Opuscula

101쪽

D DE DIFFERENTIA

net, quam in cuiusque rei notione insunt, generalium est Per singularia exceptio Tendit enim animus ad summum quoddam atque absolutissimum pulcritudinis exemplar, in idque intuens speciem quamdam deformare conatur, quae id, quod nulla specie satis exprimi potest, quasi e longinquo monstret, mentemque ropius spectandi aviadam fugiendo allicia Sensit hoc, de quo nunc disputamus, rosae orationis et Ρο eos discrimen Aristoteles, qui in artis poeticae cap. IX. quum quaereret, oeia quid ab historico distaret, historicum singularia, Oetam generalia tractare docui Ita is loquitur 1 μἐν χἀ ποίη- σι μαλλον τὰ καθολου, γ ν ἱστορία τὰ καθ' ἔκαστον λέγει. εστι δἐ καθολου μεν, τω ποίω τὼ ποι αττα συμβαίνει λεγειν ii πράττειν κατα το εἰκος το ἀνάγ-

καιοπι ου στοχά ται ποίησις νοματα ἐπιτιθεμενη τἀει καθ' ἔκαστον, τί Ἀλκιβιάδνὶς πραξεν, et τι πα- θεν. Quae hic τι καθ' ἔκαστον dicit, ea sunt, quae

singularia vocamus. Est enim historici, ut prosa oratione utentis ossicium, de certare sic exponere, ut generalibus usus notitiis cognitionem comparet lectoribus. Poeta Vero, qui generalia curat, quae τα καθολου dicit Aristoteles, non id agit, ut rem cognoscant auditores, sed ut cogno 12scenda re maiorem quamdam, multoque latius atentem imaginem animo concipiant. Vt, si quis historicus ea narraret, de quibus in Iliade expositum est, Achillem acciperemus Pelei et . Thetidis filium fuisse, virum in Graeco exercitu fortissimum. Longe diversus Homeri Achilles est. Nihil curamus, utrum ille sit Achilles e Peleo et Thetide, an alius ex aliis natus nihil utruin hos, qui tum ad Troiam militabant, virtute superaverit, an alios nihil utrum ea, quae fecisse eum poeta refert, secerit, an alia: sed simulacrum eum habemus atque effigiem viri nobilitate

generis, animi et corporis virtutibus, factorum magnitudine et cIaritate excellentioris, quam alii sunt. Ita Herodotus, cuius historia quasi viain ab epica narratione ad eam, quae Vere est historia, munivit, quum non solum cognitionem rerum gestarum, sed etiam vim ad animi sensum spectaverit, interdum ultra rosae rationis te

102쪽

Pn OsAE ET POETICAE ORATIONIS. Da nos egreditur. V in ipso operis initio: Προατου-ικαρνησσῆος ἱστορίης ἀποδεξις ἐδε ώς μήτε τὰ γενομεν ἐξ ἀνθρώπων τῶ χρον ἐξίτηλα γένηται, μήτε εργα μεγάλα τε καὶ θωυμαστά, τὰ μεν γλ λησι, τἀ δε βαDβάoοισι ἀποδεχθέντα, ἀκλεῶ γένηται.

Et cap. V. τον δε οἶδα αυτος πρωτον παρξαντα ἀδίκωνεργων ἐς τους Ελληνας, τουτον σημηνας, Dοβησομαι ἐς το προσι του λογου, μοίως σμικρά καὶ μεγαλα ἄστεα

ἀνθοώπων ἐπεξιώπι τα γαρ τοπάλαι μεγαλα ῆν, τα πολ- λ αυτέων σμικρα γέγονε τἀ δἐ ἐπ ἐμελῆ μεγάλα, προτερον ῆν σμικρα τῆ ἀνθρωπ'ι ν όν ἐπιστάμενος

ευδαιμονίηὶ Ουμμα ἐν τωυτ η μένουσαν, ἐπιμνήσομαι ἀμφοτέρων ὀμοίως. Sed redeo, unde digressus sum. Singularia per generalia intelligere est cognoscere, generalia singularibus indicata persequi est cogitando ludere. Itaque prosae rationis propria cognitio est, oeseos animi lusus. exus notionum, quae sunt in Prosa oratione, . definitur legibus iis, quae ad cognitionem rerum pertinent, unde obiectivae a philosophis vocantur iisque legibus constituitur veritas. exus idearum, quae sunt in poesi, leges habet, quae ad animi sensum spectant, quas leges subiectivas dicunt philosophi per has vero pulcritudo Rficitur . Itaque quae in descriptionibus, in narrationibus, in demonstrationibus falsa sunt et veritati repugnantia, d monstrari argumentisque resessi possunt quae vero ad pul-1acritudinem minus polita, vel etiam inepta sint, indicare licet, si alii idem sentiant, probari autem, si quis dissentiat, non potest. Asseram exempli caussa π gramma nasiacae simile ei, quod supra commemo

ratum est.

