장음표시 사용
261쪽
376. Novum equidem, ae plane insolens quam plurimis videtur, quod sero nimis atque post ideologiam tantummodo, logicae, iam pridem ae ab omnibus sere philosophiae cultoribus veluti seientiarum ianuae haerenus habitae, hunc in ordine geneologi eo Seientiarum adsignemus loeum. Nonne haee haud amylius ea logica est, dicent, Sapientum cuiusque aetatis tantis cumulata praeconiis, supremae studiis philosophieis praeludendis, provehendisque necessitatis aestimata, atque ceu ars artium, diseiplina disciplinarum, clavis philosophiae cunctis seientiis addiscendis suffragio universali praefanda' Cur ergo more pedissequae cogitur a Deo tericis philosophis ideologiae famulari Verum qui adeo huiusmodi logicae posteriori latem ae ingentem iacturam deplorant ex iis prosecto, inter quos eminent sensi Stae, sunt, qui ideas aut temere, aut inscite propellentes, ac divinam earum ne-Acientes naturam, a logica, propter verae ideologiae deficientiam, primo philosophari coacti sunt, perinde atque logica, ideologia ipsi erepta, firma adhue et incolumis superesset 1 . Quanto hi scioli errore laborant, quantaque dementia nemo Sane non novit, qui Vel primi oribus labiis optimam philosophiam gustavexit. Plato, qui identidem logicam videtur ontologiae aequiparare, haud
sq, Peripatetici prae coeteris, logicam sino accuratis ac solidis ideologiae Praenotionibus, etiam coluerunt, quia nulli bi tot Aristotelis operum hahotur theoria vel systema stricte ideologicum ab aliis doctrinis distinctum. cum mos fuerit Aristoteli ideas haud in seipsis, sed vel rebus, vel vocabulis adnexas Contemplare, uti se gerunt sensistae: ideoque aut numquam , aut raptim Aristoteles in regnum ideala suspexit . etsi discipulus fuerit Platonis tam lucida mentis acie mundum idearum speculantis, ut gloriam aleptus sit philosophi christiani inter gentiles.
262쪽
tanti erroris hae in re incusandus foret, quanti sensistae eiusmodi, eo quia Plato eatenus logi eam ontologiae aequavit, quatenus idei fi aeternis eam ceu propriis eardinibus etiam insidere ac verti conspexit, quibus subtractis, nedum fatiscat, ast funditus corruat necesse est. Re quidem vera, cum logica eo necessario spectet, ut humanam eo-gitationem liberam et reflexam in veritatem dirigat, num hoc ipso non constat antequam logica 3ggrediatur tractatio, cognitionis naturam, atque Originem sore recte praenoscendam, idque eo magis, quod
regula cognitionis dirigendae, atque ipsa veritas, in quam mens iugi irruit conatu, aliud non sit quam idea, sicut ad evidentiam tenus in ideo gonia Probatum est, atque ipse nobis popellus confirmat' Nullum ergo damnum est logicae pertimescendum, quod ideologiae submittatur, quinimo ex praeeunte ideologia inconcussum tundamentum ipsi supponitur, cui insistens nullo impetu concuti amplius poterit. Vid. Proleg. Cay. VIII. Id adeo clarum est, ut pervicacissimi. vel obtusissimi ceu Seantur, qui nobis ideologiae primatum detrectant. 377.' Atque hinc logicae ab ideologia iam evidetiter discrimen emergit . Etenim ideologia est seientia de idea entis m, in quantum nimirum medium est intelligibile rebus cognoscendis; logica ero e Stm Scientia de eadem idea entis utpote regula ac norma ipSiu S cognitioni S, ne a vero in variis suis operationibus desciscat m 1 . Quoniam autem scientia quaelibet euiusdam principii organica evolutio vocatur, hinc Sicuti ideologia ex recta et perspicua ideae enti S atque omnium ideorum ex idea entis generationis notitia componitur; ita similiter ex plena cognitione ideae entis ceu veritatis Supremae, criteriique Summi, nec non originis aliarum regularum inde deduetarum, logi ea pariter eonficitur.
