Summa philosophica juxta scholasticorum principia : complectens logicam et metaphysicam

331쪽

DE FACULTATE INTELLECTIVA. 315 ni iniquam ita reflectuntur, neque rorSUS Comparare norunt Oneel tu Suo nil re conoepta S tum quia ante

eam esseXionem potest esse judietum, siquidem eo ipso,

quod potentia comple X cognoscit, V. g. hominem OSSO, uti non esse animal, ante omnem esse Xionem denominatur verum attingi aut falli juclidium ergo illi 0 flexioni

417. Ratiocinatio ex ipsa intollo eius nostri infirmitato

oritur Scitieet X eo quod mens nostra equent omnia

immodiat intelligere, sed ut plurimum verum OgnOSent unum ab alio de ludendo. Hinc explieatur eur rati0, qude formaliter soli tomini competit, adllibentur ut disserentia spodifiea in eo definiendo, atque homo dientur animul rutionale. Contra hane definitionem insurgunt quidam, tria Praesertim Objieientes, qud paucis Xpendere uVat. Dieunt se rationem non exprimere nisi artem intelligentem hominis, nullo autem modo perfectionem Volendi; 2'. rationem ab intelligentia fluere, siquidem est ejus funetio ergo Si non utramque illam potius quam hane doborti definitio exprimero, et hominem dioere animal intelliseus: ' in definition animal otii ut subjeotum, rationale ut ipsius Proprietatem, suasi ratio SSet 1 OPrietas animalitatis. - Sed heu qud Rosmini magno apparatu Proseri, quodque alii Ost ipsum repetunt, nullius Sunt valoris. In desinitione voluntas non Xplieite Xprimitur, quia haec, ut ostea videbitur, radicem in inisellectu habet, et iis spiritualo dari nequit quin hoc ipso voluntate donetur ergo Satis indieatur voluntas, eum homo animal rationale esse des nitur. Proeterea, ieet homo diei possit animal intelligens id non tam bono innueret haraetorem distinetivum humani intelloetus, qui Seeus ne aetero intelligenti. 0, verum ut lurimum cognosuit unum ab alio de lueendo. Tertium quod objic itur uo illo si desinitionis quidem natura post ubi ut en definiatur Per genus proximum et disserentiam Specificam, non autem descri-

332쪽

816 ANTHROPOLOGIA.bendo Vel numerando sentis proprietates. Jamvero disserentia Don est Proprietas generis, neque hoc illius Subjectum. Utrumque e Xprimit rei essentiam unum quidem per nota alii entibus ommunes alterum per notas enti desinito pi OsriRS.

ARΤ. III. DE APPETITU SENSITIVO ET RATIONALI.

418. Experientia odemur hominem ad ea naturaliter tendere, quI Sensu Vel intelleotu eognosuit, aut ab iisdem refugere, prout boni vel Diali rationem in iis apprehendit. Isis rationes diversae ab illis Sunt proindeque diversse Sunt potentiae, qui I ii respondent. Potentiὶ porro quibus ad bonum tendimus vel a malo refugimuS, nomine appet tus designantur. In hoc articulo tria raeStabimus agemus imprimis de appetitu in genereri tum in peei loquemur de appetitu sensitivo et intelle olivo. 419. Cum bonum Sit ens quatenus St OnVenienS, et malum boni tibiti carentiam ineludat, in ent cui aliquid conveniens St, vis udedum XiStat portet quam OVentur erga perfectionem sibi convenientem, et fugiat ab ejus rivatione H 0 Vis, ut notavimus, dieitur appetitus, qui generatim desinitur: inclinatio entis ad bonuni sibi conveniens. V Dividere solent aliutores appetitum in naturalem et elieitum. Dicitur naturalis si exurgit exeognitione quae non in ipso appetente est, Sed tantum in Deo qui res singulas in proprios sine ordinavit. Appetitu elieitus e eontrario oritur e cognitionemus in ipsis appetentibus X istit et quoniam cognitio est sensitiva vel intellectiva, ideo appetitus qui illam consequitur dividitur in sensitivum et intelle etivum. Unde appetitus naturalis is est quo entia ita ad bonum inclinant ut neque

illud, neque ejus eum propria natura ConVenientiali QO-gn Oseant; eri8itivus est ille quo entia bonum ita appetunt ut 9Sum ereipiant, quin tamen rationem CognoScant

