장음표시 사용
101쪽
142.' attentio, proprie loquendo, non quaedam sacultas, sed meonversio et applicatio activitatis animi in aliquid se dicenda magis videtur. Aetivitas autem animi tum sit duplex, eaque di ersa, sensitiva et rationa Iis, duplex itidem et diversa exurgit attentio Vel intensio. sensitiva videlicet et rationalis, quarum postrema pro numero saeuitatum rationis multiplicatur, sitque attentio pereeptionis, iudicii reflexionis, analysis, synthesis ete. Utraque tamen attentio sen Sitiva et rationalis, vel obiecti actione, vel voluntatis imperio urgeri potest. Priino casu, neceSSaria et instinctiva, secundo, voluntaria et libera dieitur. Sin autem in nosmetipsos torqueatur, reflexio, non equidem ratione cognitionis. quae directa potius quam restexa est, sed ratione inflexionis, appellatur. Quamobrem attentio apte dieeretur m virtus animi instinctiva vel libera, qua in aliquod obieetum intendit ac se figit m .
REFLEx o143' Resseaeio vel ita vocatur, quod in subiectum innectitur, vel quod entia iam eognita simplieiter recognoscit. At neutro in casu
era est censen a re nexio: non primo quia est magis cognitio dire-eta. quam re nexa: non secundo, quia Solum tognita recognoscere, aut recogitare, actus reminiscentiae est, si de cognitionibus transaetis . aut actus perceptionis redeuntis, quoties de iisdem eodem modo iterum pereeptis ageretur. Nam, Vera et proprie philosophie a 3 esseaeis cognitiones ad auget, perficit, novisque ditat inVentis, et id parit, quod philosophia dicitur estque propterea ' Voluntaria mentis alicui obiscio noto applicatio, ut eius cognitio elarior, ac uberior fiat m . Eiu smodi sane re nexionem ut ut acceptissimam, mi Di me admittunt neoteriet pseudomystici. qui arcano quodam mentis intuitu omnia simul in Deo aspicere ad blandiuntur, sic ut re nexio nil novi invenire possit, sed intuitus obiectum tantum elaborare semperque revolvere. 144 - Contra nos certiores experientia reddimur, reflexionem ita se revera habere , ut definivimus, ae ideo dividi in totalem et partialem. Prima inquirit relationes obiectorum suorum cum Veritatibus univer-Disitired by Corale
102쪽
salibus, maximeque idea entis omnium veritatum suprema, in quare nexio sistit, eamque contemplatur. Secunda relationes investigat ipsa inter obiecta, quibus incumbit, quin ea directe reserat ad ultimam ac universalissimam veritatem, seu ad ideam entis; atque inde alii plures, et quidem indefiniti reflexionis ordines Sue cedunt, alii aliis excellentiores, quin ulluS eorum scientiam exhauriat, ut contingit re-sρxioni totali, quae in Supremflm consurgit veritatem, quam Supergredi nefas est. 143.' Relationes autem praedictae, tum Vel oppositionis, vel similitudinis sint; atque earum altera equidem concipiatur, altera vero
latens crebro vel deducatur, vel fingatur; hinc re nexio partialis dividitur primo in lacultates analysis, synthesis, fidei et ereationis rationalis, e quibus aliae, ut videbitur, oriuntur 1 . Atque etiam re- nexio totalis in lacultatem principiorum, archetyporum, methodi, et cognitionis absolutae distinguitur. De iis omnibus in serius singillatim.
