장음표시 사용
111쪽
tem disserunt intellectus speculativus, et praeticus; nam intellectus peculativus est qui quod apprehendit, non ordinat ad opus, sed ad AO lanaveritali considerationem; praeticu vero intellectus dicitur qui hoc quod apprehendit, ordinat ad opuS. Et hoc est quod Philosophus dicit ID antina, lib. ni text. 49 , quod Specillativus dissert a practico ne is unde et a fine denominatur uterque hic quidem peculatiVUS ille vero practicuS, id est, operati VUS. Ad primum ergo dicendum, quod intellectu praeticus est motivus non quasi exequens motum, Sed quaSi dirigens ad motum; quod convenit ei Secundiam modum Uae apprehen Sion iS. Λd secundum distendum quod Verum et bonum se invicem includunt. Nam verum eSt quoddam bonum, alioquin non eSSet appetibile; et bonum est quoddam Verum, alioquin non esset intelligibile. Sicut igitur objuctum appetitu potest eSSe verum, inqUantum habet rationem boni, sicut elim aliquis appetit veritatem cognoscere ita objectum intellectus practici est bonum ordinabile ad opia Sub ratione Veri. Intellectu enim practicu veritatem cognoscit, Sicut Speculativus Sed Veritatem cognitam ordinat ad
Ad tertium dicendum, quod multae disserentiae diversificant sensitivas potentias si quae non diverSificant potentias intellectivas, ut Supra dictum
De his etiam Sent. II, dist. 2I, quaest. II art. 5, et De verit quaest XVI, ut 3 et ari 2 ad
Ad duodecimum sic proceditur. 1. Videtur quod synderesis sit quaedam specialis potentia ab alii di Stincta. Ea enim quae cadunt Sub una divisione, videntur esSe Unius generis. Sed in Glossa Hieronymi EZech i super illud: Quatuor facies uni), dividitur Synderesi contra iraScibilem et concupis cibilem et rationalem, quae Uni quaedam potentiae. Ergo Synderesis est quaedam potentia. 2. Praeterea, Opp0Sita Sunt UniUs generis. Sed Synderesis et sensualitas opponi videntur; quia SyndereSi Semper inclinat ad bonum, Sensualitas autem Semper ad maliam Unde per Serpentem Significatur, ut patet per Augustinum De Trin. lib. xii, cap. 12 et 13). Videtur ergo quod synderesis sit potentia, Sicut et SenS alitas. 3. Praeterea, AugUStinia dicit De libero arbitrio, lib. II cap. 10 post med.), quod re in naturali judicatori adsunt quaedam regulae, et semina virtutum, et Vera, et incommutabilia , Haec autem dicimus Synder sim. Cum ergo regulae incommutabileS, quibus judicamus pertineant ad rationem Secundium Sili SUperiorem partem, ut Augustinus dicit De Trin. lib. xii, cap. 2), VidetUr quod Synderesi Sit idem quod ratio et ita est
Sed contra potentiae rationale Se habent ad opposita, o Secundum Philosophum Metaph. lib. XII text. 3 . Synderesis autem non Se habet ad opposita, Sed ad boniam tantum inclinat. Ergo Synderesis non est potentia. Si enim SSet potentia, porteret quod Sset rationali potentia monenim invenitur in brutis.
CONCLUSIO. - Synderesis non quaedam specialis potentia est ratione altior, vel
3 Res particulares sensitiva potentias diver Q Synderesis est habitus naturalis practicussi si eant, sed non ita Si de potentia superiori quae quo prinia rerum agendarunt principia cognose communem objecti rationem reSPicit. cimus cujusmodi sunt bonum esse agendum . . mutuiti Me iugiendum.
114쪽
2 QUEST. LXXIX, ART. XII ET XIII.
ut natura, sed habitus quidam naturali principiorum operabilium, sicut intellectus habitus est principiorum Speculabilium, et non potentia aliqua.
