Summa philosophica juxta scholasticorum principia : complectens logicam et metaphysicam

51쪽

DE FIGURIS ET MODIS. 374' Figura Omnis homo est animui;

Atqui omne animal est ubstantia Ero aliqua ubstantia est homo. Medium, animal, Si Praedicatu in majoris, subjeetum

48. Modus syllogismi Si dispositio 1 pdmissarum inter

se, secundum univei Salitatem et Partieularitatem assi mutionem et segationem. V Porro Ilii Omissis qupe liue non pertinent, propositionum Uatuor Uni getiera universalis affirmativa, universalis negativa partieularis a firmativa et

particularis negativa - , , , O H; Propositiones si divorsimodo disponantur loeum dabunt o Xo edim modis in unaqua tu figura; qui modi ro figurarum numero

quater sumpti ad se Xaginta quatuor SSUrgetit. Nam P0-etu in propositionum quantitate, sunt luatuor ossibilos diversa combinationes. Prima est si utraque ra)missa sit universalis : seeunda Si utraque Sit partioularis tertino imajor sit universalis minor partieularis; quarta, sl Converso major sit artio hilaris, minor universalis. Singuin ex istis Ombinationibus quadrupliciter Variantur orqualitatem. Prima Variatio est, Si utraque ropositio ita firmativa seeunda, Si utraque ogativa tertia, Si major assii mans minor negan quarta Si vijor Sit negati Sae minor assi manes. Unde multipli eundo quatuor per quatuor , lini e totalem numerum modorum Pro unaquaque figura. Ex his modis auo tantum re et coneludunt alii eueant Contra regulas quas in sequenti artiunt Oilabimus. Veteres seliolasti ei modo legitimos uniuscujusque figurae vorsibus omme iubarunt non elegant in luidem sed memorii juvan bo unie Studentes. oeulos

Tertia durat,ti, di am/s datisi apton Bocardo feris habet; quarta insuper addit

52쪽

49. Quani suun ratiociniunt hoc habeat ropriunt ut uniani e alio inserat, una innien Verbis e XPrimitur, aliarii atque aliarii potest ornuini induere. Nihilominus si luis attente Con Sideret, argumentati ni is ornuis omnes ad SV o-gi Stieam redue posse procul dubio videbit. Sunt autoni

1'. Epichere)na, Seu syllogismus eujus vel alterutri vel utrique r.emissae Sua Statim probatio adjungitur. Ade Pieherentii redue itotest tota illa pule horrima Tullii Oratio, quam pro Milone habuit: ieet eoidere insidiutorem id enim vincunt tum lem Maturo , tum v ctentium, tum plurima e remptu atqui Claudius insidias strusit Milothie t eruitur eae adjunetis loci tempori8, armorum re pura tu, Hilitum optu, te. Eruo leuit Miloni o id re Clodiu)λι. 2'. o ysyllouismus est argumentio in qua uni Completo syllogismo alter et alter ita subneetuntur ut conclusio Prddeedentis sint vim missa sequentis. Exemplo sit Quod est immutabile aret prino Mo, ne et uooe88ione Atqui Deus est immutabili8 Eruo Deus aret prino M0, He et .uo 'e88ione ς Atqui id quod uret prino io su et suo 'e88ione est eternum; Eruo Deu est o ternu8.3'. Enthymem'. Quidquid sit de hujus vocis eo0ptione apud Aristotelem antiquosque alicis entllymema

53쪽

DE FORMIS ARGUMENTATIONIS. 39

lup stuppleti facile queat ab omnibus vo certo ab oquo euin loquimur V. g. Paupere SNnt mn He I erbo ora unt contemnendi. In Xime autem retiueri solent vineis in generalissima, qui Sunt omnibus nota. Interdum nimbus enthymematis PropoSitione ad unam redueimus, quί0 diei Solet propositio vel Fenter' tin enthymemati en oujusmodi est hi Haud una ra inuti mi8eri suo urrere dis o Enthymema evolutum SSet: - Non sum ignara mali ergon Seris Suecurrere cliseo ; integer vero Sylli gismus esset: - qui non est ignarii mali miseris suo uri ero discit; atqui ego non Sum ignara mali ergo mi Seri Succuliere

