장음표시 사용
81쪽
consiletum erat Hebraeis , manus , ante Coenam vel prandium . lauare, esto de hoc nulla scripta lex daretur. i) IMMO vero in praesenti, idem est, ac aeqmim . Tertius locus ponitur quod sit Σ Vtile siue sit tantum ducibile , siue etiam necessarium , & bifariam tractari dedet. nam enumeranda sint bona obuentura, si quid fecerimus,&mala,ex omissione, impendentia. Vt, si iustitiam coluerimus, conseruabimus bona qus adsunt, obtinebimus, quae nondum sumus consequuti, liberabimur a malis quae praemunt, & que imminent, vitabimus. Contra,si eam non se, temur, bonis quae adsunt privabimur, quq non adsunt non adipiscemur,a pro sentibus malis non eruemur, & quae imminent nos apprehen
Quartus locus est , 'sbile , ostendere namque debemus, illud quod suadere tentanaus, posse fieri, alioquin si iudicetur impossibile, tollitur omnis consultatio. Urget vero: maxime hic locus, si nedum fieri posse, sed etiam facile fieri posse ostendere poterimuS. Qii intus est 6 bonestum siue gloriosum quem eisde tractabimus , modo ac utile; argumentamur enim : Si iustitiam colueris, dignitatem tueberis presentem, speratam consequeris: infamiam Profligabis praesentem , & , quam metuis,vitabis: Quod si eani fueris auersatus, prs senti non liberaberis infamia, de imminens te as,preheudet, a praesenti excides dignitate , & speratam non adipisceris. Sextus est euentus, quo dupliciter uti possumus, primo dicendo, quod in utramuis partem euentus cadat, utile, ac gloriosum fuerit,aggredi, quod monemus. Vt, etiam si beatitudia item non essemus adepturi , tile tamen , & gloriosum fuerit, iustitiae, ac sanctimoniae operam dedisse. Secundo, ut euentus. proerie sit utilitas siue gloria, quae rem consequitur. Qui l cus,esto saepe coincidat orna utili, nonnihil tamen ab eo ali quando est diuersus . Vt si dicamus: Venetis suppetias esse forendas contra Turcas,ne in illorum veniant, potestatem : ain mentabimur ab extentu , quia si permiserimus Venetos a Turcis opprimi, timendum, ne idem seruitutis iugum, ab i)sdem in
manissimis hostibus, nobis deinceps imponatur.
82쪽
De Statu maluatis Iuridicialis .
DIuidebamus statum qualitatis , in Negocialem , & Iuridicialem. De illo actum, sepercit, de illo; de quo gener tim egit hic Aristoteles , iustum secernens ab iniusto, ration fundamenti, & obiecti, nempe legis, es hominum. Iustum enim est, quod fit secundum legem, siue publicani siue priuatam, siue scriptam , silue non scriptam . Iniustuiri vero, quod contra legem committitur. Et tam iustum, quam intuitum. talia sunt ratione boni , siue communis , siue particularis . Sunt porro duae species status Iliridicialis, una , quae proprie . appellatur Iuridicialis, est de rebus , qtiae veniunt in iudicium: alia que dicitur status 2 translativus, & est de contro, uersis , ante iudicium. Status Iuridicialis proprie dictus , diuiditur ulterius in rationalem: & Iegalem; ille utitur ratione.