FAc GLTATRA REFLEXIONIS PARTIALIS, ANA LYRIS, ET SYΝTHEsls146.' Anabysis ea est mentis actio, quae obiecta in plura elementa dividit: atque duplex est, materialis et formalis, prout elementa divisa, eiusdem, ut fragmenta materi ei, Vel diversae naturae sunt, ui species et genus. Synthesis actus est quo spiritus elementa analysi discerpta in unum recomponit; eaque pariter duplex, materialis et formalis, quatenus elementa reeomposita vel eiusdem, Vel diversae naturae sunt. Hinc quasi materia analysi et synthesi materiali subiecta est quantitas; contraque analysi et sInthesi formali, qualitas. Specimen synthesis formalis habes in omnibus iudieiis, in quibus subiecto positive vel negative unitur praedicatum, ceu duo elementa diversae naturae. Sin autem iudicio cuiusdam re nexionis ordinis, aliud rellexionis altioris reseratur, tunc oritur ratiocinium quasi synthesis reflexionum ordinis diversi. Ratiotinium siquidem is dicitur m animi actus, quo inter duas veritates aequatio peragitur ope tertiae ideaeeeu mensurae communis, cui Veritates comparantur, ut innoteseat earum relatio m. Haec de ratiocinio modo sumetant 2 .
ill Analysis et synthesis. quae lite aguntur . lasticae sunt, nequct cum analysi et sIuthesi physica . chymica. mechanica et cosmologica confundendae . 2; Finis, vel effectus iudicii et ratiocinii quandoqus analytieus Est . ut eum iudicium est negativum, vel conclusio ratiocinii negativa . quibus in negationibus elementa dividuntur. Verum proeessus utriusque est syntheticus; autequam enim negando dividantur simul res dividendae conserri debent.
103쪽
GNO EOLOGIA CAPUT eniNTvu 101 147. Analysis autem formalis videtur valde similis abstractioni, etsi eadem plane non sit. Nam analrsis formalis elementa divisa indiscriminatim animadvertit; abstractio contra quaedam considerat, reliquis quodammodo dimissis. Etenim abstractio solet desiniri m animi facultas qua ex pluribus quaedam magis exploranda, vel cognoscenda excerpimus, caeteris interea despectis m. II in ima ergo interest di serentia inter utramque. Quantum abstractio ideis genericis et Specificis comparandis, et veluti perpoliendis valeat, quantae sit Scientiis et ingeniorum evolutioni, linguae perseetioni, utilitatis, nemo non Videt, qui Sciret, principia scientiarum, Veritates generales, et elegantiores dicendi sor mulas, tot esse abstracta, quae etiam vulgaribus interdum immiscentur sermonibus. Sed de abstractione alibi plura.
videlicet, et creatio rationalis; quarum prima alterum relationis terminum deducit. secunda sibi con singit. Fides rationalis persuasio animi est subsistentiae entis cuius- clam absentis m. Absens autem obiectum sie deductum vel simile est atura quibusdam iam perceptis, vel dissimile et numquam per Spe clum. Primo in casu sides rationalis, secundo vocatur integratio, quae eumdem ac fides processum sequitur, eaque solum disseri quoad terminum detectum. Hinc side rationali Leiunitius et Le-Verrier usi sunt: ille lege continuitatis innixus existentiam 20 Ophilorum praenovit iste quibusdam Urani perturbationibus admonitu S, loeum planetae, Neptuno postea dicto, praesignavit, ubi postmodum revera inventus est. Contra integratione utimur cum in Deum ex visibilibus conscendimus; hae enim saeuitate detegimus aliquid antea specie plane ignotum. cuique nil ex cognitis aequiparari potest, nempe Deum.
