Institutionum dialecticarum libri octo. Auctore Petro à Fonseca ex Societate Iesù. Nunc quidem pluribus purgata mendis

41쪽

Liber Primus . . et dor,Iust tia, sed etiam cocreta, ut Candidum, Ignis. -

Nam a candido tum voce, tum significatione deducitur Candidatum,& ab igne ignitum. Illa vocari pos- E Meam sunt primaria denominantia, haec secudaria. Ex quo erata defit ut idem nomen possit esse denominatiuum, ac de- nomina nominans diuersorum respectu. Candidum enim si ita esse cum candoris voc&bulo comparatur,denominatiuu possunι est,si cum nomine Calidi datum, denominans. Verri, ut quae dixi,melius intelligas, aduerte in quovis denominatiuo duplicem respectum requiri,alterum advocabulum denominans, a qua voce,ac significatione deducitur, alterum rem denominatam , cui ab-, quid adiacere significat, seu, cuius est conotativum. Propter priorem quidem respectum omne denominatiuum dicitur ab aliquo denominante , denominatiuum propter posteriorem autem alicuius rei de nominatae denominativum. Unde essicitur, Ut quem

admodum omne denominatiuii est denominatiuum a certo quodam & designato vocabulo, sic etiam sit

denominari uum certe cuiusdam rei, alat definitarum .

quemadmodu, quod ideo collegerim, ut mirari desi i Din m nas, si demu nomina denominatiua non de omni 'βti bus,de quibus diciatur denominative praedicari. Reinstra με enim vera Color tum praedicatur denominative de sim' εμε corpore, uius est conotatiuii: de albo autem, cuius μ μ non est con notativum,denominatiue predicari non nsim potest .Haec item nomina Bonus, Sapiens, Iustiis,prs

dicantur denominative de hominibus, quibus Bonita Nμομφtas, Sapientia, S Iustitia accidentaria est: de Deo au gςm εptem,in cuius simplicissima essentia huiusmodi perfe- vrctiones continentur, non denominatiue, sed essentiae: μφηρ liter dictitur.Aeneum quoque, ligneum, &huiusmo ηδ εμφdi,dicuntur denominative de figuris, ut de circulo, 'Ρ

& triangulo: essentialiter autem, non denominative δενς εα de rebus ex figura,& materia compositis, ut de trian '; . gulo,aeneo,&.ligneo circulo. Rationale denique di citur denominariue de animali, essentialiter de homi :

42쪽

Inliitutionum Dialecticarum

De nomina Communi, re Singulari. i Cap. XXVI.

Nomen commune, seu uniuersale est , quod eadem ratione de pluribus praedicatur: ut Homo Singulare autem, seu Discretum,seu in diuiduum,est quod non praedicatur de pluribus, ut Plato, Coni P 44 co brica, Deus. Praedicari hoc loco pressius, qua supra si intelligendum est, utpote, pro vere affirmari. Nam si Φqμή accipiatur pro affirmari, aut, negari, siue Vere, sinesvr-- falsis ut supra exposuimus, nomina singularia erunt communia. Plato enim ea ratione, qua Platonem Aristotelis praeceptore significat, praedicatur de pluribus Platonibus tum vere, ac negati ue,tum falso &Dε Ptμ- affirmative Cum vero in definitione audis, De pluri UM . bus, nomine plurium intellige plura secundum idem nomen. Nam ut nomen aliquod dicatur commune. non satis est si praedicetur de ijs, quae dicantur plura secundum aliud nomen. Sic enim nomina singularia communia esse iudicabuntur. Platonis siquidem nomen una sola ratione acceptum praedicatur de pluribus attributis Platonis,utpote de hoc Aristonis filio de hoc Philosopho, de hoc Aristotelis praeceptore. Nomen etiam Con imbricae praedicatur de pluribus attributis Conimbricae,ut de urbe prope Mondam sita,de hac bonarum artium cultrice. Hoc quoque nomen Deus praedicatur de pluribus personis diuinis,& tamen singulare est, modo nomine Dei id intelligamus, quo maius aliquid, perfectiusve cogitari nov.N. potest,quo pacto Theologi Dei notione dei cribunt. p. Hac enim spectata significatione sic ait Sapiens, AL o alii. fectui,aut regibus deseruientes homines, in comuni 1. d. cabile nomen scilicet Dei)lapidibus & lignis impo-

