Opuscula

91쪽

tem complecterentur, tum salsis alienisque admixtis, Drum in modum depravarentur. Horum omnium ars in lorica luculentissimum exemplum exstitit. Quae quum primum apud Graecos, Ierarumque artium et ductrinarum repertores, exorta esset, initio in exercitatione quadam copiose mateque dicendi constitit mox vero hominum eloquentiae laude florentium opera disciplinae quaedam ratio et praeceptorum subtilitas accessit. Sed quum unive

sa dicendi vis et facultas potissimum in caussis iudicialibus, 2 in negotiis publicis, in sollemnibus laudationibus versaretur, fieri non potuit, quin his in rebus solis disciplina se

contineret, caetera autem dicendi genera non solum neglia geret, verum etiam excludere videretur. Historiarum

expositio, hilosophiae explicatio, familiarium sermonum elegans imitatio disciplinam habebant nullam. Nam qui in his rebus elaborabant, aut a declamationum exercitatione aliquem usum dicendi afferebant, aut in eorum exempla, qui antea in his generibus excelluissent, intu hantur, aut suopte denique ingenio sensuque adiuti, quid verum et apium esset, intelii ban Itaque quum Aristoteles, eximii vir ingenii, ad explicandam illustrandamqueariis rhetoricae doctrinam accederet, hic quoque, priores sequutus magistros, neglectis reliquis dicendi generibus, orationum scribendarum artem et scientiam persequi satis habuit. Quamquam hic non ita viam ab illis patefactam tenuit, ut non et nova et subtiliter excogitata afferret. Naturam enim atque ossicium rhetoricae, quod illi fere innectendis commovendisque hominum animis versari statu hant, alio transferendum esse censuiu am quum in toricam, quam e dialectica oriri putabat, facultatem esse existimaret perspiciendi quid in quaque re probabile esset, primariam eius vim in probando demonstrandoque positam esse contendit. Alii deinde alias rhetoricae definitiones attulerunt, ut facile possit aestimari, qualem esse πο tuerit disciplinam artis de cuius natura non constaret.

Quin ipse Quinctilianus, in quo praeclarum fuit atque

eximia eruditione politum ingenium, in eo Ioco, in quo plurimas aliorum de sine rhetoricae sententias commemo-

92쪽

PROSAE ET POETICAE ORATIONIS. Saxat et refellit, optimam ex his, quae Isocratem habet a Ctorem, amplexus rhetoricam bene dicendi artem esse existimat. Sed neque haec desinitio , neque illa Cleanthis et Chrysippi, rhetoricam recte dicendi artem esse censentium, quae Quinctiliano eamdem habere vim atque illa Isocratis, nobis autem etiam propius Verum accedere via detur, satis idonea est. Etenim, ut dicam quod sentio, omnes istae artis rhetoricae definitiones duplici maxime vitio laborant Quippe ex una parte iusto latius patent, ex altera parte angustiores re definienda sunt. Acriatius patent primum eo, quod dialecticae aliquam partem a amiscent arti rhetoricae, ut Aristotelica, reprehensa a Quinctiliano II. I5, 13 et a grammatico quodam in B tilioth. CoisI.4. 593. Neque enim hoc est artis eius of cium quae dicendi praeceptis continetur, ut, quid cogi tandum sit et quoinodo, ostendat, sed ut cogitata recte eloqui doceat. Deinde eo quoque Iatius quam debet e tenditur rhetoricae descriptio, quod a poesi non satis diastingui solet. Nam definitiones, cuiusmodi illae sunt Isocratis et Chrysippi, quidni etiam in artem poeticam qu drent, quae et bene et recte dicendi ars, non minus quam rhetorica est Nec meliores hoc in genere sunt illa d sinitiones, quae copiose ornateque dicendi scientiam esse tradunt in quibus hoc quoque vitiosum est, quod ne ad

eam quidem, quae universe Vocatur eloquentia, accommodata sunt. Saepe enim ea est maxima Oratoris virtus, omnique copia et ornatu excellentior, breviter scire et simpliciter loqui. Contra, quod etiam angustiores, ac debebant, esse istas definitiones diximus, id spectat ad vim et usum artis, quem doctores Omnes in orationibus quae proprie dicuntur expromi putant. a quis tandem finis sit, quo hae orationes ab aliis dicendi scribendique generibus ita disserant, ut dictionem requirant plane singularem et ab aliis sermonum scriptionumque formis alienam Iianis

sium est, quidquid hic discriminis reperiri possit, id non

in dictione atque locvtione, quae tamen propria est rhetoricae, sed in materia dicendi argumentoque Versari