Respondeo dicendum quod SyndereSi non Si potentia, sed habitus: licet quidam posuerint SyndereSim SSe quamdam Potentiam ratione altiorem quidam vero diXerint eam eSSe pSam rationem, non ut est ratio, sed ut est natura Ad MUS autem evidentiam On Siderandum est quod, sicut supra dictum eSt sart. 84Uju quaeSt.), ratiocinatio hominis, cum sit quidam motus, Progreditur ab intellectu aliquorum, Scilicet naturaliter notorum absque inveStigatione rationi S, Sicut a quodam principio immobili et ad intellectum etiam terminatur, inquantum judicamia per principia per se naturaliter nota de his quae ratiocinando inveniuntur. Constat autem quod Sicut rati Speculativa ratiocinatur de speculativis, ita ratio practica ratiocinatur de operabilibus. Oportet igitur naturaliter nobis esse indita sicut principia peculabilium, ita et principia operabilium. Prima autem principia peculabilium nobis naturaliter indita non pertinent ad aliquam specialem potentiam, Sed ad quemdam Specialem habitum, qui dicitur intellectus principiorum, Ut patet Ethic. lib. vi cap. 6). Unde et principia operabilium nobis naturaliter indita non pertinent ad specialem potentiam, sed ad Specialem habitum naturalem, quem dicimus synderesim . Unde et syndereSi dicitur in Stigare ad bonum, et murmurare de malo, inquantum per prima principia procedimus ad inveniendum, et judicamus inventa Patet ergo quod SyndereSi non est potentia, sed habitus naturali si). Ad primum ergo dicendum, quod illa divisio Ilieronymi attenditur secundum diversitatem actuum, non Secundum diVerSitatem potentiarum. Diversi autem actu poSSunt eSSe Unita potentiae. Ad secundum dicendum, quod oppositio sensualitatis et smderesis attenditur Secundum oppOSitionem actuum, non Sicut diVerSarum specie
Ad tertium dicendum, quod hujusmodi incommutabile ratione Sunt prima principia operabilium, circa quae non contingit errare et attribuuntur rationi 2 Sicut potentiae, et synderes sicut habitui. Unde et utroque, scilicet ratione et Synderesi, naturaliter judicamus.
De his etiam Sent. II dist. 2 i. quaest. II art. 4 et De ver quaeSt. XVII. ari. l. et Bom. II, Ieci. 5.
Ad tertiuindecimum sic proceditur. 1. Videtur dod conscientia sit quaedam potentia. Dicit enim Origenes super illud Rom. ii Reddente illis testimonium conscientia, et:), quod conScientia est Spiritu corrector, et paedagogia animae Socialia S, quo Separatur a maliS, et adhaeret bonis. Sed spiritus in anima nominat potentiam aliquam Vel pSam mentem, secundum illud Ephes iv, 3 : Renovamini spiritu mentis vestrae Vel ipsam imaginationem unde et imaginaria Visio Spirituali Vocatur, Ut
s Ille habitus nun tuam extinguitur, ut videre est is 2 quaest. LlΠ, art. 4ὶ ubi ait auctor habitus
priniorum principiorum tam speculativorum quam praeticorum eorrumpi non posse Cf. Iuaest.
XCIV, art. 6 l. Dicitur naturalis qui aliabitus ille est quodam ni odo innatus menti nostrae ex ipso lumine intellectosageniis, sicut et habitus principiorum speculativorum Cf. Sent. II, dist. 24,
quaest. II art. o, et a quaest. I art. 3ὶ. Ad quani rationen perliti et synderesis, ad
superi ,reni, a inseri iretur ad neutium de te minale juxta D. Thomam, sed nominat quideommuniter se habens ad utramque In ipso enim habitu universalium principiorum juris,
continentur quaedam quae pertinent ad rati ines aeternas ut Deo esse Obediendum, quaedam vero quae pertinent ad rationes instriores ut vivendum esse Secundum rationem.