hic vero dicti, seu scripti authoritate , & dicitur s per eneia
lentiam legitimus, siue legalis: nana elli multa sint scriptorum genera, ut tabulς , littere, testamenta Sec. inter omnia tameniamiliam lex ducit, quam Stoici reram omnium humanarram, Diut-
dixere Rerinam. Rationalis vero statas, etiam sub diuiditur,nam alius est absolutus, alius assumptiuus . Hic est, quum defensio est per se debilis, sed iuuatur colore aliqlio deforis accito. Ille vero est, quum 3 simpliciter factam defenditur. Et est etiam duplex ; nam vel est simplex, vel duplex . Iasimplici, vel factum venit in iudicium propter se, vel proptet euentum. Propter se, ut quum Petrus accusatus , quod Christum pridicaret contra inhibitionem Summi Sacerdotis , ies. pondit, debuisse se obedire Deo potius, quam hominibus . Propter euentum vero, ut, Iuniores Roboami consiliarii, qui Regi siruserant, ut populo aspera loqueretur, ex quo factum eii, ut decem ab eo deficerent, ac rebellarent Tribus: factum secui I et dum
83쪽
dum se non habet , unde vituperetur, sed accusabile est propter
euentuna. Duplex ,etiam diuiditur, nam vel coniunctione est duplex, vel diuitione. Coniunctione fit, quum ex duobus criaminibus , quq obiiciuntur, unum sine altero stare nequit, ut si consilliariorum noui simus, omnium infirmet consultata, Pr prium ipse non aperiat decretum, nam si melius ipse conferret , deli, tum nullum foret, nec, si tacuisset, vehementer peccasset; atcsterorum sese dietis opponere , nec melius adferre, est frustra tempus terere, casiamque reddere consultationem et unde actor utrumque simul crimen coniungit; reus vero diuidit illa, ut et uet: Diuisione vero fit, quando duo obiiciuntur crimina, di quorum quolibet separatim tractari liotest, Vt, quod Iudas proditor fuerit, ac fur: quamuis enim eorum quo ilibet per 2 separatilia in iudicium venire possit, coniunguntur tameitiquia sic uiuun exaggerat alterum . sed Reus , separando, ea minuit. Status Rationalis Abibluti Capita , seu Loci argumentorum assignabuntur, proponendo casum , quod Pictor tabulam posuerit in portu , qua ad viuum naufragium expressit, quave, Ut
malo omine , nautae territi, ac mercatores , summo cum Reip.
detrimento, desierint in hunc portum appellere : Eo nomino pictor fit reus publici criminis, seu Lesa: Rei p. Vnde accusator dicet: cuium tuae tabulς, quibus naufragia depinxisti, metum incusserint mercatoribus, quo factum est, ut nulla instituantur commercia , nullae fiant negociationes , picturis , populi inbnuisti ve stigatia, ideoque reus es laesae Reip. Nec est quod tibi blandiaris , quasi quod homo priuatus , & professione pieior,
Rensp. l cre non possis : Nihil enim refert, priuatus ne ea Prodat, an Magistratus , num obsit prodendo Ciues, an tabulas pingendo, num ferro Vrbem vastet, an fame : Lex enim paenas statuens Remp. prodenti, incolumitati Ciuiuin consulere voluit, pictori non promisit immunitatem. His locis succenturiabitur Rei quantitar, ut dicendo: Miserabile est, ac graue, Remp. pia toris culpa, vectigalibus stat dari. Et Comparatio, ilua res magis amplificatur, ut, Atro cius facinus est, Patriam ab opifice , ac pietore spoliari sis, que exercitum hostibus prodi; siquidem sin militibus vivere potest Resp. sine frumento omnino non potest.