Quare illi denique pene ridiculi sunt, qui eloquentiae s

93쪽

S DE DIFFERENTIA

cultatem positam putant in rebus intelligentiae communi accommodatis. Nam quae tandem est illa communis i telligentia, aut quousque pertinet quosnam quasi term nos habet, intra quos debeat consistere aut quid est, quod ab hac intelligentia communi segregandum sit atque excludendum, quandoquidem gradibus quidem illa quibusdam distinguitur, sed circumscriptionem non habet aliam, quam quae rerum omnium in cogitationem et sermonem cadentium circumscriptio est Θ am et rusticorum quaedam est communis intelligentia, et mediocriter cultorum, et eruditorum, et philosophorum denique. Sed operae pretium est quaerere, quae tantarum de artis rhetoricae natura dissensionum caussa fuerit atque origo. Eam vero non in ipso dicendi 1scio, quod sive bene sive recte sive apposite ad persuadendum dicendo continetur, simplex est neque ambiguum, sed in materia dicendi argumentoque positam existimaverim. Hoc enim quum artis doctores negligi non osse viderent, quia, qui recte dicere vellet, etiam rem, de qua diceret, Utetractare deberet, quaerendum putarunt, quae materia esset arti rhetoricae subiecta. Atque quum alii, usum maxime atque exempla respicientes, eam artem in caussis civilibus versari censuissent, alii, qui latius patere eloquentiae vim animadverterent, quoniam infinitam esse materiae copiam videbant, aut potissima tantum atque usu tritissima argumenta disciplinae quadam ratione consequuti sunt, aut definitionem materiae talem posuerunt, quae reprehensi ne ambiguitate sua videretur effugere. Ita factum est,

id quod pene est incredibile, ut etiam qui nullo in argumento non usum aliquem artis rhetoricae esse putarent, non haberent tamen, quo pacto omnem illam materiae argumentorumque Vim una quadam certaque notione comprehenderent. Cui vitio si volumus occurrere, altius repetenda erit artis rhetoricae definitio. Atque quum omnis orationis duae sint formae, una, quae Poesis dicitur, altera, quae rosae orationis nomen habet, artem rhetoricam prosae orationis condendae scie sam esse iudicamus. suae desinitio minus verendum est

94쪽

PROSAE ET POETICAE ORATIONIS. Sane falsa, quam ne non satis clara esse videatur. ain de eo quidem neminem a nobis dissensurum putamus, nurulum esse dicendi genus, si a poesi discesseris, quin artis rhetoricae praeceptis indigeat, quandoquidem non solum eos, qui Proprio notnine oratores vocantur, sed historicos, Philosophos, epistolarum scriptores, omnino quoscumque Prosa oratione utentes, arte quadam dicendi, diversa illa quidem in diversis generibus, sed simili tamen et ex uno quodam lante derivata, opus habere videmus. Illud vero, in quo summa huius disputationis versatur, dissere tiam dico prosae et poeticae orationis, obscurius est et maioribus obnoxium dubitationibus. me quo si satis e lispicue explicari poterit, non dubitamus lare, quin et illa, quam posuimus rhetoricae definitio plane intelligi queat,

et ipsa haec dicendi ars aptiorem quamdam et certiorem disciplinam sibi vindicatura sit. Sed non sum nescius, tam late patere hanc quaestionem de rosae orationis et Poeseos disserentia , tantisque impeditam esse dissicultat bus, ut, si quis penitus exhaurire hunc locum voluerit, ei vix magnum volumen sumcere videatur. in mihi quidem quum academicarum scriptionum brevitas optionem fecisset, utrum singulas argumenti istius partes singulis datis opportunitatibus pertractare copiosius, an brevem unia versae disputationis adumbrationem uno vel duobus co iunctis libellis comprehendere vellem consultius visum est, et ad perspicuitatem rei, praesertim antea non satis diligenter expositae, accommodati . totius argumentiquamdam quasi delineationem exhibere. Hanc vero disputationem ita instituendam putamus, ut Engelii, Sulaeri, aliorumque sententiis, qui ante nos in eodem argumento elaborarunt, praetermissis, nova quadam ratione rem ab iis, quae rima eius elementa sunt, repetamus. Quod

hoc minus vitio nobis speramus datum iri, quod quum illi, utpote rei natura non plane exspecta, vix ad popularem 'aptum satis apte disseruisse videantur, haud facile quemquam ore existimamus, qui aut reselli illos postulet, aut ipse in illorum sententiis acquiescere velit.

