Summa philosophica juxta scholasticorum principia : complectens logicam et metaphysicam

91쪽

DE CERTITUDINE. 77 ratio, hiae tale portentum in usu de quo agitur conjicere saeiat. Quare etsi absoluto et abstra et 0X00ptio ossibilis sit, eam tamen in oneret non duri Seire OSSumus. Quo posito, animus objecto adhaeret, quin ulla Oppositi formidine exagitetur. ART. III. DE VERITATIS ASSECUTIONE.

104. Veritatem assequi tum iroprie dicimur eum de rebus ita judieamus ut nulla sit errandi formido id

autem sonat certitudo. Hano in praesenti artiento versabimus sub rospectu tripliei: dilidet quoad ejus existentiam, perfectionem modumque eam nequirendi. Atque ut a certitudinis existent in Xordiamur, de faeto constat homines nativo auultatum suarum Xeroitio laeta multant in prinuit in indubitanter cognose ere. Hanu esse diXimus ertitudinem naturalem atque Communem. Ad hane porro ertitudinem e convertit hilosophus et dum illius fundamenta expendit, illustrat tuetur dum errores notat

qui in usu mediorum, quibus illa aequiritur, irrepere possunt disdit sibi de sua ei titudine rationem reddere o hoc ipso uertitudinum philosophi eam ibi comparat. Fuerunt tamen philosophi hoc nomine minime digni.

qui eo Xamine instituto, humanam ei titudinem omni destitutam fundamento asseruerunt, atque alii alia ratione duot una probabilitate dixerunt nos debere esse OD- tentos. Hi oeptiei oeantur, veritatem perpetuo inquireti teS, Oum Umquam attingentes Propterea quia OV MSemper exurgant rationes, quae dubium positivum in mentem indu eunt. Quem se epticismum alii quoad omnem alii quod aliquam tantummodo veritatum JaSsem Professi

numero dieitur esse Pyrrho et Sextus Empiritius inter antiquOS, inter recentiores autem Mumius et laylius.

92쪽

Posteriores, pro Veritatum Classe de qua vel negarit osse liquid orto a mibi cognosei Vel quam uni e no Certo ei gnosuere oSSe Plinii ratitur diri orsum habeo nomen.

Alii omnia histori ea faeta in dubium revoeant, suoptiui

historio Moeantur; alii nitaem sensuum XPerientiam Proeul a mundante S, X eo quod nonnisi per rationem uvam Veritatem no Certo deprehendere OSSe putent, L eulistin nominantur; alii o oontra Xperientis nimium,

rationi ursu parum indulgentos Enipirifice dicuntur; alii

dum omnem auctoritatem, a p00il uo divitiam despiciunt, Lationali8turum Doni in superbiunt; quibus e diametro opponuntur raditionatist qui omnia diviniae evolationi tribuentos, humanam rationem parum vel nihil valere utant ad Veritatem assequendum. HOS OmneSprosequi non hujus est ei Contra se e Pii eos universales tantum agemu S atque ertitudinis non modo possibilitatem, Verum etiam Xistentiam vindicabimus.105 Cortitudinem non aequo modo perseetam OSSO OD- tendimus, Sed aliam ulla esse majorom. In ea dupleX distinximus elementum positivum et negativum. Certitudo ullos habet gradus in eo quod erroris formidinem exoludit liae enim Vel minima manente certitudo emedio ellitu. unde non minor sed nulla est. At si eertitudo spectetur oSitive quatenus importat SSen SuS firmitatem, quemadmodum aeteri eius omnes positivi facultatum Dostrarum inten Siores esse possunt et remiS- Siores, ita et uertitudo. Id autem defendimus supponendo

PPOPOSitio quaedam legibus naturae inniXa, immediate eViden ; atque e altera propositio ordinis metaphySiei, in qu neXu non ereipiatur nisi mediante ratiocinio atque Certitudines e utraque provenientes conferantur, PhySicam etaphysicae praestabit. 106. Quamquam asseramus praeStantiam Uniu certitudinis prae alia, praescindimus ab illa quaestione hic tra-