Cui succedit 6) translatio , quae fit, vel ensast, rus est 8)negatio contrario ut, sibi non blandiatur pictor, quod ei ex ossicio pingere
84쪽
Pingere liceat, non enim licet, quod Reip. nocet: vel obsi
rentia quae est to excellens lex, & fit concelsione , ex inficiati ne, ut, Licet utique pingere quodlibet, ac artani ostentare, sed tunc tantulit, quando inde Resp. nihil dam iii accipere potest :Verum, quando est cum steli'. detrimento , aut populi damno, omnino estallicitum. Nec iuuat II) altera transumptio , quod voluerit coiisulere nauigantibus, nam aliter consulere deouit, quam cum Reip. detrimento : Quur enim non potius eos docuit, qua ratione tuto sulcarent maria,quamquam in hoc,scriptores melius , quam picnores valeant. Saltem si pingere voluit, de tabulas in portibus suspendere , qutu hoc inscio fecit magis. tratu. Ex quo arguitur de animo , ieu sentetitia pictoris,quod scilicet Remp. laedere voluerit. At pictor partes allegabit iuris , qliae sunt honestas , atqui utilitas; Dicet enim se recte sectile , nec quidquam in legem Peccaste: Siquidem consentaneum nobis est, humanos casus oculis stibiicere: quod ideo utile censictur, quia periculorum metus, Dei adsert timorem , de , in hor facto , cautiores reddit nauigantes. Arguit etiam a qualitate persolaae, ut dicendo , quod quum ipse sit piastor, ideli homo priuatus . Remp. laedere non possit Nam pingere naufragia, non est lardere Remp. quum victor non prodat hostibus arces, classem, vectigalia, aut alia is Reip. commoda. Nec lex quae prohibuit interri s etp.ostensam , pictori liberum sitae artis usum inhibuit : nulla enim adhuc est rata lex,que prohibeat ornari picturis loca publica, atque adeo iPsos portus: maxime quum in casu, pictoris intentum fuerit
mercatores , ac naucleros commonefacere , ut cauti forent in ,
Periculis, quae est transumptio : 'nde quantum in se fuit, quantum sua potuit arte , i ip., Qt tenebatur, consulere voluit. Et hic agi potest de prs stantia artis pictoris . & multa dicenda sunt, ad probandum, pictoris animum non fuit se laedere, sed iuuare potius Remp.
85쪽
DIuidebamus fiatum Rationalem,in Absolutum,& Assum riuum. Illum absoluimus , de hoc est nunc dicendum . Accidit ergo status i assumptimis , quum defensio est per se debilis, sed colore aliquo, seu probabili facti causa de Qris adii
cata , adiuuatur. Et appellatur antithesis , quia est Geontraria, & quasi praesidium contra statum abselutum . Eius partes sunt Confessio , & Compensatio: quomodo Abner satebatur se occidisse Asaelem Ioabi germanum fratrem , sed culpa se vacare volebat, quiarid coactus fecit let, ut propriam tue tur vitam . Species huius status sunt quattuor, nempe 3 Gmparario , Relatio, Rematio, er Concesto, sub Concessione num rant aliqui deprecationem , & purgationem: sed quum deprecatio sit coloris expers, non videtur poste ad status assumpti
Comparatio, quε & Compensatio dicitur , tunc est, quandoc duobus, alterum fieri oportuit, & satius fuisse,iteri quod a n his est factum,ostendimus Sic quum Ioabus Absalonem inter misset, factum defendebat, quod praestaret saeuire in filium Regis , quam Regem ipsum, ac Regnum in periculo versari .. Sic Achimelechus, quod cibaria, de gladium Dauidi dedisset,excusabat, quod oportebat, aut hoc facere . aut Regis contemnere ministruna, quod laesae maiestatis crimen censeri debebat. Relatio accidit, quando crimen resertur in per nam, qua: malum perpessa est: quomodo Abner, culpam a se in Asaelem occisum transsercbat. Dicitur etiam Recriininatio, quia Reus . non negat crimen, sed asserit non esse suum , quippe qui iustu fecerit, sed potius illius qui damnum est passus, qui inium irius iniuriam fecisset, ea ne inulta seret, par pari redaitum. hostimentum. Remotio est, quum crimen non refertur in personam muli tam, ri fit in Relatione , sed vel in aliam persenam , qua nullo est aflecta incommodo . vel in rem quamlibet, quae in iudicium vocari non potest. In persenam non affectam malo, culpania,
