L. Caelii Lactantii Firmiani De opificio Dei liber unus recensuit, variantibus lectionibus, annotationibus, castigationibus, ac dissertationibus illustravit F. Eduardus a S. Xaverio C.E. ad sanctissimum D. Nostrum Benedictum 14. P.O.M

201쪽

Ds OPIFICIO DEI SQ. . S. I tur in hypothesi , quod primus homo , cui optio data

a Deo fuerat , ut perseverando in bono , ac divinis mandatis obtemperando , a morte fieret immunis, vel peccando donum immortalitatis amitteret ; peccatum Potius ., quam perseverantiam , sua sponte elegit; ideoque immortalitatis dono expoliata natura humana, morti obnoxia remansit. Quibus suppositis, recte ait Lactantius abesse amplius ab homine mortem immaturam non potuisse ἔ nam morti , sive grandaevus, sive puer adhuc , prout unicuique constitutum .est , jam homo fastus erat obnoxius, Vide Diff. XXV. Cap. VII. s. VII. e Nempe uultum hominum Al. hominem .d compleverit annum Bon. Conpleverit,

. . a Quomodo illis in tanta repugnantia rerum poterit ratio constare ' Ut enim ante annos centum mori quisque non possit - , aliquid illi roboris ς , quod sit immortale , tribuendum est .

a Poterit ratio constare Θ Al. ratio poterit eονβare Al. ratio constare poterit pb auisque non post Scholius quisquam .c Aliquid illi roboris Al. aliquod .

Quo concessis , necesse est conditionem mortis excludi. Id autem ipsum hujusmodi

202쪽

sa L i 3 E R u N ii s C A P. IV. potest elle , quod hominem contra morbos , N ictus extraneos si solidum , atque inexpugnabilem faciat. Cum enim constet ex ossibus, & nervis , & visceribus , & sanguine si , quid borum potest es e tam firmum ut fragilitatem repellat ac mortem ra Hujusmodi potes esse , quod .... inexpugnabilem faciat . Al. cujusmodi potest essς . . . . . faciat λ

d RVid horum Al. quod Al. quid nam.

6. Ut homo in dissolubilis sit ante id tempus ' , quod illi putant oportuisse constitui , e X qua materia ei β corpus attribuunt φ ξ Fragilia sunt omnia , quae videri , ac tangi possunt. Superest , ut aliquid ex eoelo petant: quoniam in terra nihil est , quod non sit infirmum a

a Ante id tempus - Bon. it - t pro d saepe . Al. illud - Aldus id tempus . b Ex qua materia ei - Al. ex qua ei materia .c Corpus attribuunt Bon.-tribuunt. Al. attribuent.

. . ipsa a vi mortalis esset aliquando Al. addunt: σ per D

i am

203쪽

DA OPIFICIO DE I Seg.6. . 8. SIlpsa exigebat , ut terreno , & fragili corpore fingeretur . Necesse est igitur , ut mortem recipiat , quando libet si : quoniam corpora lis est : corpus enim quodlibet solubile , atque mortale est .

mobilis semper - quae lectio perperam nostro Codiei assingitur a nonnullis ; est autem Codicis Bon. S. Salvatoris Longobardici , ut ex Aldi nota cognoviamus, & contulimus. b Ut mortem recipiat quando libet - prasmus, qui legebat quandolibet composite, nove dictum esse putavit , pro quocumque tempore Heum annus , & Bunem: etiam una Voce legendum putant , pro adverbios gnificante quamcumque atatem . Ego vero pro duinplici voce , sicuti scriptum in plerisque Ms., & editis reperio , hanc dictionem usurpo . tamquam Uerbum adverbio copulatum . Scilicet ut sensum reddat. cesse est , hominem subire mortem quando ei libet, . eum finxit, ct vita ejus terminos saluit, qui praeterir/non possunt - Adest enim verbum recipere, quod ab alio. non a se ipso actionem flagitat inferri - Scholius Eras mum exscripsit.

Stultissimi ergo , qui de morte 1arnain tura queruntur a quoniam natu e conditio locum illi facit . . Ita consequens erit , ut m Or bis quoque subjectus st: neqtie enim patitur natura ut abesse possit infirmitas ab eo corqpore , quod aliquando solvendum est .

204쪽

b Quoniam natura couditio locum illi facit - Etsi de integra hominis natura id intelligi volueris talis hareesse debuit , ut , Adamo praevaricante. divina in eo adimpleretur sententia illa Gen. II. I . prolata de ligno autem scientiae boni, O mali ne comedas in qu cumque enim die comederis ex eo , morte morieris - Id est , necessitatem subeundae mortis te manere scias .Viis de S. August. L.I. de Feccat. merit. Cap. XVI. Si vero hanc Lactantii sententiam de natura lapsa intelligere malueris, iam non est quid ultra quaeras, quum n tum , exploratumque fit, statutum esse hominibus semel mori; & si nemo non ignoret, quo sibi exitu evita sit emigrandum . Quae adversus Gallaeum dista sint, quum heic dixerit - aturae Oitiosa talis est canditio , integrae non item - Aliud enim est posse , vel non posse mori , aliud esse, vel non esse moriturum . Vide Diff. XXV. Cap. VII. I. VII. Al. legunt naturae conclusio.

e Quod aliquando soletendum est Al. ut solvendum' fit δε l. quod idcirco non solidum , firmumque natura est, ut aliquando soloendum fit At firmumque natum est Bon.

ultima caret voce , quam e e melioribus reposuimus. Scholius verba interposita delet. Aldus vero ea reti- nut . Adverte , quod deletis vocibus interpositis , ae proinde etiam μt, Omnino perperam legunt, qui .se

vant sit ; quemadmodum , illis servatis , male alii retinent est.