φ. Io. fuerunt.Ratio denique eadem significatione accipitur in definitione nominis, communis, qua in defini-Cap. νβ tionibus aequivocorum, & vniuocorum. Cum ergo in ea definitione dicitur. Quod praedicatur de , plu-

43쪽

pluribus, excluduntur omnia nomina singularia, a η quia nullum eorum praedicatur de ij , quae fecundu ἔ- θηεiesum plura dici possint,hoc est,quia nomen Plato 'ε . a innisAuatenus singulare est,no prςdicatur de iis, quae φρήρ εσplures Platones appellari possint, nec Conimbrica ηνε ηεώ de ijs, quae plures Con imbricae dici queat, nec Deus ρον.

de personis,quae dicantur plures Dij. Cum vero adia p/r b. ditur, Eadem ratione, excluduntur omnia nomina ον --. aequivoca, nisi quod analoga quodam modo com- εν νον oprehenduntur, quatenus eadem quodammodo ratio θ 3. σne pluribus conueniunt. Id quod in causa est, ut AE. 3. v apud Aristotelem pleraque analoga tum comunia, δε. m.

tum uniuersalia dicantur . . ra. .

Duo tamen hic aduerte. Alterum,nomina quidem anquacommunia vocari apud Grammaticos Appellativa, νε- in singularia Vero, Propria.AIterum, locum nominum ρηεο . Propriorum, quibus maxima ex parte caremus, duo μομεPotissimum genera periphrastos usurpari.Unum est mεῶν Cum nomini communi addimus pronomen demon- ρε- fristrativum,ut si dicam, Hic homo, Hic equus,qus ora η - γε tiones Indi uidua ex demostratione dicuntur. Aliud diuidua est, cum oratio communis, ob aliquam hypothesin ρεν -- uni tantum rei accommodatur,ut sὶ dicam filius So- rasi x phronisci,Filius Ioan is principis. Posito enim quod Sophronisco non fuerit alius filius,quam Socrates, & Ioanni principi Ioannis tertii Lusitaniae regis fi- Iudi illo alius, quam Sebastianus, sane illis orationibus dua εα Socratem philosophum ,&Sebastianum Regem si- demon-gnificabo.Sed huiusmodi oratione,quia re vera co- stratio-munes sunt, nec uni rei soli, nisi ex hypothesi, conue n. .

niunt,indiuidua non simpliciter,sed ex hypothesi di Ex PONCuntur.Mitto hic orationes ex nominibus communi ph. Mbus,& signis particularibus constructas, ut quidam necis. homo,quidam equus quae indiuidua vaga nominan Indisi tur quia non de uno tantum, sed de pluribus dicanis dua entur, ' Opori Indis. -

44쪽

ει Infiitutionum Dialecticarum.

Diluuntur quadam obiecta contra d sinitionem n minιs communis. Cap. XXVII.

obiecit. C Ed contra definitionem nominis communis sic: IEI cet argumentari. Omnsa nomina aequivoca su ne communia teste Aristor te , qui res aequi uocas desi-Prad. I. niens, sic ait. AEqui uoca sunt quorum nomen commune esim omina autem aequivoca non praedicantur

de pluribus eadem ratione bubdit enim Aristoteles iRatio vero substantiae diuerse, id quod etia ex dictis obise. a. satis perspicuum esto igitur definitio nominis communis non complectitur omnia nomina communia sinsula Licebit etiam sie argumentari. Haec nomina Mudus, pia ei et Sol, Luna,Mercurius.& caetera huiusmodi sunt com,ritisse a munia inhysici siquidem,S: Astro Iogi, qui disserunt disipli. de mundo,sole,& cst is huiusmodi, non agunt nisi Arist. a. de rebus communibus, Cum singularia omnium Phia' .ih. M lqsophorum consensu a disciplinis reiiciantur)hisa Baa. a. aut e nomini S non congruit definitio nominis co dra.. munis, quia non praedicantur de pluribus neq; enimi. O i. Vere dicimus plures esse mudos,aut Soles, a ut Lunas, m. . - aut Mςrcurios igitur definitio nominis couenit om-,νὸmi, nilaus nominibus communibus. Quare non est recte ..,bis. tradita. Priori obiectioni occurres. Altero e duobusa, arsi modis nomina dici posse communia, aut sola voce, alibi. εο aut Voce, ac significatione simul, atq; aequ1uoca qui Ioi ννio dem nomina Voce ola esse communia, nos ea tantu,; .bi. definiuisse, quae & voce & significatione sunt com m. c3 munia,quare non mirum esse s definitio nominis coisu,;. munis nomina communia prioris generis non comm. . o prehendat. Posteriori respondebis . Nomina illa Mia c. esse Vere communia, ut a nobis definita sunt, & prae--ἡι. dicari de pluribus . Nam cum hoc nomen Mundus .... is non signincet primo hunc designatum mundinim, sed in in mundum absolute,ac simpliciter, quo pacto PhiIo in phi de mundo disserunt, dubiu no est, quin ex modo Sotui. suae significationis =dicari possit de pluribus mudis.