86쪽
transserebat Michol, quum increpita a Saule , quod Dauidem emisisi et, ait, id se secisie, eo quod ille, ni faceret, mortem
comminaretur. Sic Aaron reprehensus a Mose , quod vituluni consalset, culpam translari in populum. Si Adam accusatuS,
quod pomum gustasset, in mulierem reijcit culpam. Sic, qui dicit is Praetoris lusib id secilla , pro quo eius nomen in iudicium desertur. In rem , quae non potest trahi in iudicium, culpam rei;cit Imperator, silue Dux, qui caedium , seu rapinarum accusatus, culpam in ipsam belli transserret natiiram . Sic, qui homicidii , vel alterius delicii culpam,in vutuna, de ebrietatem reijceret. Hoc tamen, esto exculet a simplicio capitali , non tamen a poena extraordinaria, ut est in is Tit.de Poenis de l.Vn. C. si quis Imp. nialed. Contra remotionem etiam in Personam,
dicet Aetor , esse legem Praetor s. QSoties C de vi armata siquis , illicita iubenti, paruerit. Concessio, siue Purgatio accidit, quum quis factum fatetur , negat tamen se fecisse consulto , aut dolo malo,per quod factum excusat. Factum autem excusatur Primo, necessitate, ut
quod Ionathas contra Saulis adiurationem, mel gustaverit, aut quod Saul,populo comedendum dederit cruditin , decuinta guine . Secundo, Fortuna , quomodo Ioabi victoria aduersus Absalonem , sortunae adscribi potuit, quae, hunc transeunte subter condensam quercum, capillis in ea suspendit. Sic parum abfuit, quin sortunae adscriberetur victoria Moabitarum contra Reges IshaesisI Iudae, & Idumeae, siti pene enectos: Certo Diuino dempto consilio, horum contra Moab triumphus, fortuni tribui potuit, quae Moabitas palantes , misit, quasi ad eorum
spolia detrahenda, ut sic facile potuerint debellari. Tertio, prudentia , quomodo stuprum filiabus a Loth illatum , imprudentiae, seu ebrietati adscribendum fuit. Sic Aman, quum lege lata , Iudaeos, idest seruilis sortis homines, tollere cogit ret , Esther Dominam , ac Reginam suam , parum abfuit,qui Perderet. Sic Pharao, nc Abimelechus, putantes ambo. , quod Sara soror est et Abrahae, uxorem sibi duxerunt. Sic, quisbu colaphum dare vellet, & Patricium , in proximo stantem , per cuteret, imprudentiae id adscriberet: Sed actor dicet, suisse,non necessitatem, sed iniuriandi voluntatem, non fortunam , sed ulpam: non imprudentiam , sed malitiam. Qiando oste
tres facta absisute necessitate, prubatur facta alteris
87쪽
2. Oratoriarum Iustitutionum iniuria , nisi quum is , qui fecit, dolo malo , de proprii ciilpi ,
in eam se nece ista in coniecerit, vis decernitur l. a. g. 4Dd iam dicimus V. si quis cautionibus. Et qui factum fatetur , sed nogat animuni, seu voluntatem maleficam, ut apud historicos s pe narratur accidisse , non propterea paenas euadit, iuxta Hi tum I. C. ad legem Si quis it. de paenis dicentem . .eui abortιο-nis, aut amatorium poculum dant, etsi dola non faciant, tamen quia mali exempli res est, humiliores in metalla , hones iores in Insolara , amissa parte bonorum, relegantor . Vt proponi possint capita, se ii loci huius status communis, Omnium colorem recipientis, ponamus casum , quod aliquis Centurio, tempestatibus impeditus, non adfuerit ad diem praestitutant: de quod sit lex, Ineum qui tempori non adsit, fuste animaduertatur, & post illa inhonesta dimittatur missioni . Hinc accusatur Centurio, re proponitur iηtentio accusata ris , quae repetitur in narratione, facienda, cum omnibus ci cumstanti s , quae rem exaggerare , & aggravare possunt. Et etiam in ipsa confirmatione pertractatur, quod Centurio ad