93쪽

DE CERTITUDINE. 79etari solita, utrum nempe ista certitudines pertineant ad eamdem vel diversam Speetem. Sunt qui defendunt, liquo multi specifieam disserentiam; quia in eis objectum formalo est diversum, et Objectum formale est quod

Alii e oontra negant divorsitatem Obje et formalis in certitudine naturali a proinde ipsam pedisi eam disserentium;

ne essitas nim obje et eodem modo cognita, junt, Si motivum Certitudinis eum metaplaySieae, tum physicae et moralis. Diserimen uberi dicunt . . t tum Pelato ad

esitas oritur se ipsa rei uin natura in alio PQ ut habent Contiti gentem aliquam formam. Quod ipsum Probant tum e seo quod Certitudo naturalis, in quo elatique gradu Pectetur, eamdem Semper habeat essentialem desinitionem, tum etiam se eo quod ni ite ortitudine naturales non disserant nisi se eundum majorem vel minorem obje etineuessitatem magis autem et minus Deoiem non mutunt. Litona dirimor non est operae reti Um.107. Domum si attendimus ad modum quo uertitudo nequiritur, eam non Semper e demonStratione produci, immo neu rodue posse eontendimus. Unde quaedam Sunt, et esse debent, de quibus ante omnem demonstrationem certi Sumus; quί proinde admittenda sunt quin demonstrentur. Ne Xinde inierasia admitti sine ratione

datur ratio ; sed veritates illae propria luee quum fulgeant, mutunia minini indigent. Hinc vides quid sentiendum sit tum de sententia Theoclori ous, Droit ut iret tona. 1, qui eidii vestigiis insistens, prinoipium et fontem humans eortitudinis in nutu sidei meae reponit; tum d illa philosophalidi mothodo quam enatu Carte-Siu inveXit quaeque in eo consistit ut ad tempus dubite-

mu non modo de iis quae Sensus et memoria Suppeditant verum etiam de rimis principiis, etiamsi mathematica fulgeant evidentia Mis constitutis:

94쪽

80 LOGICAE PARS ALTERA.

Quoad certitit linem tria asserimus 1'. eam emistere proindeque ejicienda oepti orum univer8alium commenta 2'. spectata 88en8u frmitate, eam majorem vel mi=iorem esse po88 3'. adeo fal8υm 88 ad eam nonnisi demonstrationi ope perveniri, ut hoc admi88o, dem9.ι8tratio omni8

impossibilis evadat. 408 1' PARS 1'. Mens trim certa esse dieittur, eum veritati adlis re sine formidine errandi atqui multa quae ordinem dealem vel Xperimentalem reSpieiunt, aut ad more liominum referuntur, ita cognoseuntur ab iomine; ergo. Qui revera unquam sibi persuadeat duo tribus addita non consi uero quinarium, aut id in dubium vertat quis

dum asserit ignem comburere, aut matre generatim Suam

prolem amare, dubio vel levissimo tenetur Quod ipsum Seeptieorum agendi ratio eonfirmat, quippe qui non Sedusae aeteri homines vitae Sibus Se nee imodant eadem fugiunt ut noXin eadem appetunt ut grata, ete. Oenrgumentum quum quidam Ontra depti eum attulisset, Himello si naturam exuere 4009tieus reposuit. Ergo nisi humanam naturam eXuere velimus, certitudinis laetum admittamus oportet. 2'. 00 ad aliud devenies, si ipsum attendas uniVei Sale dubium, quod eum naturpe adversatur, tum manifestis contradictionibus sunt ei. Etenim nihil eo inpertum est magi S, quam quod humana ratio naturaliter seire desideret; et quidem non uteumque, sed ita ut quieseat in

poSSessione objecti ad quod tendit. Atqui huic naturaliseiendi desiderio contradidit sceptieismus quo admiSSO, admitti ariter deberet potentiam naturaliter ad aliquod

objectum tendentem ab eodem Semper deseere. Ergo. In Super Seelyticorum vineipium nihil erto a nobis O-gnosci posse' indubiunane est vel Secus prius ergo

