장음표시 사용
172쪽
DE MODO ET ORDINE ENTELLIGENDI IJ, IN OCTO ARTICULOS DIVISA.
Deinde considerandum est de modo et ordine intelligendi et circa hoc quaeruntur oelo: i Utrum intellectus noster intelligat abstrahendo Species a phantasmalibus. - 2 Utrum species intellim biles abstractae a phantasmatibus se habeant ad intellectum nostrum, ut quod intellicitur, vel sicut id quo intelligitur. I Utrum intellectus noster naturaliter intelligat prius aras univereale. - 4 Utrum intellectus noster possit multa simul intelligere. - Utrum intellectu Do, ter intelligat compinendo et dividendo. - Utrum intellectus possit errare. - γ' Utrum unus possit eamdem rem melius intelligere quam alius. - Utrum istiellectus noster per prius cognoscat indivisibile quam divisibile. ARTICULUS I. QRL INTELLECTES NOSTER INTELLIGAT RES CORPOREAS ET
MATERIALES PER ABSTRACTIONEM A PII ANTASMATIBUS.
De his etiam infra, quaest. LXXX u art. 2, et quaeSt. I. art. , et ita, quaestio, Art. 4 ad i.
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur quod intellectu noSter non intelligat res corporeas et materiale per abStractionem a phantaSmatibus. Quicumque enim intellectus intelligit rem aliter quam Sit est salsus. Forma autem rerum materialium non Sunt abStractae a particularibus, quorum Similitudines Sami phantasmata. Si ergo intelligamu re mat riales per abstractionem Specierum a phantasmatibus, erit salSitas in ii tellectu nOStro. 2. Praeterea re materiale Sunt re naturales 2 , in quarum des nitione cadit materia. Sed nihil potest intelligi sine eo quod cadit in definitione ejuS. Ergo re materiales non possunt intelligi Sine materia. Sed materia est in viduationis principium. Ergo re materiale non Ssunt intelligi per abstractionem universalis a particulari quod est abstrahere sp0cies intelligibiles a phantasmatibuS. 3. Praeterea Pe anima lib. , text. 18 et 31 dicitur quod phantasmata se habent ad animam intellectivam Sicut colore ad VlSum , Sed viSi non fit per abstractionem aliquarum Specierum a coloribu S Sed per hoc quod colores imprimunt in ViSum. Ergo ne intelligere contingit per hoc quod aliquid abstrahatur a phantaSmatibus, Sed perio quod phantasmata imprimunt in hi tellectum. I. Praeterea. Ut dicitur De anima, lib. , loc nunc cit. , in intellectiva anima sunt duo, scilicet intellectus possibilis et agens. Sed abstrahere a phantasmatibus Species intelligibiles non pertinet ad intellectum possibilem, sed recipere species jam abstractas: Sed nec etiam Videtur pertinere ad intellectum agentem, qui se habet ad phantasmata Sicut lumen ad colores, quod non abstrahit aliquid a coloribus; sed magis eis inguit. Ergo nullo modo intelligimus abStrahendo a phantaSmatibuS. 5. Praeterea, Philosophus De anima lib. vi text. 32 et 30 dicit quodH intellectus istelligit species in phantasmatibus. v Non ergo ea abStrahendo.
Sed contra eSt, quod dicitur De anima lib. ni text. 2 , qudi Sicut res sunt Separabile a materia, Sic circa intellectum Sunt v Ergo portet quod materialia intelligantur inquantum a materia abstrahuntur, et a Similitudinibus materialibu quae Sunt phanta Smata.
l Scilii et de niodo et ordine quo anima eor- 2 Id est ex materia et forma compositae, conjuncta corporalia intelligit, ut palei ex irout Phys lib. natura idem esse dicitur
prooemio quia fit. I. XXXIV. quod utraque illarum.
173쪽
0t EST. LXXXV ART. I. IlCONCLUSIO. - Cum intellectus humanus non sit actus alicujus organi corporalis,ged sit animae qu B est sorma corporis polentia, necessum est ut intelligat materialia et sensibilia abstrahendo a phantasmatibuS.
