장음표시 사용
81쪽
- go Institutistrum Dialectitarum
V is,sive in materia cotingenti, ut patet in tradito exεplo,sue in necessaria,ut si dicas, Omne nimal est disciplinae capax,Nullum animal est disciplinae capax. si aute fuerint particulares , dicentur subcontraris, sub D. ut Quidam homo est iustus, Quidam homo non esti Coditis iustus . Harum conditio est, ut falsae simul esse non με φεν' possint, quanqua possint esse simul verae, siue in ma-
- r. teria contingenti, ut in hoc exemplo cernis, siue in materia necessaria, ut si dicas, Quoddam animal est
capax disciplinae, Quoddam animal non est capax di φρε sciplinae. Idem quoque dices de indefinitis spectatavio in ιι earu significandi figurina .Si uero altera fuerit uniuersultaro salis, altera particularis,vel utraque singularis, erutmni contradicentes,siue cotradictoriae,ut Omnis homo
ἀσων /-iustus, Quidam homo non est iustus, Nullus homo est iustus Quidam homo est iustus, Socrates est Craitis iustus,socrates non est instus Haru fisc est conditioraπιradi ut nec simul vers, nec simul falsae unqua esse possint: cantium Idem dices de ijs, quaru subiectum accipitur pro ea ps- dem re communi praeci se,ut si dicas, Homo est speis
si enun cies,Bomo non est species viations Si quis autem quaerat,nutii in quavis contradietioox subia ne altera ex cotradicentibus fit vera,altera falsabo ecto eri currendum est, ita rem habere,praeterquam in cotra
pracsse diὼionibus futuri contingentis, ut si dicas, Hic ho-
sumpto. mo morietur cras,Hic homo non morietur cras. NaNam cu tura enim ex his duabus enunciationibus determi--suis eε nate accepta,vera est, aut falsa: id quod de eateris radia huiusmodi dicendum est. Sed haec quaestio alium lomonis cum des derat ampliorem . Atiara Addunt multi quartum oppositionis genus, quod
pars sit vocant subalternarumduatum inquam enunciati vera, at num assismantium, aut negantium idem de eodem, rata fat ita tamen, ut quod altera affirmat in totum,altera affa. firmet in parte: quae propterea dicuntur subalternae, baia quod altera sub altera collocetur,cuiusmodi sui haeterna. duae enunciationes,omnis homo est iustus, Quidam
82쪽
1iLer Tertias. ν δ touidam homo non est iustus. Verum Euhismodi
enunciationes non recte dicuntur opposts, quiae noeepugnat inter se secundum affirmationem,& negationem.Accedit eo,qubd nee etiam secundnm veri tatem, aut falsitatem. Nam ex veritate uniuersalis, quae vocatur subalternans, Conchaditur uetitas suae
particularis: S ex falsitate particularis,que dicitur stibalternata concluditur falsitas suae uniuersalis, quod in eisdem exemplis facile est cernere. Cum agitur absurde videatui dici, eas enunciationes esse oppositas,quae nec secundum veritatem, nec se undutalsitatem repugnant, immis vero altera alteram secum tr1hit, efficitur, ut hac quoque ratione sub- alternae non sit in oppositis numeranda i , Quin etiam subcontrariae,si propriae de oppostione, eiusq; conditionibus loquendum sit,non sunt in appositarum numero ponendae,tum quia altera non vere negat,quod assi alux altera, tum etiam quia non est propria oppostionis conditio repugnantia, secundum falsitatem, sed secundum Veritatem. Quo fit ut Alistoteles secundo libro de pri'hi resolutione merito dicat, subcontrarias enunciationes non esse reuera oppositas,sed voce duntaxat.Ηaec omnia cernes in hac figura. l ori . et '. Subalternan. Subalternans. Omnis homo est Contrariae, Nullus homo est iustus. , .ri a se iustus;
sunt ορ- ρ si AE . Codirio subalter
83쪽
8 i Institutisnum Dialecticarum.