95쪽

DE VERTITUDINE. 81 saltsem principium illud Si certo tenendum orgo dum dubium liniversale adstruunt, illud hae mi mation do stimulat si posterius ergo falsum est de omnibus osse dubitandum, Proindeque Verum Si quoddam a nobi QO-gno sol orto OSSe JaniVero Si orium a in Cipium verum

sest rit tale ipsi illud Proetu mundi jam multa alia diei lebent eum certitudine Ognosei. In prino ipium illud v0 est immediatum vel modiatum Immediatum non esse per se Patet et Seeptiui Concedunt. Est ergo modiatum. Porro hi ieiuna mediatum habetur per ratio linium ; ergo: -- a certi sumus de Veritate Pr90missarum conolusio quippe uerta niti equit dubiis prinuis iis b eorti sumus de rinui piis illis, quἴ0 omnis ratio inutio Sulit Onit, nudo illo ru sertim quod idem sequeat simul esse et non osse; V o certi sumus de rationis valor ad aliquid eo-gno Seendum; qui enim aliquid orto CognoSoeretur, si medium quo CognoSeitur ulla suli poneretur erti sumus de multis aliis notionibus se ille et quid sit error, quid dubium, quid cortitudo quid oritus, multaque alia. Haec omnia admitti debent, vel si luis dieat Soepti eorum prinoipium immediatum SSO.109 2 PAus. Quilibus si eius si proportionalis onuSnta Un ne eeSSario rcidueitur ea usu autoni up trahit menti a SSenSum Si is, quam in ea e Xereent motiva Certitudinis, Seu rationes objeotivae, quae robant Propositionis De eeSsitatem. Atqui haec vis potest ess varia dupliei Xeapite : P. X arte ipsorum motivorum quί diversu Sunt numero et qualitate. Datur quipli De CeSSita metali lib Si ea, lab Sion et moralis. Ergo diversa Vi menteni sollieitabunt ergo Vario gradu menti assensum ad Serapient. 29. Hae vis motivorum assuit nouitatum intolli gendi ergo hujus facultatis perfectio et adjuncta, V usaeuitatem hanc ense dispositam seddunt in eius intensitatem influere dubent. Hinc est quod varia erit hoste intensita e ingenio majori vel minori attentii nis

96쪽

82 LOGICAE PARS ALTERA.gradu poeulatio iii OXeruitio aliisque id genus adjunetis. 3'. Hine etiam fluit Certitudinem Supernaturalem Praenaturali consideratam majori firmitate gaudere, quia api postantiori et potentiori ausa gignitur.3 10. R PARS. Natura menti liumnupse en Stitis praesentia veritatis ne eeSSario ad RSSensuri pertrahatur. Omnis senim potentia noeeSSario Conquiesei in obje et possessione ad quod natura sua tendit atqui lio Pro mente est Verum cognitum ergo in hoo debet meri Conquies stere, proinde lue assensum Sine dubitatione ponere. Porro veritates

litures immediate menti affulgent ergo plura judiei a mens

immodi te ponit, qua formidinem Omnem errori eXCludunt ergo falsum est ei titudinem haberi non posse nisi ope demonstrationis Quin immo, ut i ODOSitio asserit demonstratio evaderet impossibilis. Nam demonstratio ost de luetio X aliis rineipiis, de quibus certus esse quiSd0bet ut sit de conelusione uertus. Si ergo jugiter quis postularet principiorum probationem ut de illis certus esset, numquam haberet probationis finem, proindeque nullam umquam haberet demonstrationem. Aliis verbis: nulla si illi ossibilis demonstratio cui nulli est ossibiliseognitio et tu; atqui rejeeta Certitudine quae e Pereeptionibus immediatis habetur, nulla est aniplius possibilis

cognitio certa ergo.

DE MED11 COGNOSCENDI VERITATEM.111. Ex iis quae hadtenus diximus manifestum est plures esse in nobis Cognitiones certas. Habet ergo homo media quibus illas comparat. Ista sunt saeuitate cognosciti' pd SenSUS C. Xt rni, Sensus ita tertii intelligentia. De his agemus in hoc capite; non quidem Xpendendo quid aeul-

97쪽

DE SENSIBUS EXTERNIS. 83tatos sis sint sed illas Oii siderando rotato ad veritateniae iiiirendum : Selli eo agonius de earuna veracitate. ART. q. - DE SENSIBUS EXTERNIS.

