장음표시 사용
531쪽
ria sunt enim voluntaria Simpliciter, involuntaria autem Segundum quid. Unumquodque enim Simpliciter esSe dicitur, Secundum quod est in actu; secundilm autem quod eS in Sola apprehensione, non eSi Simpliciter, Sed Secundum quid IIoc autem quod per metum agitur, secundiam hoc est in actu, Secundum quod sit. Cum enim actus in singularibus Sint singulare autem, inquantum hujusmodi, eSt hic et nunc; secundum hoc id quod sit,eSt in actu, Secundum quod eSthle et nunc, et sub aliis conditionibus individualibus. Sic autem hoc quod fit per metum est Voluntarium, inquantum scilicet est hic et nunc, prout Scilicet in hoc casu est impedimentum majoris mali quod timebatur; sicut projectio mercium in mare sit voluntarium tempore tempestatis propter timorem periculi. Unde manifestum est quod simpliciter voluntarium est; unde et competit ei ratio voluntarii, quia principium ejus est intra Sed quod accipiatur id quod per metum sit. Ut eXtra hunc casum existenS, prout repugnat Voluntati, hoc non est nisi Secundum rationem tantum; et ideo est involuntarium secundum quid, id eSt, prout con Sideratur extra hunc caSum Xistens I). Ad primum ergo dicendum, quod ea quae aguntur per metum et Per Vim, non Soltum disserunt Secundium praesens et futurum, Sed etiam Secundum hoc quod in eo quod agitur per vim voluntas non con Sentit, Sed OmninoeS contra motum voluntatis; sed id quod per metum agitur, fit Voluntarium, ideo quia motus Voluntati fertur in id licet non propter SeipSUm, Sed propter aliud, scilicet ad repellendum malum quod timetur. Sussicit enim ad rationem voluntarii quod sit propter aliud Voluntarium; voluntarium enim est non solum quod propter Seipsum Volumus ut finem, Sed etiam quod propter aliud volumus ut propter finem. Patet ergo quod inmoquod per vim agitur, voluntas interior nihil agit; sed in eo quod per metum agitur voluntas aliquid agit ri. Et ideo, ut Gregorius Nyssenus dicit si De SVP cit.), ad eXcludendum ea quae per metum aguntur, in definitione violenti non solum dicitur quod violentum eS CUJUS principium eSteXtra, Sed additur, re nihil/ 3 conserente vim passo , quia ad id quod agitur per metum Voluntas timentis aliquid consert. Ad SectMιdum dicendum, quod ea quae absolute dicuntur quolibet addito, remanent talia, sicut calidum et album Sed ea quae relatiVe dicuntur, variantUr Secundum comparationem ad diversa quod enim Si magnum eumparat Um huic, eSt parvum comparatum alteri. Voluntarium autem dicitur aliquid, non Solium propter Se quasi absolute, Sed etiam propter aliud quasi relative. Et ideo nihil prohibet aliquid quod de se non eSSet VoluntariUm, alteri comparatum fieri voluntarium per comparationem ad aliud ε). Ad tertium dicendum, quod illud quod per metum agitur, abSqUe conditione St Voluntarium, id est, secundum quod actu agitur Sed inVoluntarium est Sub conditione, id est, si talis metus non immineret. Unde S cundum illam rationem magis potest concludi oppoSitum.
De his etiam 2 2, quaest. LII, ari. 4 orp. et Eth. lib. II, Iecl. 5, coni. 5, et laci. 4.
Ad Septimum sic proceditur. 1. Videtur quod concupiScentia cauSet in
s Hinc metus quantumcumque sit gravis non eo quod per metum agiιur, τοIuntas aliquid excusat a tota culpa in iis quae sunt intrinsece agit. mala, sed eam tantummodo minuit, quia mi 5 Perperam editio uacensis, aliaeque, nul-nuit voluntarium ae etiari libertatem ejus qui lam. metu id agit quod alioquin nequaquam esset sae- 4 An ad illud an vero redundat per com- turris parationem ad aliud ' 2 Ita eod. Alean et amor. cum Nicolai. 5 Per concupiscentiam hic intelligitur motus Edit Rom. et Patav. expungunt ex textu sed in appeti ius sensitivi adversus spiritum reluctantis
532쪽
Voluntarium. Sicut enim metu quoddam paSSi O, ita et concupiScentia. Sed metus causa quodammodo inVoluntarium. Ergo etiam et concupiscentia.
2. Pleteterea, Sicut per timorem timidus agit contra id quod proponebat. ita incontinens propter concupiScentiam. Sed timor aliquo modo cauSat involuntarium. Ergo et concupiSeentia. 3. Praeterea ad Voluntarium requiritur cognitio. Sed concupiscentia corrumpit cognitionem. Dicit enim PhiloSophia. Eth. lib. vi cap. 5 NUbdi electatio. Sive concupiscentia delectationis corrumpit aeStimationem prudentiae. Ergo concupiScentia cauSat inVoluntarium. Sed contra est quod DamaSeenu dicit De sid. Orth. lib. ii cap. 24, Ut jam Stip.): Involuntarium Si miSericordia Vel indulgentia dignum et cum tristitia agitur , Sed neutrum horum competit ei quod per concupi
centiam regitur. Ergo concupiScentia non cauSat inVOluntarium. XCLLSID. - Voluntarium aliqui.d dicitur ex eo quod voluntas in illud fertur:
concupiscentia igitur non causa inVoluntarium, sed magis aliquid volunt artum facit.