NM; τα δε ιένω πολέμου δίχα, καλον ἄνακτος οτέρνον μιν νωτ η πολλάκι ρυσαμέναι καίπερ τηλεβολους λυς, καὶ χερμάδι αἰναμυρία, καὶ δολιχῶς δεξαμένα κάμακας. ουδέ ποτε Κλείτοιο λιπεῖν περιμάκεα δε φαμὶ κατἀ βλοσυρον φλοιπον Ἐνυαλίου. Neminem puto fore, cui Placeat καλον στέρνον Viro bella-

103쪽

M DE DIFFERENTIA iori tributum, raesertim quum idem περιμάκεα παπνhabuisse dicatur. Tamen quis neget, Pulcrum pectus posse etiam tale intelIigi, quale vel maxime virum vale tem et robustum deceat Nihilominus quis non persuasissimum sibi habeat, illud καλον non esse a manu nasiacae profectum Hic, nisi fallor, καμνον Scripserat. Ab iis quae hactenus disputata sunt, ostremo at eam deducimur cogitationum in rosa oratione et oesidisserentiam, quae in vi posita est, quam utrumque genus ad animum habet. Apertum est enim, cognitionis finem

atque effectum persuasionem esse, lusu autem oblectati nem gigni. Vnde Persuasio propria est rosae orationis cuius artem qui scientiam accoinmodate ad persuadendum dicendi esse censent, definiunt rectissime Poeseos autem est oblectatio, atque ars poetica continetur facultate a Posite ad sensum pulcritudinis dicendi. Haec quidem etsi satis per se clara sunt atque Perspicua Paucis tamen ex ponendum videtur de Persuasione Persuasum esse est credere convenire aliquam rem eum nostra eius rei e ceptione. Est autem haec triplex convenientia, pro tribus illis viribus, quibus universa animi natura continetur: intelligendi facultatem dico, et sensum, et voluntatem.

Ac res ad intelligendi tacultatem ita reseruntur, ut appareat, quales Per se sint ad sensum ita, ut intelligatur, quo effectu ad iucunditatem sint ad voluntatem denique ita, ut mutua enicientiae ratio inter res externas atque an mum intercedens Perspiciatur. Itaque omnis orationis, 1 quae ad persuadendum spectat, triplex officium, triplex forma est. Etenim aut in simplici rerum externarumlositione versatur, ut historicorum, philosophorum, eorum, qui aries ac disciplinas tradunt aut in animi affectionibus et motibus excitandis expromitur, ut in Iaudationibus, omnique illo genere dicendi, quod επιδεικτικον Graeci vocant aut ad agendum denique et, gotia hominum, studiis et cupiditatibus vel commovendisve nectendis, resertur, ut in iudiciali orationum genere, linoque in admonitionibus atque adhortationibus. Acade intelligitur, primum genus ex his, quod ad solam

104쪽

PROSAE ET POETICAE RATIONIS. 5

rei, qualis per se est, cognitionem speciat, maxime omnium simplex ac planum esse. Secundum genus, quia vim declarare debet, quam aliqua res ad animi sensum habeat, concitatione quadam indiget. Pellendus enim et

commovendus est animus, ut rem non tamquain ab se alienam consideret, sed aliquod momentum habere ad iucunditatem intelligat. Id igitur sic efficiendum est oratori, ut sive apertius sive tectius ea in mentem auditoribus revocet, quae simul et cum re, de qua dicit, coniuncta esse, et ab auditoribus eo studio, quod pro caussa sua Commovere vult, accipi videat. In qua re illud emcacissimum est adiumeuium, quod homines, ut alios animo affectos vident, ita ipsi iisdem motibus tangi perturbarique solent. In illo denique orationis genere, quod tertio Ioco numerarimus, quum non solum sensu aliquo assiciendi sint aniami, sed studia etiam excitanda, cupiditatesque incende dae, etiam maior vis, motusque vehementior requiritur, quam in secundo genere. Neque enim satis est oratori, demonstrando incere, ut eligere, quid faciant, audit res possint, sed deducere debet mentes eorum, unde velit, et, quo velit, compellere, atque omnino ita constrictas tenere, ut contraria consilia ne posse quidem sequi videantur. Itaque in hoc quidem genere maxima vis oratoris virtusque elucescit.

