장음표시 사용
151쪽
disciplinis optanda, Iongeque omnibus ante&renda sit , ad quam ipsis aduersariorum testim nio ita pauci animum , ac voluntatem adiungunt , ut ex raro hominum genere sint ij, qui in illa doctrina posse aliquid hoc tempore videa tur. Nam,si optimum, ac excellentissimu quodq'rarissimum est, id vero quod est optimum, est etiam in primis expetendum, conlequens est, hanc dicendi artem per se honestam , quam ita hoc rerum statu dicunt est e rarissimam , in hoc praecipue rerum statu esse vehementius expetendam. Postum hic ego commemorare vir a excellentes, ac singulares, quos vel hac nostra memoria nos ipsi cognouimus, vel paulo superiore maiores nostri viderunt harum litterarum
praesidio splendorem , insignemq; nobilitatem non solum sibi, sed etiam posteritati peperisse .
Possum longe plurimos admimerare, qui huius doctrinae vi, nonrem domesticammon patrim nium, fluxas illas fortunae copias amplificarunt, sed ad eum honorem, eamq; dignitatem, quae S. summa , vel quae stiminae in terris proxima est, viam sibi facillimam, atque aditum munierunt expeditistimunt. Quibus enim artibus instruinctus erat Aeneas ille Silvius ex agro Senensi, ac lPaupere parentum domo ad virorum Principum, atque adeo ipsius Imperatoris Friderici Terti j conlcribendas epistolas a secretis adstitus priarim , deinde ad Tergestinian sacerdotium , a
152쪽
paulo post ad amplissunum Patrum ordinem , postremo ad suinmum Romae Pontificatum eue cius ' Quibus Iacobus ille Papientis, moribus , ac litteris Aeneae persimilis, ab eoq; propterea in Cardinalium numerum cooptatus ' Quibus magnus ille Bestation , cui ne Graecum quidem nomen obesse potuit. quin Senatorius , ac Pon liscis Purpuratus efficeretur γ Quibus Sadoletus , ac Bembus, quorum extant scriptae de rebus grauillimis epiliolae, ac monumenta stQurius Alciatus eloquentium consultissimus , consultoruna omnium facile disertissmus Uemulta scienter intelligerent, ac docerent, nullam tamen artem callidius tenuere, quam eloquentiam. Dicam uno verbo quod sentio .neminem esse, vel otio, vel negotio nobilem,qui non hac a
te famam sibi nobilitatis acquirat. Volunt interdum viri Principes negotiorum mole subductum animum doctorum hominum societate, ac colloquio recreare scri hoc enim humana- rum cogitationum vicissitudo ae saepenumero volunt. quos igitur accersent i philosophos ne aut iuristonilios, qui tristitiam , ac seuerita tem quandam ipsa nominis notatione prae se se- Iunctan humanos aliquos,ac disertos viros, quos ne nomine quidem appellare licet,nisi nominetur humanitas Scio in nobili ismis Iraliae eluitatibus quosdam doctorum hominum celebrari conuentus, quos vocant Academias . Immo
153쪽
vero in hae ipsa urbe bonarum artium parente, atque altrice noui duos huiusmodi coetus , no- lbilium viroriam , gravi iamorum hominum , ingeniosorum adolescentium concursis sub Ρrincipum tutela frequentari . Ibi de poetica, de salte dicendi , de fifficio disputant ; ibi locos
tractant e media Humanitate petitos; ibi viros ici Republica primos exornant, ibi antiquOIum stripta caetetis audientibus unus exponit interpretando . Quae si quis eloquenter , & ex Rhetoricae praeceptis etficere possit, in ore totius et ciuitatis, omnium acclamatione tolli tur in caelum, occurrentium susurro , atque indicio demonstratur. Disputat, aut scribit de is xerum natura Philosophus, Theologus de Deo , de beatis Mentibus, de religione, de sancti ratibus,qtias unus omnium subtiliter explicat. Tractat Iuristonssilius tutelatum causana, agnatio. num, gentilitatum,islluuionum : sed quotus e rum quiso; cum admiratione auditur, aut legi. tur, qui stibiiim , &calamistrum sermonis omnino contemnat, orationemq; strigosam , & Iu Aridam esse patiatur Age vero. An non in singulis Italiae,caeterarumq; prouinciarum ciuita tibus aliquis est senatus , aliqua comitiorum species, aliquod veteris seri simulacriim.; ubi
suadendum sit aliquid, aut dissuadendum i siquis haec eloquens inter indisertos cum dignitare p: aestet, haud dubie obtineat in illa Reipi
154쪽
blicae forma principatum . An non saepenun)ero eorum , qui capitali discordant odio , reco tiliandi animi, atque ad pacem , concordiamq;
sunt reuocandi i nihil est usitatius, quia nihil accidit in vita frequentius , quam dissidere . Si quis ergo eloquentiae praeceptionibus institurus
cognitum habeat, quo qyiisque modo flecti possit : inimicatasq; , atque abalienatas voluntates in mutuam dicendo reducat gratiam, nae illa omnium admurmuratione sit Nestor: quem solum finxit Homerus stomachum Achillis implacabilem oratione flexanima componere potui si . Quae si vere a me dici putatis Auditores , dicuntur autem verissime; quin vos vestro suffragio iudicatis , indignissime facere, qui eam artem quasi minus utilem explodere contendunt, quae, cum non nihil hoc tempore spiret, non Q-lum omnino extinguenda non est,uerum etiam ,
si plane iaceret, elset omni ope, ac singulari h minum industii a subleuanda .
