea habent, quibus iniurias inferentes egent, vel simpliciter, de ad necessitatena, vel ad excessum , & voluptatem: nec parcunt propinquis , aut remotis, si latendi spes an is crit,vel saltem vindictam morandi. Secundo irrogantur credulis , quia sibi non cavent, nec obse Mant malevolos, quia facientes putant se posse latere. Similiter ijs, quibus numquam illatae fuerunt, quia credunt non elle sibi inferendas. Et negligentibus, quia non putantur ultionena exacturi: secus de acribus, ac diligentibus. Idem de modestis ac verecundis , qui lites habere nesciunt. Praeterea sis, qui sae- iniuria assecti, se minime viti fuerunt, naui tales, quasi des- Perantes euadere, non curant amplitis iniuitas,quae tibi iis eruntur,ulcisci.Tertio inferuntur calumniatoribus, quia isti eas prosequi nec volunt, nec pontini, siquidem timent eas deferre ii dicibus , ne ab istis,ob alia sua scelera, puniantur: si eas is ferant, eis fides non adhibetur, quum sint inuisi. Eadem est rotio de ijs , qui causam dederunt: siue sint inimici ; quia iucundum est talibus iniuriari, siue amici, quia facile . Nec inimis illis, qui viribus, amicis aut necessari)s sunt destituti, quia vlcisci nequeunt. Eis etiam , qui inepti sunt ad agendum, vel dicendum , quia vel facile reconciliantur, vel ulcisci nequeunt. Praeterea aduenis , peregrinis , aut ijs, qui manibus victum ii crari debent, quia talibus non expedit morari, donec vindi tam sumere valeant. Ulterius , ijs qni consueueruiit alijs iniuriam in ogare, seu inferre voluist e, si talis ipsis inseratur, qualem ipsi alijs facere consueuerunt , nam videtur debita. simialiter eis, quos postquam accusauimus, ab incaepto destitimus, sumpta ultione per iniuriae irrogationem. Vel eis, quibus,si non nosipsi, saltem alij iniuriam interrent. Tandent facile iniuria irrogatur,matis, suspicientibus , amicis, vel dominis, quia vel non credunt nos fecisse , vel ab eis veniam cito speramus , vel saltem iniurias compensare possumus donarijs, muneribus, vel eosdem deinceps honorando. Ini irriarium magnitudo,attenditur,vel ex magnitudine dati ni illati, vel ex magnitudine iniquitatis a qua procedunt.Quod si talis magnitudo damni, vel iniquitatis, Primo aspectu non
77쪽
oratori rure Institutisuti tetr
appareat, amplificatione sub oculis ponenda est. Ita qui minuta abstulit d templo , magnam intulit iniuriam,ob iniqui-
tatis magnitudinem , siquidem ob furandi habitum, ab auro. anon abstinuisset. Ob magnitudinem vero damni, magnae cen-. 4sentur,rum illae , quibus psita non daturi, nisi minor , ut est inta qRemp. aut Regem proditio,siue rebellio. Tum quaruna non est recompensatio, ut homicidium , nam , qui eam pastus est,n quit condignam recipere satisfactionem. Tum illae, quas ma- 'gna consequitur personam iniuriatam infamia, ut vapulatio,ve iadulterium. Aggravatur etiam iniuria ex parte iniuriantis, si eam fecit solus, aut primus, aut saepe, aut cum paucis. Et si eam fecit magna cum praemeditatione, ad deliberatione. Sunt etiam iniuriae maiores, quae sunt propriae brutorum, ut in oci lis omnium mulierem cognosceret, aut propriam cognosceret
matrem . Vel, ad quas puniendas noua paenarum genera sunt excogitanda , de quas qui audiunt, horrore potitus, quam con miseratione tenentur. Praeterea, quae fiunt in contemptum ii risiurandi, ilinitatis , fidei &c. nam ita quasi multa coaceruantur crimina. Vlterius quae ibi fiunt, ubi crimina puniuntur, ut in praetorio, & propterea periurium testium graue censetur il
lictum . Nec non illae, unde maior oritur confusio, & quae in- gratitudinem sapiunt, ut quae ab eo irrogantur, qui benefici s fuit affectus , & qui gratias referre debebat. In his omnibus obseruandunt, Quis, Cui , QDntum , de QOmobrem iniuriam
fecerit; Et actor amplificare, reus per inficiationem, cum probabili coniectura, extenuare debebit, ut criminis coniecturam, et grauitatena elidat Coniecturae autem adstruuntur, Voluntate, Facultate, & SLgnis. Voluntas probatur a causis impellentibus, siue finalibus.
