장음표시 사용
61쪽
per se inpradica. Nee alia quadam
co dissitutionum Dialectiearu m.
ctu in in eodem praedicamento , & ali a huiusmodi , non ponuntur per seipsa in praedicamento subita tie quia sunt entia rationis,sed propterea modo aliquo ad illud dicuntur pertinere,quod res,quibus tribuuntur, ut subitantia in commune,& cstera, qus diXimus, in eo collocantur.Ea vero intelligo su b genere summo naturaliter esse disposta, de quorum quolibet ordine quodam genus summum, ut de parte subiecta, essetialiter predicatur, seu ut Aristotelis verbis utar ) vide subiecio . Et quoniam h pc non sunt alia, quam species, &indiuidua rei illius maxime comunis aque genus summum dicitur, fit, ut solum genus summum cum suis speciebus,ac indiuiduis ponantur per se in praedicamento.Quapropter nec differentis gςnexales, nec speciales, nec vero ille,quibus species infimp ad indiuidua trahuntur, sin uiuiduates. dico nec ψenique alis partes,siue specierum, siue indiuiduorum, de quibus ge nussi, una non praedicatur,ut de subiectis, per se ponuntur in praedicamento, sed pe r qa tota,qup costituunt .Propria tamen, & accidentia eorum gens rum, specierum,&in diuiduorum,'us per se in praedicamentis ponuntur,poferunt, si fuerint entia realia, pertinere per seipsa ad aliquod prsdacamentum digni esse,aptum ad ridendum, quod est proprium hominis,& album esse, quod est accidens Socratis , sunt qusdam . species praedicamenti qualitatis: item esse in infimo loco, quod est proprium terrae,& calefieri, quod est accidens aqui tam pςcies aliorum Iraedicamentorum, hoc Passionis, illud existendis inoco: νt in summa dieam Momnia, quae per se ponuntur tu caeteris praedicamelis,sunt propria es ac qidentia su stantiarum, cum omuia in substanti, ut insu Masini,sπλnt, . ta
62쪽
Derem esse pradieamenta , ad qua emnio omnino prater Deum optimum Maximum modo Hliquo per-
NVmerantur vero a Philosophis decem praedi
cam Enta.Primum, substantiae:alterum,quatitatiS: tertium,qualitatis:quartum, relationisοῦ quintum,
actionis:sextum,past1onis: septimum, exutentiae in Io ρ CO:Octauum, situ sei num,existentiae in tempore: de fisscimum, indiunenti, siue integumenti, quod habendi ρ ἀή c praedicamen tum appellatur. Ad quae pertinent res mς per Oes:quae quomodocunquunt, aut est e fingi possunt. nris que quaedam pertinent per se, ut an inrat , . & hoc φδ ρηε- mo:quaedain per sua tota, ut differoatiabmateria, de ἔν forma:quaedain pei duas partes, ut homo albus , per ahominem, Sc albedinem , Se quodammodo chimera Ut tra partes earum rerum,ex quibus composta fingitur: ' per quaedam per ea,quibus tributitur,ut esse genus, esse ἡ-- εν speciem,praedicatum,subiectu, Sc cetera entia ratio coir-nis, per ea, quae dicuntur genera, species, aut ab alioente rationis cognominantur: aha alijs modis. Om g tuumnia igitur ad has re in classes modo aliquo reuoca per pomtur,praeter Deum optimum Maximum,ad quem po t μῆ delius,ut ad infinitum pelagus totius cs e, haec ipsa prs qui με. dicamenta qRasi flumina recurrunt. Ex. Et quoniam nomina vice rerum habetur,dubium non est, quin eadem predicam eta ex nominibus etia costituu-
ipsariun quasi constituta intellipi possint, ex alijs MVr 'μο- quidem per se, ex alijs reducticie, ut de reb. diximus d mmo Atque hoc modo Dialecticus prat dicamenta potissi da prodimum considerat , ut in his quasi locis communibus camentupgrata habead nomina,& verba ad structura oratio-- niS.verum enimuerm quia ex dispositione reru' nul --σlo negocio dispositio vocabuloru intelligitur, latis si erit praedicamet les series in rebus explicare Quod dicam e Reamen pingui ut aiunt Minerua faciendum est, ne in cons
i tuti nostri obliti videamur. doran
63쪽
6 1 Institutionum Dialecticarum.