4'. , rite est argumentatim in qua Propositionum SerieSita disponitur, ut vi dilutum vim in sint Subj 'etiam Se- eund00 Pydddieatum eo undίD Subjeotum tertiί0 et ita porro, doneo sint conclusio in qua sub eo tum rimp confertur

Q cupiditates ita non coercet multa desiderat; Qui multu desiderat multis ectet Qui uitis uel inqui tu vi it Qui inquietus vivit, pacem non habet Qui I aeem non habet, ore bono mumim huju vitin Qui aret bono maminio hujus it in miser hi

Si quis soritis rosolutionem faciat, deprehend0t eum in tot syllogismos resolvi quot Sunt PraemiSSOd illan demit in vel quot sunt propositio nos demptis duabus. Unde X allato e Xemplo quinque syllogismi eruuntur Q. Qui multu desiderat multis g0t Atqui qui Cupiditates suas non Oeruet, multa desiderat Ergo qui uiriditates Suas non Coercet, multis seget. 2. Qui multis get, inquietus vivit: Atqui qui eupiditatos suus non eo ereet multis eget Ergo . . . inquillus vivit. 3. Qui in Cie tu vivit, neum non baliot Atqui ii cupiditatus suus non eoorout inquietUSVi Vit Ergo in om non in bot Qui lineum non

54쪽

tes non coereet, a Cena Iton iubet. Ergo . . . Caret

bono maXimo iujus vittae. 5. Qui ea re bono maximo hujus vittae, miser est Atqui qui ut i litates Sua none 'ere et, Caret bono maXimo hujus vitiae Ergo qui cupiditates Sua non Coereet, miser est M in argumentatio his,

ut atot regitur rincipiis: itidquid continetur in ullo, eontinetur in iis omnibus in quibus illud in eluditur et: qui quid in cilio non continetur, neque continetur in iis, in quibus illud in eluditur e quorum unum habet locum quando conclusio est mi man alterum quando Conclusio est negans Soritoni tamen Tullius lis rivum vocat nu erieulosum argumentandi genuS, quia disti cile est ut 0rror non irrelint. In Adholasticis disputationibus adhibori non solet et si in seriptis oeurrat, triete e Xaminetur, eum resolvendo in syllogismos SimpliceS, de quorum reotitudine mens judicabit regulas, qua brevi unius daturi upplicando. 5'. Dilemma est argumentatio, CujUS antecedens est propositio disjunctiva duo continen membra, e quibus utrisque aliquid Contra adversarium eo ne luditur. Si om-bra propositionis lura sint quam duo dieitur trilemma,

quadrilemma, et , ro membrorum iumero. Xemplum

dii sentinatis habemus in illa argumentatione Tertulliani eontra Trajunium. Is lege sane iverat ne christiani inquirerentur; si tamen eluti essent, ut D inna a judio mul-otarentur. Tertullianus, Ut logi injustitiam Proses loret Ur, Si argument ut his St; et nocente sunt christiani et inno ente I si hocentes, cur inquiri prohibe 8 8 innocente8 eur delatis post nam irro 'res ' Phylotas item apud Curtium eum AleXander post multos domum annos ei arot erimini, quod invia spe in se conjurantis amicus fuisset, ita, dilemmato usus. 0spondit an impiorum amiel insont bu quoque moriendum est' quod i equum est eur tam diu

55쪽

DE LEGIBUS SYLLOGISMI. 41 vivo si injustum, cur fine demum occido' Ut aute in dilemma rite concludat, requiritur

