장음표시 사용
311쪽
g. f. Enthimem a. 49t.' Enthimema est m syllogismus obtruncatus, vel cryptieus, cui videlicet aut una, aut alia ex praemissis, utpote per se evidens et sa-cilis subintellectu, hrevitatis gratia omittitur m. Saepe unica propo Sitione videtur enthimem a contineri, quae ideo enthimematica nuncupatur , uti - religiosus evadisti, ne amplius mundo commiscearis - .sillogismus perlaetus enthimati subsequenti coniunctus dicitur polysyllogismus. g. 2. Epieherema. 495. ' Epie herema α est syllogismus, cuius praemissae probatione roborantur, Sive quod ea indigeant, sive ex abundantia, et maioris claritatis causa oratio concinne disposita, ac numerosa, quoddam epicherema est, iuxta eloquentiae praecepta exornatum atque essu Sum. g. 3. SOrit63. 496.' Soriles dicitur m series propositionum adeo inter Se connexarum , ut Praedicatum primae Succedat in subiectum secundae, et ita porro, donec Subiectum primae adstipulatur praedicato ultimae, quae est soritis conclusio m . Haec argumentatio adhibetur, Si unus tantum terminus medius non sumit identitati inter subieetum et praedicatum conclusionis statim cognoscendae; ideoque plures termini eliguuntur, quorum unu S identificatur altero, atque primum identiscatur ultimo. Reetum tamen eSi hoc argumentandi genus, utpote innixum hoc prin-eipio - quod praedicato tribuitur, tribuendum pariter est subiecto eiusdem - . Hinc V. g. Si Verum est avaris cupiditatem competere. eupiditati insatiabilitatem, insatiabilitati privationem, privationi inielicitatem, verum cou Sequenter erit - avaros esse infelices - quia infelicitas, praedicata alternando, ostenditur virtualiter inelusa in eupiditate, quae si avaris congruit, congruunt itidem ipsis quae insunt cupiditati, itemque infelicitas.
312쪽
ideas puras, aut realitates cognitas continent, quae, uti patet, Varias inter se relationes, et nesus ideales, vel reales habent; quibus proinde cognoscendis variae praeSto sunt viae Secundum earum naturamidealem vel realem. Hinc tot argumentationis modi intrinseci oriuntur, Seu Secundum materiam sIllogismi, qui principio - aequalitatis duorum terminorum cum tertio - vel principio - totius syllogistici regu utur, eum eo quidem discrimine, quod tot species totius syllogi-gistici occurrunt, quot sunt argumentationis. g. s. saditio - , Incluetio - emplificatio.
gillatim enumeratas unica propositione complectitur ra. Ioannes fuit, Apostolus; Ioannes fuit Evangelista: ergo Ioannes fuit Apostoluget Evangelista. Quod si habeatur vocabulum aequivalens Summae partium, tunc ultima propositio potest hoc vocabulo simul confici. Aliud tamen est, ac syllogismus, utpote medio termino destituta. Nihilominus solida est, et hoe principio dialectico eius totum sIllogisticum Subauditum comprehenditur - partes simul sumptae Bdaequant totum, Vel, e con erso - .
Additioni similis est induetio, se qua ex multis rebus singularibus OhServatis, atque quasdam qualitates, aut operationes fixas Semper serentibus, concluditur ad 8peciem, vel ad legem generalem rebus yeryen Si S communem . Quae quidem conclusio inductiva, licet maximi uSus, Eique scientiarum naturalium sundamentum, necessitatem absolutam non inducit. Induetioni quodammodo adscribi videtur eaeempIifieatio, seu argumentandi genus, quo facio aliquo peculiari priueipium aliquod universat , quod interdum necessarium esse potest, tu mentem re ocamur m :ex. gr. si quaeras quaenam ex duabus gemmi S, quas cernis, pluris sit aestimanda, tibi respondetur - pretiosior - cur ' - quia meliora sunt in serioribus anteponenda - . En veritas universaliS gemmarum occasione recordata, non autem primo iuventa, uti in inductione accidit .
