Institutionum dialecticarum libri octo. Auctore Petro à Fonseca ex Societate Iesù. Nunc quidem pluribus purgata mendis

91쪽

so Institutionum Dialimarum .

hoc est,de earum oppositione, aequipollentiain cotiti εἰς uersione dicamus. Sed prius Aristotelis consilio mittiquutμη sas faciamus modales ex contingenti, ne earum in hoc loco constantia interturbet sequentem disputatione. Est mo/βυι enim earum natura,& conditio tam varia, ut vix ulm X co lam cum aliis modabbus struent oppositionis, aut

riueti aequipollentiae legem. Itaque nisi ad finem, nihil de

hoc tenere dicemus . . ' .

i De opposienone modalium. Cap. XI.

Modales oppositae aut constant modo eiusdem

appellationis, ut necesse est Socratem sedere , nera ορ- Non necesse est, Socratem sedere:aut diuersae,ut ne-rψιor' cesse est, Socratem seder Possibile est, Socratem no pio itu λdere , Nos igitur de oppositione tantum earum, quae modo eiusdem appellationis costant, dicemus , . quoniam hac explicata, facile ex aequi pollenti a om. nium inter se,quam trademus, intelliges oppositio A nes earum, quae constant modis diuersartim appellationum. Dicemus autem simul de subalternis, qui aetsi oppositae non sunt, tamen earum tractatio CO iuncta est cum tractatione oppositorum,nec parum Pa ερρε ad earum explicationem conducit. At vero cum op-miano positae modales ,aiit sint ex dicto singulari, quarummodatiu oppositio perfacile cognoscitur, aut communi, quaox dicto rum discilior est tractatio, prioris ego generis Gun νιμ taxat tyronibus explicabo oppositionem,ri. Contrariae igitur ex dicto singulari sunt, quae conCοπιν itant modo eodem uniuersali, &dietis contradi-ria. centibus: vi, Necesse est, Socratem sedere. Necessa est Socratem non sedere:item Non possibile,est,S Sub com cratem sedere,Non possibile es, Socratem non sede arari rentem impossibile in Socratem sedere,Impossibile est,soeratem non sedere Subcontrariae sunt,quae costant modo eodem particulari, &dictis contradirentibus: ut Possibile est,Socratem sedere , Possibile est Socratem non Sedere, item Non necesse est, So

cratem

92쪽

eratem non sedere: Non impossibile, & caetera. Contradicentes sunt, quae constant eo doe dicto, Si modis contradicentibin, ut Necesse est,. Socratem sedere, ἶρ'' Non necesse est, Socratem sedere: Possibile est, So-ο οφ te cratem non sedere,Non possibile est, Socratem non sedere, & sic in caeteris. Subalternae sunt, quae con- ψμοδι stant & modis,& dictis contradicetibus: ut Necesse i r sest,Socratem esse hominem,Non necesse est, Socrλ- tem non esse hominem. Non possibile est, Socratem ψμνε sedere, Possibile est , Socratem non sedere. impos tern .sbile est, Socratem esse hominem, Non impossibi- SΜοοδι te, Socratem uim esse hominemj. Ex his autem su- malo. balternis ea, quae modo constat uniuersali , dicitur Comι subalternans, quae particulari subalternata. Iam ve- tioneι epro conditiones huiusmodi oppositarum modalium, ps δ' atque adeo reliquarum, quas praetermisimus, ea dem sunt, quae absolutarum . Nam contrariae sim ui verae esse non possunt, sed tamen nonnullae sunt simul falsae: contra vero subcontrare simul falsae nunquam sunt, quanquam nonnullae . sunt simul Vexae.

