Summa philosophica juxta scholasticorum principia : complectens logicam et metaphysicam

71쪽

DE INDUCTIONE. 57lut ac diligenter induetionem explicuere, Aristoteles in suis libris, iisque rhaesertim qui ad Seientia natura speetant, hujusmodi induetione saepe fuerit usus es. Ritter Hist. of Ano Phil. vol. III. B. IX. . b. Quare carpitur immerito a tuari uotor quidam ' qui illud quod nos hic per transennam notamUS hiStorie probat. 75. Superest ut expendamus quo ne to legitinia sit hci De argumentatio quo se ilicet jure ab iis ude observationi

Subjielmus ad n up non fuerunt observata mi mutionem Vel negationem Xtendere poSsimus. Repetiti eXPerimentis cirua plura individua, quorum adjuneta omnia fuerint Variata si invenimus constanter aliquum illis onvenire Proprietatem notionem, passionem aut aliquid hujusmodi

merito eo Deludimus non fortuito in evenire in eo ratione adjunetorum; sed e constanti et uniforma nuSn COD- Stantem tunc et uniformem esse e tum esse repetendum. Hae nil tem Causa eum alia esse nequeat nisi ipsa illaruna rerum Datura, Vel eon Stati te Cui illii natura subjaeeat, iterum concludimus esse e tum observatione deliroholi sum

ab ipsa illarum rerum natura velis onstantibu legibus quibus illa natura obediat, provenire. X inde manifestuinos effectum illum esse debere ulli vel Salem eo in inutiem Sellistet omnibus eamdem naturam habentibus Cortitudo igitur inductione parta firmis omnino iii indit liue, i. O. On-

72쪽

58 LOGICAE PARS PR1MA. Statilia legum intuip et natura ruin inam ut altilitate, nititur. Ex iis apparet posse nos interdum Sine ullo periculo XSingularibus universale cori eludere; d iis udietum ferre quae Sub oculos non Venereri futura divinare tenere praeterita uno et botri Deipia Syntlietica efformare.

76. Hoc ipsum ut melius a tyronibus intelligatur, forma Sullogisti ea proponere juvat. Unile si argumentari liuet: Effoetus sub quibuslibet adjunetis constans et utilior uiis enuSam postulationstantem 2 uniformem Atqui osse eius in iis individuis notatus, si sub quibuslibet adjunetis

constans et uniformis Ergo hic esse eius ausam postulateonstantem et uniformem Atqui Causa Constans et uniformis non est nisi vel ipsorum individuorum natura, velle qupedum illam naturam gubernans Ergo ab his ro-

venit esse eius de quo loquimur Atqui natura est eadem in individuis jusdem spe diei, et individua jusdem speciei simili modo gubernantur Ergo ille osse eius operiri debet in omnibus indivi uis ejusdem speeiei. Quare labor omnis

in eo est ut tot sant XPerimenta, quot requiruntur ut certum sit illum esse etiam non aliunde provenire. Quod si experientia non ea omnia suppetat quae Sume iunt ut naturί legem aut proprietatem naturpe manifestatam intolligamus, uniVersalis Oneli Si non Certa, Sed tu minuSuo probabilis erit ea lue non propositio per induetionem Aedper probabilem conjeeturam colle et a erit dicenda.

CAPUT QUINTUM.

D METHODO. 77. Tria in isto apite considorabimus 1 quid et quo-tuple Sit methodus. 2' amus ad methodum valde ne eeSSaria Sunt, uitieet agendum de definition 0 divisione. 3 id propter quod methodus adhibetur Seientia

73쪽

DE METHODO. 59 selliuet. In iis exigendis, ea quae eitu Omnino necessaria sunt attingemus Fusior Calam materiam in ne pertraetatam invenies apud plures hilosophos ex omnibus P. Romano S. J dignus est qui conferatur.