313쪽
LOGIcAE PARS SECUNDA CAPUT TERTIUM
positioni aliquid detrahitur Cum autem propositiones aut ideis, aut assirmationibus possibilibus, aut affirmationibus realibus vel assensi-hus, aut dubiis constent, hinc Variae eonsequuntur Subtractionis species, subtractio se ilicet id earum, affirmatiouum possibilium, assen-Suum, et dubiorum. 1. Subtractio id earum si, cum ideae cuidam quidquam subducitur , atque reSiduum tantum exprimitur. Sic ex idea mille florenorum, quibus villa aeStimatur, deductis decem noreianis pecuniae vectigalis, remanent nongenti ae nonaginta norent, quanti sei licet villa habetur. Item: - idea entis menti erepta exurgit idea nihili - . Item : - Si, omnibus domus loci S perlustratis, Petrus v. g. nondum invenitur, insertur domi non esse -:- si ab ente quodam aliquae partes removeantur, remanent caeterae; Si omnes, nihil - .
argumentatio, quae ex duobus membris propositionis disiunctivae duas insert conclusiones utrinque adversario contrarias m. Ast adversario duabus hisce conclusionibus verStringendo requiritur 1.' ut enumeratio propositionis disiuncti ae sit Perseeta, Sicque ipsi nullum pateatessugium ; 2.' ut propositio diSiuneti Va certa Sit, atque adversario probabilitatem contradicendi auferaιοῦ Meus dilemma lacile poterit intorqueri : v. g. si quis vellet hoc dilemmate probare, reges odio habendos fore: - reges aut i myiOS Duniunt, aut ipsis indulgent: si primum , impii eos odio habent; Si Meundum, Probi; ergo reges semper odio habentur- . Quod dilemma Sic retorqueri posset, probando reges amore semper prosequi: - aut enim ipSi impiis blandiuntur, aut popnas decernunt: si primum, ab impiis amantur; si secundum, a
lio, quae possibilis, vel amrmatu possibilis censebatur, impossibilis aut absurda detegitur, idcirco nihil Signisseat: V. g. - datur numerus infinitus . Latente enim adhuc repugnantia numeri infiniti, prima fronte hape propositio ceu possibilis admittitur, respuitur autem, hac repugnantia detecta. Eius principium eSt-Si una propositionis pars alteram repellit, propositio est tantum opinnii Va, Vel apparens, idest sine amrmatione possibili, seu amrmari nequit, etiamsi mens serio vellet - .
rationis sumetentis, ab aliqua propo Sitione iam gratis recepta, assensus cohibetur, atque vel salsa, vel dubia declaratur . cuius argumentationis principium dialeetieum eiu Smodi e St, - numquam sine ratione susscienti assentiatur - . Diqiligod by Gorale
314쪽
503.ς 4. . Subtractio dubii hahetur . si dubium ab aliqua proposilioue remo e tur, et uti vera accipitur. Principium autem dialecti cum huiusce subtractionis est: - propositio dubia, dubitatione de-Pul Sa, vera evadit - . . o. Proportis.
Mi.' Proportio est zz genus intrinsecum argumentandi, quo, cognita ratione quantitativa duorum terminorum, dedueitur relatio item quantitativa tertii cuiusdam termini noti ad quartum terminum ignotum m. - V. g. 2: G:: 3: T seri 9- . Ex hac argumentatione duplex exoritur quantitatis illatio, argumentativa et diminutiva, seu a minori ad maius. et a maiori ad minus. Exemplum primae: - si Virtus decet Christianum . a sortiori Presbyterum - . Exemplum secundae: - si in Presbriero non est honesta recreatio improbanda, multo minus in lai
Triplici autem modo conficitur proportio; 1. ' si praedicatum cuidam Subiecto respectu suae maioris, vel minoris magnitudinis competit. tum aucta, vel diminuta subiecti magnitudine. mutatur etiam magnitudo praedicati. Hac proportione vim respectivam triplicis vectis physici cognoscunt. 2.' Si subiecta quaedam alicuius generi S, aut Speciei dato praedicato pro data eorum amplitudiue gaudent, eognita ut primum ratione quantitativa inter subiectum et praedicatum, insertur etiam ratio quantilativa praedicati cum altero subiecto cognito: ex. gr. equus tantae sortitudinis currum A pondere B vehit, equus alter. qui dimidio minoris sortitudinis potiatur equi prioris, dimidium solummodo eurri Λ ponderis B vehere potest. a.' Si aliquid, puta quantitas aetionis adhuc incomperta, inquiritur de aliquo subiecto, cuius maior quantitas iam praenoscitur , Saltem cone ludi potest ipsum caeteras minores quantitates actionis serre: ex. gr. - Si Petrus integram eamque prolixam lectionem memoriter discit, potest etiam quasdam preces bre Viores memoriae mandare -: qui pondus sustulit mille librarum, cur non centum 2 si I.' Iam ero principium dialecticum progressionis a minori ad maius, vel asce udentis est, - Subiectum et praedicatum sunt ini J Specimen proportionis habetur in hae celeberrima Ioannis Keplori pro.