Substantia,quae in primo praedicamento per se punitur, est ens reale per se subfistens ue ut angelus , homo, lapis. Dixi Reale quod verbum deinceps in omnibus definitionibus intelligendum est quia caeterorum entium nultu per se pertinet ad aliquod praedicamcntum, ut paulo superius diximus.Addidi Perse subfistens,hoc est, non existens in alio ut in subie elo inhaesionis, quia hoc differt substatia ab accidetibus,quae pertinent ad alia praedicamenta,qubd accis Uistra detia, nisi in subiecto inlissionis sint, naturaliter existere non possunt , ipsa vero substantia naturaIiter In otio per seipsam cohqret,ac existit. Oxisses . substantiarum autem quaedam sunt primae , qua dam secunda .Primae substantiae sunt ea entia , quae nec in subiecto sui, nec de subiecto diculur,h6c es , Primε quae nec cohaerent in aliquo sebiecto inhssionis, nee f. an de ullo,ut de parte subiecta, essentialiter praedicatur μ'. vi Socrates & Plato. Priori particula excludutur accidetia: posteriori excludiitur genera & species substantiarum.Itaque solas ac omnes indiuiduas substatias complectitur haec definitio .Secundae substantiae sunt genera,&species, sub quibus collocantur pri-εες- ιδ ms: t animal,&homo, sub quibus continentur So- sub n- erates & Plato.Ordo specierum substautis ex supra
μή dictis utcunque patet. , a .
Iam ad proprietates substantiarii per se pertinentium ad hoc praedicamentum veniamus: quaru quatuor insigniores traduntur.Prima est. Non esse in se 'imast biectoc quae patet ex definitione substantis. Secunda
prist est, Non habere cotrarium.Nam cum omnia contraris . ria sint in labiecto inlissionis,ut virtus,& vitiu, CanSeeuda. dor & nigromnulla aut substatia sit in subiectis, ut dimisia m est,esseit,ut nihil substantiae sit eontrariu.Τertia - - ' est,Non suscipere magis, Ss minus,hoc est, quod nodicatur magis, aut minus talis. Non enim dicimus So
64쪽
crate esse magis, aut minus hominem , quam sit ipsa in alio tempore, aut quam sit aliquis alius. Id quod 'in caeteris substantijs cernere est Sed hae proprietates seu effectiones alijs etiam plerisque conueniunt. Quarta igitur proprietas, quam maxime substalitiae maria. conuenire aismat Aristoteles haec est, Vt cum una eademq; numero fuerit,possit in se contraria recipe . re, ut hic lapis calorem,& frigus.
O Vantitas est ens per se extensum:ut superficies Ruant
tabulae,& binarius hominum.Τabula enim no μή sd .
per seipsam, sed per superficiem, quam habet extensa est Socrates item, SI Plato, non per seipsos, sed Pbinarium, qui in ip sis cernitur, extensionem habent numeralem: Ipsa vero superficies , & ipse binarius per se ipse sunt extensa. . ae ηnt Quantitatem in duas proximas species diuidit Τμε νε Aristoteles, ita continuam,&discretam. Quantitas 'μ . Continua est, cuius partes communi aliquo termino ρες ε , Copulatur,ut partes lineae puncto . partes superficiei 'μμης
linea: partes corporis,superficie: partes toporis, puta cocto temporis, leu instantis Hae vero tradimur spccies H. .
qualitatis cotinuedines, superficies, corpus,tepus, D isto M insuper locus Verum Aristoteles, quod ad locum P ρ ρ attinet, videtur Ioqui ex aliorum sententia suo tem Θρ --pore νulgata, qua ipse alibi non pbat.Accipit enim qμ tur locu pro spacio,'d a quo uis corpore occupatu f, in ipsi . aut occupari potest,quod ueteres rem quandam di- mmοιεν uersam ab omni corpore esse dicebant, onm tamen ε tibi. nulla fit Cum autem continuitas motus sit a lia quaedam species quantitatis c6tinuat, alio loco discutie - mus.Quantitas discreta est;cuius partes nullo cona- 'erAE . muni termino copulant; t quaternarius. Nihil enim ερ cur reperias, quo duo biharit,ex .gbus 1lle costiit; eopu- 'μ- Lllantur Sr quasi compugantur .Huius quantitatis duς ν ιιι M seruntur species,numerus,& oratio :quas alibi,num βυι- .