Responde dicendum quod Sicut Supra dictum eSi quaeSt. LXXX art. 2, et UdeSt. LXx XIV, art. T), Objectum OgnOScibile proportionatur virtuti cognosculuae . Est autem triplex gradu cognoScitivae virtutis. Quaedam enim cognOScitiva virtus S actus Organi corporalis, scilicet sensus et ideo objectum cujuslibet sensitivae potentiae est Orma, prout in materia CO
porali existit. Et quia hujusmodi materia est individuationis principium,
ideo omnis potentia Sensitivae partis est cognoscitiva particularium tantum.-Quaedam autem Virtu cognOSCiti Va St, quae neque eSt actus Orgam Corporalis, neque est aliquo modo corporali materiae conjuncta, sicut intellectus angelicus et hujus virtutis cognoscitivae objectum est forma Sine materia subsistens Etsi enim materialia cognoscant, non tamen nisi in immaterialibus ea intuentur, Vel in SeipsiS, vel in Deo. Intellectus autem humanus medio modo Se habet; non enim est actu alicujus organi sed tamen eSi quaedam Virtu animae, qUae Si forma corporiS, Ut ex SUpra dictis patet quaest. xxvi, art. 1). Et de proprium HUS Si cognoscere formam in materia quidem corporali individualiter existentem, non tamen prout est in tali materia. Cognoscere vero id quod est in materia individuali, non posui est in tali materia l), est abstrahere formam a materia individuali, quam repraesentant phantaSmata. Et ideo necesSe est dicere quod intellectus noster intelligit materialia abstrahendo a phantaS-matibus; et per materialia Sic considerata in immaterialium aliqualem cognitionem devenimuS; Sicut e contra angeli per immaterialia materialia CognoSeunt. - Plato Vero, attendens solum immaterialitatem intellectus humani, non autem ad hoc quod est corpori quodammodo UnituS, posuit objectum intellectus ideas separatas et quod intelligimus non quidem Strahendo, Sed magis abstracta participando, ut resert AriStoteles Mel. lib. xii text. 6), Ut Supra dictum est qUaeSt. LXXXIV, art. 1 . Ad primum ergo dicendum, quod abstrahere contingit dupliciter : uno modo per modum compositionis et divisionis, sicut cum intelligimus aliquid non esse in alio, vel esSe separatum ab eo. Alio modo per modum simplicitatis; sicut iam intelligimus unum, nihil considerando de alio. Abstrahere igitur per intellectum ea quae Secundiam rem non UntishS- tracta, Secundiam primum modum abstrahendi, non est absque salsi tale. Sed secundo modo abstrahere per intellectum quae non sunt abStracta Secundum rem, non habet salsitatem, ut in sensibus manifeste apparet. Si enim intelligamus, Vel dicamus 2 , colorem non ineSSe corpori colorato, Vel eSSe separatum ab eo, erit salsitas in opinione, vel in oratione. Si VeroeonSideremus colorem et proprietatem ejus, nihil conSiderantes de pomo lorato 3); vel si quod intelligimus, voce exprimamus, erit abSque salSitate opinionis et operationis Pomum enim non est de ratione coloris. Et
ideo nihil prohibet colorem intelligi, nihil intelligendo de pomo. Similiter
dico quod ea quae pertinent ad rationem speciei cujuslibet rei materialis, puta lapidis, aut hominis, aut equi, possunt considerari Sine principiis individualibus, quae non sunt de ratione speciei. Et hoc St abstrahere univerSale a particulari, Vel Speciem intelligibilem a phantaSmatibUS, On-
l: Sive non considerando principia indivi 47 2. Edit. Rom. o Patav. l698 : Si enim dieaduantia quae per phantasmata repraesentantur, mus tantum.
bed considerando rerum naturas in universali. 5 Sicut etiam de sap0re dicendum, siue quo baicita eod. Alcan. Nicolai, et editio Patav. potest intelligi color, etc.