tamen credat adesse, quo possit commode aliquid explicare. Atque duplex est, irrationalia vel oratuita, rationalis et solida, prout ipsirsttiones Susuagantur, necne. quidpiam imaginandi. Quapropter dividi solet 1. in lacultatem hypothesis, qua rationabiliter aliquod laetum supponitur; 2. in lacultatem irrationalem personifieationis, quae rebus etiam insensitivis Sensum et cogitationem indulget, ut homini sensum sui magis excitet; a.' in facultatem erroris plane arbitrariam, quae errorem creat, eumque loco sumcit veritatis. Disitired by Corale
104쪽
150. ' Renexio totalis ea dicta fuit, quae relationes entium cum Summis rationis principiis, ac cum idea entis proxime indagat, eaque inquatuor dividitur saeuitates. Prima est 151.' Facultas principiorum, quae supremas rationes ordinis entis cuiusque praebet. Hinc docet ens intellectivum numquam posse subsistere, nisi ens intueatur, propter eognitionis principium. Quod obiectum intellectus est ens. Item accidens, et esse elum sine substantia et causa dari non posse, propter principia substantiae et causalitatis. Ita dicatur de aliis propositionibus logi eis, ge0 metricis, metaphysicis, aestheticis, moralibus etc. quae respectivi S explicantur principiis.132.' Facultas arehetyporum, quae rei eSSentiam, quantum homi uiconceditur, in ultima eius persectione contemplatur . Ex qua saeuitate generantur daeontoIosiae, vel scientiae perlaetionis entium, atque illa mentis celsitudo, quae hominibus excellentiam divinam obtinet, ut Platoni contigisse fertur, quem sapientes virum divinum nuncuparunt. Huiusce lacultatis contra expertes positivi, pedestres et prosaici vo.
153.' Facultas methodi, quae est actus reflexionis per singulos cognitionum ordines gradientis, eosque simul unientis, suoque disponentis ordine. Hac lacultate negesse habent praeceptores, qui in Sum ma erigere student iuventutem sibi erudiendam concreditam. 154' Tandem lacultas cognitionis absolutae vel transcendentalis aeque a reflexione in tali procedens, quae cognitiones elementis subiectivis expoliat, idque earum solum deeerpit, quod obiectivum, firmum et immutabile est, ut veritas ipSarum eluceseat, eui homo fidat. Quae hactenus de saeuitatibus cognosciti vis exposita, optimum sa-ctu est, in tabula Synopti ea disponere, qua lacilius prae oculis protinus habeantur veluti Bum malim. Disitired by Corale
106쪽
DE OBIECTO COGIiTIONIS HUMANAE 135. ' Hanc de humanae cognitionis obiecto sectionem quatuor in capita dividemus. Eorum primo de natura obiecti cognitionis; Secundo de eius identitate in singulis mentibus; tertio de obiectiva cognitionis infinitate; quarto de verbali vel simbolica obiecti cognitionis manifestatione, nobis agendum erit.
in quod ceu in obiectum cognitio desinat, iam sat suse alibi nobis die tum fuit, ubi de synthesismo intellectivo. Satius propterea modo existimamus naturam obiecti magis determinare, ut qui menti otiire tum cognitionis elargiuntur, Sciant quid ipsi indulserint. Atque in primis, ut plurimum dicitur, omnibus potentiis indiscriminatim aliquod obiectum inesse, Sensitivis quidem, atque etiam intellectivis; ideo saepe accipimus dici, obiectum tactus, visionis, vel obieeta externa etc. Ast plane immerito: veri enim nominis obiectum non nisi solis potentiis intellectivis adsciscitur. Enimvero obieetum id iure dicitur, quod cuidam obiicitur potentiae, eaque tamen diStinctum est. et diversum, adeo ut potentia intellectiva non equidem in se, vel in animam innecti debeat cognoscentem, sed extra Se Veluti erumpere, egredi, atque in terminum SeSe protendere, ipSum prout est in Se attingere, quin vel minime in ipsum influat, et Bgflt.