, Ut disjunctio sit completa; si enim omnia membra

disjutietivae Propositioni non enumerentur, argumentum

robore destituitur. Hinc vitium sequentis dilem mutis, quod morienti Socrati tribuitur; ut animus simul cum corpore perit, in ipsi upervivit Si primum mulus dolor est timendu ς Si alterum animus vi et vitam felleiorem uomor nidia ratione est timenda salsa urgumentatio : d

tu quippe tertium demigratio se ilicet animpe ad dierna Supplieia. b Ut retorqu0ri nequeat contra eum a quo Prosertur. Exindo vitium istius dilemmatis, ouidam a ratione objecti ut deterreretur a regimine reipubliopu suseipiendo aut bene aut male rempublieam admini8t ubis Si mule dispi oebis Deo ς Si bene hominibus o versarius ita reposuit: Aut bene aut male rempublierem administrabo Si male pluoebo hominibus I si bene pluoebo Deo I rus eoimen re publica est suseipiendum uapropter dilemma Itoo etiam debet habere ut illud quod ex unoquoque membro infertur,

50. Syllogismi regulas ad octo reduxerunt Seholastiui

qua memoria juvan in ea usu sequensibus Vel Siculi e X- presserunt. Quatuor e illis terminos Spectant quatuor, Di ODOSitioneS: 1. Tum re, tum sensu triplo modo terminu esto. 2. Latius hunc quam Priaemissim On Clusio non Vult. 3. Aut semel aut iterum modius generaliter Sti . 4. Nequa iturin medium a Pint otiolia Sio Ol ortet. 5. Ambί amminantes nequeunt generare Degantem. 6. Utraque si pro missa eget nil inde Sequetur. 7. P0jorem sequitur semper Onelia Sio Partem. 8. Nil se luitur geminis X artio luribu uti illum.

56쪽

42 LOGICAE PARS PRIMA.51. Priorum quattuor en Susint et Eorum ratio efflores ei se ipsa syllogismi natura Totum enim Syllogismi artis dium in eo est, ut termini non Conjunguntur vel Sepnr0ntur in conclusione nisi quatenus delitici se divorsi

reperti fuere eum medio. Jamvero eo inparatio nulla esset in praemissi S Si, quacumque de causa magi quam treS0SSent termini. Quatuor autem essent si vel modius torminu non Sumeretur Saltem Semel in Sensu uni Versali vel si tormini non iuberent in conclusione eumdem X tenSiOnem ne in Drn mi SSiS. Nam Si medius terminus Sumereturbis partieulariter Sensus iste Partieularis OSSet esse diversus si diversus Subjeetum et praedicatum Conclusionis eum eodem medio minime conferi sentur. Ideni dicas si termini non Sumerentur in Cone lusione Seeundum eamdem e Xtensionem quam inbuerunt in PrἴdmisSi ; quin unu 0- eundum unum Conferrentur eum medici, Seeundum aliud inter se. Quarta autem regula per Se Patet eum Onelusio conferre tantum debent X trema inter Se comparatio

eum medio habita jam fuit in prosemissis.

52. Juva lii duo notare. 1'. Potest modius torminus in utraque 1 pdmissa Sse Singularis, et Syllogismus re eteeoti eludere hoc nunc a caetermittimus. 2'. Sit hie syllogi- Anius Solus Deit est ceternus Atqui mundus non est Deus

didatum in majori assi mante et a I dieatum itum in eo ne Isione negante Jam vero vinuli ea tum amrmantis est terminus articultaris Prie dicatum negantis propositionis eSt universalis. Ergo terminus ceternu Litius patet in Conelusione quam in Pr omissis et tamen Syllogismus stre eiuS. Respondeo torminum illaim non re sed spolio tenus bilius utere in eone a Sione quam in Dra Dissis; nam, quoniam major Si Propositio emolu8/va, in ea )ternitas segatur do aliis hoo ipso quod ama matur de solo Deo. Quod magis patebit Si syllogismum si proponas, Quid-

57쪽

DE REGULIS SYLLOGISMI. 43 quid non est Deus, non est internuin y Atqui mundu non est Deus i Eryo hundu Ho ι 8 6 ternu8. 53. Quinta regula cleelaratioti non eget quae nini conveniunt uni tertio, Conveniunt inter Se . Neque oget declaratione Sexta Siquidem e eo quod uterque teriminus diserepat ab uno tertio, Colligi nequit utrunt inter Se eon veniant nee ne Hic tanton notandunt est 1 η ni issam aliquam liabere OSSe Spe elem negantis a reapse mi malivani Sse et OnStituere Cum alia Vere negante ante Cedon logitimi syllogismi. Sit jam allatum Xemplum:

Quidquid non est Deus, non est aeternum atqui mundus

niam medius terminus est: quidquid n0H 8 Deu8, I rot)Ositio minor integro prolata est ideo Atqui mundus est aliquid quod non est Dei qua affirmativa est. 54. Septima rogula douet onolusionem Seml er Sequi pejorem l artem. PrzemisSa negativa respeetu assii malivae et artioularis res Peotu universalis vo Cantur a logi eis pepor pars Igitur prout altera irin misSarum est negativa aut partieularis, negativa vel arti illari conelusio osse debet. PDimum a tot se ipsa Syllogismi natura Siquidem eum

altera ra)missa St mrmati,n o altera negativa, unum ex Xtremis convenit itan tertio, alterum non ergo duo e Xtrema non oti Veniunt inter Se Proinde Conclusio onvenientiam negare debet. Alteru- Patet e secunda regula nani Si r*dmissurum ira in Sit artioularis, in neomparatio eum medio sit tantum eo undum artem Sure e Xten Sionis ergo in eo Deliasione etiam non nisi secundum

eum partem mi mutio vel Dogatio si ori potest. Hine eo ut sequens Syllogisnuis: Omnes pii ut rentur atqui reliquiho in ine sunt pii et V omne homine salvantur. Ut it coneludat, i re dientum ulusentur ad eos tantum X tondi debet, ad tuos Xtenditur esse pi08 ut est ergo liqui

homines sal Uuntur.55. Oetava demunt i seu ritu velut o Coti elusio e duabus

58쪽

44 LOGICAE PARS PRIMA. particularibus inferatur Particulare quippe raelmissa μvel Supponuntur esse ambae negantes vel anib0 amrniantes vel una firmati et altera negans moti datur quartum quod assignari possit. Atqui 1'. Si ambae sunt

neganteS, nulla Si concluSi e regula sexta. 2'. Si ambrae Sunt hirmantes, nulla est oti elusio e regula tertia; medius terniinia nusquam Sumitur universaliter in i pdmissis; omnes termini Sunt partieulare S subjecta, viis Sili propositionis; a pestiuata, vi rotiositionis mi malivae. 3'. Si una est mi mans et altera negans, nulla HS conelusio vel e regula secunda, vel e tertia. Nam in tertio isto casu, conelusio debet esse negan S, Cum sequi debeat 90jorem artem. Si neganS, Pr aedientum conelusionis debet esse terminus nivei Salis, Proindeque universaliter etiam debet sumi in i pdmissis atqui in Ρrpe missis unus datur locus Pro universali termino, i pedientum Q. 1 OPOSitionis artieularis negantis. Qui loeus

Si eoupatur ab uno e extremis, non e Cupaturin medio termino. Vides ergo cur nihil Sequatur geminis X a1 iidularibus unquum. 56. Antequam quί0stionem ullam aggrediamur, citare juVat quosdam esse Syllogismos, qui rite Coti eludere L lentur, quamquam ad ra)dieta regula DOn Xigantur.

Unum vel alte inim itabo exemplum. Sint ista: Omne unimal rationale est homo atqui aliqui homo ouit irratio-γHGiliter ς erreo aliquod animai rationale uolt irrationabiliter. Videtur re et eo neludere, et tamen medius terminus, homo bis articulariter sumitur. Item : Aliquis homo est Galerius aliquis homo est me di us erreo aliqui medicus est

Gule)ius. Cum eodem vitio, reetus Syllogismu Videtur. Respondendum conelusionem non esse veram Vi ratio uinii ipsius, Sed vi materis de qua agunt propositiones. Horum vitium aisebit si materiam mutes, eadem SerVnta forma: eX. gr. Omne animul rationale 8 substantia ς Jiqua substantia est ratione jurens erreo aliquod animal rationale