112. Sensibilitas est saevitas ere e liti Va up ab anima ope organorum Xereetur. PSiu a tus dieitur sensatio. Orcyanum, quod in animali dieitur etiam ensorium est pars corpori peculiari Structura nudens Pro Xeruitio alioujus unetionis vitalis Sensibilitas dividitur in aeternum et internum. Prior lite agitur, quae in quin quo essensus dispeseitur, videlioet thum, auditum, olfactum,

qu8tum, et tu tum. Horum organa Sunt e ordine oculi, aures, Nar 8, palatu8, cuti8.113. 2nsus X ternus est saeuitas eruilliendi corpora eXterna per impressionem in Organo pro luetam. V un dosinitio ut intolligatur, tria de elaranda Sunt, quorum primum respieit ipsam facultatem alterum, Objeotum; tertium, conditionem ut ineuitatis notus possit haberi. Quare ' saeuitas sensitiva est rolii in CompoSiti sollieut pertino simul ad animam et ad orpus quatenUS COD-Stituunt principium unum operationis. In eo datur discrimen inter Sensum et intelle e tum ut dum liujus subjectum est anima tantum, illius subj0otum sit anima teorPUS; Neque enim Cori)US neque anima Separatim Sumpta Sentire OSSunt. Orpus Sentire non , OSSO, probabitur in systhologia ceterum XΡ0rientia docet nulliam in cadavere chiri sensationum liuet orporis adum dispositio et Strueturn muneret Cariosius Posuit animam Soham esse Sensationis subjectum verum, hoe admisso tollitur omnQdiserimen inter sonsitivam et inisello otivam sueuit toni quia ratio diserimitiis est in o ut altera sit organo alligata altera secus. Insuper diei deberet vel brutorum unima unostris minime diss0rro dis stirunt quippe Di Peis in Oe

98쪽

84 LOGICAE PARS ALTERA. iuod nullam habeant Potentiani a uorpore intrinseo indo- pondentem vel brutu SSe mere machinus, quod reVerusensu communi vale dioen Cariosius asseruit. Nobis stet

facultatem sensitivam esse essentialiter municam.

2'. Illud quod per sensationem attingitur dicitur et est sensationis objectu . Vocatur sensibi , ut intellectus obj0etum intellio ibile. Suhohastio Objecta sensuum Xtertiorum dispeseunt ii propria, omninnia, per acciden8.

Sensibilia propria en vocant qud Si ab uno Sensu percipiuntur, ut Sub ea em ratione n quovis alio non eretpiunturA Communia, qudo a pluribu SonSibus pereipiuntur per aestidens, quidquid percilii tui in Sensibit Propter On- uomitantiam e conneXionem quam habet uni sensibili proprio vel Communi. Juxta hane divisionem sensibilo tiroprium contineri dicunt qualitatibus sensibilibus corporum, a quibUS Sitiguli sensus determinantur. Si visuiu SSignant, tamquam Proprium objesitum lueem eum Suis diversis oloribus auditui, Sono S Oliae tui, OdoreS guStui, Sapores taetui, qualitates tangibiles ut est resistentia, aSperitaS temperatura CorporiS, etc. SenSibile eommune

illa qualitates esse ponunt, quas restentiores philosophi post Loelce Vocant primus ut Sunt magnitudo distantia, figura, motus, quies. Tandem en Sibile per aeuidens decernunt esse id cui insunt proprietate itide, quae sunt objectum proprium vel commune etiSuum, Citieet substantiam ipsam rei. Ut difficultate quaedam praeoceu-pentur duo lipeo nota: a Substantia duplieiter considerari potest, Vel tam tuam illud lior quod res in aliquo genere vel aliqua Specie Constituitur vel tamquam id quod est subjectum qualitatum, sive cui qualitates inhaerent. Priori modo accepta substantia est objeetum intellectus at Si posteriori modo accipiatur est objeetum per ne ei leti Sen Suum. Qualitates enim non abstracto Sed onereto modo percipiuntur a SenSibus; quia non percipiunt SenSUS V. g. Olorem