174쪽
Siderare Scilicet naturam speciei absque consideratione individualium prin- CipiorUm quae per phantaSmata repraeSentantur. Cum ergo dicitur quod intellectus est falsus, qui intelligit rem aliter quam Sit, verum est si lycliter referatur ad rem intellectam tune enim intellectus est salsus, quando intelligit rem esse aliter quam sit : unde falsu esset intellectu . Si sic abstraheret speciem lapidis a materia, Ut intelligeret eam non esse in materia ut Plato posuit. Non eSi autem Verum quod proponitur, si valiter accipiatur ex parte intelligentis est enim absque salsitate ut aliussit modus intelligentis in intelligendo, quam modus rei in SSendo quia intellectum est in intelligente immaterialiter per modum intellectu S, non
Eutem materialiter per modum rei materialis. Ad secundum dicendum, quod quidam UlaVerunt quod species rei naturalis sit forma solum, et quod materia non Sit par Speciei. Sed secundum hoc in definitionibus rerum naturalit m non poneretur materia. Et ideo aliter dicendum est quod materia est duplex, Scilicet commmiis, et Signata, vel individualis Communis quidem, ut caro et os individualis autem Ut hae carneS. et haec OSSA . Intellectus igitur abstrahit speciem rei naturali a materia sensibili individuali non autem a materia sensibili communi sicut speciem hominis abstrahit ab his carnibus et his ossibus. qVae non sunt de ratione Speciei. Sed partes individui ut dicitur Metaph. lib. vli texi. 34 et 35 et de Sine eis considerari potest. Sed Specie hominis non potest abstrahi per intellectum a carnibus et OSSibus. - Species Rutem mathematicae poSSunt abstrahi per intellectum a materia sensibili non Solum individuali sed etiam communi non tamen a materia intelligibili communi sed solum individuali Materia enim sensibilis si dicitur materia corporalis, secundum quod subjacet qualitatibus sensibilibscilicet calido et rigido, duro et molli et hujusmodi. Materia vero intelligibilis dicitur substantia secundum quod Sulla et quantitati. Manifestum
mi autem quod quantitas prius inest substantiae quam qualitate sensibiles Unde quantitates, ut numeri et dimen Siones, et si glarae milae Sunt erminationes quantitarum, possunt con Siderari absque qualitatibus Sensibilibus; quod est eas abstrahi a materia Sensibili. Non tamen POSSUnt Considerari sine intellectu substantiae quantitati subjectae quod esSet eas abstrahi a materia intelligibili communi possunt tamen considerari sine hae Vel illa substantiari quod est eas abstrahi a materia intelligibili indi-Viduali. - Quaedam vero sunt quae possunt abstrahi etiam a materia intelligibili communi, Sicut ens unum potentia et actuS. et alia hujuSmodi: quae etiam eSSe pOSSunt absque omni materia ut patet in substantiis im- materialibus. Et quia Plato non consideravit quod dictum est de duplici modo abstractionis, omnia quae diXimus abstrahi per intellectum, posuit
Ad tertium dicendum, quod colores habent eumdem OdUm eXistendi, prout Sunt in materia corporali individuali sicut in potentia Visiva et ideo possunt imprimere Suam similitudinem in visum. Sed phant mata cum sint similitudines individuorum, et exi Stant in organi corporeis non habent eumdem modum eXistendi quom habet intellectus humanu . ut ex dictis patet in Orp. art. et art. I Ua St. praee. , et ideo non POS-
s': Dieitur interia crisibilis quia per se sub non siicit, nec nisi per acci lens et ratione eta: senSunt a lit. iit in exemplis mox adjuncti naa litatum sensibilis est 4nde proi rie intellnisest uni est. E contorio vero niat ria intilli Iolitis percipitur, vel habet Diodum quons ilis dieitur. non quod non sit etiam corporalis, ea tum rerum quae intellectu tantum percipi cum Sit conjuncta quantitali, Sed quia Sensum sunt.
175쪽
Sunt sua virtute imprimere in intellectum OSsibilem. Sed virtute intellectus agentis resultat quaedam similitudo in intellectu possibili ex conversione intellectu agenti Supra phantaSmata, quἴ qUidem S reprae-Sentativa eorum UOrum Sunt PhantaSmata. Solum qUantum ad naturam
Speciei. Et per hunc modum dicitur abstrahi Species intelligibilis a phantasmatibuS; non quod aliqua eadem numero forma quae prius sui in thantasmatibus, postmodum sat in intellectu poSSibin, ad modum quo corpia necipitur ab uno loco et tranSsertur ad alterum. Ad quartum dicendum, quod phantaSmata et illuminantur ab intellectu agente, et tertim ab eis per virtutem intellectus agentis species intelligibil)s abstrahuntur. Illuminantur quidem, quia SicUt par SenSitiva ex conjunctione ad intellectum emeitur virtuosior, ita phantaSmata ex virtute intellectus agentis redduntur habilia ut ab eis intentiones intelligibilos abstrahantur. Abstrahit autem inteolectus agens species intelligibiles aphantasmatibus, inquantum per Virtutem intellectus agenti accipere poS- Sumus in OStra Consideratione naturas Specierum Sine individualibus conditionibuS, Secundum quarum 1 Similitudines intellectus possibilis
Ad quintum dicendum , quod intellectus noster et abstrahit Species intelligibit se a phantasmatibus, inquantum considerat natura rerum in universali; et tamen intelligit eas in phantasmatibusa quia non poteSt in telligere ea quorum species abstrahit, nisi convertendo Se ad phantaSmata, ut Supra dictum es squaeSt. Praee art. 6 et T).