333쪽

DE APPETITU SENSITIVO ET RATIONALI. 317

propter qhiam appetibile sit rationalis domum illo dicitur

quo entia ad bonum tendunt, ipsius convenientiam cum Sui natura apprehendendo. De appetitu naturali nihil dicimus, quia improprie ita vocatur susticit illius odisso definitionem. Paue hie attingimus de appetitu sensitivo et rationali. 420. Appetitus sensitivi subjectum est compositum X anima et Orpore; Si quippe Potentia organista. Quaestioni quodnam sit ejus organum, Idam USSim respondere nequimus in eo tamen multi hilosophi conv0niunt ut di eant orgalium prineep appetitus Sensiti, esse Cor. Illius objectum est bonum quod Sensu apprehenditur; adeoque est bonum aliquo corporeum et limitatum. Nota tamen Tongiorgi post multos alios appetitum SonSbtivum in homino ad plura bona Se porrigere, ad quae rimiorum appetitus non fertur. Horum quaedam ad sensibilia bona se voeantur, ut delietae, commoditates, divitiae; iupddam sunt bona intelligibilia, ut tonor, Scientia etin, in quae appetitu quoque SenSitivus Suo modo tendere potest, propter inten Sionem apselitu Superioris, e quos redundantia in inferiorem appetitum, ut loquitur . Thomas. Notandum etiam Venit appetitum sensitivum in homine, ieet voluntati mediante ratione subdatur, o proinde sub vo intutis iussu Xu ejus notus boni se mali moraliter evadere OSSint, non ita rationi subesse ut ejus imperio renuere ac reniti nequeat. Ratio et itur e eo quod appetitus Sensitivus a corporis qualitatibus a dispositionibus non parum dependeat, quae rationi imperio Gusubjaeetit.

421. Appetitus sensitivus dividi solet in oneupis ibilem

et iraseibilem. Ille extenditur ad eos omne uetu ciuirespiciunt tum boni perseeutionem, tum mali fugam DPM- eis ut sunt bonum et malum. Irascibilis autem X tenditur ad bonum et malum ut sunt dis heilia id est ad malum ut est dissicile quod declinetur, et ad bonum ut est

334쪽

318 ANTHROPOLOGIA. diffidito ii od obtin utrir. Ad primum speetant amor desiderium, gaudium respeetu )olim ostium iuga, tristitia respeetu mali ad alterum speetant spes et desperatior sp0etu boni disiuilis audacia, timor et ira, reSPectumali vitatu disti dilis liis in Ethien agitur.

422. Appotitus intellectivus seu rationalis Proprio nomine vot tu vocatur. Multa de hae nouitate dicuntur in philosophia morali in Metaphysica quatuor hae eXpendi sol0nt; quid sollidet sit voluntas quodnam eju objectum;

quotuΡle eju nutus a tandem utrum et in quibus etibus libertate gaudeat. Postremum hoe unetum ei Sabimus in Sequenti artioulo. Primae autoni quaestioni jam responsum fuit Minimus enim Voluntatem esse saeuitatem animae Prolyrium non nutem compositi 14 376 3'. ; amque

ab intell0otu distinctam. Nam diversitas speeition noultatum Pendet a diversitato objecti formalis Atqui det

intellectus et voluntas versentur ei rea idem, idem tamen non attingunt Sub ea stem ratione ille nimirum versatur etrea re quatenus habent rationem Veri,adde Circa eaSdem

quatenus habent rationem boni Ergo hoc ipso quod

Verum et bonum formaliter diversa Sunt, ilisae olentiae diversae sunt dicend00.423. Obj0otum appetitus intellectivi ut e X dietis constat est bonum prout ab intelloetu apprehenditur Atqui intelloetus non hane tantummodo aut illam boni spe etem sed plura diversorum ordinum bona ipsamque boni in

genere rationem cognoscit aliis orbi quoniam bonum et en eonvertuntur intellectri Sicut omne enS, Sic omne bonum Ognosuit Ergo objectum ad aequatum Voluntatis Omplo utitur omne bonum. Immo nonnisi bonum

esse potest o Hitatis Objeetum. Quod vinditur x ipsa ratione Potentiae appetiti Vae. Hae enim est in ente propter ipsius entis perfectionem. Ergo ferri nequit nisi in ea quae enti aliquo modo eonvenientia sunt Atqui illud quod est enti quocumque modo MonVenienS St