diem statutam non adierit. Intentionem excipit ω dem ito, si adsit, sed quia frequentius desinitio non occurrit, ab ea post unius abstinere : sed ) oppositio saltem omitti non debet, nemper, quod huiusmodi non sit ignoscendum delictis, ne con tingat aliquem in Remp. bis peccare. Et est subiungenda aurei a sententia, qua dicatur, ii, non futile factum necessitate, sed vel formidine, aut animo in Remp. perfido. ac pervicaci . Et quia Reus opponit tempestates necessitatem facicntes, contra ponenda est 8 iransumptio , quod non debuerit Centurio profectionem tamdiu diserre, sed itineri, ante tempestates obori asucse coii .n,ittere . Et tunc addi potest locus, continens ea quq sime ad aliquid, nempe f Ccuparatis, ut Hoc facinus tua pius est, quam aciem deserere. Cui succenturiabitur iob de vittis violenta , continens aliquid ir) incredibile, ut, quod hoc est funditus Remp. pessumdare . Addendum propositum, neri re, quod oporteat, Centurionem esse vigilantem, de omnia praestare ut tempori adsit Et si quid interim aduersi acciderit, debet illud Imperatori significare, qus est i et) altera frano --tio , ac demum exponenda est qualitas ab attributis personae,
animus. M Reus milibus locis sese tuebitur. Vnde in eius laten-
88쪽
tione, seu pro positione, inspergi debent semina con rationis , seu narrationis excusantis quux non adfuerit: Itaque aliter ac Actor factum circumstantiarit, &, si ad manus venerie
i s cipiunο,ostendens suum opus non tu ille tale , quale Actor describit, commode hic adducetur. Tum tractanda est i luntas, siue i , , consilium , ut, Centurio dieet: QDa non adfui tempori , id non iactinii liinore,aut contemptu, ted necessitate , ideoque ignoscendiim , quia nulla culpa, ubi necessitaS . Probabit autem , se non defutile ob timorem , ex alijs experis mentis , de suis fortibus factis : & quod non ex contemptu , ex Veneratione, qua Imperatorem semper coluerit, ac in Remp. fidelitate . Necessitatem vero probabit testibus , qui dicant eum praesto fuisse ad littus,compellasse nautas, illos vero noluisese sese mari committere. Et hinc oritur qua dicet,putandum esse se tempori adsuisse, nam qui quantum potuit operatus est, ut rediret,redijsse credendus est: vel si re catum id fuerit, leue tamen esse, de ignoscibile ob necessitatem, cuius maxima est vis. Contra fi transumpti em , in Actore oppositam, quod debuisset significare Imperatori neces sariam absentiam, opponet 18 cumraj.mptionem,nemre, quod si alius transfretare potuisset ad nuncium deserendum,transfretasset,& ipse.Hinc tractatur ist qualitas ab attributis personae, describitur qualis, cuius meriti extiterit, re cuiusmodi spes sit in futurum , si nunc ei ignoscatur, ει quam grato animo hanc ignoscentiam feret. Quia vero Deprecationcm aliqui ad hunc statum retulerunt, Nos,esto id negaueriinus, eo quod coloris sit expers hic tamen de ea tractandum duximus, quia sere semper purgationi coniungitur. Nam qui se purgat, ut plurimum, imprudentiae factum adscribit, aut, si necessitati, in eam sua culpa impii gere potuit, ideoque non omni vacat culpa. Quapropter rec
te post purgationem, stibiungitur deprecatio, quae est. status venialis. Et quamuis eius locus sit potius apud Jhincipem,qui de suo iure remittere potest, quam apud Iudices, qui iurati, secundum leges sententiam ferre debent; nihilominus etiam apud hos usui esse potest , si dicamus, iure quid esse iactum , quod si non omni ex parte iure factum videatur, ignoscendum esse quod deest, ob Rei maxima in Remp. merita.
