장음표시 사용
291쪽
R.' Quod intus verbo mentis exprimitur iudicium est, dipsum foras verbo oris prodiens, propositio evadit. Idem ergo, iudicium et propositio, re Sunt, verbis autem di Serepantia. Quapropter quah de iudicio nunc nuper diximus, possunt et propositionibus facillime apta. ri, et quae Sumus de propositionibus subnexuri, etiam ad iudicia referre quodammodo licet.
s.' quantitatem, vel subiecti extensionem, 2.' qualitatem, Seu eo pulae amrmationem vel negationem . Atque hinc con Suetudo obtinuit ut propositiones euiusque speciei, simplices nimirum et compo Sitas, Secundum quantitatem et qualitatem, generatim classisse arent.
Versales, partiales et singulares. Propositione S uniUersa Ies eae nominantur , quae in Subiecto persectam, et completam entium collectionem complectuntur, adeo ut praedicatum tam eollectioni, quam eius singulis partibus commune sit: - omnes arbores VegetBut - . Partieularea autem illae nuncupantur, quarum Subiectum aliquam in determinatam collectionem entium comprehendit, uti: - quaedam animalia hinniunt - . Singulares demum vocantur quae subiectum plane individuum, et singulare exhibent: - Petrus est prudenS -: Singularibus pariter adscribuntur propositiones quarum praedicatum non singulis partibus, sed collectioni respondet: - phalanges Graecorum de Persis triumpharunt- triumphus enim non militibus Sing latim, sed eorum phalangibus refertur acceptus.
Singulares est, quod universales et singulares subiectum d terminent, ideoque fixae et determinatae vocamur; particulare S contri Subiectum non circumscribunt, atque vagae et determinatae Proptereaeensentur.
amrmantes et negantes. 'In propositionibus assirmantibus praedicatum totum citantum in Se est, non autem prout ad alia etiam porrigitur, idestisecundum totam Sunm e Omprehensionem, non vero extensionem, vini uugitur VOL. I. 19
292쪽
PROTOLOGIAR PARA OLARTA subiecto: sc - Virtus est Syeeiosa - speciositas equidem tota de subieeto Faedicatur . non autem eae tera quae speciositate etiam enitescunt puta , opus aliquod ingenii Vel artis forma etiam speciosum. E eniverso in propositionibus negantibus praedicatum removetura sublino secundum totam Suam extensionem, non vero Secundum suam eomprehensionem : V. g. - homo non est marmor - negantur de honilne omne8 marmoris SpecieS, non ea omnia, quAe marmore eoi
trientur, id est realitas, quae hominis quoque est.
DE Pno POSITIONIBUR COMPOSITIS, EARUMod ECLA ES FICATIONE
pellantur . idest uni eo Subiecto et Praedicato coaleseentes. Ast fieri potest . ut . sicuti iam de iudicio innuimus, Propositiones multa subie eia vel praedicata implieite aut explieite habeant, atque ideo compositae evadant. Quo in casu Praeter laetam clas Sineationem, quae propositionibus aeque simplicibus et compositis convenit, alia specialior classificatio secundum earum implicitas Vel explicitas compositiones
eopulativas, disiunetivas, conditionales, ectu Sales, incidentes, et d
Propositiones eopulativas Plura aut praedicata. aut subiecta pari Iculis coniuncti Vis et, se, atqud unita, praeseserunt; earum veri-ias a veritate propo Sitionum simplietum, quae ipsis continentur, de pendet . Propositiones disiunctivae constant pluribus su hiectis. vel praedicatis disiunctivis aut, vel distinctis, atque tune Verae aestimantur. si nullum inter propo Sitiones Simylices, quas involvunt, relinquitur medium effugiendi. Propositiones conditionales, Seu hypothetieae sub aliqua condiatione aliqhid amrmant, Vel negant, quarum si conditio vera est, verae et ipsae sunt; alias salsae. Conditio huiusmodi non debet esse quaestioni extranea v. g. Si fulgurat, Pr Dblema debryothen usa solvam -; etsi enim eveniet, ut e Belo sulgurante hoc noverim problema, haec conditio, quia fortuita est et extranea, in problema non innuit, ideoque licet problema sol aut, PropoSitio salsa esset. Propositiones eati sales esseetus Particulis quia, quoniam, quoae ausis relerunt. Si adeSt Vera relatio causalitatis, et verus essectus. propositio cauSalis dieitur vera, Sin aulem salsa. Disiti su by Cooste
293쪽
Propositiones incidentes aliquid explicandi causa in pri 6 sitionibus interponunt, quin Sen Sum propositionis Prineipalis mutent: λς. Ale xander. statura pusillus, sibi subiugavit Darium - quae vopositio
vera esse potest, quamquam Alexander procerus suerit. Ite i rex pius dormit -; non dormit quia piu S, quia etiam tyrannuS ' ormit. Propositiones determinatiuae subiectum vel praedicatum ,a assiciunt, ut veritas propositionis ex veritate determinationis pro nu- vir moribus integerrimus, certe Salvabitur- salus tota ex morum integritate consequitur.
