장음표시 사용
81쪽
Alla sunt usu magna,quae hominibus prosunt,ma ime,vel obsunt,ut opes,honores, liberi, egestas, ignominia. Ex his si
bona sint,ut possideantur,spus & δesiderium; si possidentur,
gaudium, amor,admiratio ; si amittantur aliorum culpa Mimprobitato,odium .ira,indignatio ι si casu amittantur, tristitia Scommile ratio eoi um,qui fruebantur,excitari potest. Si mala sint, contrarii a ficctus nascentur. Verum dilisentissime annota ex Quintiliano & Agricola, lib. 6.e. a. nihil ello potentius ad movendos afluctus, quam praesentis rei conspectu in t dctegendae itaque sunt in ad verta pectore cicatricἀs 3 parentum , cognatorumque la-chlymae,infandum,puerorum aetas, reorum squallor, & sor des proferenda ob oculos, & praesentibus aptanda Oratiis, quarum rerum ingens plerumque vis est. SIc populum Rom. egit in furorem praetexta C Caesaris prolata in sorocruenta. Sciebatui interfectum eum, corpus denique ipsum Impositum lecto erat: vestis iamcn illa singuine madens, ita repraesentavit imaginem sceleris,ut 2on occisus Caesar, sed tum maxime occidi videretur. Hr' accedere debet actio oratoris,& lachrymae. Neque enim crediderit quisquam, tam paratas fuisse populo Rom. lachrymas, ut qualibuscumque epilogorum Ciceronis verbi scin fletum prorumpe-I et,nisi insignium reorum ante oculos posita calamitate, &actione,fleialibusque modis quibusdam, & ante omniam nantibus ubertim lachrymis Ciceronis, ista commendare
NE susior sit hic atticulus, contraham exempla, & accommodabo juventuti: Sed animadverte quod diximus,astectus erui o locis, & maxime fieri amplificationibus
Varia eundem affectum Resp. Sit hic,de Matre occisum in bello filium deploi ante,affectus. Amoris. Quis sit animus matris in liberos, quotusquisque intelligit i tum denique ego amare filium didici, cum infe licissime in bello perdidi. O misera sors orbitatis meaei oespes sal laces t o frustra susceptae curae r an idcirco te genue iam, fili,ut eues, quem tristi morte sublatum lugerem l ego . cum
82쪽
xam te forma & aetate florentem videbam, ego cum te spem
familiae sinu Qvebam; mihi certam salutem tuam pollicebar, putavi,speravi, Aredulam eventus fefellit. Nunc vehemen tissime doleo omnia ex spe & voauptate ad calamitatem fleorbitatem excidisse. Itaque, fati, tua morte matris vitam a stulisti,ipsique vivae,ssentIque simus ducetur: neque enim t mortuo diu superstes esse possum. Desiderii. Ego te non requiram nate ' aut possim tui u quam oblivisci l aut aliquid a me praeter suspiria & lachrymas habebis i ipsae,ipsae dulces lachrymae, ipsi fletus jucundi,quibus animi dolor S desiderium tui,nate explebitur. Onon amori dies,quibus charum filium animo & recordation: Complectar, aspiciam. alloquar, osculabori non flebiles noctes, quae nullius aut modici somni socium & comitem
non imporiunum rescretis. Odis. Quantum, quamque immane monstrum esse bellum, .