Contradicentes nec fimul verae, Iaec simul falsae se queunt.Denique si subalternans Iera est jubalternata etiam est vera, non autem si illa falsa, haec falsae contrario autem, si subalternata est falsa, sub alternans etiam salsa est, .non si sti vera, haec vera. Quae omnia patent in propositis ςxen urti . Sed ut haec melius teneas idi hanc aspice figurali su CiationuRe necessario: quae ex modalibus eviradiarin Enerum confici pot*st b, Elaib im-upi naucu ILLO

93쪽

Subali ans. . . ' subalternans. Necesse est; Socra- Contrariae, Necesse est,Socra tem sedere. tem non sedere

. o.

Contra : dicentes di

Non necesse est, s subcontrariam si necesse est,

. ,, 1 a cratem sedere. :.'. i. Subalternata. cratem non sedereά

Subalternata.

- Ηaecivonibus satis sint. Quod sin manus vel rini Dialectici h r iste fortasse venerit, his equia . Mm duobus Ahins lydocumentis poterit ille o

Primum posit3onum non modo harum enunciationum, sed docume etiam earum,quarum dicta suntemni ia, in m rem ge moriam reuocare Alterum. Contrariae Consta---- re debent modo eodem uniuersali , subcontrariae, ἀοι δε- eodem particulari et contradicentes & subalte ctae . nae modis contradicentibus Alterum . Con- Seeundu trar iae, subcontrariae, & subaliernae, si ex necessa- doeume- rio fuerint, constare debebunt dictis contradicenis tum g tibus, aut contrarijs: si vero ex possibili , aut i sp ctae possibili, opus est, ut constent dictis contradieenti-3. bus,aut subcontrariis: cotra dicentes denique ident. ddιcta. φη -

94쪽

omnino dictum habeant,necesse est . AlioquIn si dia

ffigenter attendat Dialectinis iumptis vel hisce tantum duobus verbis Animal.Homo,inueniet Contrarias simul veras, sub contrarias simuI Hasas, contradicentes simul vexas, & simul falsa*,denique hab heranantem veram,& subalternantem saltam . Quae omnia pugnant cum conditionibus Appqsitarum enun

i : l . L . iΠῖ ΟΠ, ά a cirria Necesse est omnem Contar. Necesse est aliquem hominem esse . , hominem non animal. esse an M.

Contra dicentes

. AH et

Non necesse est,ali subconti No neeesse e ' ori

quem hominem no nem hom .esse esse animal. ' animal. - Τ

Demo, Corale

95쪽

Item

' minem esse animal 5

Fleeesse est , nullum ho-

υ ι minem esse animal.

Non necesse est , nullum Non necesse est , omnem hominem esse animal. hominem esse animal.

Non possibile est , omis Non possibile est alique

nem no, esse animal. hom. non esse ani.

pomili est lique ho. Posbile est omnem lio.

non esse animal. esse animal.

Non possibile est alique Non possib. est aliquem

3 4 Posi bile est, aliquem ho . Post bile est, aliquem ho

minem non este ani. - minem esse anim.

Haec duo posteriora exempla inseruient modaliabus ex impossibili,dummodo illud obserues,ut loco modi Non possibile ponas Impossibile , & loco modi Posi ite ponas Non impossibile.Haec obiter pro uectis dixerim.Qua propter cum de oppositionibus modalium eiusdela generisIseu suae constant modoni vide' appellationis satis superque dictum sit, iam ad aequipollentiam omnium inter se veniamus

96쪽

Liber Tertius,

. ne aqui pollentia modatium enunciationum . Cap. XII. VT modales fiant aequipollentes,duo documenta Prima sunt satis.Alterum, ut modi omnium sint eluia documεdem quatitatis hoc est, ut omnes sint uniuersales tum . aut Omnes,particulares. Alterum, ut dicta enuncia- Persita. tionu n ex possibili sint eadem inter se, contradicat autem dici senunciationum ex necessario . Haec di obseruaueris. Nullo negocio inuenies rei polletes Cuiusquemocialis .Exempla perspice in subiectis descriptionibus . . Aequipallium ex dictosingulari. γ V' . Prima tabella. M Necesse est Socratem esse hom in em. ru- Non possibile est Socratem non esse homin. σε. Impossibile est,Socanon esse hominem.