65쪽
vere sint species quantitatis ad hoc praedicamentum
pertinenteS examinabimus. viai. Quantitatis porro tres traduntur affectiones. Pri-
.isisti, ma ess,Nil habere sibi contrarium. Contraria namq; maxime distant sub eodem genere: nullae autem duae quantitates reperiri possunt, quae sub genere quanti - ω ν tatis maxime distent Secunda est,Non suscipere magis,& minus.Neq;enim dixeris magis, aut minus bi- cubitum, aut tri cubitu aliquid esse: quod in plerisq; aliis quantitatibus aperte cernes,Tertia est secundu quantitatem res dici aequales inaequales . Nam aequalia sunt,quorum quantitas est una et inaequalia, quorum diuersa.Atque haec affectio dic1tur maximὲ Propria quantitatis, quia solI quantitati, omni, ac
perpetuo conuenit. De qualitate. CapQ XII .
, i Valitas est, qua res dicuntur qualest nempe in peculiari, ac propria quaestione qualitatis acci- dentalis, ut Iustitia, Scientia, Candor, & huiusmodi Nam si quis te roget qualis nam, sit Socrates secundum accidens, quod propriia qualitas dicatur, aptissime respondebis, esse iustum,Scientem, Candidum,
, aut aliquid huiusmodi Hεν Qualitatis quatuor sunt proximae specieb:ad qua-
. . A rum primam pertinent habitus, & di1positio. Habi. 9ρυ tusinfirma quaedam,& costans qualitas, qua rei natura bene, aut male a citur, ut virtus, & uitium Dispofitio est qualitas bene , aut male afficiens subie-- etu,qus facile abijci potest,ut sanitas, & fgritudo. Ad secundam speciem pertinent naturalis potentia, Natur & impotentia.Naturalis potentia, seu naturaliS uis, a peste. est onalitas quaedam, qua facile quaeque res agit,autria. resistit,ut uis naturalis ad currendum, & ad perferemtur is dos labores maturalis impotentia, seu imbecillitas , is imp est qualitas,qua aegre quaeque res agit, aut resistit, ut
-ia. infirma valetudo Socratis, di mollitudo butyri, Ad
66쪽
eerita, specie pertinent, patibilis qualitati & passio, Patibilis qualitas, est diu φmanens qualitas, qup aut Parib
sensu mouet, aut ex motu aliquo nascitur, ut color sis qui diuturnus in corpore,& amentia in animo .Passio est litas. suxa quaedam, & breui transiens qualitas, quae aut Pasio mouet sensum,aut ex motu oritur, ut rubor ex vere Cudia c6 tractii S, pallor ex metu,ira,gaudiu,& huiusmodi, Ad quartam speciem pertinent forma, & figu bra .Forma, ut hic accipitur, est modus quida quanti- Forma talis in re aliqua naturali specta is,ut ea forma hominis,aut leonis, quae ex lineamentis corporas resultat. Figura est modus quantitatis simpliciter,ac in se spe Figura ἰctatae,ut figura trianguli,quadrati,& caeterae. Qualitatis tres sunt affectiones. prima est, Habe- Ppimare aliquid sibi contrarium. Nam virtuti contrarium Uectio est uitium,& alijs plerisus qualitatibus alia rephriu- quatis. tur Contraria.Secunda est,suscipere magis, S minus Meuda ut esse magis,aut minus iustum, magis, aut minus album.Tertia,qtiae maxime propria qualitatis affectio Tertia. dicitur,haec est, Vt secundum eam res dicantur simi 3. mat.
Ies, ac dissimiles.Similia enim sunt ea, quorum quasi I s. pax tas est una: dissimilia,quorum diuersa. t .
