장음표시 사용
71쪽
o laseitutionum Dialecticarum.
'uantur. Addidi, Et in tempore a natura constituto ut forma inlit, quia subiectum ante id tempus,quo a natura costitutum est, ut habeat formam, nequaqua ea priuatum dici poterit. Vt fit, ut eatulus ante septimum diem, qllo minimum a natura constitutum est , ut oculos aperiat, non sit appellandus caecus: nec puer ante septimum annum, si mente non utatur,demens dicendus est, quia tum primum fere proscriptuest a natura, ut mente,ac ratione utatur. Privatio ver5 duplex est, altera a qua non potest fieri naturaliter ad habitu regressus, ut caecitas, calvitium:altera, a qua naturaliter fit regressus, ut tenebrae, nuditas,& huiusmodi. Quae omnia paululum animaduertznt, perspicua sunt. Contradictorie opposita dicuntur,inter quae comparatione ei usque nullum datur medium, id est, quorum alterum de quouis siue ente, siue non ente dicatur necesse est. Quod quo pacto intelligendum sit alibi docebimus. Exempla tamen sunt homo, no homo lapis, non lapis: album, no album. Nam equus chinarra, & quicquid aliud modo aliquo esse aut fingi p ,rest, est homo, aut no homo, lapis,aut no lapis, albuant non album:& ita in caeteris: id, quod in superioribus oppositorum generibus nequamquam cernimus Equus enim, ut uno exemplo rem intelligas, nec est dominus, nec seruus, nec item virtute praeditus aut vitiostate, nec rursus loqui potens,aut mutuS. Haec de coactione, ac dispositione nominum, &verborum in decem categorias. Esset autem proxime agendum de usu nominum , quem Iuniores sup-Positionem terminorum, appellant, nisi commodus videretur hanc,& quasdam alias nominum affectiones ad eam partem differre , in qua de eludendis sophistarum eaptionibus dissere dum est. Quapropter institutum ab initio ordinem tenentes iam de Oratione dicamuS.IN.
72쪽
Ruid sit oratio. Capust I. ' i Ratio est vox ex instituto significans, cuius aliqua pars significat
separatim: ut Socrates est Philo- . .sophus, Socrates lapiens, omni homo, Liber Aristotelis,& cael rar huiusmodi voces aliquo nexu .grammatic j copulatae.Nam multae dictiones nulla constructione grammatica coniunci ar, ut Coelum,Terra, LapiS,Lignum, ut nullomodo sunt una vox, sic nullo modo
fuit oratio . Posteriori definitionis parte rei jciuntur nomen,& verbum,& aliae simplices voces senificantes ex instituto , quia nulla pars eiusmodi vocum Ggnificat separAtim in ipsa totius vocis structura r at In compositione orationis semper aliqua significat. γ Ο non sic intelligas, quasi una sola orationis . 2 pars debeat separatim significare,aut quod una satitem. Omnes enim dictiones,quae assiimuntur ad orationem construendam , significantes esse debent, si Signi verum est,quod Dialectici asserunt,Significationem eatior totius orationis conflari ex significationibus par- ιius φηρtium,hoc est, dictionum, ex quibus oratio constitui tunis c. tur. Sed iccirco id Aristotelem dixisse intellige, ut fatu exorationem a nomine,& verbo distingueret:ad quod signifiς- sane discrimeh const itu endum satis est, si una tan- tionibμ tum orationis pars per se significate concedatur, parriμωE 4 quando
73쪽
quando nulla nominis, a uti verbi pars separatim significat. Itaque licebit dicere,oratione esse multa asidictionum ex instituto significantiu coprehensione.