positione . quao legem fundamentalem. et quasi clavem continet totius nostri Arstematis caelestis: - quadrata temporum pori Odieorum planetarum . Sunt cu- bis dis lautiarum a Sole Proportionalia - . ej Proportio aut certa, aut probabilis esse potest, prout certe aut pro- habiliter tantum cognoscitur ratio quantitativa trium terminorum, eorumque relationes reciprocae.
315쪽
ratione direeta - idest aucto, vel imminuto subiecto. augetur, vel imminuitur praelicatum . Principium 4 alecticum progressionis a maiori ad minus, vel descendentis, est - iubiectum et praedicatum sunt in ratione inversa - idest dum subiectum augetur minuitur praedi ea- tum , et vicissim. 506.' Operationibus arithmeticis, multiplicationis, et divisionis sero semper immiscetur proportio. Cum enim ex. gr. tabernarius quaerit praetium totale 20 librarum casei, quem nuper pretii libralis 11 obmlorum emerat, atque invenit eSSe tercentorum obuiorum, videtur numerum 20 duxisse per 15: ast ipse potius proportione in mente u Sus est hae pene sormula - si unam casei libram tanti pependi, quanti ergo librae 20-' En Vera proportio. Eodem pacto si ipse inquirit quanti minutatim caseus aestimetur, quem in globo emit, haud pro secis divisione sed proportione magis utitur huic problemati solvendo, Scilie et- omnes casei libras tanti aequisivi; quanti ergo libram unam
quanti drachmam Miscentur ergo quam saepissime modo una, modo altera, modo ambae simul hae duae operationes arithmeticae cum proportione . cui coniuratiae ad logicam, inde autem solutae ad arithm lieam perlinent. g. 4. Integratio - Analogia. 307.' Integrationem se eam appellamus argumentationis intrinsecae Syeeiem, qua ex notis ad ignota assurgimus, ut conceptum impers Lium rerum lana cognitarum, ignotorum inventione, qui hus cognita uniologice reseruntur, perficiamus m . Qua certe argumentandi specie ex visibilibus ad invisibilia provehimur, ex factorum notione ad Lorum e BUSa S, ex sensationum imagiuibus, quae in animos nostro S irrumpunt, ad corpora externa attingenda veluti prosilimus 1 . eadem semper clueti ratione , scilicet - cognitione alicuius rei conditionalis quae cotiditionem vel causa in suae exi Stentiae expostulat - .
508.' Sicut philosophi in conceptibus integratidis, item artifices in
0peribus instaurandis, ad integrationem confugiunt, uti videre eStylerumque inter artifices, qui defosso aliquo antiquo simulacro, pedeSaul manus, aut aliquam partem fractam, tanta partium adiunctarum persectione, regularitate, et aptitudine ipsum ad propriam sor main restituituι, ut sortuito postmoduin parte amissa ruderibu S reperta, ii is inc pereeptio intellectiva corporum quaedam est integrationis species
naturalis et immodiata, idcirco uondum vera argumentatio, quae est eSSentialiter mediata. Pobest tamen laetum porceptionis intellectival in formain arau-n aulationis a renexione converti.