Respondeo dicendum quod concupiSeentia non cauSat involuntarium, sed magis facit aliquid voluntarium l). Dicitur enim aliquid voluntarium ex eo quod voluntas in id fertur; per concupi Scentiam autem Voluntas inclinatur ad volendum id quod concupi Scit; et de concupiscentia magis sa-cit ad hoc quod aliquid sit voluntarium, quam quod Sit involuntarium. Ad primum ergo dieendum, qUOd timor Si de malo, concupi Scentia autem respicit bonum malum autem Secundum e contrariatur Voluntati, sed bonum est voluntati consonum. Unde magis Se habet timor ad causandum involuntarium quam concupi Scentia.
Ad secundum dicendum , uod in e qui per metum aliquid agit, manet repugnantia voluntatis ad id quod agitur Secundum quod in Se consideratur; sed in eo qui agit aliquid per concupiscentiam Sicut eS incontinens), non manet prior voluntas quae repudiabat illud quod concupiscitur sed mutatur ad volendum id quod prius repudiabat. Et ideo quod per melium
agitur, quodammodo S involuntarium; Sed quod per concupiscentiam agitur nullo modo. Nam incontinen concupiscentiae agit contra id quod prius proponebat, non Utem contra id quod nunc vult sed timidus agit contra id quod etiam nunc Secundum Se Ult. Ad tertium dicendum, quod Si concUpi Scentia totaliter cognitionem au ferret, sicut contingit in illi qui propter concupiscentiam fiunt amentes Sequeretur quod concupiScentia Voluntarium tolleret nec tamen proprii esset ibi involuntarium, quia in hi qua USUm rationi non habent, neque Voluntarium est, neque inVoluntarium. Sed Vandoque in hi quae per concupiscentiam aguntur, non totaliter tollitur cognitio quia non tollituri teSta cognoScendi, Sed Solum ConSideratio actualis in particulari agibili ottamen hoc ipsum Si voluntarium, Secundum quod voluntarium dicitur quod est in potestate voluntatis, Ut non agere et non Velle Similiter autem et non considerare soleSi enim Volunta paSSion reSiStere, ut infra dice
qui lonum aliquod delectabile prosequitur art. 6. et quaest. LXXVII, art. 6 et . E eontrait Concupiseentia antecedens quae consensum concupiscentia consequens quae voluntatis consen- voluntatis antevertit auget voluntarium ratione Sum equitur, stupponit voluntarium magis inten- majoris 4mnetiSionis, sed voluntarium minuit sum, munquam illud diminuit sed illud iratione cognitionis, et imo illud aliquando om sicut et peccatum. Ita S. Thom 3 2. quaest. LII ilnino tollit quia rationem omnino disturbat. CL ari. .
533쪽
De his etiam infra, inaest xlx, ari 6 cory et quaest. LXXVI, art. 5 et 4 et Sent. I, dist. 59, quaest. , art. 4 ad 5 et dist. 5. ari. ad 2 ei De nialo, qix St. Iu Brt. 8 OPP.
Ad octavum Sic proceditur. 1. Videtur quod ignorantia non causet involuntarium. In voluntarium enim Veniam meretur, ut Dama centis dicit De orth. id lib. Π, cap. s). Sed interdum quod per ignorantiam agitur veniam non meretur, Secundum illud si Corinth. xlv, 38): Si quis ignorat. ignorabitur. Ergo ignorantia non ait Sat inVoluntarium. 2. Praeterea, Omne peccatum eSt cum ignorantia, Secundiam illud Prov. xiv 22): Errant qui operantur malum. Si igitur ignorantia involuntarium cauSaret, Sequeretur quod omne peccatum eSSet inVoluntarium' quod est contra Augustinum dicentem Retract. lib. I, cap. 15 cire med. , quod
omne peccatum eSt Voluntarium.
3. Praeterea involuntarium cum tristitia St, ut Damascenu dicit loc. SUP. Cit . . Sed qu*dam ignoranter aguntur et Sine triStitia puta si aliquis occidit hostem, quem quaerit occidere, putan occidere CerVUm. Ergo ignorantia non causa involunt9rium.
Sed contra est quod DamaScenUS loe nunc dicto et Philosophus Eth. lib. , cap. 1 dicunt, quod si inVoluntarium quoddam est per ignoran
tiam. CONCLUSIO. - Ignorantia eorum quae quis Scire tenetur, voluntarium simpliciter causat, non autem inVOluntarium ignorantia Ver quae concomitatur voluntatis actum, ut illius quod sic agitur, quod etiam Si Sciretur, ageretur, facit non voluntarium ea autem ignorantia quae causa eS Volendi id quod alia quis non vellet, simpliciter in voluntarium incit.