. Quare vos postremo, quorum causa in primis nitituta est, mea compellat, atque lacessit ora tio Adoles cente . efficite, ne illam conter elelaudem , certe parui facere videamini, quan insab hac facultate parare potestis amplissimana' diligenterm curate , ne tantum apud vos praeiu-d cata ilia opinio valeat, ut plus inimica litteratorum nomini voce , quam certi sitima gloria vestra moueamini. Pe: cipere profecto licet a iu-- - έ risplu-
155쪽
tisprudentia ciuilis admissilitationis rationem , ac modum et a philosophia exquisitam naturae, rerumq; caelestium cognitionem, a singulis disciplinis unam aliquam laudem solitariam , ac
singularem . Sed si mimum eloquentiae studio sedulo inkrmandum tradatis , nihil esse potest ita Iurisprudentia tam utile,atq; frugiferiim,nihil in omni philosophiae parte sic luculentum, nihil tacaeteris artibus tam eximium , atque admira
hile , quod in hae dicendi facultate multo excetalentius, multoq; uberius inuenturi non sitis . De animi mei consilio diserte , quidem, atque ut omnes exaudiant, clara voce habeo polliceri: ita me in hoe dicedi munere versaturum,ut nihil eorum praetermissurus sun unquam, quae inchoatam istam eloquentiam vestram Tullianae facultatis ducto,ssuentiq; stylo, quasi nouis qui- busdam copiis sacere possint auctiorem . Nam eontracto illo,vibratoq ; dicendi genere, quod secundum tempora Ciceronis irrepsi, ita delector, . ut parum utar; hac nou a gypsatae, cerussataeq;, orationis forma, quae peregrinis hodie placet, se utor interdum , ut non delecter. Tantum,7 quod est in vobis, afferte docilis ingemj facili- tatem, ae diligentiam: vosq; ad eam parandam .disciplinam excitate, quae admirabiles, quae raros, quae singulares , quae homines esscit humano pene fastigio celsiores.
156쪽
disciplinas,artesq, percensui, quae hae etiam tempestate , ubi nullus pene Rhetoricae videtur usus esse relictus , vium Rhetorieae sibi maxime vindicarem;principem l men locum de industria praetermisi , quo placet hoc honorariae concionis conuentu hodierna tu. ee recurrere : modo mihi, sane quam pro eo , ac vestra pollicetur humanitas , audientiam fuciatis , Viri clarissimi, Religiosissim P. P. praestantissimi Auditores. Cum enim hoc tempore ita contracti sint Rhetorieae fines, ut templorum septa parietibus videatur, eorum oratione tractata, qui populari lingua poncionabundi de religione disputant, vitaeq; prauitatem vehementi declamatione eastigant, his omnino i mutilem, ac per quam necessariam esse dicem oportuisset artificiosam eloquentiae saeuitatem. Ego vero s,ue quod argumentum ab hoc loco alienum pin
157쪽
tatem : liue quod vulgaren illam in templis de-elamandi rationem, in qua versiabar, plane, ac prorsus abhcere poste me credercm:sue quod eorum vocibus deterrerer, qui pugnacissime
'contendunt, Christianum oratorem oratorijs carere artibus oportere ,. eam partem volens, prudeniq; praeteri j, quam primam, ac eximiam duincete debuissem. una autem illud populare di inendi genus mihi fuerit hoc ipso anno non nihil in frequenti virorum coetu publice retra tandum, videremq; non posse omnino negligi, ac deponncoepit me poenitere conliiij mei meamq; saepius inconsiderantiam accusaui, quod pul-κherrimam eius agendae causae occasionem non dubitarim voluntaria declinatione defugere. Da bitis itaque milai hanc veniam Auditores : ut quam ego rationi s meis fraudem , ac damis num per negligentiam seci, noua hodie illius a gumenti tractatione compensem. Unum i istam expedito tramite obijcem video, qui pol sit, aut ingredientem repellere, aut euntem facile ae tardare : quod in eodem campo multorum iam scriptorum desudarit industria , quorum lio die voluminibus usque ad satietatem abunda- us. Egerunt enim latinc actum permulti: qui ,
.ut Rhetoricam nescio quam diuinam, ac sacram .excuderent,profanam illam antiquorum non inulitis ante annυ siedulo recoxerunt; docti caetero-
qui ν es, ac sapieutes : Ludovictis Granaten 1is,
158쪽