ARTICULUS II. - TRΠM SPECIES INTELLIGIBILES A PHANTASMATIBUS ABSTRACΤAE SE HABEANT D INTELLECTUM N0STRUM SICUT ID QU0 INTELLIGITUM, VEL SICU ID
De hi etiam Coni gent. lib. IV, cap. l, et De verit quaest. . art. 6 cory. . n. et De Potent. quaest VII art. 5 corp. et quaest. III, Brt. 4 et OpuSc. II, cap. 85.
Ad Secundum sic proceditur. 1. Videtur quod species intelligibiles aphantasmatibus abstractae se habeant ad intellectum nostrum sicut id quod intelligitur. Intellectum enim in actu est in intelligente quia intellectum in aeti est ipse intellectus in actu. Sed nihil de re intellecta est in intellectu actu intelligente, nisi species intelligibilis abstracta. Ergo hujuS- modi Species est ipsum intellectum in actu. 2. Praeterea, intellectum in actu 3 oportet in aliquo esse alioquin nihil eSSet. Sed non est in re, quae est extra animam; quia cum re quae SteXtra animam, Sit materialis, nihil quod est in ea potest esse intellectum in actu. Relinquitur ergo quod intellectum in actu sit in intell0ctu et ita nihil est aliud quam species intelligibilis praedicta. 3. Praeterea, PhilOSophus dicit Periher. lib. I, cap. 1ὶ quod Voce Sunt notae earUm quae Sunt in anima, paSsionum is Sed Voces Significant res intellectas id enim voce significamus quod intelligimus. Ergo ipSae paSSione animae, Scilicet species intelligibiles sunt ea quae intelliguntur in
Sed contra Species intelligibilis su haho ad intello tum sicut Species sensibilis ad sensum. Sed species sensibilis non est illud quod Sentitur, Sed magis id quo Sensus sentit. Ergo species intelligibilis non est id quod intelligitur, sed id quo intelligit intellectus.
ly Suppl. 3pecisi a xii in maturarum, non 2 Docet D. I homas species intelligibiles a individualium coalditionum, quamun utique phantasmatibus abstractas non esSe id quod, Sed similitudinibus ut sic non informatur intol id quo intelligimus. lectus qui nec eas cognoscit uis reflexe tantum 5 Sive id quod actu intelligitur, non autem et indirecte usurpando propctentia intellectus.
176쪽
CONCLUSIO. - Species intelligibilis se habet ad intellectum, ut id quo intelligi, intelleclusa non autem ut id quod intelligitur, niSi Secundario res enim, cujus species intelligibilis est similitudo, est id quod primo intelligitur.
Respondeo dicendum quod quidam posuerunt quod vires quae sunt in nobis cognoscitivae, nihil cognOScunt nisi propria paSSiones 1ὶ puta quod Sensus non Sentit niSi paSSionem sui organi. Et Secundum hoc intellectus nihil intelligit nisi Suam passionem, scilicet specio intelligibilem in Mreceptam et Secundum hoc Species hujusmodi StipSum quod intelligit . Sed haec opinio manifeste apparet salSa e duobUS; primo Videm, qua eadem sunt quae intelligimus, et de quibus Sunt Scientiae. Si igitur earinae
intelligimus, essent solum Specie quae Sunt in anima, Sequeretur quod Scientiae omnes non essent de rebUS quae sunt eXtra animam, sed solum
de speciebus intelligibilibus, quae Sunt in anima SicUt, Secundum plat ni eoA, Omnes Scientiae Sunt de dei S qu. ponebant esse intellectas in actu. SecUndo, quia sequeretur error antiquorum dicentium omne quod videtur,eSS Verum et Similiter quod contradictoriae essent simul verae. Si enim potentia non cognoscit nisi propriam passionem de ea solum judient. Sic autem videtur aliquid, secundum quod potentia cognoscitiva si citur. Semper ergo judicium potentiae cognoScitius erit de eo quod judicat scilicet de propria paSSione, Secundum quod est et ita omne judicium erit Verum Ut si Stu non sentit nisi propriam pasSionem, cum aliquis
habens sanum gustum judicat mel esse dulc0, vere judicabit; et similiter Si ille qui habet gustum insectum, judicet mel eSSe amarum, Vere judica bit 2); uterque enim judicabit secundum quod gustus ejus a meitur. Et sie
Sequitur quod Omnis opinio aequaliter erit vera, et UniVerSaliter Omnis aeceptio 3 . Et ideo dicendum est quod species intelligibilis se habet adiutellectum ut id quo intelligit intellectus; quod Sic patet. Cum enim sit