eaeponibiles, quod pertinet, Ipsae dividuntur in exclusi vas, excepti. Vas, et comparati Vas. Propositiones eaeclusivaε aut unum, aut alterum tantum praedicatum subiecto concedunt hisce adverbiis solum, dum tarat, tantum etc. alia inter a excludendo. Propositiones exceptivae subiecto non totum quantum est, Sed partem aliquam praedicati de subiecto assirmant: - Petrus scientiis physicis est doctus - . Propositiones comparativae eae sunt . quae cuidam Subiecto unum potiuS quam alterum praedicatum, aut utrumque, Prae alio, Vel uti alio, adnectunt: - Petrus est pius plusquam Paulus - Vel - Petrus est aeque pius ae Paulus - vel , - Paulo urbanior eSt, non doctior - .
gruit subiecto, exprimentes, aut implicite, aut explicite eo myo Sitae pariter esse possunt, Secundum variam modi expressionem.
433.' Nulla est propositio sive vera sive salsa, quae cuni aliis propositionibus aliquam non praeseserat relationem. Tam enim verita spartiales, Seu partes veritatis, quam errores eidem veritat liut ut remotissime oppositi, quodam semper respectu in Vicem nec tmtur. Hae porro propositionum relationes reciprocae dupli eis generi S sunt, immediatae, et mediatae. Hic de immediatis dumtaxat, de ni dialis autem in argumentatione sermo instituetur . 456.' Relationes immediatae sunt 1.' aut aequi pollenti,, 2. au ι convertibilitatis, 3. aut oppositionis. Binae propositiones aequipolientes di euntur, si verbis di r sis idem significent V. g. - ex hominibus pauet salvantur - - ex . ominibus multi pereunt-: eu duae propositiones aequipollentes. Disiti od by Cooste
294쪽
Propo iones convertibiles illae voeantur, quarum subiectum in praedi eatim, et e converso in Verti pote St, quin eius sensus mutetur. Huie eoiversioni requiritur identitas inter praedicatum et subiectum, quae e ni duplex eSM POSSit, persecta ei imperfecta, hinc duplex pariter emversio, perlaeta, et imperseeta. Prior habetur in propositionibuν aequipollentibus, Vel in iudiciis analyticis, quorum subiectumri praedicatum gaudent eadem extensione, et eomprehensione 1 .
Sin autem subiectum propositionis eonvertendae diver Sae sit extensionis et comprehensionis, tunc subiectum propositionis conversae est quodammodo restringendum, ut veritas permaneat propositioni S - homo est animal - , - quoddam animal est homo - non autem - animal est homo --. Ex quo patet conversionem non formam conceptua- Iem, vel dialecticam propositionis respicere, sed sensum intrinSecum, qui, forma dialectica mutata, non mutatur. Propositiones oppositas eae sunt, quarum una negat quod altera Uirmat, atque e converso. Quoniam autem oppositio ex negatione
procedit; negatio autem trifaria est 1.' explicita vel implicita; 2.' t talis vel partialis; 3.' pura et simplex, hinc propositiones huiusmodi dividuntur 1.' in propositiones implicite vel explicite oppositas: 2.' totaliter vel partialiter opp0 Silas: 3.' pure et simpliciter opposita S, aut praeter oppoSitionem directam, aliquid ulterius negant vel amrmant. Si una pure et simpliciter negat quod altera amrmat, contradictoriae, si plus negat, contrariae nuncupantur.