Respondeo dicendum quod ignorantia habet eausare involuntarium ea ratione qua privat cognitionem quae praeexigitur ad Voluntarium, Ut Supra dictum est art. 2 huju quaest.), non tamen quaelibet ignorantia hujusmodi cognitionem privat. Et de Sciendum quod ignorantia tripliciter se habet ad actum voluntatiS: Uno modo concomitanter, alio modo consequenter, tertio modo antecedenter. Concomitanter quidem, quando ignorantia est de eo quod agitiar, tamen etiamSi Sciretur, nihilominus ageretur. Tunc enim ignorantia non inducit ad volendum ut hoc sat sed accidit simul esso aliquid actum et ignoratum Sicut in Xemplo poSito Scilicet cum aliquis vellet quidem Occidere hoStem, Sed ignoran Occidit eum, putans Oecidere cervum. Et tali ignorantia non saei involuntarium, ut Philosophus dicit loc proX. it.), quia non causat aliquid quod Sit repugnans voluntati; Sed sauit non Voluntarium, quia non poteSt SSe actu VO-litum quod ignoratum Si Consequenter autem Se habet ignorantia ad Voluntatem, inquantum ipS ignorantia est voluntaria; et hoc contingit dupliciter, Secundum duOS modo Voluntarii l)supra posito sart. 3 hujus quaeSt ad 1): Uno modo qUia actu voluntatis sertur in ignorantiam Sicut cum aliquis ignorare VUlt, Vel ut excusationem peccati habeat, velit non retrahatur a peccando, SecUndum illud Iob, xxi,14y: Scientiam viarum tuarum nolumus; et haec dicitur ignorantia assectata. Alio modo dicitur ignorantia voluntaria HVS quod quis poteSt scire et debet; Sic enim non agere et non velle Voluntarium dicitur, Ut Supra dictum eSi uri 3 hUJUS quaeSt.). Hoc igitur modo dicitur ignorantia, sive cum aliqui actu non conSiderat quod considerare poteSt et debet, quae est ignorantia malae electionis, Vel ex paSSione, vel ex habitu proveniens Sive clim aliquis notitiam quam debet habere, non curat acquirere; et secundum hunc modum ignorantia
t hi initrui vel illius quod indirecte tantum, et illius euod ei directe a voluntate procedit.
534쪽
universalium uris, quae qui Scire tenetur, voluntaria dicitur, quasi per negligentiam provenienS. Cum autem pSa ignorantia Sit Voluntaria aliquoiStorum modorum, non poteSt cauSare Simpliciter inVoluntarium causat tamen secundum quid involuntarium, inquantum praecedit motum Voluntatis ad aliquid agendum qui non eSSet Scientia praeSente l). Antecedenter autem se habet ad Voluntatem ignorantia, quando non Si voluntaria, et tamen est causa olendi quod alias non Vellet sicut cum aliquis homo ignorat aliquam circumStantiam aetUS, quam non tenebatur Scire, et eX
hoc aliquid agit, quod non faceret, Si Sciret puta cum aliquis diligentia adhibita nesciens aliquem tran Sire per Viam projicit Sagittam, qua interficit tranSeuntem; et tali ignorantia cauSat involuntarium Simpliciter 2). Et per hoc patet responsio ad objecta. Nam prima ratio procedit de ignorantia eorum quae qui tenetur Scire Secunda autem, de ignorantia electionis, quae quodammodo eS Voluntaria, ut dictum eSt in Orp. art.). Tertia Vero, de ignorantia quae concomitanter se habet ad Voluntatem.
DE CIRCUMSTΛITIIS HUMANORUM ACTUUM, IN QUATEOR ARTICULOS DIVISA.
Deinde considerandum est de circumstantii humanorum actuum; et circa hoc quaeruntur quatuor 1 Quid Sit circumStantia. - P Utrum circumstantiae sint circa humanos actus attendendae anhe0logo. - 3 Quot sunt circumstantiae.- . Quae sunt in eis principalioreS. ARTICULUS I. - ΠTRUM IRCUMSTANTII SIT ACCIDENS ACTUS HUMANI 3).
De his etiam infra art. 5 corp. et quaest X II, art. 5, et Sent. 1 V, di St. 6. quaest. III, 3rt l, querat. I, et De malo, quaest. II, ut Lado, et art. 5 in cory et Eth. lib. m. luet 5, coni. 2,in.