335쪽

DE APPET SENSIT ET INTELLECTIVO. 819

bonum Ergo voluntatis objectum esse nequit nisi bonum. objicor non valet Voluntatem quandoque in malum ferri; nam, vel in iis ensibus, Voluntas tendit ad malum quatenus id spe diem boni habet. Eorum error qui nutumant Objectum Voluntati non Semper esse bonum, e OO S repetendus quod ionum Verum ab at Parente minime distinguunt. Undo nos non diximus objoetum Voluntatis esse omne

illud quod in se et sub omni respectu est bonum Verum ess omne illud quod intellectu veluti bonum appre-hondit. 424. Cirea istius ineuitatis eius, notat Suare de Inima, lib. V. Cap. VII. eos omnes in Voluntate reperiri, qui reperiuntur in appetitu Sensitivo, idet modo altiori, quia in voluntate spirituale sunt. Ex istis actibus alii versantur irea finem, alii irea modia. Quia vero finis potest considerari vel prout bonum absolute, Vel prout bonum habendum, vel prout bonum habitum, ideo irca finem potest esse in Voluntate amor, ac desiderium consequendi illud et tundem fruitio seu gaudium de in jam obtento. Medium Vero duplex esse potest aliud quod solam habetnaedi rationem, quia est primum medium ad quod nullum alium ordinatur, et est appetibile tantum in ordine ad finem ; aliud est quidem medium relate ad finem ultimo intentum sed est etiam finis re ite ad media priora. Ergo si hujusmodi medium consideretur ut finis habet eamdem rationem a sinis, ae proinde relate ad ipsum Xerceri poSSunt actu amoris, desiderii, gaudii, etc. At circa medium

ut medium duo versantur autus voluntatis nimirum electio et Sus Per eleetionem unum medium Separatur ab

aliis, aliisque praefertur saeta autem electione, ne eeSSarium est ut id medium exediationi mandetur hinc usus, qui est uetus quo Voluntas applient potentias omne ad operationes illi executioni necessariaS. 425. X postrema hac animadversione oritur alia divisio actuum voluntatis in eius Seilicet elieito et actus in e-

336쪽

320 ANΤΗROPOLOGIA.ratos Aethis licitus est qui ad voluntatem pertinet, ab eaque tamquam aetio ejus Propria immediate producitur; e . . Vello, Con Sentire, eligere. Imperatus notus dieitur ille qui per alias facultates a Voluntate mota produeitur, ita ut ad voluntatem pectet, non prout ab ipsa producitur sed prout movet alias potentias ad Xeruendos actus sibi proprio V. g. contemplatio, deambulatio, te. Id experientia patet. Hujus rei Xplicatio relate ad aetus potentiarum Sensitivarum, in quantum appetitus inferior superiori Subest nullam 1 laeso fert dissiduitatem ut diffiduitas quaedam datur in XΡlieando quomodo nutus intellectus imperari queant. Di Ximus quippe appetitum equi cognitionem ; ergo potius idendum esset Voluntatem ab intelle et u non autem hunc ab illa moveri. Respondetur intellectum movere Voluntatem objective, et moveri a voluntate eotive non quidem relate ad primum actum, eum PDetitus supponat cognitionem, sed relate ad alios eius qui consequuntur. Otio ergo Voluntati non est adeo neces- Saria, ut sine ea operari potentiae nequeant licet necessaria sit ut illi actus voluntarii dicantur. Hoc modo sit

reductio potentiarum humanariam ad unum OVen S, Ut

recta sit et ordinata naturae institutio. Cf. Suare l. e.)ABΤ. IV. DE HIDIANAE VOLUNTATIS LIBERTATE.