II. LOGICAE NATURA ATQLE ORIGO
378.' Logi ea, ut diximus, humanae eognitionis directioni praesiciatur . Porro non cuivis cognitioni, aut rationis operationi moderandae saeta est. Sunt enim quaedam potentiae cognoscitivae ita eonstitutae et directae, ut a veritate nullatenus abscedant, neque unquam saltantur. Huiusmodi naturae est intellectus purus, qui ideas tantum, nullo immixto iudicio intuetur, et ipsa ratio eum sensibilia percipit. Idcirco tam cognitio intuitiva idearum, quam pereeptio intellectiva reali uin.
l) a Sine hac arte flogica quemvis arbitramur a vero abduci falliqtie posse acie. de sin. e. XX l. ad Brut. e. XI l.
263쪽
ex quibus eognitio directa et spontanea emorestit, sunt aeque erreris Semper expertes, neque propterea regimini logieae subiacent, quin potius logicae criteria et regulas togitationibus moderandis suppedulant. Nihilominus cum praeter hasee facultates eognosciti vas insallibiles, reflexio quoque Supersit, eum innumeris aliis facultatibus ex ipsa manantibus, quae utpote voluntati magis, quam naturae subiectae interdum hallucinantur, nosque in errorem pertrahunt. ideo iis iuverum serendis logi ea inservit.
gruenter potest m scientia artis bene reflectendi vel, α scientiare sexionis in verum promovendae m. Cum autem rellexio iudiciis ac ratiociniis exerceatur, nil obstat quominus logica iterum definiatur in scientia recte iudicandi et ratiocinandi m. Hae sunt generales logicae definitiones, verbis non re mutuo discrepantes.
logia usurpes, eo quod in resexione versari audieris. Nam in eo ab utraque discriminatur, quod exercitium, vel usum rellexionis ipsa consideret, non eius originem vel obiectum, quorum primum ad psychologiam, secundum ad ideologiam pertinet. Idem esto et ei rea ratiocinium, cuius actum idest ratioeinationem il ragio namento logica dum laxat exponit. Ratio e inari autem diei mur, si ratione utimur: astusus rationis in entis applieatione consistiι quia ratio vocatur m sa- cultas applicandi ens ideate vel ipsi enu, vel ideis cognitis, vel rebus percipiendis m. Ergo ratioeinari idem est quod applicare ens ideale. Ratiocinatio vero est m ordinatus mentalium operationum complexus in aliquem sinem, puta, in demonstrationem veritatis euiusdam spectantium . Quae quidem demonstratio recte procedit, si entis applicationes. ut opus est. sant.
logicae definitione compertum est, quae dieitur m scientia artis bene reflectendi . Hac enim desinitione apertissime ostenditur artem logi eam praeire logicae qua scientiae. Quandoquidem non scientia, sed natura ducti homines rectum re nectendi modum in primis didieerunt atque partim mentis acumine, partim experientia et consuetudine ita quidam in recte refleetendo et ratiocinando excelluerunt ut se artem seu habitum logicum adeptos luisse ostenderent. Haec est logica naturalis quae in omnibus hominibus plus minusve reperitur, eaque i ὶ Ad logieam naturalem etiam speetat illa dispositio sau aptitudo mentis
ad recte resectendum, quae dispositio in facultatibus primitivis mentis sita est . quaeque propterea ars logica adhuc nequit nuncupari. sod praeparatio ad artom logicam. Quare tria fiunt attente distinguenda. l. dispositio logica: 2.. ars logica; 3.' seientia logica . Prima sola natura aequiritur, Seeunda na-
264쪽
tiam iuvenes se holis nondum assueti utuntur. Exinde porro lactum Pst ut quidam mente perspicaciores apprime et diligenter principia ac legps naturales artis restretendi animad retentes. in s3stema rit dispositum eas ordinaverint, seu id esse erint, quod logica philosophica aut scientifica appella tur, quae aliud non est . quam mSIStem a principiorum et regularum, quibus ratio ad bene reflectendum, ratio ei nanduinque in qua is disciplina instruitur ra. En quomodo caepit et invaluit seientia logica, in quam in eum bimus. Caepit nimirum exanimadversione super artem logicam. cuius normis, Principiis et regulis simul ordinate collectis, aliisque de industria inventis, scientia de arte logica consecta est qua nostri in Stituunturia doleSeentuli.