45쪽

qui sub mundo absolute, ac simpliciter concepto, appreffendi, se cogitari possunt Itaque si metri apprehendas tres designatos mundus, iam de singulis vere enunciabis hoc nomen Mundos , & si plures in rerum natura non sint id quod de carie r is huiusmodi nominibus dicendum est. At dum ita respondeo, videor plane retexere id , quod supra dixi, Hoc nomen Deus este singulare,no commune. Vt enim hoc nomen mundus non significat primo huc mundum, sed mundum absolute, sub quo concipi possunt plures mundi, sic nomen Deus non videtur primu significare hunc Deum , sed Deuabsolute., sub quo proinde concipi possunt plures Dei:quare si nomen Mundus, quia significat mudum absolute, commune est, pari ratione nomen Deus commune erit.Verum si recte atteridis, nil retracto. Nam longe aliter sentiendum est de nomine Deus, atq. de nomine mudus, deq. caeteris huiusmodi.Ηscnamq. significat res finitae perfectionis, quae quidem commnni conceptu concipi possunt, additioneque singularis perfectionis recipere, illud autem siggificat rem perfectionis infinitar, quae, cum additionem perfectionis admittere nullo modo valeat, non po test concipi, nisi ut designata,& singularis . Quod si quis adhuc vineat , dicatq. Metaphysicum disserere de Deo,ergo si singularia, ut dictum est, rei jciuntura disciplinis, nomen Dei non esse singulare, sed commune:Occurres .Μerito ab hac regula excipienda epse rem eam, quae propter suam perfectionem com muni uniuersaliue conceptu apprehendi no potest Nos negauerim tamen hoc nomen Deus tum voce. tum etiam quodammodo significatione commune esse Deo,& ijs hominibus,qui in sacris literis ob imdicandi munus, aut gratiam qua Deo sunt similes, vocantur dij.Sed haec communio analogica est, nec dissimilis ab ea , qua nomen Hectoris Troiani communicatur viris fortibus, & Ciceronis eloquenti

bus. Iobi patientibus.

si ruisin

gularer.

46쪽

- DBitutioram Diale sicarum

Da nomine Trasceniante , ct non traseandem te. Cap. XXV m. mx tr ' I Omen transcendens, etsi non eadem significascenden- 1 l tione apud omnes sumitur,tamen iuxta com-Da . muniorem usurpationem sic definiri potest, Nomen transcendens est, quod de omnibus, ac suis vexis rebus dicitur.Sex porro transcendentia esse dicuntur, Ens,Vnum,Verum, Bonum; Aliquid, & Res:de quorum significatione alibi disputandum est .Reliqua iuxta hanc sententiam sunt non transcendentia, in quibus numerantur ea,quae a recenti oribus dicuntur su ρεr per transcendentia, ut opinabile,Cogitabile,Appre rauco hensibile,& si quae sunt alia,quae non tantum de omdeuria. nibus rebus veris , sed etiam d e fictis vere affirma

. tur.