89쪽
propositioni est subijcienda, non tam pertinet ad signa, sicut erat an is lificatio status coniecturalis , quam ad crimina , qua Acior exaggerabit ; Reus vero eleuare conabitur. In exordio, ct Peroratione,Reus clementiam commendabit: de licet ipsi in hoc statu, in huius virtutis laudem excurrere , quo Principem, aut Iudicem ad eam flectat,Actor vero dicet,non esse ignoscen- dum, quia delictum misericordiae locum non reliquit, ut si quispiani rem indebitam roget, non suadebit dandam, sic nec venia reis capularibus concedenda, maxime a Iudice, qui,non nouas coadere leges, sed secundunt latas iudicare iurauit.
Siatum Iliuidicialem proprie dicitim, diuidebamus in Rati . nalem, S Legalem . Hactenus de illo. De Legali deinceps agendum , cuius multae sunt species, ut, ex scripto, & sentet tia: ex contrari)s legibus, ex ambiguo Sc. Status scripti, seu dicti, sententiae est, quum scriptum , aut lex,scu erae tuna etiam voce prolatum, plures videtur posse sensus & fines haberet: Et Actor interpretatur secundium unum,ileus vero sese tu tur ex alio. Vel,quum , etiam si unum habeat sensum a quo arguit Actor, est tamen ratio valida in oppositum, qua nitituti eus. Itaque hic esς potest in eo, quod Saul ius s, ita fui ditiis delere Anialecitas, ut nihil omnino , neque hominum , neque
90쪽
neque pecorum, nec rerum ad illos relinqueret pertinentium , quin ferro flammaque deleret; ipse, viliora quaeque perdidit, pretiosa vero suppellectilia, hominum etiam ac iumentorum optima, cum ipsorum Rege, viva abduxit: & acrutatus, quod legem positam violasset, se defendebat, quod illa abduxistet ad sacrificandum Deo ob partam victoriain . Eadem fuit ratio in Epaminonda, qui,quum lex forci Thebis , ne magistratus diutius imperium retineret, quam lege foret priefinitum: ipse auum res prospere succederent, de foret spes debellandi hostes si perseueraret in imperio, noluit abdicare, quinimmo Collegae author fuit ne sese abdicaret, quousque hostes profligarentur; &tunc dimuin, quum , deposito imperio, deferretur, respondit: Leges Reip. causa esse latas, & quod ipse imperium retinuit, quo Reip. posset prodesse, ut de iacto profuit, unde ab impetitis fuit ab sollitus. Sic,si lex foret Ne peregrinus murum conscendito, si fecerit, moratis multator supplicior Aduena quidam, in Ciuitatis obsidione ,
murum conscendit, aduersus hostes adeo gnauiter , strenudque sese gessit,ut hostes profligarit, urbemque seruauerit, unde pri inium poscit. At Fiscus pra: mium negat,quin immo exemplum in cum fieri petit. Itaque Fisci si) intentio erit. Legem violasti, murum conscendendo. Neque mihi obtrudas a)erceptionem praeteritam, puta,quod legislator hoc non expresserit, sed pliciter lanxerit, Ne alienigena murum conscendito; si enim
voluisset id aliquando licet e , id adscripsisset , quum ergo non adscripserit, signum est, illum voluisse,id numquam fieri opor tere. Ad quod facit q) ratiocinario, ct aestimatio parium: nam dicet, permultum referre, quod legislator illam limitationem non adscripserit. Et quia reus praetendit se absolui, quia id fecit ob salutem patriae, subiicienda est rrans umptio, quavituperatur modus , nam dicitur, potui ise illum consulere p.
triae , si se associasset iis, qui iusta, non i)s, qui supra muros
pugnabant: nunc vero , quum supra muros ascenderit; Iocum
habet 63 comparatio maleficii cum beneficio, & asseretur, ni ius fuisse maleficium , siquidem eo aperitur ianua ad legis vim lationem, qua Vrbis salus custodiebatur , nam, quae est )definitio υiolenta ) legem violare , est vitam Vrbi eripere , quia leges, anima sunt Reip. Velle autem interpretari legem contra tenorcui verborum eiusdein, diuinare est, non iudicare, & fi ac di ri