discernere an ratio ciuia, quae examinanda Susceperant, Vera an salsa luerint. Ipsis enim praEsto erat idea entis, quae est eriterium veritatis ratiociniorum, et quiliu S ea Vera Sunt, quibus idea entis legitime applitatur, ea autem falsa, quibus legitima deest entis applicatio. Ex lumine rationis igitur cuique notissimo, vol ex idea entis id hauriphantur nedum quo reeis ratiocinarentur. Sed etiam quo cognoscerent verum an falsum ratio inium factum fuerit. Veritas enim testimonium perhibet de seipsa - .
hic praefanda erant, eo quod nullitii sat clare haee discipulis cernimus explanata, indeqvie gontigisse, ut alumni . logicae studio iam elapso . nesciant tamen originem et naturam logieae Sive qua artis. sive qua selentiae 1 . Ast, quaeso, quamdiu adolescentuli a vera scientia, cui tantopere ipsa impellente natura, ingenitaque curiositate, animique desiderio inhiant, prohibentur Ingemiscit societas, tristatur religio, et iam universa fatiscit Scientia theologiea, propterea quo cltura experientia et exercitio: tertia Studio et praecaptis logicalibus. Logica ex graeco nomine adiectivo - rasionali, -- derivatur. cui nomine suhstantivo - scientia vel aes - subintellecto, Substantive Etiam sumpta est. ηὶ Inter dialecticam et logicam hoc interest, quod dialoetica sit se scientia artis ratiocinandi vocabulis aliisque signis ΘxpreMaa mae: logica aut mselontis artis ratiocinandi, nulla is vocabulis facta menti O - . Breviter . di lecti ea est, ipsa logica quatenus , verbis promitur et exercetur . Apud Aris-telem dialecti ea modo es aes probabiliter in utramquo partem disserendi - . modo pro . scientia usurpatur, quas in necessariis etiam versatur . Plato altiusquam requirebatur dialecti eam sustulit propter idearum sxcellentiam . quibus logica sundatur: list Mean haud immediatum Gieetnm logicas. SQ in Strumen-ὶum et medium sunt: pra8litantia antem seientiae ex natura sui Ohietti dependet , non om mediis aut instrum is . Quatenus autem logica veritatem vocabulis minino involutam. sed puram et in maim respleit, idoo meruit ab Aug.eppellari - scientia veritatis - eonfr. Ace. lli. N.
265쪽
iuvenibus spei optimae, et valentis ingenii vera philosophia erudeliter denegetur, atque magi Strorum Vel imperitia, Vel nequitia innumeri interea imbuantur erroribus, Vel Saltem nugiS nullius momenti, quis
intelleetum nascentem depra aut, enervant et evirant. III. QUANTA EIT LOGICAE NECESSITAS DECLARA Tun
sane non foret logica disciplina, qua in tantum ei utendum est, inquantum est ea pax erroris. Hunt autem saepe sane numero offendit, quia praeter intelligentiam et Sen Sum animalem etiam facultatibus activis, seu libero arbitrio componitur, cuius pravitas, et ad malum, suasque passiones blandiendas inclinatio, in actus rationis multum insuit, quos modo retrnhit a vero, modo in salsum coniicit. Quanto brem si libero arbitrio refraenando ethica occurrit, ita rationis deviationibus et erroribus tollendis, aut impediendis, logica opitulatur. Hae binae scientiae ad hominem perficiendum cone urrunt, ethica voluntatem in bonum, logica vero rationem in verum dirigens.
cilior, uti in scientiis colendis contingit, quarum veritas et salsitas ex usu bonae aut malae logicae unice dependet. Quod videtur historia comprobatum. Scientiae enim semper penes illas nationes noruerunt, quibus maxima erat logicae cultura, atque aestimatio. Haec estralio praecipua, cur scientiae uberius incrementum in occidente, quam in oriente obtinuerint. Ex Italis enim saeculo ante Christum natum quinto, primum opus dialecticum Zenonis 1 in Graeciam migrasse hystorica monumenta testantur. Graeca gen8 autem tanto opere dit la, ipsius studii tantum abfuit ut eam pigeret, quin potius ipsi se totam naviter dederit prosequendo, atque tantopere profecerit, ut inscientiarum magisterio palmam caeteris nationibus eripuerit. Nusquam si quidem tam irequentea, tamque celebres narrantur Beaden ille, qua les illae graecorum, quae Soerati, Platoni, Aristoteli coadunabantur.