426. Libertatis nomen multipliciter usurpatur, Sed prout refertur ad Operationem generatim definiri potest immunitas a necessitate in agendo.' Necessitas in agendo duple esse potest, morali et physica hinc duplex quoque libertas adest, Scilicet libertas moralis et libertas physioli. Illa est immunitas ab aliqua lege obligante haec est immunitas a phySic necessitate determinante ad unum. Rursum neceSSita physica ad unum determinans duplex est Nam 1'. provenire potest ab

337쪽

DE HUMAN, LIBERTATE. 321 intrinseoo, id est ab ipsa conclitione fac altatis, quae, rOΡΟ- Sito aliquo objecto, necessario e Se ad illud determinatur, quin aetiis possit contineri 2'. Provenire potest ab ea trin-8eo aliquo vineipio determinant physio subjectum ad operatio item ergu Objectum. Hinc quum duplo esse possit immunitas a physion necessitate deteriti in ante, dupleXetium botost esse libertas hystea sollieet liberta re eoaetione, et libertas in isserenti P. Libertas a Coactione est immunitas a noeessitate proveniente a princit iO Xtorno determinante ad unum, contra inclinationem et nisum omnem subje et determinati libertas autoni in dissorsentiae est mna unitas a nee essitate intrinse en ad unum determinante JamVero constat hane deesse posse liose illa adsit;

se itide siseri potest ut actus ab intrinse eo deterni inetur, quin ulla Vis hysten Xta in Seon adhibeatur. Quare libertas de qua hic agitur, non est moralis, Sed Physiua non est libertas a coaetione, sed est libertas indifferentis0.427. Indissor0ntia genseratim desiniri solet proprietas, qua re perinde se habet ad plura. V Indisserentia triplexeSi objeetiva, assiva, notiva. Objectiva consistit in eo

quod intolle eius objectum Xhibeat ut non noeeSSari QOntie XV m eum notu Voluntatis. pec indisserentia requiritur

ad libertatoni sed non sum cit. Requiri utet; quia Si

e PrODOSito, aetii eontineri nequiret. At non sumoit quia voluntas e aliquo vineipio intrinseeus eam meiente determinari posset ad volsendum aliquod objectum,lidet hoc non sit eum a Volitione ne eeSSario Conne Xum.

Indissorsentia passiva habetur eum facultas e Se non magiSUnum quam alium actum necessario postulati, Sed unum Vel alium recipere potest. Hanc otium requiri patet ad libertatem, quia secus facultas esset ad unum determinata; Sed non Sumuere constat ex eo quod, iste facultas eque unum ae alium autum recipere in se osset de noto tamen aliunde determinaretur ad unum actum prae alio recipien-

338쪽

322 ANTHROPOLOGIA.dum. Ergo libertas hvstea reponenda est in indis rontianetiva, quae trantque alia ni Subaudit, quaeque in eo est ut, positis omnibus requisitis ad agendum, facultas OSSit

agere Vel non agere, ut ita unum etiam ponere, ut alium

ponere possit. Et hae est vera libertatis dos initio. Hinc S. Augustinus de Spiritu et Littera e . a inquit: hoc quisque habere in potestate dieitur, quod, si vult, facit; si

non Vult non adit. V

428. poetato objecto in quod fertur actus, libertas partiri solet in liburtatem contradictionis, peei eationis et contrarietatis. Posse pro lubitu Velle aut nolle rem aliquam est libertas contradictionis, quum res et ipsius negatio opponantur contradictorie; OSSe pro lubitu velle unum ex iis quae disparata Sunt, . . nullam Veram ΡΡOSitio-nsem habent inter se est libertas pestificationis; OSSedemum pro lubitu Velle unum e duobus contrariis, ut esset bonum et malum est libertas contrarietatis. Notandum porro est libertatem hane, prout importa fucultatem seligendi inter bonum et malum, non esse de Ssentia libertatis, sed esse libertatis imperfectionem. Non est de S- sentia libertatis quia Secu Deus liber non esset est imperseetio libortatis finitae, quia parti dipat de imperfectione, quae naturaliter eonSequitur limitationem entis

erenti.