puplex actio, Sicut dicitur Metaph. lib. ix, text. 16), Una quae manet in agente ut videre et intelligere), et altera quae tran Sit in rem exteriorem ut calefacere et secare Putraque fit Secundum aliquam formam. Et Sicut forma secundum quam provenit actio tenden in rem X teriorem, est similitudo objecti actionis ut calor calefacientis Si Similitudo calefacti ;similiter forma secundium quam provenit acti manen in agente, Si Similitudo objecti. Unde similitudo rei visibilis est secundiam quam visus videt et similitudo rei intellectae quae est species intelligibilis, Silarina secundum quam intellectus intelligit. Sed quia intellectus Supra seipsum rectectitur secundum eamdem reflexionem intelligit et Suum intelligere, et Speciem qua intelligit. Et sic species intellecta secundari est id quod intelligitur Sed id quod intelligitur primo, eS reS, civiu Specie intelligibilis est similitudo. Et hoc etiam patet ex antiqUOrum opinione, qui nebant simile sint ili cognosci 4). Ponebant enim quod anima per terram
quae in ip- erat, cognosceret terram quae extra ipSam erat; et Sic de aliis. Si ergo accipiamus speciem terrae loco terrae, Secundum doctrinam Aristotelis De anima, lib. in text. 38 qui dicit quod lapi non Si in anima, Sed Specie lapidi S; Sequeretur quod anima per Species intelligibiles cognoscatre quae Sunt eXtra animam.
l Id est ea quae illis insunt, sive quibus a si 5 Τnne verita absoluta non existeret et ra.
eiuntur, ut ex adjunctis patet non e sensu quo tio lium an non posset judicare nisi de rebus in proprium accidens consequens essentiam ei di Oidine ad nos, ut facit sensus intimus. manans ab essenii per hoc nomen intelligitur. Ilo nominatim de Empeii octo asseritur, te uantum is salso secundiam rem Judicit Do qui propterea ipsit m animam ex elementis comni ns amarum in dulce vel dulce in amarum, ut ponebat ut cognoscere illa posset. Is V, 20.
177쪽
i Q EST. LXXXV ART. IIa III. 115 Ad primum orgo dicendum, quod intellectum 1 est in intelligent per
quam similitudinem. Et per hunc modum dicitur, quod intellectum in actuis intelluctus in actu, inquantum Similitudo rei intellectae est forma intellectus, sicut similitudo rei Sensibili S. eSt forma Sensus in actu. Unde nons qui tur quod sp0cies intelligibilis abstracta sit id quod actu intelligitur, se 'ubd sit similitudo HUS. 1d secundum dicendum, quod cum dieitur intellectum in actu, duo importantur, scilicet res quae intelligitur, et hoc quod est ipsum intelligi. Et Similiter cum dicitur univerSale abstractum, duo intelliguntur, scilicetis Samatura rei, et abStractio, Seu univerSalitaS. Ipsa igitUr natura cui accidit vel intelligi, vel abstrahi, vel intenti universalitatiS non est niSi in Singularibus; sed hoc ipsum quod eSt intelligi, vel abstrahi, Vel intentio uni-Versalitatis est in intellectu et hoc poSSumu Videre per Simile in Sensu. ViSus enim videt colorem pomi sine uias odore. Si ergo quaeratur Ubi sit color, qui videtur Sine Odore, manis 'tum eSt quod color, qui Videtur, non est nisi in pomo. Sed quod Sit Sine odore perceptus, hoc accidit ei ex parte visus inquantum in visu est similitudo coloris, et non odoris. Similiter humanitus quae intelligitur, non est nisi in hoc vel in illo hominu sed quod humanitas apprehendatur sine individualibus conditionibuS, quod est ipsam abstrahi, ad quod Sequitur intentio universalitatis, accidit humanitati, Secundum quod percipitur ab intellectu, in quo eSt Similitudo naturae sp ciei, et non individuoum principiorum. Ad tertiunt dicendum, quod in parte Sensitiva inVenitur duplex operati :Una secundium solam immutationem , et Sic persicitUr operatio Sensus per hoc quod immutatur a sensibili. Alia operatio Si formatio Secundum quodvis imaginativa sormat sibi aliquod idolum rei abSentis, Vel etiam nunquam ViSae. Et utraque haec operatio conjungitur 2)in intellectu Nam primo quidem consideratur passio intellectu p0SSibilis, Secundum quod informatur specie intelligibili. Qua informatus format secundo Vel definitionem, vel divisionem, Vel compoSitionem, quae per Vocem Signiscatur. Unde ratio quam signisscat nomen est desinitio; et enuntiati Significat compositionem et divisionem intellectus. Non ergo voces significant ipsas speetes intelligibiles, sed ea quae intellectus Sihi format ad judicandum de rebus e terioribus 3).