Sed posteaquam de cogitationibus explicavimus, ad

sermonem adgrediemur, cuius quas fecimus duas paries, dictionem atque elocutionem, ex iis primo de dictione e 15 ponemus. Ac dictionem eum Vocamus vocabulorum usum, quem notitiae et cogitationes, quae vocabulis indicantur, exigunti unc pro fine prosae orationis et poeseos qua tuo modis considerare oportebit. Etenim et ipsa Voc

bula, quae utriusque generis propria sunt, spectari co venit et qualitates vocabulorum, id est significationes, et nexum, qui Positus est in constructione, et eam denique

105쪽

DE DIFFERENTIA

totius orationis consormationem, quae animi varias assectiones prodit. Ac primum quod ad ipsa vocabula attinet, neminem fugit, alia prosae orationis, alia Pomeos propria esse voeabula. Orum ea, quae adiso in pertinent, ob hanc

ipsam caussam, quod tu communi sermone non sunt usii in admonent lectorem vel auditorem, non solum rem de qua sermo est, sed alia etiam, quae cum ea re coniuncta sint atque cognata, cogitari debere. Est autem duprex horum ratio vocabulorum. Alia enim tota sunt poeticae or

sonis ut λυκάβας, quo verbo non modo annuum spatium, sed quidquid in tali temporis tractu raeterea cogitari potest, indicatur, veluti longa duratio, indefessus dierum

decursus, mensura immensae aeternitatis. Ad idem genus infinita etiam compositorum multitudo pertinet. Alia formam tantummodo aliam in poesi, quam in prosa oratione, accipiunt, quae forma nunc aliquid ad vim significationis confert, nunc significationem quidem non mutat, sed tamen, quoniam ad solam o in adhibetur, animum ad ea, quae in omni Oratione ad pulcritudinis sensum apta sint, iubet advertere. Eiriori genere Armae sun antiquiores et rariores, quibus vel Vetustas vel insolentia o

vitatem aliquam ac dignitatem addit. Olli responde re Alba lavat. Et apud Graecos poetas dialecti mutatio, ut 'Aθανα in tragicorum trimetris, atque omnino Doricae linguae in tragoedia et comoedia usus. Est enim ipso sono grandior haec comuni. Ad alterum genus pertinent illae formae, quae poeticis flexionibus continentur, ut δεξιτερος, ἐλάσασκε ), quorum infinita multitudo in epico Graecorum

sermone invenitur. 'ino verbum ita tantum commemorari potuit, si communis

quae Vocatur Graecorum dialectus spectaretur. Neque enim natura aua istae verborum in ασκον et σκον terminationes a Prosa oration abhorrent, sed formae sunt frequentativae Ioni-hus usitatae. Hi COC

106쪽

PROSAE ET POETICAE RATIONIS. I Secundo loco de significatione verborum dicendum 16

est. Huius duae sunt formae, una simplex, altera translata, quam Vocant tropicam. Utraque et introsa ora tione et in poesi usurpatur, sed simplicem tamen illam, quia ad cognitionem rerum accommodatissima est, Praecipue ad prosam orationem pertinere, tropicam autem in poesi quasi domicilium habere suum in promptu est. Aede illa quidem forma, quam simplicem dicimus, nihil est

quod hic disputetur. Quae ubi in poesi usurpatur, Verba non suapte quadam i, sed ob sententiam quae in iis inest poetica sunt. Tropo vero diligentius considerare operae pretium est. Ac tropos ita dicimus, ut quemcumque in telligamus verborum usum, qui a simplici et naturali significatione recedit. Nam qui tropos eo a figuris differre putant, quod tropi singulorum verborum, Igurae coniunctorum sint, non plane verum videntur consequuti. Etenim nullum est verbum, quod utrum tropicam an non troΡicam significationem habeat, aliter ossis quam com-Ρaratione coniunctorum vocabulorum intelligere. Sunt autem troporum genera quattuor.