316쪽
Simillima, atque eiusdem prorsus sormae visa suerit. Quae quidem similitudo ex eo deducta est. qeod artifex essentiam integram et persectam simulacri statim divinatus suerit, tui perficiendae partes contractas iterum appinxit iuxta nativum ordinem completum Grumdem . Item se gessit Cuvier, geologus celeberrimus, qui ex quibusdam Sparsis animalium ossibus prerificatis, integram corporum Structuram collegit. Item astronomus Leverter, qui ex irregularibus Urani Oscillationibus intulit existentiam et situm planetae ignoti Optycifi instrumentis postea comperti, qui Neptunus dictus e St. Integrationi ergo recte exercendae requiritur cognitio ordinis intrinseci entium, quorum idea vel realitas est studio aut arte perficienda. Quo Dirca Si ordo intrinsecus rei sat non fuerit perspectus, aut Solum acciden laliter, integratio haud ad rei veritatem insallibiliter conducit. Sed ad proba Lilitatem eiusdem dumtaxat: fieri enim Pote St, ut pars adhuc incomperta ordini intrinseco rei absolvendo nou Sit nee eSSaria, ideoque neque potest nece Asario inferri: v. g. si vi So Per sene Stram usque ad pedes homine, inferrem subter senestram pedeS habere, illatio non foret necessaria, neque propterea insallibiliter vera, quippe quod nil repugnat, quin saepe accidit, ut homo Pedibu S eareat, quia pedes non Sunt par essentialis naturae humanae. Contra Si hominem ratiocinantem audiam, sine haesitatione, et quidem necesSario inferre licebit, eum animo pollere invisibili, quia animus de essentia hominis est.
iuxta conceptus perficiendi naturam . Si enim agitur de entibus sinitis generatim, duo principia habentur, nempe causalitati S, et Substantiae: si autem de entibus linitis in specie, loco principii sunt eorum essentiae genericae, vel specificae hac formula expreSSae - unumquodqueens sua debet integra essentia constitui: hinc admissa eius existentia, tota consequenter est eius essentia item admittenda - . Sin autem Sermo e Si de integratione, quae versatur in relatione interens inlinitum et sinitum tria ipsi sunt principia dialectica, 1. principium cau-Εae; 2. principium rationis Sullicientis; 3. principium dependentiaeentis siniti ab inlinito, quod dici etiam solet principium religionis.
tatio ex propositione generali per inductionem comparata, factum aliquod inducens m. Sic ex eo quod inductione constat, legem esse naturae constantem, ut singulis diebuS mane diluceat, concludimu per analogiam, eras quoque idem suturum esSe. Analogiae maximus
usus est in physicis iuxta ac in historicis et civilibus. In rebus phr- sicis analogia est unum ex ph Isicae principiis, in historicis est regula artis criticae, in civilibus norma prudentiae. Nullibi autem ex se ceriati ludinem rei illatae parit, quia propositio universalis, cui insistit, est inductiva, idest ex e0ntingentium regularitate solum collecta.
317쪽
a 51 f.' Cireu Itis solidus, vel regressio dicitur m argumentatio, qua mens cognitione virtuali et implicita totius, vel principii universalis. d 'un tutio naturaliter innixa, ad cognitionem actualem et explicitam rei cuiusdam specialis progreditur, ex qua cognitione actuali veluti su hsiliens ad cognitionem plus minusque actualem, et explicitam totius, ves principii univerSalis, unde caepit, quodam serme circulo in girum acta, regreditur Hanc regressionem praecipit ipsa mentis tonditio, quae eum nihil peculiare explicite cognoscere valeat, quin prius virtualiter totum aliquod universaliter noverit uti saepe inculeat s. Thomas; nimirum mentem ab universalibus ad siugularia transire) eius ductu ad peculiaria cognoscenda quasi descendit 1 . Hoc pacto mens ideam entis, ceu medium et sormam rebus percipiendis, quin id animadvertat, adhibens, statim ae ope reflexionis abstrahentis. eam singulis ideis latentem deprehendit, sibi haud amplius ipsam aut ut sormam aut ut medium cognitionis, sed qua obiectum exhibet, ves, ut ait S. Thomas, rationem enli S. id est eius naturam, leges, usum et miram secunditatem apprehendit: procedit ergoa notitia Virtuali et implicita ideae entis ceu sormae et medii cognitionis ad ipsam ideam entis uti obiectum cognitionis inspectum; non est ergo eadem cognitio, neque propterea de eodem in idem Secundum eumdem respectum, uti in circulo vitioso contingit. Item, menSς0rpora primo percipiens, virtualiter tantum in primis noxii ea coni ingentia eSM; deinceps rellexione accedente. explicitam acquirit ideam eorum contingentiae, qua virtualiter notio relativa infiniti involvitur, eoque, eum explicita et actualis evaserit, regressio eum Pletur. Immensum Systema Bosmini hoc circulo volvitur. Ex idea entis utpote medii cognitionis proficiscens scientias ideologicas, psychologicas et morales ab eiusmodi medio cognitionis stuentes perlustrat: deinde ideam entis veluti obiectum perpendens, invenit ens persectum triplicisorma essentialiter constitui, quibus formis abstrat te expensis, ont logia, concrete autem sumptis theologia naturalis nanciscitur, atque ita Seibile humanum a fine usque ad finem totum pertingitur, itemque unitati cuidam potentissimae, atque univerSali SSimae coadunatur, ut centro circumscribitur circuli periphaeria 2 .
