Opuscula

111쪽

Nullum hic membrum alteri simile omnia nova, non X- spectata, libero verborum decursu luxuriantia. Talis constructionum varietas quo longius ab omni regularum necessitate remota est, eo minus e conditione rerum, quae se mone exponuntur, Petita esse, ad eamque referri videbitur. Nam quo quaeque adstrictior regulis quibusdam oratio est, vel maiore aequabilitate constructionum composita, hoc accuratius, quasi definitione quadam vel partitione facta, conditionem rerum exhaurire velle existimatur. Quare intelligentiae magis quam oblectationi inservit, prosamque orationem, non Poesin decet. Praeterea vero quaedam constructiqnes plane sunt propria poeseos, qui bus in oratione prosa nullus Iocus conceditur, ut illa,

ἀλλὰ Λωριαν ἄπο φOD μιγγα πασσάλου λάμβανε somninoque mesis, quae Vocatur. Et apud Romanos, ut, desine mollium

tundem querelarum. Aliae contra non inveniuntur, nisi in prosa oratione, veluti talis mens aequa in adversis rebus, non secus modera la in secundis. Nam et aequabilis membrorum comparatio, et omissio duorum verborum in altero membro, quae

e primo repeti cogitatione debent, eam et diligentiae cuiusdam et brevitatis speciemirae se fert, quae ad rem clare describendam accommodatissima, ad animum autem oblectandum ineptissima es Horatius scilicet quis putasset' ita loquutus fertur:

22 Aeguam memento rebus in arduis

Semine mentEm, non secus in bonis

112쪽

PROSA ET POETICA ORATIONIS. Ioati insolenti temperatam laetitia, moriture Delli. Non melior aut magis poesin decens constructio exsistet, si

quis cum Benilei e duobus codicibus non secus ac reP

suerit. Quid ergo potan scripsisse elegantissimum Poetam credemus, an potius videbitur, una non littera, sed lineola deleta, emendationem experiri Nam quanto ille pulcrius ita scripsisset: Aequam memento rebus in arduis

servare Criem non secus in bonis

ab insolenti temperario Iaetitia, moriture Delli. Pervenium denique est ad ultimam dictionis partem, quae est totius orationis ad animi sensum conformatio. Ea vero figuris continetur. Sed de his quum mihi aperiendum est, non mediocriter me disticuliate rei linpediatum sensio. Tantum enim abest, ut hic locus, quantumvis operae in eo consumpserint veteres magistri, satis Pertractatus videatur, ut ne illud quidem, quid omnino sits xa, Plane habeamus expositum. Namque, ut aliorum sententias praeteream, si Quinctilianum, acutissimum Virum, sequuti, figurat diceremus conformationem quam dam orationis esse, remotam a communi et primum se offerente ratione, descriptio quidem haec figurae, non etiam desinitio laret. Quaenam enim existimari communis ratio deberet aut quaenam minus communis aut quid emet, quo cognosceremus, utrum aliqua rati Ρrimum se offerret, an quaerenda esset studiosius Iisdem sere dubitationibus locum relinquit alia definitio, quam recentioribus quoque magistris placuisse vehementer miror. Hi, nec sine antiquorum auctoritate, figuram esse quamdam orationis vulgaris et simplicis cum virtute immutationem dicunt. Qui quidem, etsi virtutem illam quodammodo explicant, illud tamen non docent, quae sit vulgaris illa et simplex oratio, a qua ista virtus absit. Quae quum ita rasint, desertis aliorum sententiis, aliam figurarum defini tionem quaerendam esse putamus. Atque quum universa