R Elatio est, qua aIiquid, hoc ipso,quod est, ad a
liud se habet: ut squalitas,uomina S,seruitus. Ex δέ. Nam squale, quatenus ςquale est , squalitate refertur ad 11bi squale,& dominus, qua dominus est,d minatu refertur ad seruum, qui vicissim . qua seruus est,ad dominum refertur seruitute. Relata vero sunt quaecunque hocipso, quod sunt,ad aliud se habena: Vr squale,dominus,seruu S. . Relatorum autem qusdam sunt squaliS compara- R. M itionis recentiores vocant sqniparantio Vt aequale, oti tio simile, inaequale, dissimile Nam aequale ad aequale refertur,simile adsimile, inaequale ad inaequale, 8 Missimile, ad dissimile .Itaque ea,ad quae huiusmodi re- 'b E lata
67쪽
εδ Iuliitutionum Dialecticarum
lata resertitur, sunt eiusdem appellationis,ac naturp. tum illis: Quaedam vero sunt inaequalis comparatio φοβ' pis, seu diuersae appellationis, quae illi vocant disqui iεἰςρm- parantiae: quorum duo sunt genera .Alia enim dicun-por ost- tur maioris comparationis, quae vocant superpositioni , Μ - nis, ut pater, domi tuis,prieceptor , & caetera omnia,
ist co- quae sunt digniora 1js, ad quae referunturialia ex altep rotist- ra parte hisce respondent, quae minoris comparatio - nis djci possunt, ut filius, seruus,discipulus,& caetera Minoris minus digna ijs, cum quibus conferuntur: quae Vocari solent suppositionis. Relatorum tres prscipue traduntur proprietates. Prim Prima est, Omnia relata dici ad ea, quae conuertun-priera , tur, hoc est ad ea, quae vicissim ad ipsa dictitur, ut pater ad filium, qui vicissim ad patrem dicitur.Ut enim Pater dicitur filii pater,sic vicissim Filius dicitur pa- Meunda tris filius.Secunda eli, Omne relatum esse simul natu
Pria. ιδ ra, cum eo quod refertur. Ea vero dictitur simul esse natura, quorum alterum secum ponit, ac tollit ali rum, ut dominus seruum,& seruus dominu . Si enim se dominus nullus sit, nullus erit seruus, & vice versa, si Tertia . nec seruus, nec dominus.Τertia proprietas est, Omne relatum eius esse naturar,ut si illud noueris, etiam id, ad quod refertur, cognoscas, SI e contra . Si quis enam nouerit Sophroniscum esse patre Socratis, ne cesse est, ut etiam cognoscat Socratem esse filium So' - phronisci,&e contra.
a ia,. Caeterum haec quae diximus , proprie sunt relata , L. is. a & VOSantur secundum esse, Alia sunt, quae relatione ''' aliqua explicantur, ipsa tamen ad hoc praedicamena. Miarim non pertinent. Atque haec a Dialecticis relatat ἡ- - quidem appellantur, Verum non simpliciter, ac pro . ' prie, sed cum adiectione, relata secundrim dies, qua- . - ' si dicas, quo ad naturae explicationem dunta Xat,non quo ad ipsam naturam: qualia sunt, habitus, scientia,& alia huiusm6di:quod alio loco plenius doc
68쪽
Da actione re passione, Cap. XI R.
ACtid est agentis, quatenus agens est, actus, seu 3J0 3
persectio. Ρasso vero est actus,perfectio vu pa dii iis , ut pati cntis. Sutq; actio &passio, una eademque res, quae tam c n, ut est perseditio agentis, dicitur actio, ut erbpatietis,dicitur passo.Veibi gratia: ca 3 4 loris motus, quo ab igne asscitur aqua,quatenus est id, quo ignis est,& dicitur agens,actio est,& acitio dicituri quatenus vero id, quo aqua est, ac appellatur Patiens,passio est,& passio nominatur .Aetiones au- Dμpsenitem,& passiones partim sunt a corpore, ut calcsa Miρ rere, & calefieri: partim ab. animo, aut alia superiori pUiρ- Causa, Vt nutriri, augeri, cupiditatis aut itae motu agitari, Sc huiusmodi alia. . Actioni & passioni duae affectiones tribuuntur. Prεd. I. Prior est, Habere contrarium. Nam calcfacere , & Prior Ufrigefacere, calefieri, frigefieri,voluptatiS,motu assCi,& doloris, contraria sunt. Posterior est, Suscipere Post/ri magis,& minus.Nam & id, quod calcfacit, aut calefit, magis,aut minus calefacere, aut cala fieri, dicitur: id etiam quod doloris, aut voluptatis agi tatione mouetur, magiS,aut minus dicitur voluptate, aut dolore assci.