95쪽

M DE DIFFERENTIA

Ac quae duae sunt Oinnis orationis partes, cogitationes et sermo, harum de utraque dicendum erit singulatim. Sed quoniam utraque harum partium ex his dilobus constat, materia formaque, quarum materiam dicimus, qua cogitationes et sermo id ipsum sunt, quod sunt, formam

autem Vocamus rationem, qua ro diversis finibus diversam vim induunt apertum est, de forma cogitationum sermonisque, non de materia, nobis exponendum esse. Quam enim materiam cogitationum et sermonis nominamus, ea quia communis est omnis rationis, non habet,

quod ad poesin et prosam orationem inter se distinguendas adhiberi possit. Atque huius generis duae sunt doctrinae, una, quae cogitationum arte continetur, quam dias lecticam vocant, altera, quae sermonis usum explicat, cui nomen grammaticae est. Quod si quae sunt, certe quod ad cogitationes attinet, diversitates materiae, e quibus ad constituenda orationis genera aliquid momenti accedat, hae quoque, quoniam eaedem sunt in rosa oratione atque in poesi, merito hic quidem a nobis raetermittentur. Ac de his dixi in commentatione de tragica et epica poesi, quam Aristotelis libro de arte poetica addidi, cap. XIII XVI. Erit autem haec de sorma orationis, de qua sola dicendum nobis est, tripartita disputatio. Quae enim duae

sunt orationis partes, cogitationes a sermo, harum altera,

sermonem dico, quia media est inter cogitationem loquentis et sensum audientis, duplici modo considerari debebit. Nam quod dixi, mediam esse inter loquentis cogitationem et audientis sensum, id huiusmodi est. Vocabula, e quiabus constat sermo, signa sunt, ad eum finem invenia, ut notitias animi et cogitationes declarent. Itaque primo loco in iis spectandum est, qua ratione quidque exprimant, quaeque vis eorum sit et significatio. Idque dictionem

vocamus. Sed quoniam Vocabulorum natura Voce Continetur, quae ro sonorum diversis conformationibus diaverso modo animum anici ac movet, ea quoque, quan

Vocis repria sunt, considerari oportebit. Id vero dicimus elocutionem. Itaque his tribus actis artibus,

96쪽

PR6SAE ET POETICAE ORATIONIS. ST

primo de cogitationum consormatione, deinde de dictionis sorma, Postremo de elocutionis ratione aperiemus. Dis ogitationibus. Ac quoniam a cogitationibus, quae primarium in omni oratione Iocum tenent, initium fieri par est, in his quae prima est et maxima poeseos ac prosae orationis dis- ferentia, e censetur, quod notitias, in quibus exponendissem versatur, in prosa oratione ad aliquam rem extra nos positam, in poesi ad nosmet ipsos nostrumque sensum reserimus. Est autem referre notitias ad res extra nos Positas, cognoscere ad nosmet ipsos sentire. Itaque qui Prosa oratione utuntur, cognosci aliquid ab auditoribus suis volunt; qui poesi, ad voluptatem orationem comΡonunt. Ac quemadmodum poesis, quae nihil ad animi sensum vo-τIuptatemque asserret, non essetioesis sic ne rosa quidem ea dici Posset oratio, quae nulli rei cognoscendae ii servire Inioesi quidem res aperta est obscurior paullo

in prosa oratione. am haec quoque, non secus ac o sis, movere animum ac perturbare conatur. At tantum

est, hac in re ut aliquid mutuetur a poesi, ut magis, quantum ab ea disserat, videatur ostendere. Nam quod paullo ante dicebamus, in prosa oratione notitias ad res extra nos positas referri, id vel maxime ibi licet cognoscere, ubi oratores aliquem animi motum, ut indignationem, miserationem, metum, in animis auditorum excitare student. Neque enim orator, ut poeta, iis rebus, quae in quaque cogitatione experies sunt clarae cognitionis, sed iis, quae cognosci demonstrarique Possunt, animos commovet. Docet ille, argumentisque ostendit, utile aliquid vel noxium admirabile vel contemnendum, exoptandum vel fugiendum esse quae argumenta quia in vi rerum externarum ad animos hominum Osita sunt, petit ea ab sensu

cuiusque, eumque ut commoveat, nunc eorum facit mentionem, quae grata vel ingrata auditoribus esse debent, nunc se ipsum ita commotum iis ostendit, ut non possint non ad eiusdem perturbationis societatem abripi. Quare,

97쪽

ut brevi complectar, ubi orator animos ommovere studet, hoc ei curandum est, ut studia auditorum ab iis rebus, in quibus ea versantur, ad eas res, de quibus orationem habet, transferat id vero est facere, ut aliquis intelligat, cum iis rebus, quas magni faciat, quas expetat, quas metuat, quas oderit, alias esse coniunctas, quae eiusdem curae ac sollicitudinis communionem requirant. Duobus haec illustrare volo, sed iis sat luculentis exemplis.