Quidam homo Sub contrariae Quidam homo molic. est iustus . est iustus . ia- Subalternata. Subalternaea Socras es est: iustus. Contradic. Socrat non est Iustus,
AHη - Α : Equipollentes, & aequivalentes dicuntur hoc pollet es G1 loco enunciationes absolutae, constantes eo Masiar dem subiecto odemque praedicato, quae una quideaut altera negatione diiserunt, sed tamen idem is lent,seseque mutuo inserunt ut hae duae,Omnis homo est iustus,Non quidam homo non est iustus Quoniam igitur huius rei cognitio non parum conducat ad exponendas obseuriores enunciationes, notandFνἡ; . λnt hae tegulae. Prima PNegatio praeposita subiecto νQuia cinusque enunciationis ,&sgno, si signum habet , ossicit eam aequi pollentem contradictoriae . Hac μ- gula iudicabis has enunciationes idem valere . Non λ omnis homo est iustu liquis homo non est iustuS, quia, nisi praeposuisses negationem subiecto prioris , essent proculdubmacohtradicentes . Eadem quoque arte iudicabis has esse aequi pollentns . Omnia homo est iustus . Non quidam homo tau est iustus, Socrates est iustus , H6n Socrates non aestiustus, di Sotu da . sic caeteras huiusmodi. Secunda. Negatio postposita subiecto enuciationis uniuersalis escit eam aequi pollentem contrariae. Hac regula iudicabis has esse aequipollentes, Omnis humo non est iustus, Nullus homo est iustus,& has, Clitia is homo est iust , Nullus homo non est iustus Eadem ratio est in 1 con- Tertia . trariis, ut patebis perieti. Tertia. Negatio praeposita,& postposita subiecto enunciationis v nives suis, aut particularis,reddit ei quivalentem sub Perns. Hoc documento intelligjhus has enunciationes ide alere, No omnis homo aimn cst iustus, Quida homo
84쪽
- -- liber Tertius Q. homo est iustus. Quanquam enim in hac posteriori Complicatione n on videas subiectum secundae enunciationis habere negationem pia positam , scd solupraepositum, tamen quia enunciatio subalterna superio iis ita habebat, Aliquis homo no est iustus,negatione nimirum postposita subiecto, non fuit negatio iterum postponenda, seu potius tollenda. Nam idem Nota. essicies negationem positam au prendo, ata. non positam ponendo.Id quod in caeteris regulis giligenter obseruabis. Has omnes regulas comprehendunt Dialectici hoc versu. 1 . itPrs contradic.p0st contra, prae, postque subalter Cuius hic est sensus, Praepolita negatio essicit it contradictoliae idem valeant: postposita vero, vi cotrariae,praeposita deniq4 ac postposita, ut subal rne Quarta uniuersalis enunciatio aequipollet aggrcga stuaνrationi omnium suarum singularium rvt haec, Omnis . homo est iustus, huic orationi, Hic homo est ius: us,& hic homo est iustus,& ita caeterhitem haec,Nullus homo est iustus, huic, Hic homo no est iustus, & hic homo non est iustus,& ita caeteri. Quinta Particula Laist ris enunciatio aequi pollet disiunctioni omnium suarum singulariu: ut haec Aliquis homo est iustus,huic orationi, Hic homo est iustus , aut hic homo est i stu ,& sic caeteri. & haec , Aliquis homo non est iustus, huic, Hic homo non est iustus,aut hic homo noest iustus.& ita caeteri disiunctive.
Conuerso leu reciprocatio, ut hoc loco sumi-
tur est commutatio extremorum enunciatio- Cen e
nis seruata qualitate,& veritate,ut si dicas, Scientia siqnon est virtus,igitur virtus non est scientia. Conuor Enunciatio,cuius extrema comutatur,dicitur co δε- .ueris,quae autem fit ex comutatis extremis, dicitur Genu r- sonuertens.Se. uare qualitatem, est essicere conuer- ren/ .s x ten
85쪽
tentem a Grmativam ex conuersa assi atIug, 8r negatiuam ex negatiua . Seruare veritatem estefficere
ex conuersa vera veram conuertentem.