Primum genus ad numeri significationem spectat, eiusque tres formae sunt pluralis numerus singularem si nificans, αυτο ξυλον , εκπωμα, φλαυρουDγου τινος τεχνηπιωτ' ἀνειος:singularis pluralem indicans, Phrygium ut nemus citato cupide pede tetigit: pluralis singularem, simulque singularis Pluralem denotam,

καὶ Σκυθης ὁμιλος, ολγας

εοχατον πορον ψιφὶ Μαιωτιν ἔχουσι λίμναν. Secundum genus troporum gradus notationem habet. Huius quoque tres formae sunt prima, imminui significationis pondere maiorem gradum indicans, quod est in dominutivis iis, quae vocantur ποκooιστὶκά; Secunda forma minorem gradum aucta significatione notans: maximus Atlas; HERM OP. I. G

107쪽

ri Tertia talis est, ut verbum limitatam duabus contrariis significationibus vim accipiat. Quod quidem non otest aliter fieri, nisi sic, ut altera significatio in alterius locum succedat. Vt quod de Vettio monumentum Patris exarante dixit Caesar Augustus, hoc est vere monumentum patris colere. Nam colere ita dixit, ut, quum arationem vellet intelligi, honorem nominaret, quum autem honorem intelligeret, significaret arationem. Tertium genus troporum spectat ad nexum, qui est inter res ipsas, in quibus significandis versantur tropi. M-que huius quoque generis tres formas numeramus. Prima est, qua nota rei pro re ipsa, vel res ipsa pro nota rei ponitur. Ac nota quidem pro re ipsa, ut Acmtrum Pro imperio, Pelides pro Achille Aeschrius de Persis et

Graecis: ποτερον τοξο ρυμα το νικων,

Secunda forma est, qua caussa pro effectu nominatur, ut uva Pr Vino, vel effectus pro caussa, ut palma pro victoria Tertia denique sorma est, qua totum Pro Parte, vel pars pro toto ponitur, ut quum populus pro rege eius, vel dux pro exercitu, equi, ut apud Homerum, Pro curru cum equis nominantur. Quartum denique genus troporum continet translatione a vi, quam res ad animum habent, factas. Atque apertum est, propriam huius generis esse similitudinem. Similia enim sunt, quae eamdem vim ad animi cogitationem vel sensum habent. Est autem hoc quoque genus trium formarum. Prima ad similitudinem eam spectat,

quam cogitatione comprehendimus. Exemplum asseram ex Aeschyli Agamemnone v I 387. ita legendum πως γαρ τις ἐχθροις ἐχθρα πορσυνων, φίλοις δοκουσιν εἶναι, πημονῆς αρκυστατων

108쪽

PROSAE ET POETICAE ORATIONI S. ssSecunda forma rerum ipsarum nullam habet comparationem, sed similitudinem indicat assectionum animi, quae 18 e diversis rebus nasci solent.

'Αρτέμιδος χιονοτοοφον ο/ιμαμιθωρών. Tertia denique sorma similitudinem indicat affectionis anum propter opinionem aliquam necessariae. Eiusmodi sunt illi tropi, qui in blanditiis et conviciis inveniuntur. Qui

Primus, quem amaret, mel suum Vel corculum, quem contemneret vel odisset, stipitem vel belluam vocavit, similitudinem vel ab animi sensu, vel ab rerum istarum n tura petiit. Sed posteaquam ista verba usu certam signia scationem adepta sunt, vis, quae est in huiusmodi coimparatione, non tam ex similitudine, quam ex opinione hominum iudicatur, et minus, quid sit simile, quaeritur, quam quid existimetur simile esse. Sed redeundum est ad illud, unde egressa est haec de vopis disputatio Tropos poeticae rationis Proprios esse dicebamus. Est enim haec troporum natura, ut, quum aliud pro alio nominetur, animo quasi campus alia quis aperiatur, in quem aliarum rerum varietate allectus libere possit excurrere. Id ipsum vero Ροeseos nicium esse supra ostendimus, ut cogitatione aliarum rerum, quam quae argumentum carminis constituunt, mentem oblectet. Quod contra rosa oratio, quae unice ad cognitionem comparata est, evitare magis tropos, ut qui animum alio avocent, debere videtur. Quare si haec quoque tropis utitur, alia horum, quam quos poesis habet, ratio sit necesse est. Ac sane, ut prosa oratio a poesi, ita etiam tropi prosae rationis a poeticis disserunt. Prosae orationis est cognitionem rerum asserre itaque tropi, quibus utitur, tale sunt, ut res, a qualetita est translatio, ad cognitionem rei, ad quam adhibetur, resere debeat. In poesi Vero, quae animum liber cogitationum Ius oblectare studet, haec est troporum is, ut res, quae tropice per aliam rem significatur, per eam rem, unde ducta est trans latio, ad animi sensum variis cogitationibus excitandum adhibeatur. Exemplo haec declarabimus. iiicero virtutem