lj Id ipsum in ideogonia saepe recurrit. cum sere ubique dictum suorit eo. guitionem Ex quadam applicatione universalis ad singularia oriri. i2ὶ lam in praef. protolog. vidimus - scibile humanum in Orbem veluti oris eumquaqua ferri -; quod quidem veteres nonnulli videatur praesentire cunanimae tribuunt figuram Sphaerieam.
318쪽
PROTOLOGIAE PARA OUARTA 512. Haec argumentatio tota sule itur synthesismo naturae, quo plura simul intrinseca relatione adeo complectuntur, ut ipsa mens prius eorum totum, vel complexum Sed consu se, cognoscit, postea partes seorsim et quidem explicite, deinde ad lotum explicite cognoscendum redit. Hinc lege huiusmodi synthesismi naturae obStricti, nequimus V. g. de ente reali loqui, quin ens ideale uti medium et sormam cognitionis subintelligamus. neque de ente ideali tamquam obiecto, quin eius realitas et moralitas subiectiva Supponatur. Idem dicendum de argumentatione ab ellectu ad causam, et a causa ad enseclum . Prima argumentatio vocatur ab Aristotele - demonstratio quod - , posterior - demonstratio quid - .
argumentationis species, quae magis aut minus sormae syllogisticae similes numerantur, etsi tales de tacto non sunt, atque perinde salsitati vel errori magis, quam veritati insinuandae Solent a sophistis adhiberi 1 . Hae propterea Species adulterinae, Vel captiosae argumentationis ad eavillandum usae, Sophismata sueru ut passim nuncupata, quorum salsitas modo ex desectu verae formae AFllogisticae; modo ex desectu veritatis in materia eiusdem; modo ex disputationis scopo originem ducit. Atque hinc triplex Sophismatum genuS, quod seor Sim nobis persequendum, en ueleandumque praescribitur.
OPII 8MATA, QUAE IN ARGUMENTATIONIS MATERIA PECcANT
positionibus reperitur : propositioneS autem subiecto et praedicato invicem copulatis constant; ergo Veritas materiae syllogisticae est ipsa eademque propositionum veritas, quae ex relatione reciproca subiecti ad praedicatum dependet. Hinc vera lunc censetur Propositio, Si relatio istiusmodi item vera aestimatur, Secus autem salsa. Porro mens quoad relationem praedicati ad subiectum discernendam potest tribus de Dausis hallucinari , 1.' vel quod subiectum Sat accurate ipsa non Sophistes appellabantur ii, qui ostentationis et quaestus cauSa Phil OSO-ymitantur: maxima fuit et gravitatis et ingenii gloria - Cic. in Luculi. Quamqxidem οβ tentationem ut adsequerentur , nonnumquam confundebant laS nefas- qu i inde Sophistica despectui haberi caepit. - vid. Plat. proth. - opb.