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur quod circumstantia non sit accidens actus humani dicit enim Tullius in inietoricis quid simile habet De iuvent. lib. i , quod si circumStantia eSt per quam argumentationi auctoritatem et sirmamentum adjungit oratio. Sed oratio dat firmamentum argumentationi praecipue ab hi mae Sunt de Substantia rei 4 , ut definitio genUS, Species, et alia liviuSmodi, a quibus etiam Tullius in Topicis ad Trebat. oratorem argumentari docet. Ergo circumstantia non St accidens humani aetuS. 2. Praeterea accidenti proprium eStineSSe. Quod autem circumstat, non inest. Sed magis eSt extra Ergo circUmStantiae non Sunt accidentia hum
3. Praeterea accidenti non St accidenS. Sed ipsi humani actus sunt quaedam accidentia. Non ergo circumStantiae Sunt accidentia actuum. Sed contra, particulare conditione cujuSlibet rei singularis dicuntur accidentia individuantia ipsam. Sed Phil0SophuS Eth. lib. , cap. 1, ante med. circumStantia nominat partieUlaria, id est, particulares Singulorum actuum conditiones. Ergo circumstantis Sunt accidentia individualia humanorum actUum. CONCLUSIO. - Circumstare aliquid dicitur quod quidem est extrinsecum a re ta-
Nam si operans sciret esse malum actum accidentia, id est, superveniunt actui jam conq- illum, ad quem ex passione inducitur, certe non tituto in suo esse in genero moris. Einc ex .
velle illum sacere. Thoma illuvi circumstantiam sic describit: 2 Dieitur quoque guorantia invincibilis quod Aecidens actses humani ipsum in esse morati nulla norali diligentia superari potest, ivisoque jam constitutit moraliter Gretens. non est culpabilis. 4 Iia cod. 'can. arcia, Nicolai. et edit. 5 Circunulantia sunt aetuum humanotum 'at Edit. R0iu. qua sunt subjecta rei.
535쪽
men ipsam attingit circumStantia igitur humanorum actuum recte accidentia eorum
Respondeo dicendum quod quia nomina, Secundum PhiloSophum Peri-her. lib. I, cap. 1ὶ Sunt Signa intellectuum, neceSSe Si quod Secundiim processum intellectivae cognitionis Sit etiam nominationi proceSSUS. Pr cedit autem nostra cognitio intellectualis a notioribus ad miniis nota et ideo apud nos si notioribus nomina transferuntur ad Significandum res minus notas. Et inde eSt quod Sicut dicitur MetaphyS. lib. x, text. 13 et 14), ab his quae Sunt Secundum locum, procesSit nomen distantiae ad omnia contraria; et similiter nominibus pertinentibus ad motum localem utimur ad Significandum alios motus, eo quod corpora, quae loco circumSCribuntur, Sunt maXime nobis nota. Et inde Si quod nomen circumstantiae ab hi quae in loco sunt, derivatur ad actus humanos. Dicitur autem in localibus aliquid circumstare, quod est quidem extrinSecum si re tamen attingit ipsam, vel appropinquat ei secundium locum. Et ideo quaecumque Conditiones Sunt extra substantiam actus, et tamen attingunt aliquo modo actum humanum, circumstantiae dicuntur. Quod autem StiXtra Substantiam rei ad rem ipsam pertinens, accidens ejus dieitur. Unde circumStantiae actuum humanorum accidentia eorum dicendae Sunt.
Ad primum ergo dicendum, quod orati quidem dat firmamentum argumentationi primo ex substantia actus seeundario Vero ex his qVae circum- Stant altum; Sicut primo accusabilis redditur aliquis echo quod homicidium fecit, Secundario vero ex hoc quod dolo fecit, Vel propter lucrum, Vel in tempore vel in loco sacro, aut aliquid aliud hujusmodi. Et ideo signat ter dicit quod per circumstantiam oratio argumentationi firmamentum adjungit, quaSi SeeUndario.
Ad secundum dicendum, quod aliquid dicitur accidens alicujus dupliciter, Ut patet Metaph. lib. v text. 16): uno modo quia ineSt ei SicUt album dicitur accidens Socratis alio modo quia est simul cum eo in eodem Subjecto, Sicut dicitur quod album accidit musico, inquantum OnVeniunt et Dodammodo Se contingunt in uno Subjecto. Et per hunc modum dicuntur circumstantiae aestidentia actuum. Ad tertium dicendum, quod, sicut dictum est in Solut Praec.), Recidens dicitur accidenti accidere propter convenientiam in subjecto. Sed hoc contingit dupliciter: uno modo secundum quod duo accidentia comparantur ad unum Subjectum absque aliquo ordine, Sicut album et musicum ad SDeratem; alio modo cum aliquo ordine puta quia Subjectum recipit unum acciden alio mediante, Sicut corpus recipit colorem mediante Superficie; et sic unum accidens dicitur etiam alteri inesse dicimus enim coloremeSSe in Superficie . Utroque autem modo circumstantiae Se habent adactus; nam aliquae circumStantiae ordinatae ad actum pertinent ad agentem non mediante aetti, puta locus et conditi personae aliquae Vero mediante ipso actu Sicut Odia agendi.
De his etiam Sent. 7, dist. 46, quaest m, art. 4, quaeSt. I ad 2 et Miaret. II eorP.