Adverte tamen,duobus modi S orationem compo
Φρφοβ posse ex dictionibus per se significatibus in ipsa,
. H iμ altero explicite,siine expresse, ut si dicas,N ullus ho- η δ . mo,Nulla res,In omni loco,In omni tempore: alte ro implicite,seu virtute, ut si dicas, Nemo,Nihil, , bique, Semper. Nam etsi hae posteriores voces expres se non constant eisdem partibus quibus superiores, tamen,quia idem omnino, atque illae significant, totidemq. quot illae conceptus in animo imprimunt,vir' tute eisdem partibus constare dicuntur. Quanquam 'Aρηι igitur voces non sint orationes, significatione tamemate σε orationes ceseds sunt,ac proinde simpliciter oratio
'ν H i nesMausa huius rei est,quia apud Dialecticos signifis Hii cationis potius,quam vocis ratio habenda est. Hinc nix νε- enim ut oratio, quae multos habet sensus , qualis iμε, sis illa, Aio te Aeacida Romanos vincere posse,s- vocis r. pliciter non fit oratio,sed orationes, quemadmoduhβbe Μη nomen, quod multa significat, ut Gallus, non est sim O tio pliciter nomen, sed nomina, ut supra diximus. Itaq; Μt M omnia haec propterea afferimus , quia iudicantus in habe r oratione,& partibus eius,significatione magis, qua resur n3 vocem esse spectandam.
pliciter Da ρινfactis, o impeUectis orationibus. Cap. II.
sed or- δ', Rationum porro quaedam perfectae sunt, quae-3ιonet. dam imperfectae .Perfecta oratio est, quae inte- oratist gra sententiam declarat:vt,Deus est summum bonit Uecta Imperfecta, quae non declarat integra sententia: qus Imper' duplex videtur esse. Quaedam enim imperfectam, Mera Du- quasi mutilam sententia significat, ut Sic vos non voptexim- bis.Deu timere. Si timuerimus Deu, & aliae huiusmopersecta di, idibus auditis aliquid ultra expectamus . Qusdavero nulla sentetia significat, etia imperfecta, & trugatam,yt Animal rationale, Qtianistas continua. Liaber
74쪽
her Aristotelis,Tractatio de orationes, & aliae huius generis,quas cum aliquis profert, no videtur eo sermonis genere significare se ulterius velle progredi. significant enim huiusmodi orationes more nominum M verborum,quae ut ait Aristoteles,eam intelligentiam imprimunt in animo, ut qui audit quieis scat .Priores constant verbis, aut coniunctionibus , alijsue particulis, quarum vis non finitur in ea tantuoratione, quae Τfertum posteriores fere nomine sub stativo,& adiectivo,aut casu recto,& 'bliquo.Qui enim adiectivum in suo substantivo finitur, ac terminatur,& saepe vis obliqui in suo recto , non suspen- ορ- ου dunt huiusmodi orationes animum audientis, quem με .admodum nec nomen per se,aut verbum,ut Aristo- Interro
Perfectarum autem aliae sunt optativae, ut O viihi De praeteritos referat si Iuppiter annos,Aliae interroFa- cor. riuae,vi,Sed vos qui tandem p quibus aut venisti ab Impara oris p quoue tenetis iter ρ Aliae deprecative. ut Parcise si . ite Dardanidae de tot,precor hostibus uni . Aliae im, Enunci, perativae, ut,Disce puer virtutem ex me verumque la- Ex Dorem,sortunam ex aliis Aliae enunciatiuae,ut, Vuυθῶ 3 μ Ius amicitias utilitate probat. At vero ex perfectis raris orationibus,enunciativas duntaxat quae tum enun- bur se. ciationes, tum effata, tum pronunciata, saepe etiam lm enu propositiones dicuntur caeteris omissis, quoniam ad ciatis εOratores, & Poetas pertinent, per tractat Dialectu ιractaticus.Nam quod interrogatiuas non omnino reijcit , Dialecti id propterea facit, ut a respondente enuncia tionis . su . , quibus argumentetur,obtineat. 3. H.ε
75쪽
ris' quae propositioneS sunt Vera .Item id, quod ,honemam est, non est per se expetibile , Si omnes mundi thesauros possederis, vere felix eris: quae sunt falsae Ea dicitur en unciatio vera, quae significat id quod est, esse, aut, quod non est, uon esse: Falsa vero est, quae significat id,quod est, non esse:aut, id quod non est, esse . Porro enunciationum quaedam sunt simplices , quaedam coniunctae: Simplicium , aliae sunt absolutae, quae vocantur de inesse, aliae modales .Enunciatio simplex est, quae unum de uno enunciat, siue illud unum sit simplex,sive ex multis compositum, it si di- eas, Homo est animal, Homo est animal rationale , Homo iustus est prudens, Homo, probus est smplex& prudens. En unciatio coniuncta, quain Aristoteles coniunctione unam,alij hypotheticam vocant, est quae ex simplicibus coniunctione aliqua nectitur: ut, si dies est,iux est. In quarum numero etiam illae ponendae sunt,quae constant ex orationibus, quae facile ad simplices reuocari possunt: ut, si dies esse idux essset. Huiusmodi enim coniunctae enunciationes , si non actu, certe potestate, ac irtute ex simplicibus
Enuuciatio absoluta est ea, quae absolute sgnis cat aliquid inesse, aut non inesse alicuit ut Homo est animal, Homo non est lapis. Modalis vero est , quae quo modo aliquid alicui insit; aut non insit pronunciat: vi, Homo necessariis est animal ; Homo necessario non est lapis , Hominem esse animal est necessa rio non est lapis . Hominem esse animal cst necessatarium , Hominem non es e lapidem cst necessarium. Nos igitur hunc ordinem sequemur, ut primum de absolutis , deinde de modalibus, ad extremum de coniunctis enunciationibus dicamus.