Impellentes sunt affectus, ut Ira,Odium, Inuidia &c. tum etiam morbi, ut, lementia, ebrietas &c. atque fortuiti casus. Vt,l
trones occidunt affectu: ebrii, morbo: qui vero lum iacit in
seram, quo hominem, forte transeuntem, sustulit, sertuna, seu icasu, facit. Pro causa finali inuestigandum , cui factum profuerit, iuxta illud Caith, i bono, nam verosimile est, ab eo pa uatum, cui factum profuerit. Facultas attenditur ex viribus ,& opportunitate loci, temporis &c. Signa tandem, vel rem
antecedunt, ut iur tum , contumeliae , minae , armorum pryp tatio . vel concomitantur, ut clamor, sanguis &c. vel conse-.quuntur,
78쪽
buuntur , o pavor, latitatio, fuga, quae a iuristis dicillitur prie sumptiones, ab eo enim, cui haec insunt signa, delictum tum praesumitur. Reus vero haec infirmabit , neg*ndo Mifuisse voluntatem, quia non sit talis , ut facile a recto possit abduci; di sic actoris causam impellentena negabit, aut saltem , quod fuerit tanta. Facultatem quoque negabit, quia non fuerunt tantae vires, opes, copiae, locus, tempus, spes latendi &c.Signa etiam infirmabuntur,ostendendo, non esse talia, ut propter illa
de viro probo, debeamns perperis, iudkare .
De Statu fuitiuo, seu de Nomine Iacti.
Uatus finitivus , seu definitivus dicitur ille , in quo questio
est de facti nomine: mutatur siquidem, & aut exaggeratur, aut minuitur, quandoque etiam omnino tollitur delicium , per nominis mutationem. Vt, siquis stacrilegii delatus, quod p cunias ὀ templo sustulerit, definiendo dicat, sacrilegium tune tantum esse , quum res sacra e loco sacro auferatur, ideo tu iuxtum, quidem commisisse , quod rem alienam, inuito con- . trectauerit Domino, at non sacrilegium, quum rem non sacram acceperit. Unde mutatur crimen, de sacrilegio in furtum , α magna ex parte extenuatur. Tollitur vero omnino, casu, quo quis,factum trium sortium David, temeritatis accusaret, quod ad hauriendam aquam,a Rege concupitam, per Philistinorum transierint phalanges : nam temerarium est, abs ite urgenti necessitate, capitis sese periculo exponere. At illi, negent aliud
nomen sibi deberi, quam sortitudinis. quando ipsorum quili
79쪽
bet, expertus seret, in bello quid valeret , eo quod unusquis que ipsorunt, integrum delere posset exercitum : Non ergo metuere debebant periculum , ubi , attenta sua sortitudine, nullum erat. Orator huius genetis promptas habere debet definitio nes rei quam tractat , ut doceat , quid , quo nomine sit appellandum .