ARTICULUS III. - TRUM MAGIS UNIVERSALI SINT PRIORA IN NOSTRA
Ad tertium sic proceditur. 4. Videtur quod magis Universalia non sint priora in nostra cognitione intellectuali. Quia ea quae Sunt priora et notiora secundum naturam, Sunt pOSteriora et minus nota Secundum nos. Sed universalia Sunt priora Secundum naturam; quia priuS Si a quo non convertitur essendi consequentia 4). Ergo Universalia sunt OSteriora incognitione nostri intellectuS. 2. Praeterea, compOSita Sunt priora quoad nos quam simplicia. Sed universalia sunt Simpliciora. Ergo Siant p0Steriti nota quoad DOS.
Praeterea, Philosophus dieit Physic. lib. i, text. 5 , quod re definitum prius cadit in cognitione nostra quam partes desinitionis. η Sed universaliora
i Eilit Rom. intellectus. Haec verba explicat Philosophus liis exem- 2 Nicolatus, contingit plis Ut unum duobus est prius, nam si duo Sint, 5 Cum igitur pari. III, quaest. II art. 2 ad ly statim sequitur unum esse : quod si unum est
dicit potentia intellectivae sinem esse cognoScere non est necesSe duo SSe quare non reciprocatur, species iiitelligibiles, vel intelligit ut quo vel ut si unum sit, sequatur reliquum esse. Pius speciem aecipit pro re ipsa repraesentata per spe autem videtur id osse a quo non reciprocaturcioni existendi consecutio Categ. cap. 42j.
178쪽
sunt partes desinitionis minis UniVersalium Sicut animal est pars desinitionis hominis. Ergo ianiVerSalia Sunt OSterius nota quoad nos. 4. Praeterea, per essectit deVenimUS in cauSas et principia. Sed univer salia sunt quaedam principia. Ergo uniVerealia Sunt posterius nota quota
Sed contra est, quod dicitur RhySic. lib. I, teXt. 4), quod uis universalibus in singularia oportet deVenire.
CONCLUSIO. - Magis universalia et communia sunt priora in nostra intellectualiel sensitiva cognitione.
Respondeo dicendum quod in cognitione nostri intellectus duo oportet considerare. Prim,quidem, quod cognitio intellectiva aliquo modo a senitiva primordium sumit. Et quia Sensus eSt Singularium, intellectus autem univerealium necesse est quod cogniti singularium quoad nos prior sit quam universalium cognitio Secundo oportet considerare Dod intellectus noster de potentia in actum procedit. Omne autem quod procedit de potentia in actum prius pervenit ad actum incompletum, qui est medius inter potentiam et actum qUam ad aCtum perlaetum Actus autem persectus ad quem pervenit intellectus est scientia completa, per quam diStincte et determinate res cognoSeuntur; aetias autem incompletus est scientia imperfectas ), per quam Sciuntur res indistincte Sub quadam consusione. Quod enim sic cognoscitur, Secundum quid cognΟScitur in actu, et γο-
dammodo in potentia unde Philosophus dicit PhySae lib. I text. 3 , quddu sunt primo nobis manifesta et certa consuSa magiS; posterius autem O gnoscimus distin pndo principia et elementa. Manifestum est autem quod cognoscere aliquid in quo plura continentur Sine hoc quod habeatur propria notitia uniuscujusque eorum quae eontinentur in illo, Si cognoScere aliquid sub confusione quadam. Sic autem potest cognosci tam totum uni VerSale, in quo parte continentur in potentia quam etiam totum integrale; Utrumque enim totum potest cognose in quadam consuSione, Sine hucqUod partes distincte cognoscantur. Cognoscere autem distincte id quod continetur in tot universali est habere cognitionem de re minia Communi. Sicut cognoscere animal indistincte est cognoscere animal inquantum est animal. CognOScere autem animal distincte est cognoscere animal inquantum est animal rationale vel irrationale quod est cognoScere hominem, Vel leonem. Prius igitur occurrit intellectui nostro cognoscere animal quam cognoScere hominem. Et eadem ratio est, si comparemit quod CUINGVemagis niVersale ad minus universale. Et quia sensus exit de potentia in actum, sicut et intellectus idem etiam ordo cognitioni apparet in SenSU. Nam prius Secundum sensum dijudicamus magis commiliae quam minus commune, et Secundum locum et secundiam tempus Secundum locum quidem Sicut cum aliquid videtur a remotis prius deprehenditUr SSe cor-