5 Conscientia definiri potest judicium rationis practica affirmantis vel negantis aliquid circa
115쪽
0U EST. LXXIX, QT. XIII. 73 patet per Augustinum Super Gen. ad liti lib. Π, cap. 6 et 7 . Est ergo
conscientia quaedam potentia. 2. Praeterea, nihil Si peccati Subjectum niSi potentia animae. Sed con cientia est subjectum peccati dicitur enim Tit. , 15 de quibuSdam quod inquinatae sunt eorum mentes et conscientia. Ergo Videtur quod con cientia sit potentia. 3. Prae terea, neceSSe Si qu6d On Scientia Sit actus, vel habitus, vel potentia 1). Sed non est actuS, quia non Semper maneret in homine; nec etiam habitus, non enim SSetinum quid con Scientia, Sed multa; per multos enim habitu cognoScitivo dirigimUr in agendis. Ergo con cientia est potentia. Sed contra, conscientia deponi poteSt, non Utem potentia. Ergo con cientia non Si potentia.
CONCLUSIO. - Conscientia si proprie sumatur, polentia non Si, Sed clus quo Scientiam nostram ad ea quae agimus, applicam quam applicationem Sequitur vel testificatio, vel ligatio, Vel excUSatio.
Respondeo dicendum quod conScientia, proprie loquendo, non Sti tentia sed actus. Et hoc patet tum ex ratione nominis, tum etiam ex his ae Secundum communem Sum loquendi con Scientiae attribuuntur. Conscientia enim Secundum proprietatem Vocabuli importat ordinem scientiae ad aliquid : nam conScientia dicitur cum alio scientia. Applicatio autem seientiae ad aliquid fit per aliquem actum. Unde ex Sta ratione nominis patet quod conscientia Sit actus. Idem autem apparet ex his quae conscientiae attribuuntur. Dicitur enim con Scientia testificari, ligare vel inStigare vel etiam accusare, Vel etiam remordere, SiVe reprehendere. Et hae Omnia consequuntur applicationem alicujus nostrae cognitionis vel Scientiae ad ea quae agimus. Quae quidem applicatio sit tripliciter. Uno modo, Secundum qUod recognoscimu aliquid nos secisSe Vel non secisse, secundum illud Eceles via 23): Scit conscientia tua, te crebro maled isse aliis et secundiim hoc conscientia dicitur testificari. Alio modo applicatur Secundum quod per nostram conscientiam judicamus aliquid esse faciendum Vel non faciendum; et secundum hoc dicitur conscientia ligare, VelinStigare. Tertio modo applicatur secundum quod per conscientiam judicamus quod aliquid quod est laetum, Sit bene laetum, Vel non bene sactum et Secundum hoc conscientia dicitur XCUSare, Vel a USare, Seu remordere. Patet autem quod omnia haec consequuntur stemalem applicationem Seientiae ad ea quae agimus unde proprie loqUendo, conScientia nominat actum l). Quia tamen habitus est principium elo S, quandoqUenomen conscientiae attribuitur primo habitu naturali, Scilicet Syndercti, sicut Hieronymus in Glossa EZech i super illud : Quatuor facis uni Synderesim conscientiam nominat; et Basilius hom in prine 'OVerb. a med. , naturale judicatorium, et Damascenus dicit Deid. orth. lib. IV cap. 23 , quod est lex intellectus nostri. Consuetum enim est quod causae et effect per invicem nominent .
Ad primum ergo dicendum, quod conscientia dicitur spiritus, Me dum quod Spiritus pro mente ponitur, quia Si quoddam menti di tamen 3).