REGuLAR QUIBUS DIGNOSCITUR AN PROPOsITIoΝEs SINT REALITER AN A PARENTER TANTUM SIBI IN uic Eri coNTRADICTORIAE
457.' Iegulae huiusmodi sunt; 1.' videndum in primis an propositiones em tradictoriae nuncupatae possint suscipere idem subiectum et praedi a tum, adeo ut discrimen totum in copula versetur, hincarit manu, isthinc negante. 2. ' Videndum secundo an inter propositi sines ad identitatem subiecti et praedicati reductas nullum Sit me- εὶ con ertibilitas persecta quatuor modi haberi potest: I si agitur cleonte puro . etsi sub diversa forma categorica - ens Subsistit - subsistens est - . 2.'dii adest subiectum antecedens - contingentia est in homine - homo est contiMens - . 3. si praedicatum ita est subiecto proprium, ut aliis referri nequeat - homo est subiectum rationals - Subiectum rationale est homo --.lta de alii perseetis definitionibus accipiatur. 4.' Si verbum aetivum in pas- ivum con ertitur: - Rosmi ulus Seientias iust*ura, it - , Scie sitiae a Rosminio
295쪽
dium; si enim medium reperitur, earum contradictio est parens
diloriae videntur, deesse potest l. ' ubi Subiectum est in determinium v. g. - quidam homines Sunt tu Sti - , - quidam homines non Riusti - subiecta non sunt identi ea, quia homines non iusti, ii mini in sunt, de quibus loquitur in prima propositione, sed alii; ideoque ambae propositiones sunt aeque verae, neque propterea eontradictoriae, Sed subcontrariae, idest lare, vel apparenter contrariae. 2.' Identitas subi eti in utraque propositione potest etiam deesse, tum inrmo sit de rebus relativis, quae ex una parte honae, ex altera malae fieri possunt, inti consuetudines, - haec consuetudo est hona - haec consuetudo est mala - hae non sunt propositiones contradictoriae. 3.' Demum deesse similiter potest subiecti identitas. si subiectum multiplicis sit signisseationis; ex. gr. - Virtus eSt praemio ametenda - virtus nouest praemio assicienda - . Primo casu enim virtus est habitus, velaetus moralis praemio utique assiciendus, in Secundo casu virtus est vis, vel energia ph FSi ea, quae nullum praemium meretur; proindeque propositiones non sunt contradictoriae.
litatis in praedicato provenire - hie cibus est ingratus, - h Q tibus est gratus - potest enim mihi gratus esse, alteri vero innatus ideir- eo deest vera contradictio. 46Ω.' Apparentia denique eontradietionis oriri item postrit ex indeterminatione copulae. Copula enim ut plurimum Verbo efit -exprimitur, quod tam idealibus quam realibus tompetit, ae lunSequenter non cle terminat an agatur de re possibili vel ideati, at de reali.
Caeterae copulae inde terminatae aliis verbis metaphoricis 'unciatae. potius ad subiectum vel ad praecli datum, quam ad topulam erant. - APparente ecirpsi aves obstupuerunt haee propositi Aera vel falsa eSt, prout sensu proprio vel improprio intelligitur, qu' tamen sensus indeterminatio ad praedicatum pertinet; Sic enim restit potest - aves suerunt demiratae - . I46 Ex his ergo colligitur neminem, cognoscere an bisae propositiones Sint revera contradictoriae, nisi prius vel directa vel ex mente proferentis, sensum determinatum subiecti, praedieat, et in pulae utriuSque propositionis agnoverit. Atque haec tertia rhula es pro vera Propositionum tontradietione invenienda. Diqiii od by Cooste
296쪽
462.' Quia ex principio contradictionis - idem non potest esse simul, atque item non esse -- hinc, hoc Principio utimur ad investigandum - quaenam ex duabus contradictoriis propositionibus vera sit, quae salsa - . Etenim ex his duabus propositionibus contradictoriis - homo est rationalis - homo non est rationalis - ideo prima vera, posterior falsa est, quia - idem nequit Simul esse et non GSe. Porro esse ex ideae entis, Vel principii cognitio uis obiectum mentis est ens) applicatione novimus ipSi autem uniri non posse non eSse,
atque proinde non e Sse, remo endum sore, ex principio di Scimus contradictionis. Quapropter ope pri ne pii cognitionis unam Veram ex contradictoriis statuimus, alteram sal Sam, innixi principio coutradictionis,
tem formam verbalem contradictionis - est et non eSt-m primi Sreducantur. Hepe enim propositiones contradictorie aestimantur, quae huiusmodi n0u sunt, uti hae sequentes - omne animal est Sensiti-vnm- Dulium animal est sensitivum quae contradictoriae quidemorimo meo tis appulsu videntur, cum eontrariae potius Sint; earum cui spe se unda plus negat quam prima amrmat. Re quidem Vera pro-nositio se unda - nullum animal est sensitivum - duas invol, it pro-
Dositiones- omne animal non est sensitivum -, nee nou lStam - unum animal nuue est sensitivum - . Prima est contradictoria superioris seu - onne finimal est sensitivum - secunda eontradicitur ad hae aliora - mum animal eSι Sensitivum quae eum vera sit, salsa esto iun emtradictoria - unum animal non est sensitivum -: ideoque
salsa priter propoSitio totalis negans - nullum animal est sensiti- . um Idem dicatur de Prima propositione - omne animal nou est sera silvum - quae cum salsa sit, salsam quoque propo Si iovem ne- stanti m totalem declarat, ideoque Veram priorem propositionem contra iam- omne animal est Seu Siti Vum - se prodit. 464. Aliud esse propositiones contrarias, aliud contradietur las, lare cil etiam ex eo quod contrariae possunt esse simul falsae, quod de eo nita dictoriis dici nequit: ex. gr. omnes homines sunt prohinullus bominum est probus - in hac enim ultima continetur propositio contradictoria primae - omnes homines non fiunt iusti quae ut te vera, sal Sitatis arguit primam amrmativam, quemadmodum salsa quoque est Secunda propositio negati a explicita , quae ipsi implicatur scilicet se uultus hominum est Probus - .