Est aut m triplex conuersio,simplex, per accidens& per contrapostionem Conuersio simplex,qus et in terminis appellatur,est couersio, in qua seruatur eadem quantitas, nullaque alia particula adiicitur , quo pacto couertuntur uniuersalis negativa,&particularis a rmativa,vt si dicas, Nullus homo est lapis ergo Nullus lapis est homo, Quida homo est albus', ergo quoddam album est homo, Hoc genere Coue sionis nec uni iterialis assirmativa, nec particularis negat ua couertutur, quia si has enunciationes hoc couersonis genere volueris conuertere, dabis conuersas veras,& conuertentes falsas, ut si dicas, Omnis homo: est animal, igitur omne animal est homo. Quoddam animal non est homo, igitur quidam h mo non est animal,Conuersio per accidens,qus alia nomine dicitur in parre,est couersio, in qua mutatur quatitas uniuersalis in particularem, hoc est, in qua ex conuersa uniuersalis efficitur conuertens particularis, quo pacto Couertutur enunciationes uniuersales thim afirmativae,tum negatius, ut fi dicas, Omnis homo est animal, igitur quoddam animaI est homo, NuIlus homo est lapis, igitur quidam lapis non est 'homo. Non traditur'autem alia couersio huic respodens, in qua videlicet mutetur quatitas particularis in uniuersalem,quia saepissime in hoc progressu non seruatur veritas , ut si dicas, Quidam homo est albus , igitur omne album est homo , Quidam homo non est grammaticusoigitur nullus grammaticus est homo. Cia', Conversio per cotrapositionem est conuersio, in qua & seruatur eadem quantitas, & additione negationum ex finitis extremis simplicibus fiui infinita , quo pacto conuertimtur uniuersalis affirmatiua , &particularis negativa, ut si dicas, Omnis homo est animal, igitur omne non animal est no homo;Quoddam
86쪽
. - Liber Tertius. - 83dani animal non est belua,igitur qua dam non belua
non est animal. . Mandantur haec memoriae hoc uno disticho. ei simpliciter conuertιtων,Eua ρεν acci. An O par eonινa sit sit conueso tota. .
In quo quidem quatuor ille voces Feci,Eua, Ast, N O,Continent quatuor vocales,quarum A, fgnificant uniuersalem assimatiuam. E, uniuersalem negatiuam.I,particularem assirmativam. O , particulare negatiuam .Reliqua sunt perspicua ex dictis .Haec de enunciationibus, quae absolute in esse aliquid, aut non inesse deci rant,dixisse iussiciat,non did eas,qusmodales vocantux veniamus
Modalis enunciatio,ut supra diximus, est, quae quo modo aliquid alicui insit, aut non insit ,
pronunciat. Huius quattuor sunt genera, cx necesiario.m eontingenti, ex possibili, & ex impossibili Modales ex noceilario sunt, quae enunciant aliquid essesecessarium, aut non necessariti, ModaleS ex cotingenti 1unt,quae enunciant aliquid esse continges, aut non contingens. Ex possibili vero,Prae enunciat
possibile esse. aut non possibile ita impossibili denique, quae impossibile, aut non impossibile. Ne ccssarium est,quod non potest non esse,ut hominem esse animal. Contingens est, quod potest esse, & non esse, ut Socratem esse grammaticum .Possibile, quod necessario ει contingenti comune habetur,est quod potest esse, siue non possit non esse, siue possit .Exempla iam posta sunt.Impossiibile denique est, quod esse non potest,ut hominem esse lapidem. Singula porro genera motalium duabus tantum formulis efferri possitnt,altera semodus: id est dictio ua sign ficamus modii, quo aliquid alicui inest,autrio inest, sit adverbium, ut si dicas, Homo necessario sit amma l, S ocrates c otin terest grammaticus, de
87쪽