4 Quia scilicet in anima hae tantum insunt entis eam esse gelum metitis Seu intellecistactus, habitus, potentia seu facultas, ut dieitur ommunior et verior St. Eth. lib. II. cap. 4 apud S. Ihomam ieet 5 . i5, Conscientia interdum accipitur impropri/'i2 Cujus potentiae actus sit conscientia quibns pro ipsa hominis anin a Vel mente per me dam dubium est. Sed B. I homae sententia do eatum inquinatur et per gratiam emuzz
118쪽
ι Q EST. LXXX ART. I. Ad secundum dicendum, quod inquinatio dicitur SSe in conscientia,
non Sicut in subjecto, Sed Sicut cogniturn in cognitione; inquantum Cilicet aliquis scit se eSSe inquinati m. Ad tertium dicendum, quod actus, etSi non Semper manea in Se Semper tamen manet in Sua caUSa, quae Si potentia et habituS. Habitus autem ex quibus conscientia in I matur, etsi multi Sunt, Omne tamen e maciam habent ab uno primo principio, Scilicet ab habitu primorum principiorum, qui dicitur synderesis Unde specialiter hic habitus interdum conscientia nominatur, Ut Supra dictum eSt art. Praec ).
DE POTENTIIS APPETITIVIS EN COMMUNI , T DUOS ARTICULOS DIVISA.
Deinde considerandum est de polentiis appetitivis, et circa hoc consideranda sunt quatuor Primo de appetitu in communi. Secundo de sensuali tale. Tertio de voluntate. Quarto de libero arbitrio. - Circa primum quaeruntur duo 1 Utrum debeat poni appetitu aliqua Specialis polentia animae. - 2 Utrun appetitus dividatur in appetitum sensitivum et intellectivum, Sicut in poleuitas diverSas. ARTICULUS I. - GuLII APPETITUS SIT ALI.LA SPECIALIS ANIM E POTENTIA i1 .
De his etiam Sent. III dist. U, quaest. I. art. 2, et De verit quaeS:. V a t. 5.
Ad primum Sic proceditur. 1. Videtur quod appetitu non sit aliqua Specialis animae potentia. Ad ea enim quae sunt communia animatis et inanimatis, non Si aliqua potentia anima, Signanda. Sed appetele est CCmmune animatis et inanimatis; quia bonum Si quod Omnia appetunt, Ut dicitur Ethic. lib. i, cap. 1). Ergo appetitu non est Speciali Potentia
2. Praeterea, potentiae distinguuntur Secundum objecta 2 . Sed idem est qUOd cognoScimus, et appetimuS. Ergo Vim appetitivam non oportet SMaliam praeter Vim apprehen SiVam. 3. Praeterea, commune non distinguitur contra proprium. Sed quaelibet
Potentia animae appetit quoddam particulare appetibile, Scilicet objectum Sibi convenienS. Ergo respectu hujus objecti, quod est appetibile in communi, non oportet accipi aliquam potentiam ab alii diStinctam, quae appotitiva dicat . Sed contra Si quod Philosophus De anima, lib. ii text. 27hdiStinguit appetitivum ab aliis potentiis Damascenus etiam Orth sid. lib. Π, cap. 22 distinguit vires appetitiva a cogniti ViS.
CONCLUSIO. - Quoniam in quibus forma alliori modo existit, etiam inclinatio superior inVenitur, necesSe est in cognitionem habentibus, quae sormam altiori modo habent, SSe etiam Vim appetitivam suDra modum appetitus naturaliS.
ReSpondeo dicendum quod necesse est ponere quamdam potentiam animae appetitivam. Ad cujus evidentiam considerandum Si quod quamlibet formam equitur aliqua inclinatio sicut ignis ex Sua sorma inclinatur ad Superiorem locum, et ad hoc quod generet Sibi Simile . Forma autem in hi quae cognitionem participant, altiori modo invenitur quam in hi quae cognitione carent. In his enim quae cognitione carent, in Venitur tantummodo sorma ad unum esse proprium determinan Unumquodque
emundabit conscientiam mos iram ab ope 2 Per actus quidem immediale, ei media leribus nostris mel, in . per ibjecta, quia ei ipsi ocius per obire: im
ii Potentia apite litiva ea est quae iovetur ab mediate distinguuntur, ut exul CkSSO Jam L. e. b celo apprehenso, sive Per sensum, sive per ium est quaest. LXIVII, art. 5 .rutellectum apprehendatur.