78. Methodus generatim est ratio disponendi operationes

aliquas HXta certam quamdam normam qua Perationum dispositione sit ut Deile a pestiti iti in ali litem finem asse litamur. Unde in re nostra, methodii Seientifica erit ea ratio clisponendi operatione mentis, vi cujus veritatem faeile inveniami/s inventamque alii clare communicem H8.

addiseum his et ullis roseonamius Uliam OS alteram, Se- qituti quanae lin suo unitati rationemri methodii vero eo pertinet, ili Unum rem diSeninius er aliam, et linam per aliam reddam hi notum. Quare methodii non Ordinate ut- eumque, Sed intrinso eo filio iam diueta momento res invenit inventaS lite Communient; ne tanti immodo memoriam

juvat, Sed lumen quo iii menti offert.

79. Iothodus solentis ea driplo distinguit hir, anu Utica

et synthetica: hiarum denominationium ratio in eo est quod altera resolvit, altera Componit Procedit illa a toto ad partes, vel a minus tiniversali ad magis iuniversale haec vice orsa a partibus, Vel a magis uniV01 Sali XOrSn, Omponendo pervenit ad totum, vel ad minus imiVersale. Divisio hae adsequata est. Nam in veritate inveniendauit etiam ominiinieanda vel Xordimur a Consideratione Subjeeti, vel a Consideratione a taedienti atqui e subjeeto ad praedientum notitiis per nati sim rpedient ad sub-j0etium nonnisi per Sytithesim Pervenire OSSIUmIUS; Orgo. JIinor ex ii tritisque termini Sive XtenSione, Sive Comi rehensione Considerata manifeste uolligitur. Nam subjoetum retiit ad 1 pedientiim ita se inbut ut illi id in sua Omprehensione Non tineat, vel 4b in excludat Venire reo n

74쪽

60 LOGICAE PARS PRIMA.Subjecto adii pudieatuna, idem est ne a toto venire ad illius Partem quod Proteolo resolutio item Seu analysim importat; venire uiri P lienio ad Subjeetum, idem Si ne a parte venire ad totum quod Compositionem seu Synthesim OStulat. Idipsum intelligitur speetata terminorum XtenSione. Praedientum nim e Sui natura latius patet subjecto illudque sub so continet. Qui ergo a sub oeto venit ad Ρrs dicatum, hicin singulari, vel partieulari, vel generat in in minus universali ad magis universale graduna facit; qui vero ali 00dieato venit ad subjectum, si ab universaliori ad minus universale transit. Atqui ab universaliori ad minus universute nonnisi ompositio a minus universali ad magis universale nonnisi abstractio et de compositio dueere potest Ergo Hino at et nuptilem tantum esse Viam ad Veritatem inveniendam mamque vel Synthesi Vel analysi contineri. nost dicimus de Veritatis inventione, diei tiam debere do veritate ullis ianifestanda utet; immo uni agitur de veritate jam inventa alii domon- Stranda, indiscriminatim utraque methodus adhiberi potest; sed ad veritatem rimo dotogendam methodus Synthetiea se minus aptam praebet, et non raro, inutilem. 80. Ut larius utriusque methodi indoles appareat, remoXemplis illustremus. Quaero utrum religio Christiana Deum liabeat auetorem. A i pedicato initium clueo set deprehendo, inter ea, quo Deum habent a uetorem, illa Ontineri qupe miraculis sunt obsignata; qu eren autem quaenam hoc divinitatis sigillum impressum habeant video illud in religion christiana splondero ineido Suilicet in Subjectum us0Stionis, set synthetion methodo deprehendo illi vindieatum convenire. Quod synthetie inveni sic Synthetido propono Quidquid miraeulis Onsirmatur, sine dubio Duum liabet auetorsem Atqui religio ohristiana

mira ulis confirmatur Ergo otio iothristiana Deum habet a uetorem. Hune eamdem eonelusionem methodo analyti-

ea te colligerem. Inhaerens considerationi subjoeti illud-

75쪽

lis confirmatam , hine statim intelligorem hunc SS Unum ex divinitatis haraeteribus, proindeque in raedientum conclusionis in eiderem. Inventam veritatem analytiue