nactus suerit: 1.' immodificabiιitatem, vel impassibilitatem quae impediat quominu S terminus quidpiam ex potentia patiatur, aut utcumque immutetur: 2.' unionem Obiectivam, idest terminus debet ita potentiae uniri, ut potentia haud in sua cum termini unione minimum immoretur, sed in ipsum directe et exclusive concipiendum seratur, eoque utatur: 3.' obliυionem potentias, quae cum in terminum rapitur , sui quodammodo obliviscatur, et tota in terminum convertatur tamquam in aliquid alienum, sibique exhibitum. Quibus conditionibus carent prosecto termini potentiarum senSitivarum, qui s.' passivi sunt et modificabiles; 2.' itemque activi, ut qui in Sensus agunt; a.' quo-Disitigod by Cooste
107쪽
cipiunt: ..' saepe termini sensilivitatis ipso implicantur sensu sundamentali, eiusque sunt modificationes, vitae mutationes, aliaque plura laeta interna et subiectiva: d.' etiamsi interdum extra-subiectivi sint, cum tamen sentiantur, non equidem ut sunt, sed quomodo sensibus recipiuntur, videntur, atque ideo tanti aestimantur si est quidem sensibus aestimatio) quanti sensibus liceret. Haud dubium ergo amplius est, quin quidpiam tamquam diversum a Subiecto, atque in propria subsistentia percipere solius sit intellectus, cuius termini totidem sunt otii ta censenda. Quamobrem res eatenus obiecta sunt, quatenus con Spiciendae intellectui osseruntur, atque sistuntur; cui si subdueerentur, obiecti itate eo ipso carerent. Atque iam optime explicatur, cur sensibilia obiecta nuneupari soleant, licet reapSe talia non sint. Vocantur quippe obiecta propter eorum ad intellectum relationem. Ita enim homo est constitutus, ut nonnisi de cognitis loquatur; cognita autem ea sunt, quae mente cernuntur ut obiectiva vel ut obiectivata. 158.' Ex quibus rursus fluunt disserentiae inter intellectum et sensum . Intellectus quadam ferme vi centrifuga instructus terminos cogitationum a Se repellit, aeque ac praesbytes, qui ut clare videant, obiecta ominus ab oculis removent, sic ille ut absolute percipiat; sensus contrB Vi centripeta sere collectus, sibi sensibilia adiungit, atque quasi myopes, qui oculis eo minus res admovent, quo clarius aspiciant. appropinquat et pene Sorbet, ut relative percipiat. Unde proinde sit, ut qui intellectui adhaerent, reeti, qui sensui egoistae
159.' Terminus eognitionis ideo fuit obiectum nuncupatum, quia extra Rubieetum cogitans, atque a quaque liberum relatione concipitur. Quid porro est obiectum eiusmodi, nisi en38 Equidem non quod in aliud vel agit, innuitve, ens e ensetur, Sed quod e St, aut existit in se, et plane quidem seorsum. Alias enim in alio magis, quam in seipso conciperetur, enti Sque proinde naturam deperderet, ut qualitas
alterius vere entis neret. Iam ergo attende: res ut in se apprehendantur, oportet in mente eas simul contineri. Quandoquidem neque corporibuS, neque Enimabus istud pronomen primiti Vum δε adest, ac nulla plane suiιυες ideoque eoguntur hoc pro uomeu abSOlutum se a meute, quae ea concipit mutuari, eo Videlicet Seusu, quod absolute cognoscantur: absolute
108쪽
106 PROTOLOGIAE PARA PRIMA autem quidquam cognosci idem est, ac id ut ena considerare. De cipimur quapropter cum opinamur, res nobis ignotas entia nobis esSe cum ea solum entia Sint respectu alterius mentis ea percipientis, ac praecipue mentis aeternae, cui si absconderentur, confestim perirent Obiectivitas enim est proprietas vel relatio entis essentialis, atque sundamentum ontologicum, qua simul ac res destituitur, ipsi pereundum est. Ratio est, quia realitas non est uisi actus secundus, qui actum primum, ideSt essentiam expOStulat, ut res sit vere ens comis pletum . Porro essentia utpote idea menti haeret. Ergo menti est reserenda, ut Veri nominis ens e adat i . Haec est quippe on tot gica entis synthesismi lex, quae iubet - formas entis idealitatem ei realitatem mutuo simul complecti - .