119쪽
quod etiam naturale UniuScujuSque St. Hanc igitur sormam naturalem sequitur naturali inclinatio, qUad appetitus naturalis Vocatur. In haben tibus autem cognitionem Sic determinatur unumquodque ad proprium esse naturale per formam naturalem, quod tamen re receptivum Specierum aliarum rerum Sicut SenSUS recipit Specie omnium sensibilium, et
intellectus recipit species Omnium intelligibilium. Et sic anima hominis fit omnia quodammodo Secundum Sen Sum et intellectum, in quo cognitionem habentia ad Dei similitudinem quodammodo appropinquant, in quo omnia praeexistunt, sicut DionySiu dicit De diV. nom. 9p. 5, loci. J. Sicut igitur forme altiori modo existunt in habentibus cognitionem supra modum sormarum naturalium; ita oportet quod in eis Sit inclinatio supra modum inclinationis naturalis, quae dicitur appetitu naturalis. Et haec Superior inclinatio pertinet ad vim animae appetitiVam, per Uam animal appetere potest ea quae apprehendit, non Olum ea ad Gae inclinatur ex forma naturali. Sic igitur neceSSe S ponere aliqUam potentiam anima appin
Ad primum ergo dicendum, Uod appetere invenitur in habentibus
cognitionem supra modum communem, Uo invenitUr in omnibus, ut dictum est in corp. art.). Et ideo oportet ad hoc determinari aliquam potentiam animae.
Ad secundum dicendum, quod id quod apprehenditur, et appetitur, est
idem subjecto, sed differt ratione. Apprehenditur enim ut est en Sens, bile, vel intelligibile appetitur Vero ut eStionVenienS, aut bonum. Dive sitas autem rationum in objecti requiritur ad diversitatem potentiarum, non autem materialis diversitas 1 . Ad tertium dicendum, quod unaquaeque potentia animae Si quaedammma, Seu natura 2), et habet naturalem inclinationem in aliquid. Unde unaquaeque appetit objectum ibi conVenien naturali appetitu Supra quem est appetitu animali conSequen apprehenSionem quo appetitur aliquid non ea ratione qua Si conveniens ad actum hujus vel illius p tentiae, utpote Visio ad Videndum, et auditio ad audiendum 3), sed quia est conveniens Simpliciter animali.
ARTICULUS II. - TRUM APPETITUS SENSITIUS ET INTELLECTITUS SINT
DIVERSAE POTENTIAE. Dahis etiam De verit quaest XV art. 5 corp. et quaest XIII, ari. 4 ei De anima, lib. II ecl. 40, eiult. leci. 24 eom. 2.
Ad secundum si proceditur. 1. Videtur quod appetitus sensitivus et Intellectivus non sint diversae potentiae. Potentiae enim non diversistrantur per accidentales disserentiaS, Ut SVpra dierum Si qUaeSt. Lx Π, Rrt. I, et quaest. Lxxix art. ). Sed accidit appetibili quod sit apprehensum per sensum vel intellectum. Ergo appetitus SenSitivus et intellectivus non sunt diversae potentiae. 2. Praeterea, cognitio intellectiVa est Universalium 4); et secundum hoc distinguitur a Sensitiva, quae St Singularium. Sed ista distinctio non habet locum e parte appetitivae : cum enim appetitus Sit motus ab anima ad reS, Ude Sunt SingulareS, Omne appetitus videntur esse rei
3 Distinctio numerica ei specifica actuum 5 Iia cod. Alcan eum edii Romana Nicolai: moralium sumitur quoque ex sui mali diversitate Utpote risui ad videndum, et avultui ad au. Objectorum, sed non ex eorum materiali dis diendum Editionis Patavinae Utpote in visu
linctione ad Midendum, et auditu, etc. 2 Eo extensiore sensu quo natura dicitur 4 Per se directe, primario, etsi singularium esse quodlibet naturale, vel ad naturam proprie secundario indirecte, reflexe, ut ex profess0 infra dictam seu substantiam spectans. quaest. LXXXVI, art. 4 expendetur.