99쪽

DE SENSIBUS EXTERNIS. Si,

alit odorem ut sic Sed coloratum et odoriferum, et quidem in iis set non aliis circumstantiis, lite et nunc e Xisten S; atqui )erceptio qualitatis sensibilis de torminate et in concreto Xistentis est aliquo modo pereeptio ipsius substantis corporeaea Ergo C peterum id e communi Sensu patet. Omnes quippe putamuS DOS Culis DOStris io minem, equum C Blum, etc. Videre. Qui autem id fieret, nisi substantiam ipsum corpoream ne ulla Sensitiva attingeret Ergo ostit Sa Sensus objeetum, quamvis nullieite tantum et Onfuso per ripiatur. b Sonsibiles etiam qualitates dui ille iter spectari POSSunt, vel in e considerando absolute quid sint et quomodo sint; vel relative ad sensus nostros, id est secundum illam ali 00tionem, quum in nobis Xoitant vel Xoitare valent. Hoeniter sensu qualitates sensibiles sunt objeotum Sensiti upuino ultatis. Hinc quando de corporibus, uXta Sensuum relationes, qualitates sensibilus nisi manius, nihil aliud diuimus quani quod corpora nos io e vel illo modo metunt: quod judiuium, ut probabitur verum est. Neque Xinde

timendum est ne sensibiles corporum qualitates diversimode divorsos homines meiant organorum enim Stri4etura, Siritu, ad essentialia poetetur, eadem in omnibu est ut X Observationibus anatomi ei constat.

39. Conditio. Ut perceptio habeatur, rarier facultatem cogni Scitivum et Objeotum cognoscibile, requiritur unio aliqua objeeti eum facultate et quidum in ipsa saeuitatu OguOSeente, quippe in qua cognitio abutur. Conjunutio autem p e seri nequit ut putet, quatenus obj00tum PSH mPhysie ingrediatur saeuitatem. Unde quidquid alii senserint et Sentiunt scholastidi oeunt conjunotionem seri ΝΡ00io quadam ab obj0oto in saeuitatem impressa qua species nihil est aliud quom obj0 et notio in saeuitatum

lex et tu, Per quam aeuitas ad nutum de torminatur. Hunc Oeant specten sensibilen impressam ut eam distinguunt a specie sensibi i expre88a, quos est is Se en S; -

100쪽

86 LOGICAE PARS ALTERA.tioliis eius. Iliae Ῥίidem fusius in Psyoliologiu irae tu bimus. 114. Sensationes ab Objoetis realiter X tru DOS XiSi entibus in nobis determinari, tam ortum St, quam quod uertissimum. Iu tamen infletus habent dealis ire , i ii luis nullorum Corporum Xistentia videtur admittenda volueri de ea Summopere dubitant. Repr 0Sentationes autem corporum in nobis eXiStentos Xplicare conantur

recurrendo alii ad netivitatem Subjecti eogitantis, alii adnutionem ipsius Dei. Illi dentisin sub ieeti i hi beetifidio utitur. Priorum hi est illite 1 pdsertim, OSteriorum epheloy. Aliquid de his erroribus ieemus, non eo quidem sine ut majorem de sensationis objeetivitato uortitudinem mens nostra adipiscatur, Sed potius ut istorum hominum Sophismata patefiant.

1. Iudicia quoe ensuum relationibus innituntur fulsu

88 per e eunt, quando con8tat en8u fuisse re te dispositos et convenienter adhibito8. 2. Causa porro immediata, en8ationem determinans, non alia e88 potest quam corpora intra no re uiter emistentia.

115. ' Λus. Ut udietum relationibus Sensu uin innixum fulsitati non sit obnoXium, quaedam attendenda sunt conditiones, qua qui negligit, is non sensuum infi- dolitati, sed ros, viae oscitantiae, Vel ignorariti: P, vel temeritati errore debet adseribero in quos prohibitur. Has Oonditiones ' juvat se et arare Quare

a organa Sonsoria nulli , naturali vitio d)Orent. Seu Sint re et disposita et sutia Fae ulta enim sentiendi est fae ultus non anima solius Sed animn ConjMnetre Cum COI Dore ita ut orpus ad notus istius ineuitatis eo ne irrat intrinse eo. Unde eo mihi utato vel vitiato, ni mutetur OPOrtet ipsa sensatio. Minoe est quod organum gustus ciu