76쪽
na qualitate. quantitato, o materia absolutarum .enunciationum . Cap. I MI,
TR ia potissmu spectanda sunt in absolutis enim
elationibus, qualitas,qnalitas, S materia. Qualitas earum duplex est : essentialis, & accidentalis. suali. Qualitas essentialis est coniunctio praedicati cum rat eseis subiecto. Accidentalis vero est veritas falsitas, di cae fratis . pera coniunctionis accidentia. Luali. Quantitas est extensio, aut unitas numeralis earu ras accirerum, pro quibus subiectum sub praedicato accipi- dentalis tur. Sepe enim accipitur pro multis, idque pluribus Quantia modis, ut si dicas, Omnis homo est disciplino ca- ras. Pax, Aliquis homo est iustus. Sspe etiam pro una re , tantum, ut si dicas, Hic homo est iustus. Materia huiusmodi enunciationum est habitudo, Materia seu affectio praedicati ad subiectum, que in quibus- D. Tho. dam est necessaria, ut in hac , Homo est animat: in I. peri. alijs vero contingens, aut impossibilis, ut mox pate- lect.bit, cum de enunciationibus ex materia necessaria, cap. 1.: continsenti di impossibili dicemus.
Varia genera absolutarum enuntiationum. Cap. U.
E Nunciationes igitur absolute multis diuifionu
bus apud Artitotelem dispartiuntur. Primum in affirmationes, & negationes: deinde in uniuersales,& particulares,& indefinitas, & singulares: postea in necessaria, contingentes, SI imposis sibiles r rursus in finitas: & infinitas: ad extremum in eas, qus constant utroque, aut altero, coniunca o. Absoluta, igitur a Krmatio, e absoluta alicuius de aliquo enunciatio. id e, oratio, qua aliquid alicui ab Agi masolo te tribuitur, ut Homo est animal, Homo estia rio. pis. Negatio verb e alicuius ab aliquo absoluta enii Netatis cmioa
77쪽
ciatio id est, oratio, qua aliquid ab aliquo absolute
abid.m. re mouetur, ut si dicas, Homo non est lapis, Hodici non est animal. Haec diuisio dicitur secundum quali-Vni νη- tatem essentialem, qilia fit ratione copulae, coniun-- ctioneve praedicati cum subiecto, quae quidem est es
Ex . p. sentialis forma enunciationis. i. s. re Enunciatio uniuersalis est, cuius subiectum nota- .pri. . tur signo uniuersali, ut Omnis homo est animal. Si- Sign- - gna uniuersalia aut sunt uniuersalia omnino, ut Om 3M U nis, Nullus, Quilibet: aut ad certum usq; numerum. M . vi Vterque,Neuter,& si quae sunt alia huiusmodi. Parti Enunciatio particularis est, cuius subiectum nota tur signo particulari,ut Aliquis homo est Grammati Ex νεής cus.Signa particularia, aut sunt absolute particula- ucst . ria, ut Quidam, Aliquis: aut particularia ex certo nu
partis Aduerte tamen signa absolute uniuersalia,preporaria. sita negatione fieri particularia,& absolute particu Negatist laria eadem prefixa fieri uniuersalia. Nam Non om-prερ - nis,& Non nullus sunt particularia: Non quidam aura δεορ tem , & Non aliquis sunt uniuersalia,ut ex aequipOL mutae lentia enunciationum intelliges. aius qua Enunciatio indefinita est,cuius subiectum pro multitatem. tis rebus acceptu nullo notatur signo, ut Homo est ρ. 7. grammaticus, Homo est rationis particeps. En unciaud ni tio singularis est, cuius subiectum accipitur pro una ea . tantum re singulari, ut Socrates est philosophus,