Ad Secundum Sic proceditur. 1. Videtur quod circumstantia humanorum actuum non Sint con Siderandae a theologo. Non enim conSiderantur a the
logo actu humani, niSi Secundiam quod sunt aliquales, id est, boni vel
si, circumstantiae a theologo sunt conside gent aut minuunt, et imo eis insuper OVam ad-r; ndae siquidem unum sunt ex moralitatis prin dunt speciem malitiae. eipiis; nam actuum bonitatem vel malitiam au-
536쪽
mali. Sed circumstantiae non Videntur posse sacere actus aliquales quia nihil qualificatur, formaliter loquendo, ab eo quod eSPeXtra ipsum, sed ab
eo quod in ipso e5t. Ergo circum Stantiae et Um non Sunt a theologo considerandae. 2. Praeterea Circumstantiae Sunt accidentia actuum. Sed uni infinita accidunt; et ideo, ut dieitur Metaphys lib. VI, teXt. nulla ar Vel Scientia est circa ens per a Cidens nisi Sola Sophistica is Ergo theologus non habet considerare circumStantia humanOPUm actuum. 3. Praeterea, circumStantiarum Considerati pertinet ad rhetorem Rho- lorica autem non est pars theologiae. Ergo QOnSideratio circumstantiarum non pertinet ad theologum. Sed contra, ignorantia circumStantiarum cauSat inVoluntarium. Ut Damascenus Orth. sid. lib. is cap. 4 et Gregorius NySSenus vel Nemesius, lib. De nat hom. cap. 3l dicunt. Sed inVoluntarium eXCUSat a culpa CU-jus consideratio pertinet ad theologum. Ergo et OnSiderati circumStantiarum ad theologum pertinet.
CONCLUSIO. - Cum ex circumstantiis humani actus disponantur in ordinem ad ultimum finem earum Speculali maxime ad theologum Spectat.
Respondeo dicendum quod circumstantiae pertinent ad considerationem theologi triplici ratione. Primo quidem, quia theologus considerat aet Shumanos secundum quod per eos homo ad eatitudinem ordinatur omne autem quod ordinato adfinem oportet esSe proportionatum ini; aetus autem proportionantur lini Secundum CommenSUrationem quamdam, quae fit per debitas circumstantias. Unde con Siderati circumstantiarum ad theologum pertinet. Secundo, quia theologia conSiderat actu humanos secundum quod in ei invenitur bonum et malum, melius et prius; et hoc diversi eatur secundum circumstantias, ut infra patebit t. XVm, art. 10 et 11 et quaeSt. LXXI u. art. ). Tertio, quia theologia considerat actus humanos secundum quod Sunt meritori vel demeritorii, quod convenit ac tibiis humanis; ad quod requiritur quod Sint voluntarii Actus autem humanus judicatur Voluntarius vel involuntarius secundum cognitionem vel ignorantiam circumStantiarum, ut dictum Si inarg. Sed contra . t ideo consideratio circumstantiarum pertinet ad theologum.
Ad primum ergo dicendum quod bonum ordinatum ad finem dicitur utile, quod importat relationem quamdam Unde Philosophus dieit Ethic. lib. I, cap. 6 circa princi), quod in ad aliquid bonum est utile. In his a tem quae ad aliquid distuntur, donominatur aliquid non solum abis quod inest, Sed etiam ab eo quod extrinsecus adjacet, ut patet in dextro et sinistro, aequali et inaequali et Similibus. Et ideo cum bonitas actuum sit, inquantum sunt utiles ad sinem, nihil prohibet eos bonos vel malos dici secundum proportionem ad aliqua quae eXterili adjacent. Ad secundum dicendum, quod accidentia quae omnino per accidens Sehabent, relinquuntur ab omni arte propter eorum incertitudinem et in itatem. Sed talia accidentia non habent rationem circumStantiae; quia, ut dictum S sari pr22α , Sic circumStantiae Sunt extra aetUm, quod tamen actum aliquo modo contingant, ordinatae ad ipsum. Λ identia autem per Se cadunt Sub arte. Ad tertium dicendum quod consideratio circumstantiarum pertinet ad Moralem et Politieum et ad Rhetorem. Ad Moralem quidem Prout Secun-dtim ea invenitur vel praetermittitur medium virtutis in humani actibus et passionibus admoliticum autem et Rhetorem, Secundum qUbil e circumStantiis actus redduntur laudabiles vel vituperabiles, excuSabiles vel
537쪽
0U EST. VII, IIT II ET III. 419 accusabiles Diver Simode tamen iam quod Rhetor persuadet, Politicus dijudical ad The0l0gum autem, cui Omne aliae arte de SerViunt, pertinet omnibus modis praedicti S. Nam ipSe habet 0nSiderationes de actibus virtuosis et vitio SiS cum Morali et considerat actus Secundum quod
merentur poenam Vel praemium cum Rhetore et Politico. AR TICULUS III. - TnΠM Ἐ0NVENIENTER AENUMERENTUR
Ad tertium sic proceditur. . Videtur qud inconVenienter circumstantiae numerentur Ethic. lib. VI, cap. l, a med. . CircUm Stantia enim actus dicitur quod exterius se habet ad actum. Uju Smodi autem Sunt tempus et locus. Ergo Solae duae Sunt circumstantiae, Scilicet quando et ubi. 2. Praeterea, ex circum Stantii accipitur quid bene vel male fiat. Sed hoc perlinet ad modum actu S. Ergo omne circumStantiae includuntur Subina, quae est modu agendi. 3. Praeterea, circum Stantiae non Sunt de Substantia actus. Sed ad substantiam actus pertinere Videntur cauSae pSiu actuS. Ergo nulla circumstantia debet sumi ex cauS pSiu aclUS. Sic ergo neque quis, neque propter quid, neque circa quid Sunt circum Stantiae; nam quis pertinet ad causam efficientem, propter quid ad inalem, circa quid ad materialem. Sed contra est auctoritas PhilOSOphi Elhic lib. III, Oc. Sup. cit.).C0NCLUSI0. In humanis actibus quis secit, quibus auxiliis, Seu instrumentis, quid, cur, qu0 mcd0, ubi et quando, et circa quid fecerit, inspicienda sunt.