st obi, is suum usa. Cap. X U. VBi,seu esse alicubi, est loco contineri, ut in foro, in templo: Duobus autem modis, corpus cotinetur loco: aut conium, ut Socrates in templo: aut
proprio,vt aqua 1 vase.Huius generis species dic ut, esse supra,infra, ante, retro,ad dextra,& ad sinistra. Si tu esse est, habere partes corporis certo quc damodo affectas ad partes loci, istare,sedere, Cubare quae quidem appellantur positiones: partimque sunt naturales, ut quae dictae sunt: partim no naturales, tsi quis conuersis ad celu vestigiis manibus nitatur. E a .P0. 2
69쪽
O asa Κuid sit quanda, ct habere. Cap. XVI. Quando, seu esse in tempore, est tempore contiis neri, ut fuisse anno superiori, esse an praesenti , tore in futuro, esse in mense, in die, in hora,& huius modi temporibuS. Habere ut nunc utimur hoc verbo)est indumento aliquo, aut ornamento indutum, aut ornatum es se: ut togatum esse, lorica Indutum, mytra redimitu,& anulatum.
In his igitur decem classibus infinita rerum,& nominum multitudo ita distincte, distributeq; continetur,ut facile sit cernere , quae ad quam Categoriam Pertineant,& in quacunque categoria , quae quibus communiora sint,aut minus communia. Da appo=is . Cap. XVII. SEd quoniam in hac categoriarum tractatione saepe contrariorum meminimus, quae nam sint contraria paucis dicamus: atq. adeo omnia oppositorugenera quoniam id perutile erit persequamur.OP- positoria igitur quatuor sunt genera,relative opposta, contraric,priuatiue, SI co tradictorie. Relataue
opposita sunt,quae quicquid sunt oppositorum csse, aut aliquo alio modo ad illa dicuntur: ut pater & filius, Zc duo sit nilia. Nam pater dicitur filij pater: Si fili iis, patris filius:hoc vero simile illi, dicitur illi simile:& illud huic.
Contrarie opposita sunt ipsa ςontraria. Cotraria Vero d cuntur ea, quae sub eodem genere maxime distant,& eide subiecto vicissim insunt, nisi eoru alteria insit a natura: ut scietia,& errorivirtus, & vitiue calor,&frigus: cador & atror.Na sub habitu, quod est genus quodda qualitatis,maxime distant tu 1 cie-tia, error,tu etiam virtus,& vitiu: sub patibili aut qualitate tum calor & frigus,tum candor, & atro Haec
70쪽
Haee item,ut patet,in eodem lubiecto inhaesionis via. cissim insunt, cum mutuo ab eodem se expellat. Additum est, Nisi eorum alterum a natura infit, quia in locum eius, cui a natura deter natum,& quasi prς scriptum est, ut insit, non potest altarum succederer qua ratione nec ignis frigere potest, nec cygnus es-1 niger, nec coruus albus,nec saxum molle,quippe cum haec omnia alterum ex contrariis naturae pr. scripto fibi vendicent. Iam vero cotrarioru quaeda immediata sunt,quaedam mediata.Immediata dicuntur, quorum alterum necesse est inesse proprio subiecto,ut sanitas,& morbus comparatione animalis. Mediata vero, quorum neutrum necesse e si inesse proprio subiecto, nisi alterum natura insit. Vt albus color,ac niger coparatione corporis misti:& virtus,ac vitium comparatione hominis . Dantur enim media inter huiusinodi contraria, qui b. affecta esse possunt propria cotrariorus ubiecta, remoto utroque contrario. Quae quidem media partim nominata sui, t flauus color, & fusc' inter candorem, S nigro remi partim nomine caret, ut quod inter virtutem, & vitiositatem interiectum est, quo affectos dicimus homines natura amenteS. Sed quae media nomine carent, nc gatione extremΟ-aum nominari pcssunt:ut si d1cas quod nec probitas Mec vitiositas est,medni esse inter virtute,& vitium. Privative opposita sunt habitus,seu forma,& pri- Matio formae. Nomine habitus, siue forma intellige quicquid modo aliquo rei ad haret, ut aspectus oc lis, auditus auribus, locutio linguae, Illine aeri,pili capiti, vestis corpori;priuatio vero est negatio eiusmodi formae in subiccto natura apto,& in tepore a natura constituto,ut forma insit: cuiusmodi sunt caecitas, surditas,mutum esse,tenebrosum, caluum,nudsi. Dixi in sublacto naetvi a apto,quia nxgatio formae in subiecto suapte natura minime apto,no xst priuatis. Vnde non dicimus lapides caecos,surdOS,aut mutos Suia natura non sunt apti,ut videat, audiant, aut la-E 3 quan-