De nomina Positivo, ct Negativo . Cap. XXIX.

pux , T Omen negativum est, quod significat negatio- nomen I l nem alicuius. Quod duplex est aut.n. signifi- negotia cat negationem alicuius in subiecto natura apto, ut . m. Caecum,Τenebrosum,Imprudens,aut nullo importato eiusmodi subiecto vi Non videns, Non collustratum Non prudens,Nam Crcum significat negatione aspectus in oculis. Non videns autem negationem aspectus in quacunque re subiecta, siue vera, siue ficta .Vnde fit, ut falso quis dixerit lapidem esse carcu, di hirco ceruu,vere autem lapidem esse non videte,& hirco ceruum no videntem: quod idem discrimen in caeteras facile perspicitur. Ac priora illa quide no risati- mina dic utur Prauatiua,seu priuantia, posteriora vemAE . rb retento communi nomine, Negativa tantummo-Neg tia do,seu negantia vocantur. Atque huius generis fere omnia dicuntur ab Arist. Infinita, eo quod tam dea vka 43 qute sunt, quam us ijs, quae non sunt,id est , tam de

47쪽

de rebus veris,quam de ijs, quae verae res no sunt, vere assirmatur: ut Non Homo, Non Chimera.Illud .n. dicitur de omnibus tum fictis, tum veris reb*preterquam de homine. hoc autem de omnibus sintiliter praeterquam de Chimaera.Qu ae Vero ex hoc genere, Negaei aut eum solis veris rebus, aut cum iis quae Verae reβ ua non non sunt,reciprocantur, ut Nonnihil,& Non ens ,ea infinita. quia non tam late patent, non dicuntur ab Aristotele infinitar Nomina positiva sunt, quae non significant nega- Psiluationem alicuius ut Homo, Chimaera, Videns, Prudens,Indutus,& similia. . Diluuntur quadam obiecta eontra definitionem nomi nisnuatiui P 'Cap. XXX.

SEd contra ista, Hoc nomen Negatio significat ne obi/ὶ Agationem alicuius significat enim negationem, 'omnis autem negatio aliquid negat & tamen non

est nome nefatiuum;cum nec sit priuatiuum, nec numeretur in i1s negativis,quae ex aduerso a priuatiuis distinguuntur, nam nec est infinitum,nec cuni solisentibus, aut cum no entibus reciprocatur ergo de finiti nominis negati ui accommodatur alicui nornuta ' 'vi non negativo, quod absurdum est. Praeterea haec obi sua mox Non nomo significat negationem alicuius, visa , . eis apertum est, sitamen non est nomen negatruum, 'sed oratio,quippe cit ea audita duo in nobis gignffinetur coceptus ultimi alter particulς Nori; ffiter pasti 'D-culae mmo, igitur definitio nominis negitivi ebnu RI ruit alicui orationi,suod etiam estifcbmmodulii. ' , dem apertius ostenditur in voce Nonniliit, quam obissi.

Inter negativa.nomina recensuimum . componitur enim ex voce Nihil,quam supra orationetheslh Hirmauimus .Prima tamen obiectio facile diluetur,si di s.lis ιν cas, hoc nomen Negatio nec esse negativum,ut prΟ- i . batum est,nec signiscare negationem alicuius. Quaquam gaim omnis negatio specialis,ut negatio aspectust

48쪽

De neminibus Repugnantibus re non repugnan-Iιbus. Cap. XXXI.

N Omina repugnantia sunt, quae de eadem re ve- - vn

re assirmari non possunt: ut Album, & Ni- - -;urum:Ambulat, ac Non ambulat: Doctus , & indo-Τtus: Lapis , & Lignum . Cum audis, Quare firmari non possunt,intellige simul,seu in eodem tempore , di eodem modo .Cum additur , De eadem re intellitage de eadem te singulari, secundum eandem pamrem , & respectu em Hem. Nam alioquin nulla sunt Propemodum nomina , quae de eadem re vere a s mari nequeant, ut animaduertenti facile patebit Nomina non repugnantia sunt, quae eade de re vere aL No irmari possunt xl Doctus,& Modestus simplex,do pus vin Prudens: Diues,& miser . In qua definitione intelli- o .ge omnes particulas, quas in superiori intelligendas

esse diximus, . - . .