Respondeo dicendum quod Tulliu in Sua Rhetorica aequivalenter Deiuvent. lib. I assignat Septem circum StaBliaS, quae hoc VerSucontinentur :
Quis, quid, ubi, quibu RuXlliis, cur, quomodo, quando.
Considerandum Si enim in actit, HS quis fecit, quibus auriliis, Vel instrumentis fecerit, quid fecerit, ubi fecerit, cur fecerit, quom0d secerit, et quando secerit. Sed AriStoteles Ethic. lib. III, log cit. addit aliam, scilicet ire quid, quae a Tullio comprehenditur Sub quid. Et ratio hujus annumerationi Sic accipi pole St: nam circum Stantia dicitur quasi extra substantiam actu exi Sten S ita tamen quod aliquo modo altingit ipsum. Contingit autem hoc sieri tripliciter in modo, inquantum altingit ipsum actum alio modo, inquantum attingit ad Sam actus tertio modo, inquantum attingit esseclum. IpSum autem actum altingit vel per modum
menSurae, Sicut templi et locUS; Vel per modum qualitalis actus, Sicut modus agendi. EX parte autem esseCluS, Ut cum consideratur quid aliquis fecerit. EX parte ero cala Sae actuS, quantum ad causam inalem, accipitur propter quid; X parte autem caUSM materialis, Sive objecti, accipitur circuquid e parte Ver caUSae agenti principalis accipitur quis egerit ex Parte vero causae agenti inStrUmentali accipitur quibus auaeiliis 2). Ad primum ergo dicendum, quod tempus et tostus circumstant actum per modum men Surae Sed alia circum Stant actum, inquantum attingunt ipsum quocumque alio m0d extra Substantiam ejus existentia. Ad seeundum dicendum qu bd Ste modu qui est bene vel male, non ponitur circum Stantia, Sed ConSequenSad Omnes circumstantias. Sed Speciali Scircumstantia ponitur m0du qui pertinet ad qualitatem actus puta qu0d
I Ita emendat arei e Conrado, quem se tiis addunt numerum qui exprimitur per Vocem quuntur editi passim cod. Alean et edit quoties sed communis et vera sententia USNnu-R0m eae SubStautia merum non esse circumstantiam; quia 90tius
2 sunt auctores qui variis illis circumstan est particularium actuum multiplieatio.
538쪽
aliquis ambulet velociter Vel tarde; et quod aliquis percutiat sortiter vel remisse; et sic de aliis. Ad tertium dicendum quod illa conditio caUSse, ecqua substantia aetus dependet, non dicitur circumStantia, Sed aliqua conditio adjuncta; sicut in Objecto non dicitur circumStantia furti quod Sit allienum; hoc enim pertinet ad substantiam furti Sed qUbd Sit magnum Vel parvum et similiter ostde aliis circumStantiiS, quae accipiuntur e parte aliarum causarum. Non enim finis, qui dat Speciem actus, eSt circumStantia, sed aliquis finis adjunctus sicut quod sortis sortiter agat propter bonum sortitudinis, non est circumstantia; sed Si sortiter agat propter liberationem civitatis, vel propior Christum 10 vel aliquid hujusmodi. Similiter etiam 2 ex parte ejus quod est quid. Nam quod aliqui perlandenS Iiquem aqua, abluat ipsum, non est circumStantia ablutioniS; sed quod abluendo infrigidet, vel cal
Iaciat, et anet, Vel noceat, hoc St circumStantia.
ARTICULUS IV. - TRUM SINT PRINCIPALES CIRCUMSTANTIAE, PR0PTER QUID ET EA IN QUIBUS EST OPERΛTio i3 .
Ad quartum sic proeeditur. 1. Videtur quod non Sint principale circum- Stantiae propter quid, et ea in quibus est operatio, ut dicitur Ethie. lib. , Cap. 1, a med. . Ea enim in quibuS Si operatio, videntur esse locus et tempuSPqVae non videntUriSSe principalia inter circumstantias, cum Sint maxime extrinSeea ab actu. Ea ergo in quibus est operatio, non sunt principalissimae circumStantiarum. 2. Praeterea, sini eSt extrinSecu rei. Non ergo videtur eSSe principalissima circumStantiariam. 3. Praeterea, principaliSSimum in unoquoque S cauS HUS et Orma. Sed causa ipsius actu est persona agens; Orma autem actus St OdUS
ipsius. Ergo istae duae circumstantiae videntur esse principaliSSimae. Sed contra est quod Gregorius NySSenus Vel NemeS. lib. De nat hom. cap. 31 dicit quod principalissimae circumstantiae sunt, cujus gratia agitur, et quid eSt quod agitur.