PUSAEUam deprehendatur esse animal; et pius deprehenditur eSSe animal quam deprehendatur esse homo, et prius homo quam Socrate Vel Plato. Secundiam tempus autem quia puer a principio prius diStinguit hominem noti homine, quam distinguat hunc hominem ab alio homine; et ideo pueri a principi appollant omnes viros patres, posteriUS Ulem determinant Unumquemque, o ut dicitur Physic. lib. I text. 5 . Et hujus ratio manifeSta Si quia qui scit aliquid indistincte adhuc est in potentia ut Sciat distinctionis principium, sicut qui scit genus est in potentia Ut Sciat
is Large accipiendo nomen scientiae prout pari. III. quaest. IX, art. ubi de scientia quamlibet notitiam intellectivam significat quo Christi egit. sensu eam accipi posse notat ipsemet S. I homas
179쪽
0U EST. LXXXV ART. III. 117 disserentiam. Et sic patet quod cognitio indistincta media est inter potentiam et actum. Si ergo dicendum quod cognitio Singularium est prior
quoad nos quam cognitio univerSali Um, Sicut cognitio en Sitiva, quam dognitio intellectiva. Sed tam secundtim Sensum quam Secundum intelle tum cognitio magis communis QSt Prior quam cognitio in US Communis. Ad primum ergo dicendum, quod UniVel Sale dupliciter potest considerari: Uno modo secundum quod natura UniVel Salis ConSideratur simul cum intentione universalitatis. Et cum intenti UniverSalitatis Ut Scilicet unum et idem habeat habitudinem ad multa proveniat ex abstractione intelloetus, Oportet quod secundium hunc modum univerSale Sit pOSterius. Unde De anima, lib. I text. 8 die tur quod animal uniuepsale aut nihil est, aut posterius est. , Sed Secundum Platonem, qui posuit universalia SubSiStentia, Secundum hanc Con- Siderationem unive: Sale SSet priu quam particularia, qUM Seclandiam eum non Sunt nisi perparticipationem uno Vel Salium subSi Stentium, quae dicunturi deae. Alio modo potest considerari quantum ad ipsam naturam, Scilicet animalitatis, vel humanitatis, prout invenitur in particularibus. Et sic dicendum est quod duplex St ordo naturae Unia SecUndum iam gener tionis et temporis, secundum qiaam iam ea quae sunt imperfecta et in potentia, Sunt priora et hoc modo magis commune est priu Seeundum naturam; quod apparet manifeSte in generatione hominis et animalis. Nam prius generatur animal quam homo, ut dicitUr De generat animal. lib. ii, cap. 3j filius est ordo perfectioniS, Sive intentionis naturae, Sicut actu Simpliciter es prior Secundum naturam Uam potentia, et perlaetum prius eSi quam impersectum; et per hunc modum miniis commUne QS prius Se-CUndum naturam quam magi commUne, ut homo quam animal. Naturae enim intentio non sistit in generatione animalis, Sed intendit generare hominem.
Ad secundum dicendum, quod Universale magi commune comparatur ad minuScommune, Ut totum, et ut parS: Ut totum quidem, Seeundum quod in magis universali non soli1m Continetur in potentia minii uniVerSale. Sed etiam alia ut diu animali non Solum homo, Sed etiam eqUUS: Ut par armiem, Secundum quod minu commune Continet in sui ratione non solium magis commune, Sed etiam alia ut homo non Solum animal, Sed etiam rationale. Sic igitur animal conSideratum in Se prius est in noStra cognitione quam homo; sed homo eSt priu in noStra cognitione quam quod animal sit pars rationis HUS 1). Ad tertium dicendum, quod par aliqua dupliciter potest cognoSci uno
modo absolute, Secundum quod in se est; et sic nihil prohibet prius cognoscere parte qUam totUm, Ut lallide quam domum. Alio modo secundum quod sunt parte huju totius et Si necesSe est quod prili cognoSeamia totum quam partem. Priu enim cognoSeimia domum quadam consuSa cognitione, quam diStinguamus Singulas partes ejuS. Sic igitur dicendum est quod definientia abSolute considerata Sunt priUS nota quam delinitum alioquin non notissearetur definitum per ea); Sed secundum quod Sunt partes definitionis, Sic sunt posterius nota PriUS enim Ogno cimus hominem quadam consuSa cognitione, quam Sciamus diStinguere' omnia quae sunt de homini ratione 2).