109쪽

100D DIFFERENTIA

hominis alicuius et prosae orationis scriptor ei poeta dicere 19 Potest, sed uterque suo quodam modo dicit. Nam in prosa oratione tropus unice cognitioni inservit quare si qua Praeclara res lucere dicitur, tantum ex hac lucis significatione ad rem istam transfertur, quantum ad eius cognitionem pus est. Est autem hoc id, in quo cernitur similitudo. Lumen conspicuum est, conspicua est egregia res. Itaque lucere est conspicuum esse. In oesi vero quia tropus ad animi lusum resertur, non solum illud speciatur, quod lux cum illa re commune habet, sed ad ea quoque animum attendimus, quae propria sunt Iucis, fulgorem, magnificentiam rigorem, iucunditatem, tum etiam ad opposita, tenebras, obscuritatem, anguorem. Vt alio utar, palmam aliquis ferre in prosa oratione sic dicitur, ut illud tantum respiciatur, quod is cum eo quivere Palmam fert commune habet. Id est autem vicisse.

Sed poeta quum loquitur de iis, quos palma nobilis

terrarum dominos evehit ad deos,

non victoriam, sed Vere Palmam, non victorem quemcumque, sed palma donatum dicit quo fit, ut, quum vellet

tamen quemcumque sacrorumcludorum victorem intelligi,

animus lectoris latius vagari cogitatione, eaque omnia complecti possit, quae ilia palmae mentio quasi e longi quo demonstret. Ex his intelligitur, qui fiat, ut idem

tropus longe minorem in prosa oratione, quam in Ροesi, vim habeat. Atque omnino troporum rosae rationis non alia est virtus, quam ut significationem rei per trο-Ρum indicatae Ieviter augeant. Quare ii maxime proba tur, qui usu ita sunt triti, ut vis eorum neminem latere Ρossit. Alinus laudantur novi atque audaciores, quia in

his animus magis ad tropum, quam ad id, quod per trο-Ρum significatur, attendere solet. Quare id inprimis ante oculos habere in prosa ratione convenit, ut tropi, sicubi iis utimur, cognitionein rei adiuvent. Quod qui negligunt, rosae rationi oesin admiscent, ut Longinus in his μετoου δε πατ=in vosio καὶ θεός. Progredimur ad tertiam earum rerum, quibus Prosa

110쪽

PROSAE ET OETICA ORATIONIS. dictio a poetica dissere Est ea in nexu verborum, quem

constructionem Vocamus, osita. Ac quoniam in aliis linguis alia eis constructionis ratio, non potest rosae et is poeticae constructionis disserentia ita explicari, ut singulae forma praeceptis illustrentur. Sed hoc tamen apertum est, rosae orationis constructionem copia vocabulorum, usu collocatione, membrorum denique comparatione talem esse debere, quae quam maxime ad claram idonea sit Persectamque rerum intelligentiam. Poetica vero eOnstructio, quae, ut ipsa poesis, ad animi oblectationem accommodata esse debet, liberior est, Iuxuriosior, aud cior, illamque diligentiam, quam rerum accurata cognitio exigit, etiam vitare et studiosius effugere solet, tum novitate orationis, tum quadam etiam perturbatione. Rem

exemplis quibusdam illustrabo. In scoliorum collectioniabus leguntur hi versiculi: συνετῶν στιν ἀνδρων, πρὶν γενεσθαι ταχυςχερῆ, προνοῆσαι πως μὴ γενηται ' ἀνδρείων ω, γενομεν εὐθέσθαι. Pene incredibile est tam invenustos fuisse tot eruditos viros, ut haec carminis Ioc numerarent, in quibus nec emba, nec numeri, neque constructio quidquam habent, quodve minima cognatione poesi contingat. Constructionem quidem patet plane ad prosae orationis morem consormatam esse, membris aequabili proportione, et quidem accuratissime, disiunctis atque inter sese oppositis. Similes versus olim legebantur in Aeschuli Septem ad Thebas, v. 886.οι, ἐπὶ φιλία, αλλ' ἐπὶ poν ' διηρἰλὶτε,

omissi nunc nostro monitu a Schilinio. Cum his comparet aliquis velim haec Pindari:

ἄριστον μὲν δωρ, ui

χρυσος αἰθομενον πυρατε διαπρεπε νυκτὶ μεγάνορος ἔξοχα πλουτου