di apud quos conceptum dicemus t Vah portentuml vah labes l vali gurges. & charybdis infausta l quot homInum sanguinem gustasti, vel potius absorbuisti λ quot tu sortes viorOs,robur patriae ue quot claros juvenes, florem nobilitatis 3 iquos adultos jam liberos,spem ac delicias semiliarum, quas ad fortunam vita servabat,crudelissime contrucidasti l nunquam ego immanitatem tuam tacebo, quatri in ipsam me parentem,ac meum filium adhibuisti,nunquam imprecari tibi. ει exprobrare,& persequite desinam. g. . Perhorrescite, matres, detestata jam pridem bellari has voragines,scopulosque filiorum nostrorum sugite. nulla jam tot annis jactura S clades existit nisi bellmnul a vis,nul- .ia fax,nullum flagitium,nulla caedes sine bello. procul bellum ie finibus nostris in Turcas & Barbarost bellum omnis matrona fugit oculis, respuit animo, recordatione perhorre
Da. Cernitis percussorem filiI ; an sola mater video' non
vIdetis iurorem hostiumr non repentinum impetum i non versatur ante omlos vobis in caede nefarius miles r non a
est barbarus non suis manibus intentat ensem l non filii j gulum praeciditi perditissime mortalium, quid te sceler eiust istam ego furiam non exagitabor non repetet sangui nem filii Τ non vindicem Deum appellabo. Mαnsuetudinis. Ah milest sic te alloquitur filius,se te intu 'ens R Sraviter saucius fidem implorat et quoniam varius
83쪽
inbelli exitus,& Mars fortissimum saepe ex acie tollit. Noli
mecum sic agere t gloriae non satis vixi: noli juvenilem, atque in herba spem resecare, noli amplitudinem animi br vis vitae termino circumscribere.Preeor ac quaeso,da aliquia vel hosti,permitte supplici,cede amicto. Per victricem de xtram illam,quam apprchendo,per istius belli pericula, qta rum tu es particeps, per decus 8t nomen,quod magno labore
quaerimi S,te oro atque obtestor.
--Coxn--νatisnu Adestis amici' verum quo tandem animo adestis i utrum ego amens sum S plusquam satis est. doleo in tanta calamitate & morte filii l an vos quoque hic obitus es moeror pari sensu δoloris afficiti nam si non ad amicos, si non ad homines,verum ad bestias,aut etiam ut longius progrediar, si in aliqua desertissima solitudine ad saxa & scopu-tiri haec conqueri ac deplorare vellem, tamen omnia muta, atque Inanima tam crudeli morte filli moverentur e nunc vero,cum pietillem vestram 8e amicitiam obtester, non vereor ne non miserico diam tribuatis aliquam sortissimo juvent,in aetatIs flore,pro patria,& Catholica fide perempto. nignationis. Deus immortalis ' quonam sato fieri diacam,ut fortis occidatur ab inerti,stionuus ab isnavo, clarus ab abjecto hoc vero quis ferri possit meticulosum militem egregii ducis cruenta spolia praedicare,gloriari,prae se serret vel insolenter is lectissimi juvenis caede bacchari &ta quam si palmare facinus edidisset, exultare gaudio, triumphum petere, acclamatione ac plausu improborum esserin
Invidia. Non est prosecto, non est quod matronae dei ceps orbitatem meam dospiciant,non cst, quod intolcrantius sejactenr, non est quod secum dilectis filiis suis ostentent rnam sisti subduxerint se praelio,si redierint ad gremium, MComplexus matrum. tamen hae digniores nobis aliquo hori re videbuntur tamen de gloria ac sonitud ine contendent ltamen eximiae sint hae matres non id arbitror quidem ce te s nec esse tanta illorum militum merita,quanta insolentiac harum matrum,quantumque fastidium. Dat Etsi omnis spes mea,fili, cum salute rea Occubuit, erIgo me nonnunquam, R iutura prospicio. quasi fortunata sid mors tua. Communicabo,ni salior, cum gloria tua , veniam in partem meritorum, triumphabit mater de mortesti , negat enim patria, pro qua krtiter occidisti, negat se
84쪽
ῆragratam esse, negat superstatem matrem carere prispositis honoribus debere: haec illa me spes alit, & excitat. vives In
gloriosa matre filius, quid perdiderim non reputabo i quid
in orte tua acquisierim, id aestimabo. Considentis seu audatia Ego te mortuum cum mea salute complector, sili, nec me solam tuae mortis commiserantem, .sed comitem habebis. Utinam hoc pectus gladiis objicere,