113쪽

104 DE DIFFERENTIA

figurarum vis et virius ad animi sensum reseratur, quum que non in verborum significatione, sed in quadam conformatione totius orationis insit figuram censemus eam esse dictionis rationem, quae raeter id, quod verborum significatu comprehensum est, aliquid aliud ipsa conso matione orationis exprimat. Hanc desinitionem ita comparatam esse existimamus, ut simul et ea, quae in aliorum definitionibus vera sunt, contineat, et naturam figurarum finemque plane ac perspicue declaret Verissimum scilicet est, quod iam veteres observarunt, recedere figuras a communi ratione dicendi a nimirum hoc non explicarunt, quaenam esset illa communis ratio. Est vero, quam illi communem rationem non satis apte vocant, haec,

qua aliquid ita exprimitur, ut id ipsum, neque aliudiraeterea significetur. Id autem vel simpliciter fieri potest, Vel per tropum. Nam tropus quoque hunc finem habet, ut id, quod verbi significatione continetur, non aliud, in cogitationem veniat. Quare, quum tropos quoque ista

ratio complectatur, non satis commode communis dicitur, siquidem tropica dictio non est communi usu comprehensa. Hinc valde laborarunt artis rhetoricae doctores in constituendo figurarum et troporum discrimine quoniam, si siguras a communi ratione dicendi recedere contendebant, ea definitio non poterat non etiam ad tropos spectare. Natura vero figurarum quae sit, et qui finis, lanissime nostra definitio designat. Nam si praeter illud, quod significat verborum continetur, aliquid exprimunt gurae, sponte Patet id non posse in ipsis rebus, de quibus

aliquis loquatur, cerni, sed ad animi sensum, quo earum rerum notitias ercipiamus, spectare debere. Sed quoniam semel de figuris exponi coeptum est, ago videamus an hic Iocus aliqua saltem ex parte obscuritate illa, qua hactenus premebatur, liberari possit. Quamquam enim et antiqui et recentiores artis rhetoricae doctores satis copiose de liguris disseruerunt, non est tamen mirum, si natura gurarum non plane perspecta, non sunt 2 certa quadam via et ratione ingressi. Atque illi non solum in enumerandis figuris temere versati sunt, sed multas

114쪽

PROSAE ET OETICAE ORATIONI S. 101

etiam posuerunt guras, in quas minime quadrat gurarum appellatio Planeque, si illorum vestigia sequi vellemus, nulla denique usquam non figurata ratio sereti Sed id quidem recte observarunt, duo esse figurarum genera, unum, quas Verborum figuras, alterum, quas sententiarum vocant. Quamquam quid inter utrasque interesset, non plane Peruerunt. Figurae Verborum, nostra quidem sententia sunt quaedam consermationes orationis, quibus ea, quae materia est enunciatioruina, certam ad animi sensum vim accipit figurae sententiarum, quibus forma enunciationum accommodate ad animi sensum mutatur.

Vtrumque genus in quosdam locos videtur describi Ροsse, ita ut, quidquid usquam sit figurarum, modo vere figurae sint, ad aliquem ex his locis reserri debeat. Atque in verborum figuris primo copia spectatur, qua

aliquid enunciamus. Ea talis est, ut aut in iisdem Voca bulis, quibus aliqua res designatur, sese contineat, aut

Plura adiungat, aut omnia, ex quibus constat ea res, X-Plicet. Hae figurae sunt anadiplosis, leonasmus, Peri- Phrasis Anadiplosis, τω Γ ἐγω ἀντίος ιμι, και εἰ πυρὶ χειρας ομεν, εἰ πυρὶ χειρας Οικε, μενος δ' αiθωνι σιδ ρω. Et quaecumque exstant similes formae, sive statim repetito verbo, sive aliis interiectis. Pleonasmus, ποσὶ βαίνειν, ἐν φθαλμοις δέσθαι Periphrasis, πατρος ἐμοῖο πατηρ. Deinde aliae figurae ad veritatem rei pertinent. Harum Prima, quae λιτοτ 7 Vocatur, aliquid negat, sed ita, ut plus etiam ammet, velut quum non contemnendus dicitur, qui faciendus est plurimi. Secunda est ironia,

quae ita affirmat aliquid, id ut potius neget. P. Cloatim tem aequo animo nemo ferre potest et quae sequuntur. Tertia repugnantibus utitur, quae quum se invicem tollere videantur, non plane tamen tollunt. Haec Vocatur

ἐχθρων δωρα δουρα. 25

ναες ἄναες.