sta in caeteris, altera si modus sit nomen, quod e nin cietur de oratione ex verbo infinitiuo coposita, quedictum appellatur ut si dicas, Hominem esse animal est necellarium, Socratem esse grammaticum est contingens, & sic in reliquis . His enim duobus loquendi generibus dii taxat pronunciare 'possumus in actu exercito, ut Vocant, quo modo aliquid alieni insit, aut non insit, quo pacto pronunciandi verbum in descriptione modalium intelligendum est . Nam si in actu signato, ut Dialectici loquuntur, pronunciaueris,quo modo aliquid alicui insit, aut non insit, v p te enunciando modum de aliqua voce, quae dictu Eut enunciationem in dicto comprehensam demonstret,no e scies sane modale enunciatione, sed vere absoluta .Hae naq; sunt absolutae, Hoc dictu, Homine esse animal est necessariu .Haec enunciatio, Socrates est Sramaticus, est contingens, id quod alio loco docebimus. Itaque modales enunciationes duabus tantum formulis, ut dictum est,efferuntur. Differunt autem duae illae formulae tribus potissimum rationi bus .Primum, quia tu priori , modus est adverbium,in posteriori nomen .Deinde,sia in pri ri modus non praedicatur,sed efficit copulam enunciationis, aut in posteriori prςdicatur.Demum,quia in priori formula unum latum est subiectum,& unu Praedicatu, ut patet,at in posteriori duo subiecta, ω duo praedicata reperiuntur. Nam dictum, seu, o V rius loquar, verbum dicti, quatenus aliquid enuciat, est principale subiectam,modus principale praedicatum,in ipso autem dicto alterum subiectu, & alterupraedicatam continetur, quae minus principalia cen- seda sunt.Sed nos priori formula o D, quia minus usurpata est, saltem in modalibus ex possibili & impossibili posteriorem eum Aristotele tractabimus, CPrimum de qualitate,qualitate, Si materia modavit
dicemus,postea tres earum affectiones,oppositione aequippollentiam, conuersionem quanta poterimus breuitate,ae perspicuitate exponemuS.
88쪽
a De qualitate quantitate, ct materia modβ
Cum igitur in modalibus huius formulae duo sint
subiecta,& duo praedicata, nectissarib efficitur V duplex sit qualitas essentialis, qirantitas, & male Tia. Altera qualitas cernitur in afirmatione, Sc negatione modi:altera in affirmatione,& negatione praedicati, quod in dicto continetur .Prior tamen praecipua est. 'Hinc nata est diuisio illa modalium ineas, quae utrunque praedicatum affirmant, ut hominem esse animal est necessarium: in eas, quae ut 'que negant , ut Hominem non esse animal non est contingenS:in eas,que modum assi ant,ia praedicatum dicti negant, ut Hominem non esse grammaticum est possibile: Si in eas quae modum negant, S praedicatum dicti affirmant, vi Hominem csse grammaticum non est impossibile. Quia tamen praecipuae qualitatis maior est habeda ratio,enunciationes, que modum affirmauerint, affirmativae, quae eundem nogauerint negatiuae simpliciter appellandae sunt, siue dicturn affirmativum sit, siue negativum . De Qualitate auromaccidetali, hoc est,de veritate,& falsitate modaliu , hoc dicendum est, modales esse quidem, pras , aut falsas quandoquidem omnes naturam e nunc lati nis participant, que veri,aut falsi significatione definitur) caeterum eas quae vers sunt,nunquam posse esse falsas,& quae sunt falsae, veras esse nil quam posse: aC proinde omnes esse aut necessarias, aut Impossibiles. Exempli causa, hae omnes sunt necessaria: Hominem esse animal est necesse, Hominem esse gramma ticum est contingens, Hominem mori esse possibile, Hominem esse lapidem esse impossibi le,quia ita sunt verae, ut falsae nunquam esse possint. Eae vel viminem esse animal non est necesse Hominem esse gra-maticum non est contingens, Hominem mori no est
qualitas essentiolis modiallum.
89쪽
s8 Innitutionum Dialecticarum.