Sed putemus fieri , quemadmodum Vo-Iunt ut homo non ea conditione nascatur ,

, nec

a Sed putemas fieri quemadmodum solunt Al. Aeri

205쪽

Dκ op Irio Io DEI LI. 9. IO. uesnec quis morbo , mortive β subjectus sit , nisi peracto suae aetatis ς spatio , ad ultimam pro' cesserit senectutem . .

h Di homines non ea conditione nascantuνι ne qui morbo mortive tuc. Bon. ne qui Al. nec quis Al. ut ne uidam Heum. homo ea conditione nascatur , qua moroo; mortive non subjectus sit Al. ut homo non ea eonditione nascatur , qua &c. sensus ubique idem . Al. pro qua habente Sua aetatis A l. aetatis sua . id Ad ultimam protesserit senectutem Al. ad rutismum processerit senectutis .

A ao. Non igitur vident, si ita sit constitu tum , quid sequatur : hominem utique nisi certo tempore mori nullo modo posse φ : sed, si prohiberi ab altero Φ victu potest , mori poterit. Res igitur exigit, ut homini , qui ante certam diem ς mori non potest, ciborunt. alimentis , quia subtrahi pollunt, opus non sit - . Si opus cibo non erit , jam non homo ille , sed Deus fet . Ergo ut superius dixi os qui de fragilitate hominis queruntur', id potisumum queruntur, quod non immor tales , & sempiterni sint nati.

a Hominem utique , nisi certo tempore , mori nulla modo possε- In omnibua fere tam rass., qtiam editis

206쪽

ha c ac ct o varia est . Bon. homini utique certo tem pore mori nullo modo pila Tomas hominem utique ceristo tempore Sc. Isaeus:nisi certo tempore Schoitus , Aldus , Spark , Gallaenis aliique To nisi minime receperunt. Cellar. Walch. aliique - Omui utique caetero tempore Meum . more solito- Homiuem ante certum tempus mori nullo modo posse . Nos Betuleii , S lsas lectionem retinuimus , quam in Ms s. pluribus vidimus , & expeditiori sensu deservire novimus ad Lactantii mentem intelligendam , nimirum- Si constituatur hominem non posse mori ni si ad extremum senectutis pervenerit, necessario sequi debet , eum mori non posse nisi certotcmpore , quo peractum sit vitae suae spatium ; quod i men alia ratione repugnat; nam hic idem homo ab alio homine prohiberi poterit victu antequam ad senectutem perven iat, & tunc fame peribit , & sic mori sinul , & non mori poterit; aut faeiendum ne fame Pereat , aut non permittendo , quod ab aliena manu pro victu dependet . Otiae omnia providentiam adstruunt , quam Epicurei negabant , & queruli Τlieophrasti , ac Plinii, & Lucretii Sectatores incusabant. Lactantius aut m etiam alia via eos premit, ut infra visuri sumus, ut probet id, quod Seg. I. asseruerat. Eos indignari se natos non esse Deos . . b Sed si prohiberi ab altero - Al. cum Scholio . ab

. c Ante certam diem - Al. ante eertum diem ., d ciborum alimentis , quia subtrahi possunt , Opus non sit - Bon .poselint . . . sint Al. quae subtrahi possunt. e Deus fiet- AI fiat . Al. faciat. f. Ergo ut f/perius dixi ) Ncmpe Seg. I., quod effatum efficaci argumentatione, etiam ab illis negantibus, extorquet, quamvis ne impudentes videantur si id aperta fronte dicere praesumerent; iterum reponunt.

g Qui de fragilitate . . . queruntur Bon. qui fragilia' ita te quaeruntur - Al. bomines Al. bominum.

207쪽

DE Opipi Cio DEI Seg. II. II. 37 in II. Nemo , seneae , mora debet μ . Atquin - mortalitas non potest cum immortalitate conjugi . Si enim mortalis est in sene- Rute , immortalis esse in adolescentia ς non potest: nec est ab eo conditio mortis aliena, qui quandoque moriturus est nec ulla immortalitas est , cui sit terminus constitutus .

a NEMO , NISI SENEX, MORI DEBET - Al. Nemo enim - Male ; nam haec per prolepsin a Laetantio dicta sunt, ut omnem evadendi aditum adversariis impediret , illum mature novis rationibus occupando . AIsqui

statim subdunt - 2 empe , ideo mori debet , quia Deus non ιβ ; quam lcctionem retinent Aldus, & Schottus, aliique boni.b Atquin fic cipe noster Al. tquit c In adolescentia Bon. in adulescentia.' d Qui quandoque - i. e. aliquando Cicer VI. Fam. Epist. xix. quoad ille quandoque Seniat.