115쪽

Ad eamdem formam etiam sarcasmus Periinet, qui coniunctione repugnantium quidem, sed Verorum tamen Prae dicatorum continetur. Porro nexus quoque verborum suas habet figuras.

aut ut aliud ex alio pendeat, quae epizeuxi est, viderat hanc visamque cupit, potiturque cupita:

eoque pertinet etiam climax aut ita denique ut coniunctione simul et distinctione singulorum totum quiddam ensiciatur, quae figura artitio est hoc et rati doctis, et necessitas barbiaris, et mos gentibus, et feris natura Us praescripsit.

Postremo consideranda est ratio, quae rebus cum animi cogitatione sensuque intercedit. Ea ratio continetur notationetersonarum. ulla enim res est, qui pro diversitate modi, quo cogitatur, Primae, Secundae, tertiae Personae esse possit. Ac quoniam nihil omnino, nisi personae notatione praeditum, cogitamus, si quae sunt in hoc genere figurae , eas permulatione Personarum Ceu seri necesse est. Aliter entin omnis ersonarui notatio figura foret. Iudicanda vero est harum rati figurarum ex eo Personarum discrimine, quod in quaque oratione fundamenti loco constitutum est. Id huiusmodi est, ut Prima sit oratoris persona secunda eius, quem alloquitur; tertia rei, de qua loquitur. Itaque tribus modisiersonae Ρermutari inter seiossunt. ainque aut secunda ergona

pro prima Vel terii Ροnitur, quum orator se ipsum Vel rem, de qua sermo est, alloquitur, quod genus dicitur ostrophe aut tertia Personairunae vel secundae locum 26 tenet, quum orator vel de se vel de eo quicum loquitur, tamquam de re quae argumentum sit orationis, exPonit,

116쪽

PROSAE ET POETICAE ORATIONIS. Iozquod per fisum vel in indignatione fieri solet aut per priamam Personam secunda vel tertia indicatur, quum orator aut eum, quicum loquitur, aut rem, de qua explicat, loquentem introducit, quod genus nomen habet prosopopoeiae. Duo huius praeclara exempla in prima Catilinaria sunt cap. VII et M. Sequuntur figurae sententiarum, quas Vocant. Harum naturam supra diximus in eo positam esse, quod la mam nunciationum accommodate ad animi sensum mutant. Nam quum nulla cogitari possit nunciatio, quinquasdam habeat formas ex iis, quas logica philosophi vocant, figurae, quae sunt in hoc genere, istarum Permutatione formarum censentur.

Ac primo nunciationes omnes, quod ad materiam eam attinet, Vel singulares sunt, vel particulares, vel generales. Harum formae ita inter se permutantur, ut vel Particularis singularem, vel singularis particularem, Vel generalis singularem ariter ac Particularem designet Itaque prima in his ea figura est, quae comparati Vocatur. Haec enim quum lurium rerum similitudinem et communitatem contineat, uni tamen rei cognoscendae inseruit: λυκος γαρ στ' μόφcων. ασαντος ἐκ ματρος ἐστι θυμος. Secunda forma, quae singularis est particularem enu elationem notans, exemplum dicitur. Nimirum exemplum, si figura est, angustiore quodam significatu accipitur quippe e multis rebus, quarum conditionem indicare Volumus, una tantum nominatim assertur, nulla reliquarum mentione facta:

ναυτησι θερμοις καὶ πανουργία τινί, ολωλεν ἀνδρῶν ξυν θεοπτυστ ' γένει. η ξυν πολιταις ἀνδρασιν , δίκαιος ων, ἐχθροξένοις τε καὶ θεων ἀμνήμοσιν, ταυτου κυρῆσας ἐνδίκως ἀγρευματος πληγεις θεου μάστιγι παγκοίν ν δάμη.