297쪽
iι, . Et hi tali, exemplis insertur
1.' in necessariis propositionem contradictoriam negantem propositione eontraria involutam, si falsa est, salsitatem propositio hi contrariae, qua continetur, etiam inferre; sin autem vera tu accidentalibus minime veritatem propositionis contrariae, qua involvitur, iu- ducere, ast etiam eius falsitatem. Insertur 2. si propositiones sunt compositae, neque proinde ea' rum contradictio potest illico perspici, tunc ex propositione compo Sitare uendam esse eius subalternam I , cui altera contradictoria opponitur, quae si Vera est, detegitur hoc ipso tam salsitas subalternae, quam eius propo Sitionis principalis v. g. - omnes homines sunt rationales - huius propoSitionis subalterna erit - aliqui homines sunt rationales - cuius contradictoria est aliqui homines non sunt rati nates - . Porro ex hypothesi quod haec vera esset, salsa evaderet subalterna, necnon eius propositio principalis. Secus autem reS Se habet, ubi subiectum compositae propositionis negantis idem sit ae subiectum amrmantis. sic: - omnes homines non sunt prudentes propositio contraria negans - quidam homines non sunt prudentes propositio subalterna - . Iam vero haee propositio - quidam homines sunt prudentes - non est prosecto contradictoria Suhalternae, quia fieri potest, ut quidam sint prudentes, quidam Vero non; ergo neque itidem erit contradictoria principalis, nempe - omnes homines non sunt prudentes- , cui potius haec altera eodem subiecto constanseontradicit - omnes homines sunt prudentes - . Ratio est, quia negatio propositionis principalis non omnia et singula individua, sed
unum , aut alterum tantum respicit, ideoque t8m Verum est - omnes homines non esse prudenteS - ac - aliquos eSSe Prudentes Exinde consequitur 1.' amrmationem totum subiectum compositum, negationem autem eius partem solum assicere; 2. ' contradictoriam
gativam subalternae etiam propositioni principali refragari; contradictoriam vero amrmativam principali neganti non adversari, ideoqueam has aut simul veras. in accidentalibus aut simul falsas esse in essentialibus posse. Quibus cognoscendis principio contradictionis nobis opus est, quo propositiones contradietcriae illico perspieiuntur vix ad simplicem sormam verbalem eo utra dictionis reduetae
alias suti se propositioneS continent, iuvat animadvertere, eontradictoriam propositionis specilleae lare etiam contradictoriam propositionis generitae, quia propoSitio Speei sica est generi eae subalterna. Hinc posita veritate huius propositionis Specineae - egetalia non sunt ex-llὶ Propositio subalterna ea dicitur, quae alteram infreditur. Di ili co by Corale
298쪽
PROTOLOGIAE PARS QUARTA tensa - vera simul et ista generica - eorpora non sunt extensa -
atque vicissim data prioris salsitate, consequitur et salsitas posterioris.