pensiori dialeelieae studuerint, intelligitur cur Evangelium persuasioni hos et rationibus, non terrore, minis et armis violentiae invehe dum, ex oriente Italiam statim petierit, mentesque sibi eaptiva verit, atque de fabulis ethnicorum ingentem retulerit triumphum 2 . Ex η Diog. Laert. I. 18; ulli. 57 - sext. Emp. adv. Hath. VII, etc. i2ὶ sub Augusto publico - organum Aristotelis - in urbs Roma eX pone- natur. dictantibus praesertim Nicolao e Damasco, et Xenareo Seleuciano. Disii tred by Gorale
266쪽
ulia Evangelii receptione quantum decoris et etiam subsidii logi eae
obvenerit nemo ignorat. In tanto enim barbarorum incursu et occursu, tantoque strepitu armorum et passionum in scientias Sapientesque
undique saevientium, logica neque incolumis perStiti SSet, neque a scepti eismo, in quem deinceps philosophi pro sani inciderunt, se cavisset, nisi in areem sanctuarii aufugiens, nedum tuta ibi remansisset, sed novis veritatibus aucta, ac mendi S et erroribus quibusdam non suisset
Huiusmodi logica firmioribus solidata principiis postmodum usi Sunt As. Patres in suis apologeticis, polemicis, et theologicis seriptis condendis, quibus nil est firmius, nil rationabilius, nil pulchrius 1 . Atque hinc evenit, ut post bellorum caedes, barbarorumque disces- Sum , Scientiae iterum veluti extemplo reviviscerent, inter quas logica Praesertim. quae rebus physicis primum, deinceps vero disciplinis metapha sicis et moralibus tradendis maximopere adiuvit. 38T.' In id operis plurimum etiam contulerat dialectica vel org num Aristotelis, quod tam ex Hispania, quam ex Oriente Italiam delatum fuit. Verum equidem est dialecticam Aristotelis primum omnium gratulatione et plausu exceptam, et cultam fuisse, adeo ut ii mo auderet eius doctrinis refragari: postea vero reiectam suisse, atque ceu obstaculum scientiis, ac impietatis sontem derisam et execratam ast Si aequo animo eius, quae nobis SparSi in monumenta Per Venerunt, et ea potissimum, quae ad doctrinam Syllogisticam reseruntur, expenderentur, haud ut opus veritatum tuo PS contemneretur, neque
propterea dignum, quod cachinnis et vilipendiis impeteretur. Agitur enim de viro omnium graecorum per Spicae issimo, qui ut ut tenebris paganismi obrutus, tantae nihilominus suit solertiae et sagacitatis, utritam abditissimas naturae, et humanae cognitionis leges interdum introspiceret. Si quid autem in eius organo reprehendendum venit, id magis est 1.' quod sormae magis quam materiae cogitationis insistat, atque non tam philo Sophi S vera inquirentibus, quam vanis et loquacibus oratoribus formandis aptius censeatur, 2.' quod cogitationem sere semper aut formis subiectivis, aut vocabulis convolutam exhibeat, et raro nonni Si Veritates, Vel ideas puras, prout videlicet in seipsis, atque ad inVieem existunt, obiective contempletur: eum contra omelum praecipuum logicae in eo reponatur, ut veritates omuimoda subiectivitate euucleet, Verborum pondere exoneret, et in Pr pria obiectivitate et mutua relatione perscrutetur. Quae eum ipSeomiserit, contigit ut eius logi ea plus grammaticae, quam philosophiae
SS. Patres etsi in caeteris potius platonici, in dialectica contra ex sa- milia suorunt peripateticorum quorum mira ars syllogiatica Plurimum, in apologeticia seriptis edendis patribus prosuit.