Proponens hune efformarem syllogismum : Religio Christiana miraeulis confirmatur Atqui quidquid miraculis on- si matur Deum habet auetorem Ergo religio Christiana Deum habet auetorem EX T0dosehini, wica.)81. Ut apte bonoque eum Xitu methodo utamur PotiUS naturalis aptitudo ac maturum judietum, quam ars ulla aut diligontia confert. Nihilominus up ter en, qu triuS-que methodi disti nota oognitio adjumenta r. 'bet, utile erit habere prae eulis mus Sequuntur. 1'. Ante i Irum methodo uti incipitiinus inquirendum est utrum illud iron quod versari volumus, naturali vi intelle eius ne eommodatum sit an illius fines X00dat: ti sollieet iren in Comprehensibilia tempus et operam perdamus. Proprid etiam ireStententur: ea enim disquisitio, ad quam impares qui VireSasserret, est relinquenda. 2'. Ne multa agendo, nihil agamuS, dum uni rerum generi investigatione in eum bimus per aetern non debemus vagari ne disciplinarum studia miseere ut praestant ii qui multis simul, vi ullo inter ipsa Servato ordine nullaque habita ratione affinitatis et depondentipe dant operam. R. In tota judidiorum serie, qua continetur ratiocinatio, eadem Servetur uertitu quondseri poteSt, ne eadem evidentia ita ut udieiorum sibi

si otii vindicet. 4'. Domum illud do quo quperitur accurate constitutum sit nempe usaestio determinetur Sedulo, et explorandae veritatis ili doles nitide percipiatur. Questionis et rei investigandae partes, Si lilii res fuerint, distinguantur; nulla omissa ; nulla perperam indue tua singulo Sol aratim tractentur; et prius illub quae aliis tractandis lueem asseri e

76쪽

62 LOGICAE PAI: S PRIMA. possunt hoe ma Xiin eoii ferent divisio et definitio domitibus ii sequenti rite illo agemuS. AB T. II. DE DEFINITIONE ET DIVISIONE.82. Inter ea rius ad Veritatem sive inveniendam, sive aliis tradendum eonferunt Sunt praesertim definitio tilivisio. Definitio generatim dicitur itura nominis vel rei explientio. ' Quare duplex St, noni )iali alia alia realis. Declarat illa quid per nomen signis uetur hae autem quid Sit ipsa res, quam Omen XPrimit.

83. Quoad nominalsem desinitionem adnotare sum uiat 1 R. eam tripliei potissimum modo fieri osse de elarando Sei- licet vel quamnam signis dationem dat vo ei ipsi attribuimuS; vel quam vim iden nonien a Consuetudine, vel ab ipsa ejus radie habet aut liabere potest 2'. Receptas Dominis definitiones immutandas non esse, nisi forte in eis aliquid ulpandum Oeeurrat. Earum enim diversitas eam indueero obseuritatem et ambiguitatem ad quam tollendam dos nition0s sunt 3'. Quando ne eessarium erit aliquod

nomen definire ad Communem Sum quam ProXime esseae eodendum. Quamobrem non sunt nigeniis volibus

notione S, quae rorSUS discrepant ab iis qua jam habent. Cum enim homines alicui voci aliquam ideam junxerint non fastile inducerentur ad eam S ungendam ; unde OV a illa ac peregrina voeis significatio confusionem pareret. 84. Quod attinet sentem definitionem ea triplio etiam modo confidi pot0st hinc desinitio roalis alia est deseri-ptiva, alia senetica, alia essentialis. Deseriptiva habetur eum genus rei indieatur atque ad speciem vel individuum conretatur per quasdam proprietates Vel noeidentia quae compleXive Solummodo rei definitae conveniunt. Si hominem dieas esse animal risus et admirationis RPaX. illum ex proprietatibus definies; conseis vero definitionem e aeuidentibus, si uni Virgilio de Polypliem dieas

77쪽

DE DEFINITIONE ET MI VIRIONE. 63

monstrum horrori dum in sol me ingens, cui lumen nitemptum Trunon manum inus regit et ostigia firmat.