perhibetur; exhiberi autem menti directe non potest quin sit intelligibile, quia mens est saeuitas intelligibilium; consequitur obiectivitatem idem esse ac intelligibilitatem, ambasque esse necessarias entis proprietates; sicut entia, quae, ut intelligantur, indigent medio intellectionis, cuiusmodi sunt entia creata, obiectivitate etiam orbentur, neque entia completa sint; atque iis opus Sit comparari tam essentiaeentis, vel ideae exi Stentiae qua cognoscantur, quam realitati entis, ut subsistant. Propterea quemadmodum in ordine metaphysico, ratiosumciens realitatis contingentium est actio creativa entis, nempe Dei sic in ordine logico ratio sumetens eorum cognoseibilitatis est in te ligibilitas entis, quae nobis Sub sorma tandem ideati, seu ut idea existentiae , atque Prinelytum cog Seendi assulget. lieet in Deo, ente supremo, pleni SSime com Pleatur. Imo, PriuSquam sciatur rationem sumetentem realitatis contingentis in actu creativo insidere, debuit praesciri, eam per se non intelligi, atque rationem sum cientem cognoscibilitatis in entis essentia eSM. Hoc enim modo detegitur non
esse ens l' en te sed enti participare cun ente .
quatenus suapte est Datura intelligibile; proptereaque res creatae propria carentes intelligibilitate, entia dici impersecta, neque proprie obiecta, sed participative, in quantum per participationem obiectivitatis et intelligibilitatis complentur, atque in obiecta commutantur statimae exhibentur intellectui, cui inest forma obiae tisa et inte Ilio ibilisentis. 2. Ens autem cum id dicatur, quod existit in M, independentera subiecto cogno Scente, inserendum est, obiectum cognitionis nequel ὶ Animadvertendum est res menti aeternae referri nedum ut intelligantur . seu obiectiventur, quin etiam ut Subsistere possint, cum suerint Dei irtute eondita : mentibus autem creatis eas tantum committi, ut in communi rerum intelligibilitate, nempe in idea entis, obiectiventur.
109쪽
phaenomenicum, aut illusorium. aut apparens esse, uti insanis plaeuit Lantiauis. 3. ' Quamobrem nihil qua nihil in obieetuin cognitionis nullatenus suscipi, sed tamquam negativam enlis eum seipso, vel cum cogitatione relationem tantum cogitari. Quid enim est aliud nihil, quam negatio entis Ergo nihil propter ens etiam concipitur. Hinc variae nihili species; itemque illae locutiones quorumdam, - hominem respectu Dei nihil esse- , idest sine creatore nihil sibi esse. Quibus patet nihil supponere ens, eiusque quamdam esse sibi ipsi relationem ae quidem in tantum nihil cognosci, in quantum ens conceptum singitur non esse . Atque ideo duplex cognitio, obiectiva, quae immediate ab obieeto excitatur; et subiectiva, quae non obiecto, Sed ne tu mentis ponitur 1 . Qua distinctione conciliatur quaestio Parmenidis, qui pensabiIitatem nihilo ademerat, et Platonis, atque Aristotelis, qui nihil posse quodammodo cognosci opinati Sunt. Enim Vero, non ideo cognoseitur nihil, quasi ut obiectum aliquod, aut ens reapse adsit, sed quia mens ipsum sibi tamquam obieetum positi e conformat, etsi relatio inere negativa entis Sit: proindeque cognitione magis subiecti- a, quam obiectiva apprehenditur: 4.' Demum, quia obiectum in trinia Meam irradiat intelligibilitatem, consequitur Solam Dei naturam, ac ideas rerum esse vera obiecta, ea lamen exceptione, quod illa nobis adhue absconcitur, istae aliquo modo iam revelantur 2 .