267쪽
sapiat, atque garrulae disputationi magis, quam veri inquisitioni sit
idonea, utpote verbis non ideis intenta: neque item in elevatis, spe eulativis et complicatis ratiociniis tanti valeat, quanti in palaestra cognitionis vulgaris et communis, cui dirigendae nobis videtur aptissima. Hisce accurate distinctis, poterit quisquam multa et praeclarissima ex organo Aristotelis excerpere, ae novis formis et vocabulis accommodare . Hoc pacto neque in verba magistri iuramus, neque ip
IV. TRIPLEX LOGIcAE GENUI DEA RIBITUR
3RR.' Inter praetiosissima nuperrimae philosophiae inventa recensetur distinctio cogitationis humanae in cogitationem communem, dialecti eam , et absolutam, ex quibus etiam enascitur triplex genus logicae, quae nc cogitatio, in logi eam communem, dialecticam, et absolutam similiter dividitur. Cogitatio eommunis ea dicitur, quae imperfecte, et subiectivis quodammodo indumentis obvolutam veritatem apprehendens, plura inde magno tum labore et pedetentim corollaria dedueit sibi invicem interdum apparenter adversa, quin possit, hisce Byparentibus contradietionibus disiectis ea inter se, et cum ipsa veritate eo ne illare. Hae sunt uti aiunt, antinomiae vel contradictiones rationis, in quas etiam philosophi incurrunt propter partiales Veritatis notiones. Cogitatio dialeeliea in huiusmodi antinomiaS dissolvendas, aut conciliandas contendit. Quod ut consequatur principia et leges cogitationis communis investigandas assumit, eiusque obiecta expendit, quibus diligenter praestitutis, ad cogitationem absolutam pervenit. Philosophi germanici a Eant ad Hegel usque, etsi unum eorum studium et sinis fuerit, scilicet eogitationem eommunem examinandi, numquam ad cognitionem absolutam pervenerunt, imo in iurpissimum scepticismum dilapsi sunt, quippe qui in cognitionis analrsi deficientes, apparentes antinomias rationis non depulerint, sed potius confirmaverint. Quo cirea philosophia germanica nondum circulo dialectico egressa, interua adhuc pugna torquetur, cui Pax quiesque tunc venient, cum sidus ideae entis in arce mentis rutilans aspiciet. Cognitio absoluta ea diei solet, quae contradictionibus et antinomiis eognitionis expulsis, veritatem in proprio, pene dixerim , fundamento contemplatur, idest in unitate et universalitate supremi prine pii eam ita eonsiderat, ut nullum amplius antinomiae periculum immineat. Eiusmodi autem cognitioni comparandae non sumcit notitia
entis ideatis, sed requiritur theoria entis sub tribus sormis idealita-
268쪽
ii et realitatis 'et moralitatis inspecti; proindeque nonnisi ex ontologia et theologia naturali haec est cognitio praestolauda. Iis enim in Scientiis systema philosophicum undique completur, et quidem eo cum partium consensu, et harmonia, quibus mundus ideatis, realis, et moralis politur.
expostulent regulas, quibus unaquaeque dirigatur, logica, pro harum regularum diversitate, trifariam quoque, ut diximus, dividitur. Nostri tamen instituti non est eas complecti, sed logicam communem tantum, quia cognitio dialectica et absoluta plurima requirunt, quae sola potest theosophia Suppeditare.
dividi, in generalem et in partieularem. Prior est scientia artis re- nectendi in genere, seu circa quamlibet veritatem cui aut det gendae, aut demonRtrandae, aut tradendae generalia praecepta iniungit. Posterior autein est scientia artis reflectendi in Specie ra, vel circa aliquas determinatas veritates; et multiplex esse potest, Duta, logica mathematicae, logica iurisprudentiae, logica physicae. logica ethicae, logica theologiae etc. Verum nos rorum studiorum ratio exigit, ut logicam communem generalem delibemus; agitur enim de imvenibus informandis ad recte ratiocinandum iuxta Supremum criterium veritatis a natura ipsis ingenitum. Id tantum obser Vamu S, t
gigas speciales aliud non esse nisi tot applieationes Iogicae generalis quibusdam cognitionis speciebus; sic logica mathesis est eadem logica generalis rebus mathematicis discutiendis adhibita: idem de aliis logicis dicendum.