i Id est desinitionis ejus vel essentiae quae 2 Quocumque modo ad rationem ejus perii- propterea dici ratio solet, quia est id quod pim neant, vel formaliter , ut essentialia quae pauca cipue ac proprie in re qualibet 0ncipitur, Sunt, vel ex adjuncto, ut innumeiae assectiones, prout ratio idem qu0 intentio vel eonceptio proprietates, conditiones, etc.
180쪽
Ad quartum dicendurn quibi UniverSale Secundum quod accipitur cum intentione universalitatiS, Si quidem quodammodo principium cognoscendi, prout intentio univerealitati conSequitur modum intelligendi, qui QS per abStractionem. Non autem est neceSSe quod Omne quod est principium cognoscendi. Sit principium eSSendi, ut Plato Xi Stimavit; tam quandoque cognoSeamVS cauSam per essectum, et SubStantiam per accidentia. Unde nivei Sale Sic acceptum secundum Sententiam Aristotelis non est principium essendi, neque SubStantia, Ut patet Metaph. lib. II . text. 45 . Si autem conSideremus ipsam naturam generiS et Speciei, prout eS in singularibus, Sic quodammodo habet rationem principii formalis respectu Singularium. Nam Singulare eSt propter materiam ratio autem speciei Smmitur ex forma. Sed natura generi comparatur ad naturam speciei magis
per modum materiali principi, quia natura generi Sumitur ab eo quod est materiale in re ratio vero Speciei yb eo quod est sol male sicut ratio animalis a seia Sitivo, ratio Vero hominis ab intellectivo 1). Et inde est quod ultima naturae intentio eSt ad speciem, non autem ad individuum. neque ad genus quia sorma est finis generationiS, materia ero eSt propter formam. Non autem oportet quod cujuSlibet causae Vel principii cogni
De his etiam sup quaest. III , art. 40 eorp. et quaest. LVIII. ari 2 et Sent. II dist. 5, querat m, art. 4 et III dist. 44 art. 2, quaeSt. IV. et Cont gent. lib. l. cap. bo, et De erit quaest. vlai, ari. 44, et quodl. II, Art. 2.
Ad quartum Sic proceditur. 1. Videtur quod poSSimu multa Simul intelligere. Intellectus enim est Supra tempUS. Sed prius et p0Sterius ad tempus pertinent. Ergo intellectus non intelligit diverS Secundiam prius et posteririus, Sed simul. 2. Praeterea, nihil prohibet diversas formas non OppoSitas simul eidem actu ineSSe, Sicut odorem et colorem pomo. Sed Specie intelligibiles non sunt oppositae. Ergo nihil prohibet intellectum unum sinu fieri in actu secundum diversus Species intelligibiles et Si poteSt multa simul intel ligere. 3. Praeterea, intellectus simul intelligit aliquod totum, ut hominem, voldomum. Sed in quolibet toto continentur multae parteS. Ergo intellectus
4. Praeterea, non poteSt cognosci disserentia unius ad alterum, nisi simul utrumque apprehendatur, ut dicitur De anima, lib. i, teXt. 14 et 146 : et eadem ratio eS de quacumque alia comparatione. Sed intellectus noster cognoscit disserentiam unius ad alterum. Ergo cognoscit multa simul. Sed contra est quod dicitur Topie lib. , cap. 4 loe. 33 , quod re intelligere est unum 3 Solum, Scire ero mUlta.
CONCLUSIO. - Non potest intellectus humanus multa per modum multorum intelligere, Sed per modum unius, Scilicet per unam Speciem.
Respondeo dicendum qu bd intellectus quidem potest simul multa intelligere per modum niUS non autem multa per modum multorum. Dico autem per modum Uni US, Vel multorum, per unam Vel plure Specie in-
Non prout sinit liciter intellective quia id unius non per modum plurium, juxta illud quod commune est iomini itin angelis quibus excet dictu in est quaest. L HI art. 2 . lentius et di ius convenit sed ut intellective 5 Quod significat actum intellec: iis non sitimi
Per discui Sulli. Posse ad ilia aciem nisi .m Per molliri uniuς
ri Doce D. Thomas in hoc solo intellec in Ilice multa ut multa seientia habitus