Geneti a desinitio est ea iis eoiisseitur XΡliealido modium ne rationem qua re Producitur; in nominis ratio. Hujhismodi sunt in): ireulu est figura latin X urgen Se motu lineae reein ei rea si Xam sui X tremitatem: Helypsis lunaris est defeetus lueis, quem luna patitur X interpositione tellui is inter ipsalia et solem. Hoc definiendi Diodo frequenter utuntur geometr*0. 88entialis desinitio rem XΡlient lier eas tot S lupe rei SSentium constituunt, id est, quae rem in Certa Spe et eo Oeant. Hae notae sunt genus proXimum et disterentia ultina n. Haec

est periecta definitio, quippe quae simul ob oeulos ponit in quo desinitum cum aliis entibus essentialiter conveniat se in quo ab isdem essentialiter disserat. Hae proinde maXime utuntur lillosophi licet ad eam habendam ullis

85. ego autem desinitionis realis hae praeeipue Sunt.1 ut d finitio sit clara. Fit autem ObSeurn raeSertim nimietate verboruin Vel etiam terminis aequivo eis et in)propriis; 2 postulat ut definitio Converti possit cum desinito in omnibi sis solis definitis ompetere debet; 3' requirit it non sit negans desinitio quippe diuere debet quid se sit, non quid a non sit; ' vult ut desiniti constet e genere roXimo et disserentia ultima qui Bregula, ut patet, iton peetat nisi desinitionem realem essentialem.

86. Dipisio nihil si aliud suam totius in partes, ex quibus illud constat, distributio. V 14n enuuleanda Sunt: quid et quotuplex sit totum quotuplo divisioni Species quaenam divisionis leges. Inmvero 1'. Totum si id quod unum cum sit, turn in Se Ontinet et in plura resolvi potest, quae Plura VocantUr ParteS. Totum apud diuiseetidos aliud est et uale aliud potentiale. - Totum potentiale, quod et logicum dicitur, est idea

78쪽

tinet, quὶ0que deirco diuuntur artes Subjeetius vel inferiora illius. Dieitur potenticlle, quia idon universalis pote stunicuique ex suis inferioribus applicari; unde ea omnia non

compleotitur actu Sed potentia diuitur octieum, quia ad ordinem identem pertinet. J Per totum et uni intelligitur illud quod essentiam habet compositam, et partibus constata tu conjunetis. Si partes ita distineto sint ut ad invidoni Separari queant, artes distuntur hysicae et ipsum totum dieitur hysidum; quod physicum totum est essentia love integrato prout partes essentiale Sunt vel integrales. Parte essentiatos op Sunt, quarum Vel una sub ita rei conuel tu perit integrales sunt illa Sine quibus totum esset sed non integrum. In homine . . arte Pli J Si ope essentiales Sunt anima rationalis et Corpus organicum; integrales sunt manus, edes, te. - Si autem arte non sint oti 101 distineto et separabiles, sed tantum per mentis Honsiderationem distingui et separari queant, dicuntur partes metaphysico et ompositum dicitur totum metaphy-8icium V. g. genu et disserentia, Seu animalitas et rationalitas in homine. - Ad totum ae tuale revoeatur totum morale, quoc est multitudo entium rationalium, qupe relatione aliqua invidem conne et untur et unitate donantur.