319쪽
LOGICAE PAR A sEc ΝDA CAPLT ou ARTuti 317 cognoscit; 2.' vel quod praedicatum ipsius item quantum opus laret non attiugit; 3.' vel quod apparentem aut partialem nexum inter praedicatum et subiectum interpolat. Quapropter tria iam inde exsiliunt sophismatum genera habito ad materiam syllogismi respectu I.' Sophismata ex contusa subiecti notione; 2.' sophismata ex consu Sa notione Praedicati; 3.' sophismata ex nexu erroneo, vel ex suppo Sititia convenientia totali praedicati cum subieeto, de quibus mox Singil
subiecto veluti funditus aliquod legitur absurdum non sat, neque e tem ylo Der Spectum; ex. gr. - plantae numero ini initae ideam generi- eam Plantae exhauriunt . Absurdum subiecto huiusce propositionis implicitum . si vides, certe delitescit, nempe numerus inlinitus, qui ex absurdis est. Ideoque haec propositio, itemque aliae permultae mathematicae, quae perinde suppositione - uumeri infiniti - sundantur, idem necessum est absurdum redoleant, nihilque veri in seipsis ita cludant, Si vocabula, quibus sane haud sane nexum, at elementa tantum propositionum huiusmodi Seorsim proserre consuescimus, ade
Eiusdem generis aestimantur propositiones quaedam , mendaces nuncupatae, quae tria tempora in unum congerentes, praeteritum nempe, Praeseus et suturum. rem adeo congeste exprimunt, ut ipsa eadeinque una esse ae non esse videatur. QuibuScumque ergo ex
hisce propositionibus syllogismus componitur, sophisma est absurdi impliciti.
. . . . . . .... . . ...... s. H. impingit' ''' ' ' ''
euius existendi modum, ordinem et dignitatem directe et positive non intuetur , quae sunt creaturarum transfert, eique applicat, iuxta atque si Deus a nostra natura disiunctissimus, sit nobis in existendo persimilis. In hanc autem conssctionem pertrahimur, quia idea negativa et vacua, quam tuimus naturaliter de divinitate uacti, minime con-ituti , nitimur eam, operante, et suggerente imaginatione qualitatibus Diuitig Corale
320쪽
ereatis eonfercire seu positivam et plenam reddere. systemata Seliel. ling. Hegel . Gioberti, aliorumque panthei Starum speciei euiuslibet, si penitus introspiciantur, tot sunt commenta sophismati infiniti non percepti superstrueta. Ex hoc sophismate initia subinde traxerunt anthropomorphismus, Yoomorphismus, idololatria, atheismus et fatalismus. Tres enim primi errores inde conflati fuerunt, quod homines rudes nimis et essraeni imaginatione potiuS quam ratione eompulsi, sensibilia vel quae ad homines, vel quae ad res mundanas, animatas vel inanimatas pertinent simul. id eam Dei implendi causa. coacer FantPS, Deum corporeum . ae interdum monstruosum sibi plasmarunt, formis scilicet hominis . aut belluarum , aut etiam entium materialium resertum Atheismus praeterea exhinc itidem deductus est, quia homines cum Deum nullis posse creaturis sinitis consor mari rectius perspexissent. de idea negativa et vacua divinitatis tamquam de chimaera suspitari caeperunt, atque eo deducti suerunt dementiae ad impietatis, ut nullum Deum esse decernentes, atheismum invexerint. Fatalismus denique ex sophismate in siniti non percepti item pullulavit, quippe cum homines. ob desectum ideae positivae Numinis supremi, lateat eius modus et ordo res humanas et eo Smicas in finem praeordinandi, in hanc desperatam sententiam coneeSSere - nobis nihil eurae esse amplius vitae negotia, quia gratuite plane ac ineluctabiliter aut ad penam, aul ad gloriam, Sic Deo iubente, praeordinamur - .
terminatum propositionis cuiusdam pro determinato a teipitur; indeque, Successi e intexitur argumentatio. Huic sophismatum generi reseruntur ea, quae nonnumquam pertractantur ei rea divisionem indefinitam spatii puri, et illimitati: quam quidam determinare cupientes, alii sinitam Statuunt, ideoque spatium purum constare partibus extensis; alii contra inlinitam, atque proinde spatium punctis tantum simplicibus eo inponi asseverant. Ast utrinque erratur, quia spatium purum Simplicissimum suapte natura est, atque partium ex per S ian dequaque, ut ut imaginatio adnitatur, licet perperam, alias atque alias ipsi portiones postea indefluite dividendas, inserere.
Significationis in determinatae . determitiantur, ut ex. gr. aecidit iis rebus, quae succesSi VO partium augmento, aut Subtractione exurgunt
et diruuntur, uti aeervus lapidum, cui formando lapides sunt qui- Diqiligod by Gorale