120쪽
76 U EST. LXXX ART. II. singillaris. Non ergo appetitu intellectivu debet distingui a sensitivo.
3. Praeterea, sicut sub apprehenSi V ordinatur appetitivum, ut inserior potentia, ita et motivum. Sed non est aliud motivum in homine consequensntellectum quam in alii animalibu conSequen SenSum. Ergo pari ra-aone neque est aliud appetitivum.
Sed contra est quod PhiloSophus De anima, lib. m text. 57 distinguit duplicem appetitum, et dicit quod appetitu Superior movet ins
CONCLUSIO. - Cum illud, quod intellectu apprehenditur, diversi sit generis ab
eo quod a sensu apprehenditur necesse est appetitum sensitivum et intellectivum ad diversas potentia pertinere.
Respondeo dicendum quod necesse est dicere appetitum intellectivum esSe aliam potentiam a Sen SitiVO Potentia enim appetitiva est potentia passiva, quae nata eStMOVeri ab apprehenSO Unde appetibile apprehen-
De anima lib. , text. 4 et Metaph. lib. xi text. 53). Passiva autem et mobilia distinguuntur secundum diStinetionem activorum et motivorum; quia oportet motivum eSSe proportionarum mobili, et activum paSSivo; et ipsa potentia paSSiva propriam rationem habet ex Ordine ad suum activum. Quia igitur est alteriu generi apprehenSum per intellectum, et apprehensum per Sen Sum, OnSequenS A quod appetitus intellectivus sit alia polentia a SenSitiVO. Ad primum ergo dicendum, quod appetibili non accidit esse apprehensum per Sensum vel intellectum, Sed per Se ei conVenit 1). Nam appetibile non movet appetitum, niSi inquantum Si apprehensum. Unde disserentiae apprehensi Sunt per se differentiae appetibilis Unde potentiae appetitivae distinguuntur Secundum differentiam apprehenSorum, Sicut Secundum propria ObjeetB.
Ad secundum dicendum, quod appetitu intellectivus 2 , etsi seratur in
reS,AEUae Sunt X tra animam SingulareS, sertur tamen in eas Secundum
aliquam rationem universalem 3); Sicut cum appetit aliquid, quia est bonum. Unde Philosophus dicit in Sua Rhetorica lib. , Cap. 4 circ. sin.) quod odium potest esse de aliquo niverSali puta cum Odio habemus Omne latronum genus. Similiter etiam per appetitum intollectivum appetere possumus immaterialia bona, Vae enSu non apprehendit, Sicut Scientiam, Virtutes, et alia hujusmodi . . Ad tertium dicendum, quod, sicut dicitur De anima, lib. m teXt. 58 , opinio universalis non movet nisi mediante particulari et Similiter appetitus superior movet mediante inseriori Fj. t ideo non est alia vis motiva conSequens intellectum et SenSUm.
v dunt appetibilium quaedam quae ex se, vel 4 Sensitivus non potest in talia singularia ex natura sua non sunt nata apprehelidi cr serri. sensum, ut Deus et angeli alia vero quae nata 5. Duplex ponitur potentiarappetitiva in ho- Sunt apprehendi per sensum mine, quia in se duplex est objectum appetibile. 2 Nicolai, naturalis sed non Ponitur duplex Potentia motiv. quia Minon similiter sensitivus non est duplex objectum illius potentiae siquidem appetitus superior movet mediante inferiori