117쪽

IM DE DIFFERENTIA 2 Tertia Arma est, quae gnome dicitur a sic usurpatur, ut, quum nominentur generalia, intelligi singularia de heant. Vt apud Aeschylum Robori Vulcanum adhortanti, ut vincula Prometheo iniiciat, ita respondet Vulcanus: το συγγενές τοι δεινον, ἡ θ' ὀμιλία.Sequuntur figurae ad qualitatem nunciationum, quam logici vocant, pertinentes. Hae tales sunt, ut aut non dicendo dicamus aliquid, aut dicendo faciamus, ut ad sormam totius orationis aliquid pro non dicto sit, aut ita denique aliquid dicamus, ut, quum id deinde veluti pro indicto habuerimus, aliud eius loco inserri possit. Prima ex his figura est ea, qua non dicendo aliquid diciamus. Ea est ellipsis:

Oυκ εἰς λεθρον; Eodemque pertinet anacoluthon: ιητερα δ ελοι θυμος ἐφορματα γαμεεσθαι,αψ ιτι ἐς μέγαρον πατρος μέγα δυναμένοιο. Secunda figura est, qua dicimus aliquid ita, ut ad sormam totius orationis pro indicto sit ' Ea vero parenthesis est. Haec enim si omittitur, nihil deesse videbitur orationi, quia ad constructionem plane non pertinet Parenthesis. Terii denique figura est, qua aliquid pro indicto habendum significamus, addita quasi per parenthesin aliare, quae priorem istam tollat. Vivit immo etiam in senatum venit Clariora etiam huiusmodi exempla sunt, ut bona, immo optima caussa. Est porro aliud genus figurarum, quo ratio coniunctionis rerum inter sese Per formarum orationis permutationem indicatur. In his prima figura est, quae rem ex nulla conditionetendentem per conditionem aliquam significat si qui est in me ingenii, aut si uti exerciti itio incendi. Secunda figura est, qua res ex aliqua conditione suspensa sine conditionis significatione nunciatur:

negat quis, ego ait, aio.

118쪽

PROSAE ET POETICAE ORATIONIS. Tertia figura antithesis est, cuius haec est ratio, ut aliora posito aliud opponatur eae hac enim parte pudor pugnat, illinc petulantia hinc pudicitia illinc stuprum hinc es, illinc resudatis hinc pietas, illinc scelus hinc constantia , illinc furor hinc honestas, illinc turpitudo hinc continentia, illinc libido et quae sequuntur,

aliter paullo conformata. Postremum genus earum est 1igurarum, quae ad modum spectant quo nunciationes ad animi sensum reseruntur. In his figuris primum locum tenet interrogatio. Sed non omnis interrogati figura est, verum ea tantum, qua res, quae Vel est certa, vel sumitur esse, per interrogationem denotatur. Interrogatio enim dubitationis est significatio. Quis te eae hac tanta frequentia, et tot tuis amicis ac necessariis salutavit

Neque enim interrogatio pro conditione ponitur, sed videtur tantum ita poni, quia etiam sic dici potest: si vis, gat, nego. At proprie per interrogationem non hoc, sed illud indicabatur sum aliquem negare tum ipse nego. Secunda figura est exclamatio, qua aliquid, quod incertum est, quia non nisi sensu cuiusque aestimari potest, ut certum atque indubitatum enunciamus: OMEN

O genus infeliae humanum, talia divis quum tribuit facta, atque iras adiunxit acerbas; quantos tum gemitus ipsi sibi, quantaque nobis

vulnera, quas lacrumas pePσσe minoribus nostris.

Vltima denique figura est ea, qua aliquid ita dicimus, ut

id propter ipsam orationis consormationem ab omnibus accipi probarique debeat. Haec vero figura usu continetur ii vel celebrati dicti, quod ad nostram caussam tranS- ferimus:

O Tite, a quid ego adiuro, curamve Imavo, ecquid erit praemi r Ad hoc genus pertinent etiam proverbia, sed ita plerum-

119쪽

IIo DE DIFFERENTIA que, ut simul aliam figuram, quae nome est complectantur.