da, ut neque Plures, neque Pauciores Sint partes, quam ipsa in suo organismo eas compleetitur. Quare quot lormae numerantur, sub quibus reflexio manitestatur, Vel agit, tot esse debent partes logicae, quae, ut praemonuimus, praeest directioni et regimini rellexionis. Porro cum reflexio primum in iudiei a prosiliat deinceps vero in ratiocinia, atque in assensus, et quidem secundum aliquod eriterium vel veritatem, atque methodum quamdam, quae ipsi lumen iant atque regula cognoscendorum; hinc logiea, quae rellexionem in hisce operationibus debet comitari, plures quoque habet partes, quarum 1 de iudieio, 2.' de ratiocinio vel syllogismo, 3. da assensu et Pereu sione , 4. de veritate et criterio eognitionis, ubi de supremo ei criterio, S.' de meinodo erit. Diqili so by Corale
269쪽
3M.' Quibus partibus sane uon constat logica nonnullorum, qui vel scientiam iudicii, vel ratiocinii, vel veritatis inquirendae et demonstrandae eam nuncupant. Hisce enim definitionibus cogutitur vel ad theticam vel ed grllogisti eam se vel ad methodologiam totam serme ea in . restringere 1 . Neque id satis: sunt qui praevia carentes ideologia in materiam eognitionis, vel in ideas videntur specialiter incumbere, forma logicae neglecta: sunt contra qui parum de materia solliciti ad formam logicam, vel verbalem cognitionis unice attendunt. Nobis autem opus erit materiae et formae cognitionis simul prospicere, Seu disserere de ideis quantum Sumcit, itemque de variis modis et operationibus reflexionis non equidem in abstracto, sed in concreto, ut quod theo retice dicemus, lactis et exemplis illucescat, atque unusquisque sciat an in suis renexionibus recte progrediatur.
i4ὶ Aristoteles, cui logica erat rem scientia syllogismi quanta praesertim ad logice maioriam. hac deceptus desinitione. Spectantia omiserit, notum est. Itam de Galluppi dicatur, cui logica est se seientia ratiocinii se . Qui vero do-ccut logicam sAse scientiam se veritatis demonstrandae. inveniendae Et tra- dendae - sine ullo adiuncto, eam ad methodologiam redueunt. Nostra autem definitio logicae se scientiae reflexionis recte in verum dirigendae - licet brevissima. omnia logicae osscia et partes, atqus essentiam ex identer complectitur. Ex ipsa enim iam eonstat logizam tam so se extendero. quam reflexio, qnas eum in varius facultates atquo actus dividatur, in omnibus semper vel praeeuntem, vel concomitantem . vel subsequentem habet logicam , quae ipsi modo dux est, modo magi Stra. modo ministra, modo vis atque impulaun modo medicina, modo arx ao praeSilium.
270쪽
et sensu animali, inde, quod iudiciis proferendis opus est, abunde haurit. Quatenus intellectivus ideam entis primum elementum intuetur, quae est primitivum et communissimum praedicatum indiciorum . Utpote autem sensitivo - corporeus, materiam a Sensibus accipit alterum elementum , quam cum idea entis nectendo, iudicium primitivum de rerum subsistentia, omnium iudiciorum primi SSimum, atque ipsius rationis sundamentum, nec non primum gradum evolutionis vel motus mentis, sibi acquirit. Haee duo, scilicet forma Obiectiva ex intellectu, et materia subiectiva et extra subiectiva ex Sensibus , Sunt etiam, ut aiunt, bina postulata vel conditiones necessariae cognitioni ab actu primo in alios deducendae, ex quibus proinde tam in iudicando, quam in ratiocinando aeque est nobis discedendum. quorum aut unum, aut alterum si demas, cognitio impeditur; nam mens etsi lumine ideae entis irradiatur, si materia, cui idea entis applicanda et determinanda soret, ipsi deesset, potentiam quidem, Velaetum primum cognitionis cuiusdam in determinatae et inconsciae habet et, minime vero in actus secundarios cognitionis, vel in cognitiones determinatas mens disnueret, iudicium nullum, neque ullum unquam promeret ratiocinium; quo mentis sopore insantuli sensibus
plis, reflexio Supervenit, iudieata seu percepta vel eum idea entis Synibesis comparatura, vel in ea, quibus eomponuntur, element distributura canalysis , ut nova iudicia tam synthetiea, quam analytica ordinis quidem excellentioris, consciat, quibus ideae Speeisseae et genericae gignuntur, atque etiam dei neeps alia atque alia elementa seri possunt iudiciorum reflexionis. Quibus in operationibus, in ideam Diuili oti by Coosl