Ee adversa ti,tua vulnera recipere potuissem, nullam ego aCerbitatem, nullam impressionem, nullam vim pertimuiu. Lem,ut te manibus armatorum hostium eripuissem. Sed nunc mori non refugio,lacesso mortem, & provoco, ut properet, ut Dos Ocyus uno eodemque tumulo conjungax. De*erationis. Actum est: periit: nequidquam homines, superosque Implorem: mors immansueta mitigari non potu1t,nec jam precibus infernus recludetur, neque ab hoc ej
cto cadavere quidquam inihi opis expectabo. Omnia sunt in hoc fimere misera. quid mihi restat i nisil solitudo aut mortis consilium .aut vita morte acerbior φTmoris. Vos testor, coethes, ego equidem Milorum rabiem ac furorem in istis armorum motibus semper filio pu- eeavi esse fugiendum. Signa, & tubae, pulsataque tympana. ι praesagienti matri semper metum atque horrorem attulerunt. Tum si qui e commilitonibus nisi in pugnabudieba tur caesus esse, augebatur metus mali appropinquantis. Qua re animus cum languore corporis ac timore debilitatus i cidit in varia visa & incerta, quorum pectu cbatione tristes saepe extiterunt species somniorum, quae flebilem illam mor
Gandii. Quidi ego lugeam illum, qui se deflerI vetat lvivit filius inter coelites,& quI extremum spiritum in vidi ria effudit,lieroum est sedem & locum consecutus. o somtunata morsi 5 silicem, & beatum diem uem mihi,&patriae, S filio natalem superi esse voluerunti itaque quod ne optandum quidem est homini immortalitatem quamdam per te, S tecum, fili videor adepta. Amulationis. Generosi juvenes, quorum erectos atque alacres animos bellum excitat ad pugnam, respicite, ruspicite,filium,ejusque res ὀestas imitamini. Hanc vobis sanguine suo viam signavit& laudis,& sortitudinis, & immortas
istis. Sic ille se non sibi, aut matri natum, sed patriae . sed
85쪽
floriae esse voluit ; sic ille in acie sortiter occumbere mesule, quam redire turpiter,num haec regium juvenem eollocant in amplissimo gradu dignitatis daris. Dii faciant,ut multi belli mentionem sacere audeant i nam simul ut increbuit suspicio pugna'. cedunt Campo; ubi dimicandum est,terga vertunt. O milites' num est periculum, ut isti denudent sese,& cicatrices adverὶ corpore exceptas ostendanti nisi morsus rusticorum i quos inia quissime vexarunt,aut viatorum Imparatorum, quos spoliarunt,impressa unguium vestigia, aut rixantium inter pocuIa immanes plagas exhibeant. O dispares milites filio, quia-rnavit unice temperantiam: sed hunc deplorandi sit sis.
ETsi exsupradictis sontibus omnIs ad omnem orationem
manat inventio et tamen veteres oratores de generibus
causarum seorsim praecepta tradiderunt, quae nos breva perinstringemus.
De iis, qua stulatim pertintnt ad invenlian m
unera Dem stratira. Quae speciatim invenienda sunt Oratori in genere D
monstrativo Resp.quae laudet vel vituperet. Quae sunt laude dignat Resp.personae res. unde laudantur personae 3 Resp. ab adiunctis internis & externis. Quintil. bb.3. 7. Cic. da Orat. E. Quaenam sunt adjuncta interna seu animi r Rese. virtutes cognitionis seu scientiae,ut Rhetorica, Dialectica Jurisprudentia; &virtutes actionis, ut religio in Deum, pietas in parentes, justitia in omnes, temperantia, verecundia. Harum
86쪽
Harum virtutum laus ampla est, quando una qumque in suas partes atque ossicia distribuitur, ut si laudare fortitudiariem velis,partes allius, hoc est, fiduciam, patientiam, perseverantiam,& ossicia In aggrediendis arduis, cum periuulo, sine spe praemii,aliorum causa,adorsisque serendis enum res. Ita Cicero pro lege Manil. virtutem Imperatoris Pompeii laudat: &pro Marcello elementiam Caesaris. Et pro
Archia studia humanitatis. Quaenam sunt adjuncta externa 3 Resp. dGna sortunae, ut educatio,opes,divitiae, propinqui, amici,potentia, gratia, caeteraque hujusmodi In corpore vero sunt hac, forma, vires, valetudo,& ltis similia alibi item cnumerata.
Qui haec habuerit laudabitur,quod bene illis sit usus; si non habuerit, quod sapienter caruerat , samiserit, quod moderate tulerit.