2 Quae hactenus de figuris dicta sunt, nihil esse aliud volui, nisi brevem huius loci adumbrationem, ex quale spici posset, ad quod genus quaeque figura, quae quidem Vere figura esset, referri deberet. Facile enim interuligi potest, in tanto, qui ab rhetoricis inventus est, figurarum numero multas esse, quae ad unum idemque genus pertinent multas, quae e diversis generibus compositae sint multas denique, quae ne sint quidem omnino figurae. Sed aperiendum est nunc de eo, quid sit, quo prosa oratio et poesis in usu figurarum disserant. Ac fg rarum haec universe vis est, ut orationem alacriorem reddant. Quare quum fere nulla sit figura, qui pariter in Poesi atque in prosa oratione usurpetur, alacritas illa viagorque quem dictioni addunt figurae, Pro diverso oeseos et rosae rationis fine diversam vim habebit. Nam in prosa oratione id, quod praeter verborum significationem figurae indicant, ad cognitionem, in poesi ad animi oblectationem accommodatum erit. Itaque eadem figuras in poeticis cogitationibus, in poetica dictione est, animi sensum si in sententia et oratione Prosa, cognitionem alacritate dictionis adiuvabit atque augebit. Vtar exemplos nathroesmi. Illa de Oedipo, στεναγμος, τη, θάνατος, αἰσχυνη, κακωνω ἐστὶ πάντων ὀνόματ ουδεν ἐστ' ἀπον, vel quae ipse dicit,co γάμοι, γάμοι

ἐφυσαθ ήμας, καὶ φυτευσαντες πάλινάνειτε ταυτον σπερφια, καπεδείξατε

πατερας, ἀδελφους, παιδας, αἶρι' ἐμφυλιον, νυμφας, γυναικας, υττέρας τὸ χωποσααισχιστ' ἐν ἀνθρωποισι εργα γίγνεται τhaec igitur figura est Oratoria, non poetica, quia unice

ad id spectat, ut multarum rerum commemoratione malo

rum atrocitas magis intelligi comprehendique possit. Id

120쪽

PROSAE ET POETICAE ORATIONIS. III enim ait Oedipus, ut rem explicet atque demonstret. Aliter illud:

αμ φονον, ἄν νεκυας, διά τ εντεα καὶ μέλαν αιμα. Non est in hoc versu aliquod persuadendi studium expres-20

sum, sed animus Poetae, Pugnae eontemplatione abreptus, cumulat ea, quae sensum maxime tangant, et ex quibus illa, quae reticet, coniectando praecipere mens queat. Clarius etiam diversitas prosae orationis et poeseos,

quae est in figuris, perspici ex e Ροtest, quod figurae

quaedam in Oesi, a qua persuadendi studium abest, aliam atque in rosa oratione constructionem admittunt. Vt Unathroesmus in rosa oratione aequabilitatem struct rae exigit, quo clarius pateat persuadendi cupiditas cuiusmodi est illud modo commemoratum, στεναγμος, τη, θάνατος, αἰσχυνζ. In Poesi vero non solum haec forma expers illa quidem Persuadendi conatu usurpatur, ut in hoc,

βριον, μεγα στιβαDori sed etiam aliae liberiores et aperte ad animi Iusum atque

oblectationem accommodatae:

ἐκατογκαρηνον προς βίαν χειρουμενον

partitionem appellarimus permutari potest, quia haec rei descriptionem partibus factis exhaurit, ut in hoc: M 1 -υν τις ακτις ήλίου νιν ιστορει χλωρον τε καὶ μποντα, quod non est in hoc, κατογκαρηνον τε καὶ θουρον, ita ut, qui sic diceret, inepte diceret; neque una adiecta copula sic potest conformari, κατογκαρηνον καὶ θουρον, quia haec forma non modo figura est nulla, sed etiam soli cognitioni inservit, id quod hic abesse debet. Quod si etiam copula iteratur, contrario modo se res