Ita fit φ , ut etiam immortalitas . exclusa in perpetuum , & ad tempus recepta morta Iitas , hominem constituat in ea conditione, ut sit in qualibet aetate mortalis Quadrat

Ita sit - Scholius primam vocem delet. Pt etiam immortalitas - Al. ut oe Al. ut O jam .

208쪽

33 LiηER u Nus CAP. IV. igitur necessitas undique , nec debuisse aliter fieri , nec fas fui sie . Sed isti rationem sequentium ψ non vident , quia semel entaverunt in ipsa summa φ .c Aliter fieri - ra fieri aliqui non habent Al. ηαque fieri aliter .d Rationem sequentium Al. consequentium .e Erraeterunt in ipsa summa - Sic saepe Cicero hane

vocem pro collectione , ac sententiae fundamento usuris pavit . Errabant enim Epicurei negando providentiam, ex cuius negatione absurda eorum effata profluere necisse erat. Sic recentiores , qui ex fictis, falsisque principiis, ac exemplis quibusdam , experimentisque infidis pro inductionibus adhibitis , non nisi falsa deis ducere possunt , & paradoxa vice. thesium venditare.

Exclusa enim de rebus humanis divina providentia , necessario sequebatur , ut omnia su a sponte sint nata . Hinc invenerunt illas minutorum seminum plagas , & concursiones sortuitas . : quia rerum originem non videbant .

a mne intenerunt . Noscant Atomistis exordia 1uae hypotiresis unde venerint . b minutorum seminum plagas , O concursioπes forintu/tas Heum. Emendaudum, inquit, Oidetur mihi hoc. Ego pιid scribendum sit, non video is Francius mallet - minutorum segminum plagas; sed nihil mutanum, nihil corrigendum bene advertit Bunem. Mi-

209쪽

nutorum seminum plaga sunt atomorum impulsiones- Cicer. de pato Cap. ao. Declinat atomus . Trimum cur ciniam quandam ωim motus habebunt a Democrito imis pulsonii, quam PLAGAM ille appellat is Lucret. L. IL

undique pro telo plagarum continuato Et Lib. IV. I 8. 19O. Qua quasi truduntur . . . . . Sequenti concita plaga . Intellige ictum , & percussionem atomorum , invicem collisorum ratione perpetui motus, ut luculenter explicavimus Diff. XXIV. Cap. II. F. I. Atomi autem S gmina dici nequeunt, quum Segmen a Secando sumatur , quod atomis , utpote indivisbilibus, repugnat. Bene autem Semina dicuntur , quia in opinione quam heic profligat Lactantius , principia sunt , & rerum omnium elementa . Vide in Disssupra indicata Cap.IL

s 4 . In quas se angustias cum conjecissent , jam cogebat eos necessitas existimare , animas eum corporibus nasci , & item cum corporibus extingui : assumpserant enim nihil fieri mente divina , quod ipsum non aliter proba re poterant , quam si ostenderent esse aliqua, in quibus videretur providentiae ratio clau

a . Et item cum corporibus extingui Bon. O iterum

210쪽

vel maxime divinitas suam providentiam mirabiliter expressit: ut illa , quae retuli , de morbis , R immatura morte : quum debuerint cogitare , his si assumptis, quid necessario sequeretur : sequuntur autem illa , quae dixi ε .

a Dioinitas suam providentiam Bon. Divinitatem suam provideκtiam Al. Divinitatem suam providentia Dupplex hinc sensus cssici pote sit vel quod Divinitas suam expresserit providentiam,vel providentia Divinitatem.Primum eligo cum Aldo, alii scue Bononiens. MMs. S. Salvatoris et nam Divinitas pro Deo saepe a Lactantio usurpatur , S heic providentiam summi Numinis Author noster adversus Epicurum propugnabat . Nobiucum pleraque alia Romana Mss. legunt exemplaria , eamque lectionem tuentur Thomass. Isaeus , Gallaeus, valchius , Spar h. , Heum. & Bunem. Aliam sequuntur Betuleius, & Cellarius , quibus se comitem dedit Langletius, utramque approbans, sed firmiorem , ac veriorem Betuleianam probando. b pressit, ut illa, quae retuli, de morbis . oeimmatura morte ς quum debuerint cogitare , his assumptis , quid necessario sequeretur . Pessime hanc lectionem luxatam in plerisque omnibus tam MMs., quam typis editis exemplaribus inveni. Noster Bon. H qulim non habet . Scholius Tri qΗid mutat in qua . . . seqηerentur . Al. in quidem . . . sequetur . Heum. his astu piis. qua qua bis assumptis. DELENDUM IGITUR