429. Libertas omnis Decessario Supponit imperfectionem vel in objecto circa quod versatur, vel in Subjeeto, in quo reperitur. Si Objectum in sua perfectione limitatum

sit, datur in eo ratio cur appetatur et cur reSpuatur R VO-luntate riuatenus bonum potest appeti, at quatenus bonum non Omnem Xpleti Voluntatis capaeitatem respui potest; ac proinde iren illud voluntas indifferens constituitur. Haec porro indifferentia non datur - Saltem quantum Ste parte objecti- quando bonum S undequaque Perseetum, et non nisi bonitatem praeserari. Hinc felicitas ut

talis apprehensa, et omne medium cum ea neeeSSari con-

339쪽

DE HUMANA LIBERΤΑΤΕ. 323 nexum, libertati noli subjaeent sed necessario appetuntur. Attamen vel bonum infinite perfectum potest eloetioni Subjacere, Ob imperfectionem subjecti in quo libertas reperitur Ob maneam et limitatam cognitionem qupe deunt infinito habetur. Hinc divina bonitas, licet in se infinita, e nostrae cognitionis imperfectione, voluntatem ad Se neeeSSurio non rapit a proinde cum bonis finitis quorum experimentali cognitio habetur, conferri potest atque illis posthaberi. Ex his insertur eum bona finitatum bonum infinitum, prout a nobi nune cognOSeitUr, subjici l0ctioni noSirpe voluntatiS. 430. Postremo animadvertimus antequam ad thesim probandam nece lumus etSi actus, qui a voluntate imperati dicuntur eoaeti Sse OSSint repugnare Ut notu n Oluntate liciti coacti sint. Quod ita probat S. Thomas: Murentum ad actus a Voluntate imperatos Volunta Violentiam pati potest, in quantum per violentiam Xteriora membra impediri possunt ut imperium Voluntati e X0- quantur. Sed quantum ad ipsum proprium Volunta-tati actum, non potest ei violentia inforri. Et hujus eSi ratio, quia actu voluntatis nihil si aliud quam inclinatio quaedam Proeedens ub interiori prin0ipio cogno- Seente . . . . Quod autem est eoaetum Vel violentum os ab exteriori principio. Unde contra rationem ipsius eius voluntatis est quod Sit coactu vel ViolentUS. . . . PoteSthomo per violentium trahi sed quod hoc sit X ejus Vol late repugnat rationi Violentiae.' Haec habet in Summa

bluntas humanu gaudet libertate arbitrii. Hi eo autem libertas non modo postida in disterentium objectivam et pu88lvam, verum etiam, et principue, activam ς qua fit, ut p08itis omnibus requi8itis d agendum, volunta possit oere aut non vere ἰ vel ita elisere unum ut possit aliud eligere.

340쪽

324 ANTHROPOLOGIA.431. PROB. R. est inti ino SonSii Xperimur OS, OSitis omnibus ad agendum requiSitis, oSSe agere Vel non

agere aut aliquid aliud agere, quam id quod agimus; Atqui in hoo sita si libertas indifferentiae Ergo senSus

intimus refert nos esse liberos. Tria momenta distinguerelido relate ad voluntatis notus momentum quod Praeeedit, quod comitatur, quod consequitur actum Atqui tum

utile quam agamuS, tum dum agimUS, tum OStquam egerim US, X perimur no ideo agere quin Volumus. Antequam agamus Sensu iniimus refert nos deliberare; consilium etere e XPondere utrum Xpediat autum Ponere vel euus Atqui liud omnia absurda forent, si uetus non OSSet noti poni Ergo eius ita ponitur, ut illius positio a nobis pendeat. - Dum agimuS, Sensu internia refert no posse notioni supersederes immo quandoque id a s sturo Atqui quod ne eeSSario ponitur, non potest no impodiri ne interrumpi Ergo et hi non ne Cessario poni die enitus est. - Postquam egerimus nobis merito Vertimus, si bona Quippe, si mala fuerit eleetio Atqui neutrum hoo Xplieari posset si illius notus positio vel omission nobis non deponderet Ergo a nobis dependere dicenda est Quod multiplieiter confirmatur; vel e eo quod apprime distinguamus inter eamus in nobis sunt quia

Volumus et ea ire qu*0 asSivi Sumus vel e eo quod ab eo, qui ausa mali nobis X titerit, aut oenam aut compensationem exigamus vel etiam X e quod honore quasdam etione ProSequamur, alia Vituperemus; quod certe nullum haberet sensum si actuum dominium apud homine non esset. X his Vides sensum intimum nobis referre non modo ne tum, Sed etiam modum quo actu ponitur; atque adeo referre no esse liberos.

432. PROB. 2'. Voluntas nequit velle aieeeSSario, quod intelle eius proponit ut non necessarium Atqui intellectus plurima saltem bona in praesenti statu Voluntati proponitu non necessaria; Ergo voluntas in praesenti statu