Quot sunt tempora, secundum quae homo laudari potest tResp. trIa. i. Quod vitam antecessit,in quo spectantur responsa, vel oracula,vel signa,quae suturam claritatem indicarunt. Itemnatio,patria,geniis r haec si clara, pulchrum erit eorum sploratori respondisse; sin obscura,& humilia, laus erit nobilitasse saetis. . 2. Tempus est vitae.ac primum adolescentiae. In qua spe ctatur indoles,pulchritudo,cducatio.studium sapientiae, sor titudinis, modestiae, se hujusmodi usque ad aetatem civileus: in ea vitae dignitas, honores, amici, praeclare facta, dictaque. In senectute constantia,religio,consilium: in morte mortis occasio,& modus. 3. Denique tempus est,quod mortem subsequitur, in quo bonoriam luctus ac desiderium, mortui,liberi, pompa funebris,monumenta ,hominum sensus, legata pia spectantur. Quaeriam res laudantur' Resp. quae sunt honestae, utile g.
' necessariae, jucundae Inter has urbium ac regionum laus ducitur. I. a ConditorIbus. 2. a vetustate. 3. ab incolis, ipsorumque rebus gestis. q. a situ. munitione,' coeli clementia s. a Reipub. forma, institutis, artibus,opibus. Laus agrorum
ab amoenitate loci, a fertilitate S ubertate frugum &fructuum. a cultura,praediis. &sic de caeteris. Postremum duo animadverte, I. confici hoc genus laudis ad animi motus leniter tractandos magis, quam ad fidem iaciendam aut confirmandam et proprium enim laudis est res
87쪽
amplificare,& delectando ornare, a. In vituperationibus servanda contraria omnia illis quae de laudatione diximus Q quod in oratIonibus Cic in Pisonem,in Vatinium, inΜ. A tonium,maximeque ex 2. Philippica colligere licet.
Quae specatim invenienda suntoratori In genere deli orativo i R. ea,quibus suadeat quidpiam, vel dissuadeat. Quidnam valet ad suadendum i Resp. quod hon thum esse ostenditur,vel utile,vel necessarium, stibile, facile, jucundum. Ad dissuadendum valet, quod lus esse contrarium monstramus. Ge. de Orat. lib. a. Honestum est autem,quod per se laudabile est, ac proprer se expetendum,ut viriutes. At istot. Rbet. lib. i. e. 4. Q utile est,quod propter commodum expetitur , sive adjunctam habeat honestatem, ut gloria, honos, dignitas ; sive non habeat,ut divitiae,valetudo. NecesIarium est, sine quo salus aut dignitas stare non potest,aut vix potest. o. 'Possibile est, quod fieri aut esse potest. Iucundum, quod
Quae sunt in suadendo vel disiadendo spectanda i Resp. v
res quae suadetur. 2. Apud quos suadetur. 3. is qui suadet: Quintil.lib.3.c. 3. Nam I. res, quae suadetur esse seu fieri potest, vel non e si non, suasio tollitur. Si potest esse seu fieri. vel est honesta vel utilis ; si honesta,hanc apud homines h nestos facile est suadere, apud turpes non ita, qui utilitate magis,aut etIam metu solent moveri. Si res utilis sit, esse facilis ostendetur,& magna, & jucunda, & sine periculo: Dise suasor autem rem ostendet esse difficilem, di parvi momenti, nullam In ea jucunditatem,plurima vero esse pericula. - ' 2. Cum duo ut hoc etiam loco P Ηautinusci sint hi minum genera: vide Arist Met Lb.a .e in. fiser alterum agresteinuod antefert utilitatem honestati ; alterum expolistum, quod rebus omnibus dignitatem anteponit r apud h&sti istos varie suadendum est,ac videndum imprimis, qui quibus magis seriantur. an utilitate, an honestato, ara voluptate. Possint autem studia cognosci ex natione, aetate, . sondiatione. Nam Hispani sedati & constantes. Galli
88쪽
Prompti, & ad aggrediendum generosi: Belgae sere me Hium xenent inter utrosque: Germani candidi & graves. Ita II ingeniosi: primi dup maxime gloria ducuntur , reliqui Partim gloria, partim utilitate. altatis autem quatuor sunt partes: In his pueritia ludo capitur, & facile temereque mutatur in horas, praemiolis,& propositis poenis movetur. Ad Iescentia voluptatu sectatrix est, ut cupiditate & Ira ςudia facile eflrrvescit,Ita facile & statim sedatur ; honoris & gloriae cupidior est quam lucri; quippe adhuc inescia egestatis , ut tunas tanti aestimet ; multa sperat, quia multu habetisuturi rhaec igiturihonesta&hucunda anteponet utilib' &spem facile .cocipiet: virilis aetas amat fere mediocritate,ut partim utili-'vate, partim gloria ducatur , partim etiam voluptate. Senectus lucro quaestui inhiat; etiam tuta timet, voluptates & acetias aspernatur: quare honestati ac delectationi praes
rei utilitatem ac securitatem Denique pro varia fortuna aeαonditione varii fere mores: Nobiles liquidem claritudinIssiant appetentes; divites opulentiae; Plebei commodorum, quae ad corpus attinenti l . 3. Spectanda est in eo, qui suadet, virtus, sapientia, honestas, eloquentia, ut possit mente providere, authoritate Probare, &persuadere oratione, & vitae exemplo praeire.