59쪽

DE SPECIEBUS SYLLOGISMI. 45 ratione caret Aliquis homo est unimal aliquod animal est Huni erVo aliqui homo est ani8. ART. III. - DE SYLLOGISMI SVECIEBUS.57. Non omnes hic attingor in animo est, verum illas tantum Syllogismorum Deoios quae vel aliquam Poetalem praebent disti uultatem, vel spe dialibus legibus temporantur. Hujusmocli autem sunt syllogismi empositorii, conditionale8, diutinetipi et et mulativi. 58. Syllogismus ea positorius ille est qui onStat comnibus terminis vel Saltem se medio termino Singulari; V. g. Tulliu patriam servavitu Tullius nittitur in milium ero aliqui qui patriam ervavit, mittitur in milium Hii-jusmodi syllogismi propterea legitimi sunt quin terminustio ipso quod singularis est non orest, Si de orenti Sit Sermo, sumi l artieulariter, sed accipitur universaliter aequi- Valenti modo, quatenus se Sumitur Seeundum totam Suam eXtensionem. Dixi Si de eruatis sermo sit; quia tormini divini, propter inessabile Trinitatis mysterium, aliquando

Partieullariter aliquando universaliter uini OSSunt. Sumuntur universaliter eum sumuntur 1 ro omni eo quod est Deus particularitor autem eum pro aliquo tantum quod est Deus. Cum v. g. leo: Hic Deu est Pater, terininu singulatris, hic Deus sumitur partieulariter pro unae tribus personis divinis e converso eum diuo Hio Deu ereavit mund mi Sum terminum, hic Deus, uni Versaliter et Sensu est: omni persona, quin e 8 hic Deu8, creavit

mundum. Vides X inde quid dicendum sit de illis sylb,-gismis Puter est hi Deus Filius non est Pater eroo Filius non est Deum vel Hi Deus est Pater hie idem Deus 8 Filius ς eruo uter est Filius. Argumenta minime concludunt, quia medium hi Deus in nullii P aemissa sumitur universaliter. Idem dicas de aliis haereticorum argumentiS, qude hue referuntur. 59 Syllogismus eonditionali ille est cujus major Pro PO-

60쪽

46 LOGICAE PARS PRIMA.sitio est eo tulitionalis ea ratiotio distributa ut una ejus

lute de uentur. X. r. Si Deu8 8 ju8tus, punientur in Di atqui Deus est ju8tu erVo mitentur impii. Propositionis conditionalis naturam i ii aliet perspeetana, is oppido videt a conditionis veritate, Veritatem conditionati, atque X hujus falsitate, falsitatem Conditionis re et inferri. Quapropter posita veritate majoris propositionis: re' syllogismus conditionali dupli ei modo rite coneludit. Primo, quando in minori affinitatur conditio, affirmari quoque debet in conclusione eonditionatum. Hine natum

quando in minori negatur conditionatum negari quoque in conclusione sto et conditio. Hinc aliud ortum a Xioma : ublato conrequente, tollitur anteceden8. Utrumque e eo vine itur quod in conditione continentur ratio cur verum sit onditio Natum. Quamobrem Subsistente constitione Subsistat quoque Oportet Veritas conditionati atque

hae sese iunio et ilia deficiat ne eesse est. Sit Xemplo: Si Petrus loquitur vivit; Atqui Petrus loquitur Eryo virit; vel Atqui Petrus non vivit Ercyo non loquitur. b Quamquam vera Sit major syllogismi conditionalis

Propositio, tamen, generatim loquendo male arguitur, si negata conditione, negetur conditionatum aut mi maloeonditionato nisi metur conditio. Nam in propositione eonditionali datur quiden ne Xu ne uessarius inter conditionem et conditionatum, Sed non ieeessario vilissim inter conditionatum et conditionem, quia Conditionatum aliunde pendere o te Si quam ab XPreSSa Conditione. Quapropter Sublata certa quadam Conditione non ideo statim tollitur conditionatum quemadmodum conditionato posito, non ideo statim ponitur ertainu pedum Conditio. Prava igitur est ea argumentandi ratio in qua e veritate eonditionatis transitu ad veritatem conditionis vel o Conditionis falsitates inferatur falsita Conditionati V. . .eque male