Secunda. h. '

Da Necesse est,Socratem non esse hominem. ou Non possibile est,Socratem esse hominem. na. Impossibile est, Socratem esse hominem .

Iur- Non necesse est,Socrat mon esse hominem. sa Possibile est, c tem esse hominem . '

ii Non imposithile est Socratem esse hominem

97쪽

ys I tutioram Dialectuarum .

omnes enunciationes, quas cernes in eadem reis bella,sunt aequipollentes, hi duobus traditigdoeuamentis continetur. -δ Aequipallantes ex dicto eσmmunι . ,

primas Ma

Necesse est,omnem hominem esse animas. Non possibile est,aliquem hom. non esse anim. Impossibile est,ahquem hom. non esse animal. .

v.- Necesse est, nullum hominem esse stnimal .eli Non impossibile est,aliquem hom.esse anim. na. Impossibile est,aliquem h .esse animal.

-- Non necem est omnem hominem esse an in . ρε- Ρos bile est aliquem homine non esse animirum. Non impossibile est, aliquem hom .no esse Eni.

Omnes itidem s quae in unaquaque tabelsa huius

de siptio his eontinentur,aequipbllentes sunt,Vt eadem documenta docent.

Quibus ita constituti fi tenes ea,quae ge oppomtione, & ut ita loquar, de subalternatione modat' ei usdε generis dicta sunt, facilE infelliges 6ppositiooε,& subalternationem e rum : quae sunt diuers gum gener n. am cum ex supradictis pateat, enun

Non necesse est,nullum hominem esse animal. Possibile est,asiquem hominem esse animal. Non impossibile est, alique hom. esse animal.

98쪽

Liber Tertius. 97, Ciationes ex necessario, quae primum locu obtinent, in qualibet tabella, ita esse affectas inter sese, ut prima, & tertia sint contraris, secunda, & quarta sub-

Contrariae,prima vero contradicat quartae,& secunda tertiae, ac denique prima sit subalternans tertiae, 8 secunda quartar, nunc autem docuerimus Ona S, que in eadem tabella sunt, esse equi pollentes neces- Lario efficitur, ut omnes, quae sunt contrariae omni bus, quae stilat in secunda,& OmneS, quae sunt in ter- . tia, sunt,subco intrariae omnibus, quae sunt in quarta, itemquae ut tota prima tabella cotradicat toti qliartae, ac tota secunda toti tertiae, denique ut tota prima sit subalternans totius tertiae, & tota secunda totius quertae. Quo comperto, si quis abs te petierit enunciationem antiquam colatrariam illi primae.Necesse est, socratem esse hominem, facile poteris tres contrarias assignare, hanc nimirum eius degeneris,Necesse est,

socratς non esse hominem , & alias duas reliquo rivgenerum huic aequi pollentes, utpote, Non possibile: est, Socratem esse hominem , impossibile est, Socratem esse hominem, id quod haud magno labore fa- cies in reliquis. Sed forte aliquis succensebit nobis,quod non via obiectio deamus in hac re Aristotelem sectari. Ille enim non ex tribus tantum ennnciationibus, sed ex quatuor 2.peri. 3singulas tabellas confecit, additis nimirum modalibus ex cotingenti eadem significantione accept6, qua possibile a nobis hactenus explicatum, & acce pium est Atquein super altu ord inem inldeseriptione 'tenuit. Nam praeterquam quod m6dales ex neces rio extremo loco in omnib' tabelli describedis p6suit, priores enates duas tabe aiax eninsciationibus modoxum particularium cbegit, pbisteriores exiisVquar constant inodis uniuersallibus, quod totum nos