CONCLUSIO.-Circumstantia, quae allingit humanum aelum ex parte sinis, prima est, scilicet cujus gratiari quam sequitur circumstantia altingens actum Secundum Substantiam, videlicet quid fecit.
Respondeo dicendum quod actus proprie dicuntur humani, Sicut Supra dictum eSt DaeSt. I art. 1), prout Sunt Voluntarii. Voluntatis autem Otivum et objectum est finis. Et ideo principalissima est omnium circumStantiarum illa quae attingit actum ex parte finis Scilicet cujus gratio Secundaria vero quae attingit ipsam substantiam actus, id est, quid fecit. Aliae Vero circumStantiae Sunt magis vel minus principaleS, Secundum quod magis vel minus ad has appropinqUant. Ad primum ergo dicendum, quod per ea in quibus est operatio, Phil0S phia non intelligit tempus et locum, sed ea quae adjunguntur ipSi actui. Unde GregoriU NySSenus loc. Sup. cit.), quasi exponen dictum PhiloSOphi, loco ejus quod Philosophus dixit, in quibus est operatio, dicit, quid
Ad secundum dicendum, quod sinis etsi non sit de Substantia actuS, Stu Iia odit Patav. dit Bom et Nicolai. te 5 Per ea in quibus es operatio intelligitur po ut ehristiani. eircumstantia quidlanae attingit ad substantiam 2 Ita eod. lean et arrac eum editis itas aetus, siquidem implicat ejus quantitatem Persim Edit. Rom. cum aliis, intellioitur etiam propter quid significatur causa finalis actus.
539쪽
tamen causa actu principali SSima, inquantum movet agentem ad agendum. Unde et maxime actu morali speeiem habet ex ne 1). Ad tertium dicendum, quod ei Sona agen cauSa St actUS, Secundum quod movetur a sine et Secundum hoc principaliter ordinatur ad actum: aliae vero conditiones personae non ita principaliter ordinantur ad actum. Modus etiam non est Substantialis Orma actus haec enim attenditur in actu secundum Objectum, vel finem et terminum , Sed eStquaSi quaedam qua Iitas accidentaliS.
DE VOLUNTATE AEU0RUM SIT UT VOLIΤ0RUM, IN TRES ARTICULOS DIVISA. Deinde considerandum est de ipsis actibus voluntatis in speciali et primo de aclibus qui sunt immediate ipsius voluntatis, velut a voluntate eliciti secundo de actibus imperatis a voluntate Voluntas autem movetur et in finem, et in ea quae sunt ad finem.-Primo igitur considerandum est de actibus voluntatis quibus movetur inlinem; et deinde de actibus ejus quibus movetur in ea quae sunt ad sinem Actus autem voluntatis in finem videntur esse tres, scilicet velle, frui, et intendere. Primo ergo considerabimus de voluntate secundo de lauitione tertio de intentione. - Circa primum consideranda sunt trix primo quidem quorum Volunta Sit; secundo, a quomoVeatur tertio, quomodo moveatur. - Circa primum quaeruntur tria: 1 Utrum voluntas sit tantum boni. - 2 Utrum sit tantum finis, an etiam eorum quae Sunt ad finem. - ' Si est aliquo modo eorum quae sunt ad sinem, utrum uno motu moVω- tur in finem et in ea quae sunt ad finem. ARTICULUS I. - TRLM VOLUNTAS IT TANTUM B0NI 23.
De his etiam pari. I, quaest XVI. ari 9 cory. et Sent. I. dist. 46 art. 2 ad 2 et II. At o quaeSt. I ad 2 et IV, dist. 49, quaest. I, art. 5, quaest. I orp. et Coni geni lib. I, cap. 96, a, et De ver-
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur quod voluntas non tantum Sit boni. Eadem enim est potentia oppositorum ex Ethic lib. , cap. 1), Sicut ViSUS albi et nigri. Sed bonum et malum sunt Opposita. Ergo Voluntas non Soli est boni, Sed etiam mali. 2. Praeterea, potentiae rationale Se habent ad OppoSita prOSequenda, Secundum Philosophum Metaph. lib. ix, text. 3 . Sed voluntas est potentia rationalis est enim in ratione, ut dicitur De anima, lib., teXt. 42). Ergo Voluntas se habet ad opposita; non ergo tantum ad Volendum bonum, sed
etiam ad volendum malum. 3. Praeterea bonum et en convertuntur 3). Sed volunta non Solum estentium, Sed etiam non entiumn Volumus enim quandoque non ambulare, et non loqui volumus etiam interdum quaedam sutura, qVae non Sunt entia in actu Ergo voluntas non tantiam est boni.