Ibidem. Hic homo est philosophus, Filius Sophronisci e phisingula Iosophus.Αd hoc genus reuocatur eo unctationes iuris . lar, quaru subiecta accipiuntur pro rebus communi Ex r .pa bus praecise , ut Homo est species. Nam cum earum ri. q. subiecta non accipiantur pro multis , fieri non Po- Euiacia- test,ut sint uniuersales, aut particulares, aut indefinitio ex D tae. Reuocandae sunt igitur ad singulares, quarumhiecto c3 etiam subiccta non pro multis accipiuntur. Haec diuimunis so e nunciationis dicitur secundum quantitatem, emeaeea quia fit secundum numerum earum rerum,pro qui pro . bus accipiuntur subiecta enuuciationum.
78쪽
Enunciatio necessaria est, quae ita est vera, vital- si esse non possit, ut Homo est animal, c vgnus est ces . candidus.In hoc genere poni solet omnes affrmati tuae ex materia necessaria, seu naturali ,& omnes ne- M. Ratiuae ex materia impossibili, seu remota , de qui- met.bus mox dicemus. Hoc autem quoad enuciationes rex. c. ex materia necessaria,tum verum est, cum praedica- Ω tum non minus late patet, quam subiectiun. Nam si μή 'μν praedicatum fuerit angustius,f eri poterit, ut affrma ortarutiua sit falsa , vi si dicas , Omne animal est homo. yn is Omne animal est di 1ciplinae capax,quae quidem sunt δε eβnt. ex materia necessaria,ut statim patebit. Enunciatio contingens e1t,quae cu necessaria non Couis sit,potest tamen vera esse,seu, Quae & vera, Ss falsa g)' .esse potest, ut homo est grammaticus, Homo non est Ex x. grammaticus .Huiusmodi sunt omnes enuntiationes ρ 3. ex materia coni ngenti, quas statim explicabimus. En unciatio impossibilis est,quae ita est falsa , ut vera s- t. esse non possit, ut Homo est lapis, Cygnus non est al- βου bus .Huiusmodi esse dicuntur omnes afirmativae ex genu immateria impossibili, & omnes negatiuae ex materia postibi- necessaria. Id quod in ijs , quae constat materia itu per necessaria tunc verum csse intellige, cum praedicata trnere ditum non est angustius,quam subiectum.Si enim mi- cantur. nus late pateat,poterunt esse necessariae,ut si dicas, Ex An Quoddam animal non est homo. Quoddam animal terra n non est disciplinae capax. Haec diuisio fit secundum cessaria. aptitudinem enunciationis ad veritate, & lalsitate, Pressius&, Sed quia haec aptitudo nascitur,ex materia enun D. No.ciationis, explicandae sunt haec loco enunciationes i. pari. Constantes exmateria necessaria, contingenti,& im- tect. 3. possibili. Pressius. En unciatio ex materia necessaria,seu naturali est, et aer cuiusprsdicatum non potest non conuenire subie- pia eucto,ut Homo e animal,homo no est animal, omnes pradicuomnino,in quibus superiora de inferiorib' siue assir eis nares mantur,sive negantur:aut differentiae de rebus,quas fariat componunt,aut proprietates de sis subiectis,quoru a. ε 3.