Spartace, quem enim te potivi inpellem cuius propter nefa ri scelera tolerabilis fuisse videtur Catilina.

πιο μεν δῆ ταυτα λέγω, ταυτα γρατω καὶ ιομαε καὶ νυν τι ἐπανοο θωθῆναι ἄν τὰ ποάγματα, τουτων γιγνομένων. ει δέ τις εχει τουτων τι βελτιον, λεγέτω καὶ συμβουλευε τω ὁ τι δ' τι is δοξειε, τουτ', ὀ πάντες θεοί, υνενέγκοι. Haec quamvis magna cum vi atque animi commotione dicta sint, nihil tamen habent, quod poetae potius, quam oratoris videri debeat. Omnia Senim, quae in his verbis animum pellunt miserturbant, ex ipsa rei cognitione nascuntur, quae quia magnam Partem cognitio est eius, quod sperandum metuendumque sit, eo paratur, quod spem illam metumque in ipso oratore

Pressum et quasi praesentem ante oculos collocatum videmus. Confidens eorum veritate, quae antea dixerat,

ταυτα λέγω, ταυτα γοά o, inquit. Necessitatem Obs quendi, celeritatemque, qua ad eam rem opus sit, magnitudinem periculi, sollicitudinem denique, ne consilia sua cunctando irrita reddantur, ostendit iis, quae sequuntur: καὶ οιομαι καὶ νυν τι ἐπανορθωθῆναι, τα πράγματα, τουτων γιγνομενων et magis etiam additis his: ita τις εχει τουτων τι βέλτιον, λεγέτω καὶ συμβουλευέτω. P stremo metuens, ne alia placeat sententia, non solum his verbis, τι δ' υμ ιν δοξειε, τουτ συνενέγκοι Veheme ter se dubitare de felici alius consilii successu, sed his interpositis, is πάντες θεοι, re Plane desperata me tem et cogitationem ab imminentibus malis avertere se

monstrat.

Sed porro quaerendum est, si in prosa oratione notiatiae ad res extra nos positas, in poesi ad nosmet ipsos re-

98쪽

PROSAE ET POETICAE ORATIONI S. sferamur, quomodo hoc, et quibus mentis viribus, et per quas comprehensiones fiat. Facile enim intelligitur, tam diversa ossicia non solum diversis animi viribus peragi debere, sed genus quoque comprehensionum aliud esse, quo res externas, aliud, quo animi nostri statum percipiamus. Atque illud quidem in promptu est, perceΡtiones mentis ad res externas per intellectum, et quae huius propriae sunt notiones, referri. Quare cognoscendi negotium totum in notionibus inter se comparandis positum est. Quod si verum est illud, quod supra humus, pro 'sae orationis naturam censeri cognitione comparanda, non poterit illa non intellectum notionesque sibi Proprias vi dicare. Sed hoc quidem tam clarum est, ut dubitationem omnem excludat. Dissicilior de poesi disputatio est. Poesis enim quum non ad rerum cognitionem, sed ad aniam statum spectet, neque ad intellectum referri otest, neque in notionum tractatione et comparatione Versabitur, quia in his nihil, quod ad animi sensum pertineat, reperitur. Nihilo tamen minus Oesin et easdem res tractare via demus, quas rosa oratione exponere licet, et notitiis uti iisdem, quibus in prosa quoque oratione locus est. Quare sillud quaerere oportebit, qui fiat, ut rerum notitiae ac Perceptiones non ad res externas, sed ad animi sensum referri possint. Ea vero praeclara est ac divina phantasiae is, quae easdem animi perceptiones, quas intellectus per notiones ad res externas refert, per suas quasdam ideas ita enim appellare liceat ad excitandum animi sensum idoneas reddit. Sunt autem hae, quas ideas Phantasiae Vocamus, notationes quaedam eorum, quae in quaque repraeter notionem eius insunt quae si tam multa, tam magna, tam Varia sunt, ut certa notio, quibus ea complectamur, inveniri nequeat, excitant hac materiae copia et V rietate animum, ut in iis comparandis iudicandisquo Vires suas experiatur. Quae virium animi exercitatio quia certis notionibus destituta est, nihil nisi sensum aliquem virium illarum procreare potest. Haec quoque exemplis illustrare Placeti nasalca epigramina est hoc:

99쪽

δωρον Ἀπολλωνι χρυσοκομο δέμΠαι,

Eo epigrammate quae continentur, si quis prosa oratione complecti voluerit, habebit certis notionibus descriptam clipei istius cognitionein Alexandri cuiusdam suisse sciet, consecratum esse Apollini, versatum fuisse in raeliis, numquam victum. Eadem tradit poeta, sed si sic, ut nunc relata sunt, oesis nulla laret. Hic ergo, ut Pi ceat ista clipei descriptio, iis utitur notitii. in quibus plurima sint, quae lector amplius persequi cogitatione possit. Primo formam clipei propius ob oculos adducit his e bis, τυ et μφαλον, quo maiori alacritate deinde retia qua, quae commemorat, Percipi possint atque animo comprehendi. Tum γηραλέαν vocat, in quo verbo et cruoris, quo conspersus fuit clipeus, et sanctitatis quae-10dam e vetustate oriundae significatio est. Deinde virtutem, quae possessoris uerat, clipeo tribuit, idque sic, ut ab luce, quae ipsa est cum lurimis iucunditatis et magnificentiae cogitationibus coniuncta, ducat similitudinem. Denique ossessorem describens, aucis verbis, sed magnam excellentium imaginum varietatem continenti bus, virum lectori ostendit armorum splendore et corporis maiestate coitispicuum. Addam huic exemplo descriptiο-nem Iascivientis equi ex Homero, quae bis in Iliade occurrit, semel, nisi salior, Osita ab antiquo poeta: ώς δ οτε τις στατος ιππος, ἀκοστήσας εα φατνη,

δεσμον ἀπορρήξας θείει πεδίοιο κροαίνων,είω θως λουεσθαι ἐυρρειος ποταμοῖο , κυδιoco φου δε καρη ἔχει, ἀριφὶ δε χαιται

ρυιφαέγουναφέρει μετα τ' si λεα καὶ νομον ιππων. Nolo singula in his persequi illud tantum notari velim, mentionem caudae, quam equus vinculis ruptis ferociens

100쪽

PROSAE ET POETICAE ORATIONIS. I sublatam gestare solet, a poeta, diligentissimo alias naturae Observatore omissam esse in qua re curiosior est

Plato in Phaedro cap. I. p. 254. D. Sed quid sit, quod in illa descriptione poesis sibi vindicet, optime poterit intelligi, si quis equi illius imaginem pictura expressam cum imagine equi tolutim, ita ut equis docuit, incedentis

comparares olet Equus enim, qualem Homerus describit, erecto apite, fluctuante iuba, luxuriante pedum glomeratione alacritatem, ferociam, terrorem spirat alter

iste, etiam si eximia sit pulcritudine, nihil nisi docet, quid

sit gradus tolutilis. Tertio loco de nexu cogitationum dicemus, cuius non Ροtest non alia ratio in prosa oratione atque in poesi esse. Quum enim Prosae orationis proprium sit, perce Ptiones reserre ad res externas, idque notionum auxilio, quas format et constituit intellectus apertum est omnem naturam cognitionis, quae hoc modo oritur, eo contineri, quod singularia Per generalia comΡrehendimus atque in- lolligimus. Notiones enim comprehensiones sunt eorum, quae ΡIurium rerum communia sunt. Itaque per notiones II

aliquid cognoscere, id est intelligere esse aliquid in earum

rerum numero, in quas noti aliqua quadret. Contraria Ροeseos rati es Haec quia perceptiones non ad res e ternas, sed ad sensum nostrum, nec Per notiones, sed per ideas refert, a singularibus ad generalia adscendit, eaque singularium exemplorum auxilio ante mentem atque oculos adducere conatur. Ideae enim, quae Ροeseos omninoque pulcrarum artium Propriae sunt, quum comprehensiones sint eorum, quae praeter notionem rei in quaque per ceptione insunt, non possunt comprehendi . notionibus atque exprimi, sed indicari tantum debent, atque exem Plis demonstrari, quo animus multitudinem illam variet temque perceptionum amplius Persequi, comparare, coniungere queat. In quo negotio ob id ipsum, quod certis notionibus destituitur, iudicat varietatem illam pro ratione, qua ad ipsam iudicandi facultatem apta sit atque

accommodata. Eam vero iudicandi rationem sensum pulcritudinis vocamus: qui propterea, quod ad Phua perin