Igitur suadere aliquid ,aut dissuadere non est omnium, sed .gravissimae personae, & sanctae . di sapientis, & honestae, &
De iis qua flectatim pertinent ad diνωtionem in re nere judiciali.
QVae speciatim invenienda sunt oratori In genere judI-ciali Resp. quae accuset vel defendat. Uerum quia jam omnis prope judiciorum ratio mutata est, noὲ ex veteribus, sed ex jure novo, & loeorum, in quibus per rantur Causae, consuetudine , ac moribus repetenda sunt: ad hoc tamen genus pertinent quaedam quaestiones , quae Rhetoribus status dicuntur, quod in iis causa consistat r de his hic brcviter agendum est V . Qu id est status Resp. Est quaestio, quae ex prima causarum couilictione nascitur, ut si accusator dicat, reus occi-
89쪽
dit: status est haec quaestio,an occiderit:quia in ea quaestione tota causa stat&sistit, idcirco causae status est. Ruintia lib
Quot ejusmodi status in causis esse possimi φ Res . tres. Cicero su Topic. ct partis. I. An sit res, necne; diciturque satus conjecturalis, quod in eo conjecturis veritas indage tum ut an Miloni insidiatus sit Clodius. 2. Quid lit res, & quo nomine appellanda ; diciturquo status definitionis sev finitivus, quod in eo facti vel rei ra men definiatur , ut an Julius Caesar Tyrannus fuerit , vel Rex, ε .3. Qualis sit res ;&dieitur status qualitatis, quod in eo quaeritur, qualis sit res, an honesta , an a qua , an iniqua et ut an cades Clodii utilis, honesta , & aequa fuerit. An jure Cicero Lentulum Catilinariae conjurationis socium occidi jusserit. Huc pertinet quaerendum quid sit ratio' Resp. est quae assertur ad depellendum crimen, quaque proinde reum rationabiliter tuetur defensor. Quia est firmamentum Z Resp. est quod affertur ad probandum crimen, quoque proinde firmatur contra reum a
id est judicatio ' Resp. est status ille seu quaestio jam dicta, quae ex rationis & firmamenti conflictione oritur, qua que proinde voeatur etiam Judicatio,quod in judieium
Quanquam status maxime dicitur, cum consideratur nude sine ratione & firmamento: judicatio vero,quandocum ratione juncta sumitur.
90쪽
cerone rerum inventarum in ordinem di
stributio. Cicero de invent. Suintil. lib. . in pras. Quae pars non mInus utilis S nescessaria est ad fidem & motum, quam instructa ad pugnam ac victoriam acies, aut in corpore humano consormatio membrorum ad gratiam pulchritudinemque. omplex est Dispositio ' Resp. Duplex ' naturalis &artificiosa: haec longo usu & arte nititur 3 alta sine arte in stinctu quodam naturae fit. Quanquam ida sunt omnes a natura comparati, ut siquis quid dissurus sit apud aliquem, exordii vice, I. Praemittat aliquid, quo benevolum sibi faciat& attentum, aut causam dicendo explicet, tum rem exponat , explicatam confirmet rationibus, denique preces &motus adhibeat ad flectendum accommodatos : quae sine praeceptis omnia conficit. Quot sunt partes artificiosae Dispositionis i Resp.quatuori Exordium, Narratio,Contentio, Peroratio et quarum duae valent ad fidem iaciendam, narratio & contentio 3 duae admotum.Exordium & Peroratio. Cierest in partis.
Quid in his singillis partibus de argumentorum & asse Ouum dispositione sentiendum est i Resp. sortia argumenta initio collocanda sunt i quippe animis evectatione quadam suspen