PRINCIPIUM IDENTITATIA IN MEDi ΠΗ VERITATIs PROPOSITIONI CONTRADICTORIAE INVENIENDAE cAusA ARSUMIT GR467. Principio contradictionis dueti, ex falsitate propositionis Subalternae possumus quidem in serre direete salsitatem eius propositionis principalis, licet non e converso ex veritate subalternae confesti In Veritatem principalis, cui inveniendae promptius videtur principium identitatis. Nam propositio principalis plus, quam eius Subalternaeontinet: quare propter prine ipium identitatis 1.' ex veritate Subalternae nequit deduci veritas principalis, etsi ex veritate principalis induci POSSit veritas subalternae. 2.' Ex salsitate principalis non licet
concludere ad salsitatem subalternae, licet tamen e con erso. Hinc ut veritas alicuius propositionis pateat, in subalternam alicuius Propositionis verae convertatur: quod duplici modo, immediate et mediate, obtinetur; immediate, si statim vertitur in subalternam Propositionis evidenter Ferae: mediate, si vertitur in subalternam Subalternae propositionis verae, donec eius eum quadam propositione Vera pateat identitas, seu donee in propositione vera eam includi conSpitiatur. Tunc Ob identitatis principium veritas principalis in ipsam etiam dimuit, atque ut vera etiam statuitur. 468.' Propositio principalis . cui altera propositio in quaeSu D ne re serenda eSt, potest esse vera in se, vel uti vera ab adversario Suyposita. In hoc Secundo casu habetur argumentatio ad hominem, quae suadendo adversario, atque fini disputationis obtinendo quidem valet, Sed veritatem intrinsecam priueipalis hoc ipso non evincit. Sin autem yrinei pium ceu po Stulatum ab adversario admissum, et ex quo nobi SeSt Prosiciscendum, salsum deprehenditur, tunc series argumentationis eo usque producitur, donec in principium eo utradictionis impingat, quo evidenter demonstratur adversarium sibi contradicere, atque in absurdum prolabi. Haec argumentatio dicitur ah absurdo, qua hominibus obstinatis praesertim, et rudibus convinciendis est validis
εὶ Ex principio erroneo . logica . seu legitima potest esse e sequentiarum deductio, quia consequentias huiusmodi sunt tot partiales erroris prin- ei palis evolutiones, nondum tamen verae. Hinc aliud est illatio logica vel recta. aliud illatio vera, quae necessario principii veritatem a ponit.
299쪽
469. Conclusio - Ηisee de ideis, de iudiciis tam perceptionis quam re nexis, necnon de Propo Sitionibus, quibus omnibus homo ceu mediis veritatem sibi immediate exhibere potest, iam hactenus delibatis, tempus est, ut ad argumentationem, qua veritates immediate haud nobis praesentes, menti veluti appropinquamus, gradum laciamus, eoque magis, quod in perlustrandis variis idearum ordinibus iisque simul conserendis, uti verum decet philosophum, argumentationem ceu medium unicum natura nobis concessum, ut intuitionis mentalis imbecillitati prospieiamus, Semper adhibere cogamur. Di ili co by Corale
300쪽
occurrunt probe ad invicem Separanda, utpote eorum distincta postulat natura: haec autem sunt s.' deductio simplex, 2. argumentatio, 3. demonstratio; quas imbelleS Philosophiae cultores saepe miscuerunt. Aut enim propositio quaedam ab altera immediate ac simpliciter eruitur, aut auxilio alleuius medii deducitur, aut nedum immediate aut mediate deducitur, Sed vera etiam probatur. Primo casu, deductio simpIeae, Secundo, deductio mediata, vel argumentatio, tertio, demonstratis habetur. Quoniam autem argumentatio ideo propositionum unam deducit ex altera, ut effulgeat veritas, patet deductionem mediatam esse finem proximum argumentationis, in sorma praesertim logica ratiocinii situm, demonstrationem autem finem ultimum, atque in veritatem ratiocinii potissimum directum. Insuper argumentatio potest esse vel obiectiva, vel conceptu alis seu dialectica, vel verbalis, prout aliquam propositionem ad identitatem obieetivam, vel conceptualem seu dialeeticam, vel verbalem alterius propositionis reducit ad eius veritatem ostendendam.
nempe deductio simplex vel logica, seu forma syllogistica, et deductio demonstrativa, seu veritas deduetionis, hinc hanc, quam de argumentatione tractationem sumus daturi, in duas partes dispescimus: prior de s)rma, et quidem statim discutietur; posterior de veritato argumentilionis erit, quae in methodum demonstrativam transfertur.
DE FORNA LOGICAE ARGUMENTATIONIS
se ilicet eonstans tribus propositionibus adeo mutuo conuexis, ut ex Diuitigod by Cooste