Augustinus Valerius Cardinalis, Ioannes Boterus , Ludovicus Carbo , ali; q; non pauci , sed nominis obscurioris. Nullus denique nunc est in drisinis tractandis caul;s, vel ipsius indudione naturae, vel artificio paulo facundior,qui totam, S naturam , ct artem sibi perire non putet, nisi huius artificij praecepta consignata litteris poste
ritati relinquat. Terentianum ergo prologum agere me oportet , hoc ell, vestros omnium animos Occupatione praeparare ; ne feri posse credatis, ut vel aliquid hoc tempore dicatur, quod prius dictum non sit, vel aliquid hodie faciant noui , quod vetes es olim non factitarint. Sed
ne ad illam quidem communem arcem ne cecte habeo recipere orationem meam , cum,
aliquid ex tanta silua decerpere possim , quod
aliorum praeterfugerit aciem, atque in summa Ierum copia , scriptorum vel voluntate, vel la stidio relictum sit . Quamuis enim oratori Christiano sacile dent, ut quamplurima petat a Rhetonim facultate praesidia,illud tamen omnino, Neonstantissime negant, eumdem sine vitio poste lactissima , & luculentissima verba, concinnatam dictionum collocationcm, conquisitos numer S, limatam periodum , aliumve huiusinodi diligen- 'tiorem ornatum ad comendam orationem adhibere. Quorum sane vocibus ita concinunt ex omnium penu ordinum nomero certi quidam
homines incorrupti, ac sanctiores , ut i qi m
159쪽
paulo dicentem ornatius audiant , illico , atque indicta causa , quasi rabulam, aut ineptissimurn
declamatorem explodant. Contendam eIgo nouo
nisi fallor, exemplo , cultum istum , ac splendorem orationis eos maxime, inprimi'; dec re , qui de Deo , de rebus diuinis, de Chrisiana religione populariter, ut sit in templis , ac
vulsi serinone declamant. Sed ne cuipiam in-eredibilis, ac Stoicorum simillinia prominciatis haec mea videatur oratio, aperiam initio sontem , unde tanta , & tam seuera in Christianos oratores animaduersio furit; ut demum inte ligatur quale sit ornamentum , quod in grauissiamo declamandi genere summe requiro . Neque . enim popularis huiusce declamationis ornandae ita stim author , quasi non videam, etiam in i shoc ornatu sectando maxime multos, turpissis meq; peccate. Sed scio nos ita factos esse mor. tales, ut ubi vitium in maiorem hominum partem contagio quodam irrepserit, malos reprehendere non possimus, quin una etiam bonos , 'quia paucissunt, ac malis permissi simi, recti quadam ignoratione una corripiamus . Quod , ut inte . ligatur in multis , in eo potissimum vulgari dicendi genere cernitur oculis; in quo quia pleriq; alienis coloribus orationem pingunt , omnes alieno pingimus suco quicumque tandem aliqua ratione depingimus . In quavis profecto gen-rium, ac populorum lingua facillime quidem
160쪽
quaerendis ornamentis erratur, sed in hae populari nostra , qua serme de diuinis dicitur, ac publice disputatur , incredibile dictii est quam in procliui error, ac prolapsio sit. Multos ego libros peruolutaui, eorum , qui huius linguae praeceptiones exiliter, ac exigue tradunt: Petri Bembi , qui primas in ea doctrina merui fleeredebatur e Ludovici Castelliitri , qui , ut erat acutus , naeuos in Benabo repetit, ac miniatulaceta notauit: Mutij Iustinopolitani, qui gloriosum bellorum titulum suis libris inscriptit .' Diomedis Burghesij, qui omnium postremus, om nium omnino scriptorum, ipsius quoqe Mutij peccata , censoria quadam virgula designauit. Horum inquam, aliorumq; stripta perlegi, saepe cum peritis hominibus , accuratissimeq; sermo nem habui, ac de illorum sententia , meoq; irsus arbitrio ita decreui: multo difficilius in hae lingua esse, poeticas loquendi serinas, hoc est sal a orationis ornamenta internoscere, quam in Latina. Cum igitiu eorum plerique,qui ad p pula; iter orandum accedunt, laudabiliter dic re se posse diffidant, nisi orationem ante diu tu te pectant, atque aliquo colorent medicamento; insalutatis Grammaticis, atque oratoribus ipsis, in penetralia poetarum inuadunt: a quibus ubi putida quaedam adiuncta , vel metaphoras illu-1triores intei uerterint, sententias infuscant silas, obscurant alienis luminibvs argumenta 3 S quia cuprese