29. Exinde habemus triplo divisionis genus divisiologica, metaphysica et h3 sida. - a Divisionis logien)qUatuor Praecipui recensentur modi; vel nim est divisio generis in Sua species ut si dividas animal in hominem et brutum vel spodie in individua re subjecti in accidentia ut si diens homines alios esse albOS, alio nigrOS, alio suVOS, etc. - vel nouidentis in subjecta ut cum dicis PaSSione alias esse hominis alias bruti, etc. - b Divisio metaph3 Stea, ut diximus, sit assignando partes mota physica totius, quales sunt genus et differentia. Divisio physica fit enumerando artes phySicas, Vel SSentialeS, Vel

79쪽

8'. 00ia divisio requirit is ut sit drsequata, talis

solliose ut nitiin Diombra enumerui a Simul Sumpta totum adaequent; i ut nullum divisionis membrum sit tori diviso sequale. Si male dileres animalium alia esS0 Sensu a Coclita, alia ratione ut unum divisionis mombrum aliud non ineludat, se iis una pars bi relie teretur; ut divisio sint in membra roXima et immodiata deinde, Si opus fuerit membra singula in artes Sua Sub dividuntur divisio non habeat nimium membrorum copiam 1 te ad nimis miniata deseendat.

87. Mothodus ad solentiam nequirendum no dirigit. Seientiae autem nomen modo ampliori, modo retiori sumitur sensu. Significat quippe vel eognitionem quamlibet ire cognitionem certum et evidentem, i 00Seinden lon modo quo cognitio illa habeatur; et cognitionsem habitam per demonstrationem. Prior ignissentio admodum

impropria est altera respieit quam eumque Seientiam, Vel potius solentiam oujuSeumque entis, sive hoe en Sit Deus, Sive angelus, Sive homo ; tertia est propria desinitio seiuntiae humatirae: an proinde retinemus. Notamus intersea cognitionem solentisienni et solentium non esse omnino synonima illa unam vel alteram veritatem poetat; suo

Veritatum compleXum, quiae ad unum objeotum referuntur. Nos in hoc articulo seientium Consideramus quatenu QSteompleXu notionum, up Circa unum Objeetum Vel Santur.

88. objectum seiuniis os ici quod ipsi onsiderandum objiditur seu id iron quod solentia versatur. Objoetum autem aliud est materiale aliud formate Matorial ostit Sa reS, Circa quam Solent in Versatur re S inquam ut Stin Se eum omnibus roprietatilius ne notis omnibus quas habet formalo est a ratio objectiva, Sub qua QS ierit in consideratur unde objoota materialia innita iii illa ibi SUDn eadem lue ruti reperitur nil unum innademque

80쪽

scientiam pertinent. Ho proprio diuitur beetum for male quod, Seu terminativum et differt ab obeeto formali quo a naedio nimirum quo Solentia Suum Obje-utuni attingit. Sio . . objectum materiale philoso- lihio Sunt res omnes objectum formalia quod sunt ultimae rerum rationes ut que objectum formale quo est ratiocinium. Hinc is unum idemque objectum esse potest objectum materiale lurium Seientiarum qiis in eo disserunt quost idem objectum vel sub diverso aspeetu Conside

J Vice versa plura objoeta diversa possunt SS Obje-etum ejusdem Seientiae prout attinguntur sub aliqua generali et continiani ratione ; ut videre est se ipso philosophide objeeto. 89 Soloniis generatim dividi possunt: 1'. vel ratione nis ad quem solentia tondit: Sub quo respeetu solentia dividitur in speculativam et praeticam. Sistit illa in ipsa obj0oti contemphitione altera respicit operationem aliquam ad quam dirigendam veritatis contemplatio refertur. Hine metaphysion est solentia laedulativa; Ethica est solentia raetica.2'. vel ratione ea tensionis, ut Si haeet ratione plenitudinis quo obj00tum attingitur. Sub hoc respectu eientia dividitur in totalem se partialem. Est hae certa cognitio alicujus rei habita per demonstrationem illa compleXus

ODCJUSionum demonstratarum, qua circa unum objectum

3'. vel ratione iunitatis, sub quo respeetu Scientiae divi di solent in prima ius et se undarias. in Seientiarum Sub ordinatio. Inter scientias rimarias Phy8icam Sin, Mathe 8im Metaphysicam, Looicam et Moralem primum locum Oeeupat Metaphysica si tamen ab ordine naturali ad supernaturalem ascendimus. dicendum ist