ANNE IMMEDIATUM, ATQUE CONSTANS MENTIs OBIECTUM SIT EXAPEcGLIARE VEL UNIVERSALE, REALE AUT IDEALE
162.' Sensistae , - uno veluti stantes sub pede - , statim reyonerent: quid dubitandum' eognitionibus peculiaribus peculiare, uni- ersalibus universale, realibus reale, ideatibus ideale obiectum requi-riiur. Ast paullo attentius facta perquirentibus, aliud manifeste videbitur . 3ὶ Etiam cognitio subiectiva quadam saltem apparente gaudet Ohiectivitata,
secus cognitio non foret. Dicitur ergo subiectiva eo tantum sensu , quod actu mentis imaginetur obiectum . quod aliunde deesset. Re enim vera , nihil. nisiungeretur esso . profecto nequs conciperetur. 2ὶ Poteris ex dictis argumentum Plane decretorium. Simulque Oh tum eon. neero intuitionis primigeniae et constantis ideas entis universalis . Nam mos est cuique dicere, cognitionis obiectum esse em l'ente . Atqui ens sic universaliter sumptum aliud mehercule non est, quam idea entis universalis. et idea Existentia . quam ut cognitionis iundamentum praebuimus . En quam optime philosophia et sensus communis in principiis tundamentalibus secumc0ncordanti
110쪽
ne quidem Vera sit, exempli causa, cognitio cuiusdam rei individualis, pone, elephantis. Censesne te elephantem posse, qua elepham tem singularem , cum tibi adstaret, percipere, atque dicere: - en elephas - si numquam tibi minime praeluxisset idea elephantis, eaque nune haud utereris' si sapis, mihi procul dubio respondebis, hoc fieri non posse; atque idea elephantis te reapse uti, dum elephantem actu percipis: adeoque ipsum percipere, quia ipsum cum idea elephantis
comparando , eomperis ideae elephantis convenire. Iam vero idea elephantis est universalis, utpote apta omnibus elephantibus, si tibi occurrerent, singillatim ostendendis. Ergo etiam in perceptionibus intellectivis, rei cuidam individuae circumscriptis, interest elementum universale , idque mens directe aspicit ceu exemplar in quo elephas realis cernitur. De me ideam elephantis, et deinceps etiamsi milites elephantem sentias, ipsum qua talem numquam percipies. Sicque patet solutio secundae Partis quaestionis. Universale si quudem nullo loco, temporeque continetur, estque propterea in ea te tantummodo, atque Soli menti ostensum. Optime ergo scholastici intellectum definierunt m facultatem universalium vel ideatium sensum vero ' facultatem singularium et realium α.163.' Non abnuimus, quod idea elephantis eum elephante reali collata, restringi quodammodo videatur, quia huic tantum applieatur. Λst id ex eo procedit, quod mens tunc alia dimittit individua possibilia, quae in ipsa idea elephantis videri possunt, et tota convertitur in elephantem praesentem. Caeterum, Vix ab ista perceptione sese r trahit, vel puram ideam rei animadvertit, iterum conspicit, eius uni- VerSalitatem sartam ac tectam permanere, atque in sinita alia individua posse sibi successive perhibere. 16 t.' At iam ulterius progrediamur. Dicat nobis quisque; ex tot tamque variis obiectis vel ideis universalibus, quibus mens illuStratur, estne fortasse una, quae menti nequeat avelli, quin mens den-ciat ' Pro laeto in primis est sedulo animadvertendum, mentem Sine ullis omnino obiectis vel ideis ne vel uno quidem momento exiStere, cum sit me ultas idearum. Quaenam igitur, ex tot id earum millibus,
illa adeo necessaria est menti, ut ipsam sulciat' An idea Dei Numidea hominis' Idea animalis' Idea plantae' Idea spiritus' Idea corporis' Ant alia quaevis idea abstracta Qui vim non inseri veritati, debet
nobiscum lateri, nullam idearum huiusmodi, neque imo ideam Dei, parvulis ignotam. ethnicis autem impersectam et absurdam, esse neceSM-rium menti elementum, ut ipsa existat et cogitet; eoque magis, quod analysis cognitionum numquam hucusque invenerit, ideam Dei omnibus cognitionibus ut elementum es Seutiale irrepere. Dic mihi, quaeso: co gnoscisne te Deum concipere , cum plantam uti est in se percipis