- Porro nominum repugnantium duo sunt genera. Dμρgμδ.lia nanq; sunt opposita, alia non opposita, seu di ηerAEr sparata .Cpposta sunt,aut Contradicentia, seu con pu tradictoria, ut Iustus, SI Non iustiis: aut priuatiue op Oppsi posta,Vt videns,& cus: aut contrarie,Vt Album, ιβ. ict Nigrum:aut relative,ut Praeceptor, & Discipulus: quae quidem respondent quatuor generibus opposi-.tarum r. rum ah Ar stotele traditis, de quibus po Di pars si ea breuiter agemus .Reliqua nomina repugnantia, ε

sunt non opposita seu disparata, ut lapis, de lunum: caro,& Spiritus,

ne nominibus Prima ae Meunda intφntionis,qua primAE, Ac secunda impositionis dicuntur,

GAEM A XXII. , DVpliei signifieatione usurpatur haecnsicripatio Pr or v. nominum primae, ac secundae intentionis. i- μρ Πρd N ita loquuntur , ut nomina rerum dicant primae Bρο in

49쪽

o ditatutionum Dialecticarum

intentionis, quasi primi propositi & instituti eorum

qui nomina impotiterunt nomina vero nominum aPpellant secundae intentionis propositive. Prius enim Imponenda erant rebus nomina, ut alia vocaretur

Homo,alia Equus, alia Ρlatanus, & aliae ali js voca-hulis: deinde ipsis rerum vocabulis , ut nimiru aliud appellaretur Nomen , aliud Verbum, aliud Partici- pium, &aha alijs nominibus, Iuxta hunc loquendi morem sola nomina imposita vocibus significantihus ex impositione , oua ratione ex impositione s-gnificant, sunt secundae intentionis: caetera omnia sunt primar,etiamsi veras res non significent. Atque . hoc fignificatu satis apertum est, cur nomina primae intentionis primae etiam impositionis dicantur : secundae autem intentionis,secundae impositionis. Alii vocant nomina erimat intentionis ea, quae si seris gnificant primas intentiones: secundae autem inten-πμηρο- tionis,quae significant secundas. Nomina autem Prias m D. marum intentionum intelligunt ea omnia,quae con-Tho. d. veniunt rebus veris , etiam si eiusmodi res a nemine naturo concipiantur , quod vocant conueuire a parte rei. renari Quo pacto conuenit Socrati, quod sit homo, quod 33.er z. disciplinae capax:quod Socrates,quod Philos phus de unia quod fortasse caecus,& non iustus. Nomine vero se--muia cundariu intentionum intelligunt ea,quae coueniunt rebus veris ob aliquam earum apprehensione,quod. ἐπιπεν dicitur per operationem intellectus: quo pacto C On- uenit huic Voci Homo naturaliter spectatae, quod fit nomen,& huic Disputo,quod sit verbum, Nisi enim hae Voces apprehendantur ut signa rebus imposita ,

nec prior erre nomen,nec posterior Verbum. Eodem,' modo conuenit homini quod sit species, quod defi- . niatur & similia: quoniam nisi apprehendatur aagine quada comuni omnib. homini b.nec species erit, nec definietur,ut alibi oste demus. Atq. illa quidem merito diculur inteliones primae,haec secudae, quia. Cum illa sint horum fundamenta, intellectus noster de rebus cogitas prius in illa, quam in haec intendit. Ita

50쪽

Lιber Primus. Ita siti perspicuum relinquitur, cur nomina illotarum dicantur nomina primae intentionis,horum a oesecundae. Et quia ca in quae prius intendimus, prius etiam nominare possumus, non est alienum ab hac usurpatione nominum, ut priora dicantur primae impositionis,& postem ora secundae. Ouanquam vero igmentorum nomina ut Sphinx Num sis Chimaera, NI similia non sint primae nec secundae inia mentora tentionis posteriori acceptione, ut ex dictis patet, Possunt tamen reductione quadam dici erimat inten sivi priationis,quia res fictae, etsi res verae non sunt, tamen m4 intrfinguntur esse verae.Id quod addiderim , ne aliquod rionis. nomen sit,quod utroq modo primae aut secundar intentionis non dicatur. Haec de varia nuncupatiotis

nominum, ac verborum dixisse si satis. Quae pars in Canel sti tuti nostri respondet initio categoriarum Aristia H libri. telis, ubi ille de aequi uocis,uniuocis,& denominatuuis,de complexis, tr in complexis,de uniuersalibus, i& singularibus, antequam ingrediatur ad categori

rias,pauca praefatur. - ,