bile, quia ita sunt falsae, ut verat nunqua esse Valeae. Cum igitur omnes motiis, quae efferri possimi, aut illo modo sint vera, aut hoc modo fals e,dubia non est, quin onanes sint necessariae,aut impossibiles. Quod verb attinet ad quantitatem , altera Cerniatur in subiecto principali,ahera in minus prinei'ali Et quidε in minus principali subiecto, hoc est dicti
reperitur omnis quantitas absolutarum enunciari num, uniuersalis,particularis, indefinita. & singula ris . Itaque hac ex parte modales dici solet taut uni- . duersales, ut omnε hominem esse animal est necesse , κη ' aut particulares,ut aliquem hominem esse gramma νώ ticum est cotinpens,aut indifiniis, ut Hominem mo. ρη m impossibise, aut tingulares, ut Socrate es e lapip ρρ εβ. dem, est impossibile, In 1 ubiecto autem principata, - in quod est Verbum dicti, reperitur ea quantitas, quae
iης -- verborum propria, est nimirum quantitas temporis, quae quid ε duplex est uniuersalis , aut perticularis; M ρή Vniuersalis diitribuit verbum in omne tempus, par- pH μ- ticularis in aliquod tempus Atq. uniuersalis, signifi-ia e . catur modis,Necessarium & Impossibile: particula. Mo ris duobus reliquis.Nam necessarium perpetuo rem mst i ' ponit.Impossibile,perpetub tollit. Coti ngens modo εμ δεφε ponit,modo tollit. Possibile denique ita rem ponit , veluti se ut quantum in ipso est, permittat rem aliquado non gra esse.Itaque Necessarium, Impossibile, Contingens,
μεθω- & Possibile perinde se habent in modalibus, atq; si- . gna illa omnis, Nullus,Quidam non, & Quidam in e . ρa- abs.lutis: nisi ouod signa designant quantitatem nu-cto modi meralem, moci aute quantitatem temporiS. Vnde
V luer- fit, ut quemadmodum praeposita negatione signa uni Disifiat uersalia fiunt particularia,& particularia Vniuersa. particu- lia ut supra dictsi est, sic modi uniuersales fiunt pa ιβ ει θ ticulares,& part1culares uniuersales.Itaq. No neces parricu sarium, & Non impossibile sunt modi particulares ei res. υ- Non contingens autem No possibile uniuersales
niveo quemadmodum non omnis, di Nonnullus particula ιε - ria, Non quidam autem, de Non aliquis uniuersali l
90쪽
signa inediximus. Nec mireris,qubd dixerim, quatitatem hanc temporis cerni in verbo dicti, &tamen designari per modum, qui de verbo dicti prsdicatur, 3 δε δη- Nam modus utrunque habet, & quod sit praedic tu, pq i 'Mqubd fungatur offieio syncategorematis designa tur uris Quantitate teporis, quemadmodsi signa absoluta verbo dimam enunciationum defignant quantitatem multitu , odinis. Qua igitur hac quantita6 praecipua est inanoia ra ηε d. dalibus,non immerito Aristoteles cosueuit colloca H μιμνm modos initio huiusinodi enuneiationu, ut statim p r m .
quantitas earum ex ipso principio cognosci possit, ιμm . quemadmodum inabsolutis ex signis praepositi in Moortelligiturataque hoc modo fere profere Aristotimo fugiturdales enunciationes, Necesse est hominem esse ani- esciν 'mal, Contingens est, Socratem esse grammaticum careo
Non possibile est, Socratem esse lapidem, & ita caete Istrema rasmi, quidem ut esciat ex modis subiecta, & ex di ria. Cuν His praedicata, sed ut quamitas earsi propriis,ut dixi moriteν mus, atque adeo praecipua qualitas statim appareat: inchoanProinde nos hoc loquendi genere deinceps utemur. rurAE mo Quod deniq; attinee ad materiam,altera cernitui dis . inter modum,&dictum:ahera inter praedicatum di. Duplex Hi,&iubiectum dicti, Et haec quidem postorior trid materia plex est, necessaria, contingens,& impossibilis, quε m. Madmostu in absislutis enunciationibus.Illa vere,que
propria est modalium, est duplex. Etenim cum om
nis modus, qui semel conuenit alicui dicto, non pos si eidem non conuenire, & omnis qui aliqua conuenit, non possit unqua eidem cyngruere, esscitur,ut omnis habitudo modi ad dictum sit vel nectis' 'sarii praedicari, vel imposi dis que ut materia reo M isdalium piacipue aut ut necessaria, i impcsithytiso ρς ρη nulla Vero contingens. Ex quo velut radice nati ἐῶ - ηώεtur id, quod paulo superius di ximus , omnem no est νασdalcm enunciationem esse necessariam; ux impossi fax - πιμhilem. Hiari imponi, Hactenus de qualitate,quantitate.&materia mo- bit.