Ut locos assignemus, unde desumi debent argumenta pro hoc statu, fingamus esse legem, lecernentem praemia, ei qui tyrannum si ista isset: & quod fuerit Tyrannus, omnibus quideminuisus, sed quem nemo armis auderet aggredi; philosophum vero, Tyranno illi persuasisse , uti tyrannide deposita, ad priuatam sese couferret vitam; Tum philosophus prcemium petaea lege praescriptum. Itaque dicet. Quum nemo Tyrannum tollere auderet, ipse vero semper asse ius erga patriam fuerim, non acquievi , quousque illi non irersuaserim , ut se abdicaret imperio, quo factum est, ut line periculo , caede, aut sanguiue , patriae p pererim libertatem ; pro quo beneficio, condigia um Posco praemium, lege decretum eis, qui Tyrannum sustulissent: Nec obstare quod fiscus, vel aduersarius , dicat, non deberi
praemium,nisi ei qui Tyramina occiderit, quod ipse philosophus
non fecit. Siquidem tyrannicida est, nedum, qui Tyrannum occidit, ut aduersarius volet,ar, verum etiam quisquis tyrannibdem tollit, ac patriae reddit libertatem: iste namque , esto non tollat Tyrannum quatenus cst homo, tollit nihilominus eum in quantum est Tyrannus; quod pluris est faciendum : quum , saepe, qui Tyrannum hominem occidit, non tollat Tyramiidem, quin immo si ,si Tyranni mortem grauior seruitus sub Tyranno alio si ibsequatur. . secundus locus erit ratiocinatio, qua conseruntur duo illi modi tyrannidem aufercndi, ac dicetur. Tantumdcm esse ve bis , quantum armis tyrannidem tollere. Tertius erit i sententia legislatoris. Vt, I ex condita fuit causa libertatis , non sanguinis , unde primiuin non .lcbetur ob sanguinem susum , sed ob libertatem partam. Hunc locum excipit et) rei quantitas, qua , eloquentia cel bratur, & ostenditur, quam magnum fuerit, id eicere oratione , quod alii armis non potuerint. Et clauditur comparatio ne , de amplificatione, ostendendo, melius de Rep. meruise ,
qui verbis Tyratariun populit, quam qui arinis i quum id praes
80쪽
titerit sine tumultu, absque periculo , ac sine Ciuium sanguine . quae,etiam si omnia selicissime euenissent, cum armis ineuit talia fuissent. Demum recensebitur, 3 -ab attributis per nae , Se ostendetur quibus hactenus; moribus praeditus fuerit ille phil sophus: & cuiusmodi iii posterum sit futurus , si praemium o tineat; vel qualis , si illius spe frustretur.
STanim qualitatis, dicimus esse eum leni, ac generaIem, seir
generis , in quo videlicet controuersia est de genere, seu qualitate facti, siue scripti, legis , negotii, seu actionis : &uiditur in negocialem', & Iuridicialem : hic Iudicus conuenit , di est proprius generis Iuridicialis , esto transferatur nonnuna quam obiter, re ad alia genera. Ille, quum sit de re facienda , proprie pertinet ad genus Deliberaliauin , &, ut docet Arist
reles, dissicilior est, quam Iuridicialis: Tum quia dissicilior est
futurorum coniectatio, quam asseveratio prsteritorum : Tum
etiam quia, in luridiciali lex est principium, ex qua facile coiis clusiones deduci possunt, quod non est in Negociali: Tum d nique , quia Negocialis non habet diuerticula , nisi transeat ad aliud genus:at in Iuridiciali,multa dici postulat de persona nostra, aduersaris, Iudicis &c. Vnde fit, hunc statum este dissicili rem , esto uniuersaliter gentis Iuridiciale credatur Deliberativo dissicilius. Capita et seu loci, unde sumuntur argumenta huius generis, in tractatu de senere Deliberativo, diximus quot qusnam , sint, nempe esse sex, videlicet Legitimum , ac Iustum , Utile di Possibile, Honestum, siue gloriosum, de euentum . Illud au, rem legitimum proprie ad hunc statum pertinet, quod moribus ac consuetudine, non vero quod scripto continetur: quomodo