79쪽
g Institutionum Dialecticarum.
naturas Consequuntur, vel de superioribus subiems' aut accidentia inseparabilia de rebus,a quibus separari nequeunt, aut contra, hoc est inferiora de supe. 2 rioribus, S caetera ordine conuerio. Omnes huius-λ ν, modi praedicationes siue affrment, siue neget, fiunt Ex mu- materia necessaria, & naturali, quanquam non rario co omnes sunt naturales, seu directae,ut patet ex supra ringet . dictis. tutius Enunciatio ex materia contingenti est cuius prae. D. Tho, dicatum & conuenire, Sc non conuenire, subiecto LHtiμε potest , ut Homo est grammaticus . Homo non est et prε i grammaticus,& omnes, in quibus accidens inseparacatio co- bile de re,cuius est accidens siue affrinatiue,siue nesting n Eatiue praedicatur. t Enunciatio ex materia impossibili, seu remota,est Ex m-- cuius praedicatum no potest conuenire subiecto, virer im- homo est lapis .Cygnus est niger Dicitur autem haec
posi/iti diuisio secundum materiam, quia fit secundu habitu Presimi dinem praedicati ad subiectum, quam diximus mate-D. Tho. riam enunciationis. In desini Illud autem pretermittendum non est,enunciatiose quo nes indefinitas tum ex modo significandi suo, tum νβtione etiam ratione mater ς contingentis, cum ea constat ide vo- idem valere atque particulares . Vtraque de causa
ι-nt gy hec enuciatio, homo est iustus, iudicatur nil differre particu- ab hac, Quidam homo est iustus,&ita reliquae.Veruιaret quod addi sole,indefinitas ex materia necessaria,&in impossibili idem valere ratione materis , atque Uni defini uersales,& si quoad eas, qus costant materia imp OLAEx mat sibili verum esse videatur, in reliquis tamen mihi via necu no probatur. Hs si quidem sunt ex materia necessa-faria o ria, Animal est nomo, Animal no est homo, Animal impolii est disciplins capax, Animal no est disciplins capaX, i. idem & atly similes, ut diximus, quς tamen non iudicatur
Naiσant idem valere, atque uniuertales Conceduntur enim
ει simplicitet quasi particulares. Sed qui illud dicunt,
hiuρνώ- non existimant eas esse ex materia necessciria , quia . . . Prεdicata minuS late patent,qua in subiecta,qxiod tamen
80쪽
Liber Secundus. omen nihil refert, ut alibi docebimuri eis aliquandore minus diligenter perspecta aliquid referre puta
Enunciatio finite est,cuius nomina omnia sive ca Finis tegoremata sunt sinita , ut homo est iustus lInfinita Ex αρ veris, cuius aliquod categorema est infinitiam, vitio 3 moest non iustus, Socratcs est homo non iustus. Infinita Quod si dixeris Socrates est seruus non iusti, non Ex eod. erit enunciatio infinita , quia illud Non iusti non est ἰο.
categorema. Enunciatio sx collincto extremo est,cuius aut su- Ex eo biectum,aut pi ad catum,aut utrumq; per se est unu iunctam quid ex multis categoremati coniunctum,Vt Socra- tremo.tes est homo iustus, Homo iustus est sapiens, Homo Elicitur iustus est simplex,& prudes .Quod si dicas, Socrates eA 2. p
est fimplex,prudenS,non erit enunciatio ex coniun- ri. Σ.cto extremo, quia categoremata quae prirdicantur, unullo nexu iunguntur, ut fini unum praedicatum: ex , quo sequitur , ut non essiciant enunciationem unam
Enunciatio ex simplici extremo cst, cuius nec su- Ex simbbiectum,nec praedicatum ex multis iungitur catego- plisien-rematibus,ut Socrates est 1apiens, Socrates philoso- tremo, phatur. Haec de varijs generib. ablolutarum enunciationum, nunc de earum oppositione, aequipollentia, de conuersione dicamus. De oppositione absolutarum enunciationum. Oppe Cap. VI. tio abs OPpositio, ut in absolutis enunciationibus cerni lutariatur, eit duarum absolutaruna enunciationum Ex I.lpe eodem subiecto, praedicatoq; constantium, repti na ri. a. θtia secundum assirmationem, & negationem, tῖdi c. cas, Hic homo est iustus , Hic homo non est iustus. Contra- Porro enunciationes oppus te si fuerint uniuersi tes ri. . , erunt Contrariae, ut Omnis homo est iustus, Nullus Coditio homo est iustus. Harum haec est conditio, ut simul ve eontrarae esse non Possint, quanquam possint esie simul fal riarum. ι sae