99쪽

ex contingenti, quas Arist. adiunxit, non differant ab e nunciat: onibus ex possibili, ut eo loco sumitur contingens, accomodatior ad nouitios Dialecticos, qui Omnein multiplicitatem deuitant, erit doctrina . si conlectis ternaris genus illud enu lationum p rs termittatur. Cur aut m ordinem enunciationum, &tabellarum commutauerinius, Atalloi.ipse, in causabiit. Nam cum ille descriptiones aequi pollentiu modalium eo ordine, quem ob ij ciendo commemorauimus, fecisset, tandem d finem tractationis sic eas, ut nos digessimus, corrigendas esse admonuit.Nec sane immerito, quippe cum hic ordo, quem l ruauimus o naturis reru congruat, & descriptioni absolutarue nunciario num optime respondeat. Et quidem Yt dest raptio Aristotelica, memoriae madaretur, excogita' erunt rece nitores fias quattuor dictiones . Amabi-ipus: Edetuli,Iliace, Purpurea, quae quatuor tabellis nondum emendatis ab Aristotele responderent. Cattexum nos qui a Iiuis numerum & ordinem modahq Erimus, cogimur illas proauitas ommittere dictini si, aliasqye n purae se scriptioni congruentes afferke. Accipe igitqzhK.

Matura mula Iurgantis Impetum. Quae enunciationibus nostrae descriptionis vocati v numero respoudent Prima diistio inseruit pri-mά tab.ellae . secunda secundae, SI reliquae eodem ordinς. Rursus prima vocalis cuiusq; dictionis significat primam e nunciationem eius tabellae , cui dictio tribuitur, utpote modale est necessario: secunda se-Vmdam, quae ςwRxJ70ssibili: terti , Miam, quae ex ip3possibili.Τandem A signa licat eam edunctatione,cti P congruit esse assirmativam modi, S dicti r Eautem, esse a firmativa modi, & negativa disti. I vero esse negativam modi, assimativam dicti; V denique, esse negatiuam utriusque. Hyc si teneas, facile 'ad m0ncberἰ s. utriusque qualitatis aequipollcntium,

100쪽

Liber Tertius. fir& modi scilicet , & di ct i. Nam quod ad quantita

tem attinet, ad duo supra posita documenta est re

currendam. . /

De eonuersione modalium enuntiationum. Cap. XIII. I Am vero conuersio modalium, quae ab Aristotele tractatur haec enim una restat affecti O, ea ru, quas praeposuimus non est commutatio extremoria principalium enuciationis, ut scilicet, modusqni praedicatur de dicto, fiat subiectum,&dictum p taedicatu, id enim essicere per facile eit , nullaq. indi Set arte, sed est comutatio eorti extremorti, quae indicto cotinentur, manente naodo eodem loco, seruata q. qualitate dicti, Se veritate totius modalis. Vt si dicas, Necesse est, Socratem esse hominem, is itur, Necςsse est' hominem esse Socratem, quae quiae res non est minimae dissicultatis. Aduerte igitur modales ex necessario,& possibili a sermatis, quod attinet ad conuersonem simplicem,& per accidens eam enim que fit per contrapositionem, ut parum utilem omittimus Codo modo conuerti, quo enunciationes absolutae reciprocantur, Na uniuersalis negativa, & particu laris assirmativa conuertuntur simpliciter, ut Necesse est, nullu homine esse lapidem, ergo Necesse nullum lapidem esse, hominem; Necesse est aliquod animal esse albu, ergo necesse est aliquod albu esse animal. Ambae autem vili uersales couertuntur per accidens, ut si dicas. Necesse est, omnem homine esse animal, ergo, necesse est, aliqcs animal esse homine. Necesse est, nullum homine esse lal idem;e go, nectile est, aliquem lapidem no esse hominem, Particularis deniq; non couertitur quia datur couersa vera,' &Conuertes falsa, ut si dicas, Nec cile est aliquod a talnon esse homine, ergo, necesse est, alique limem noesse aiat. Ide perspicies si loco modi Necesse, posueris possibile. Nec vero opus est tradere coversones aliarum modalium, utpote ex necessario,&possim li

sio moda

Couersiomedaliuex necessario a Cuν alia