Sed contra est quod Dionysius dicit De div. nom. cap. 4, ieci. 9 et 22), quod malum S praeter voluntatem, v et quod Omnia bonum inpetunt. DCOΝCLUSIO. - Voluntas, cum sit inclinatio consequens intellectus apprehens: nem, non nisi in bonum, vel apparens bonum tendit.
Respondeo dicendum quod voluntas est appetitus quidam rationali S;
Hinc finis habetur ut principium moralita mur, ac proinde sensus quaestionis est an Potentiatis, et actus dicitur bonus vel malus moraliter, voluntatis actu prosecutionis solum tendat in quatenus illius finis convenit vel disconvenit cum bonum. regulis morum. 5 Id est de quocumque dicitur unum, dieitur 2 Hie agitur de actu voluntatis , seu de ipsa et aliud quia ex quo aliquid est ens, insertur
540쪽
422 QE EST. VIII. ART. I ET II. omni autem appetitus non Si niSi boni. Cuju ratio St, quia appetitus nihil aliud est quam quaedam inclinatio appetentis in aliquid. Nihil autem
inclinatur nisi in aliquid simile et conveniens. Cum igitur omni re , inquantum est en et Si Stantia, sit quoddam bonum, neceSSe est ut Omnis
inclinatio sit in bonum. Et inde est quod Philosophus dicit Ethie. lib. i. in
princi), quod ionum est quod omnia appetunt Sed considerandum est quod cum omnis inclinatio On Sequatur aliqUam Ormam appetitu nam-ralis consequitur sormam in natura existentem; appetitu autem Sensit VUS Vel etiam intellectivus, seu rationalis, qui dicitur voluntas, equitur so
mam apprehensam. Sic I igitur id in quod tendit appetitus naturalis est bonum existens in re, ita id in quod tendit appetitus animalis, Vel voluntariUS,AESt bonum apprehensum. Ad hoc igitur quod voluntas in aliquid tendat, non requiritur quod Sit bonum in rei veritate, Sed quod apprehendatur in ratione boni; et propter hoc Philosophus dicit Physic. lib. ii text. 31 ,
quod uinis est honum, Vel apparen bonUm. Ad primum ergo dicendum, quod eadem potentia eStippoSitorum. Sed non eodem modo se habet ad utrumque Voluntas igitur Se habet et ad bonum et ad malum: Sed ad bonum, appo tendo ipSUm Pad malum Ver6. sugiendo illud. Ipse ergo actualis appetitus boni Oeatur voluntas, Se UL1- dum quod voluntas nominat actum voluntatis; Sic enim nune loquimur de Voluntate; suga autem mali magi dicitur noluntas. Unde Sicut voluntas cti boni, ita noluntas eSt mali. Ad secundum dicendum, quod potentia rationali non se habet ad qua libet opposita prosequenda, sed ad ea quae Sub SUO Objecto convenienti continentur. Nam nulla potentia proSequitur ni Si Suum conVenien objectum. Objectum autem voluntatis est boseum unde ad illa OppoSita pros quenda se habet volunta quae Sub hono comprehenduntur Sicut moveri et quieScere, loqui et tacere, et alia hujuSmodi in utrumque enim horum sertur voluntas Sub ratione boni. Ad tertium dicendum, quod illud quod non eSt en in rerUm natUra, accipitur ut en in ratione; unde negationes et privationes entia dicuntur rationiS; per quem etiam modum futura, prout apprehenduntur Sunt entia. Inquantum igitur Sunt hujusmodi entia, apprehenduntur sub ratione boni, et sic voluntas in ea tendit. Unde Philosophuidicit Eth. lib. , cap. 1, a Princi , quod re carere malo habet rationem boni.
ARTICULUS II. - ETRUM VOLUNTAS SIT TANT A FINIS , AN ETIAM EORLIQUAE SUNT AD FINEM 1 .
De his etiam De ver quaest. XXII, 2rt. ad s.
Ad Secundum Sic proceditur. l. Videtur quod Voluntas non it eorum quae sunt ad sinem, Sed tantum sinis. Dicit enim Philosophus Ethic. lib. , cap. 2), quod voluntas est finis, electio autem eorum quae sunt ad
2. Praeterea, ad ea quae Sunt divere genere, di VerMe potentiae animae ordinantur, Ut dicitur Ethie. lib. I, cap. 1, a med.). Sed sinis et ea quae Sunt ad finem Sunt in diverso genere boni nam finis, qui Si bonum honestum vel delectabile est in genere qualitatis, Vel actioni aut passionis; bonum autem quod dicitur utile, quod est ad finem, eSt in ad aliquid, ut dicitur Eth. lib. i, cap. 6 . Ergo, si voluntas eSi siniS, non erit eorum quae is ad nnem.
Iiola Thom istas omnis actus necessario est neque ad media Se reserunt Sed illa controve eirca linein aut Orca tedia Seolista e contra si potius de verbis quam de rebus ii Sis agitur. actus a solutiri instituunt, qui neque ad linem.