Sancti Thomae Aquinatis Summa Theologica diligenter emendata ... notis ornata

744쪽

590 U EST XXXIV. ART. I ET II. quamvis delectatio sit in eo quod convenit rationi, tamen impedit rationis

USU propter corporalem tranSmutationem adjunctam. Sed echo non in Sequitur malitiam moralem. Sicut nec SomnUS, quo ligatur USUS alio-US moraliter eSt malus. Si Sit Secundum rationem receptus; nam et ipsa ratio hoc habet ut quandoque rationi US intercipiatur. Dicimus tamen. quod hujusmodi ligamentum rationi ex delectatione in actu conjugali, etSi non habeat malitiam moralem quia non est Pec tum mortale nec Veniale. provenit tamen eX quadam morali malitia Scilicet e peccato primi parentis: nam hoc in statu innocentiae non erat, ut patet ex his quae in primo dicta

Ad secundum dicendum quod temperatus non sugit omne delectationes. Sed immoderatas et rationi non convenienteS. Quod autem pueri et bes-tiae delectationes prosequantur non Stendit eaSUniVerSaliter eSS , malas quia in eis est naturalis appetitus a Deo qui movetur in id quod es ei conveniens.

Ad tortivisi dicendum quod non omnis boni est ars, Sed exteriorum actibilium, ut infra dicetur quaeSt. vii art. 3). Circa Operatione alitem et passione quae sunt in nobis magis eSt prUdentia et Virtus quam ara Dottamen aliqua ars est factiva delectationis Scilicet pulmentaria et pigmentaria ut dicitur Ethie. lib. u. Cap. 12. Circ. n.).

Deam etiam Sent. IV, in. 9, quaest. Π, art. 5, quaeSt. III ad , et art. 4, quaest. I. per toti et coi p. et Eth. lib. X lect l, 2, 5 et 4.

Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur quod omnis delectatio sit bona. Sieut enim in primo dictum eSi quaeSt. v art. 6), bonum in tria dividitur, scilicset honestum utile et delectabile. Sed honeStiam Omne eSt bonum et similiter omne utile. Ergo et omnis delectatio mi bona. 2. Praeterea illud Secundum SeiSi bonum quod non quaeritur propter aliud ut dicitur Ethic lib. i. cap. 6 et 7 . Sed delectati non quaeritur propter aliud ridiculum enim videtur ab aliquo quaerere quare vult delectari. Ergo delectatio est per Se bona. Sed quod per Se praedicatur de aliquo, uui- versaliter praedicatur de eo. Ergo omnis delectatio est bona. 3. Pnaeterea, id quod ab Omnibu desideratur, Videtur se per Se bonum; nam bonum est quod Omnia appetunt, ut dicitur Ethic. lib. i in princi . Sed omnes appetunt aliquam delectationem, etiam pueri et bestiae. Igitur delectatio est Secundum se honum Omnis ergo delectatio est bona. Sed contra est quod dicitur Proverb. Π, 1. ): Qui laetantur cum malefecerint, et exultant in rebIS pessimis. CONCLUSIO. - ο omnes delectatione bonae sunt, Sed quaedam sunt simpliciter nae, quaedam Vero bonae Secundum quid et his Oppositae Sunt delectatio simpliciter mala, et Secu udum quid mala.

Respondeo dicendum quod Sicut aliqui Stoicorum posuerunt omnes delectatione esse malas, ita epicUre poSuerVnt delectationem Secundum se esse bonam, et per OnSequen delectatione omne eSSe bonas Qui ex

hoc decepti eSSe identur, quod non distinguebant inter id quod est bonum simpliciter et inter id quod est bonum Uoad hune Simpliciter quidem

bonum est quod Secundum Se bonum e St. Contingit autem, quod non est secundum Se boniam, eSSe huic bonum, dupliciter in modo, qui ei conveniens Secundum diSpositionem in qUu nunc eSi quae tamen non Sinaturalis Sicut leproSO bonum St Uandoque comedere aliqua Venenata, ius non Sunt impliciter Convenientia Complexioni humanae. Alio modo, id quod non eSt convenien S, 22Mimahur Ut conveniens. Et quia delec-

745쪽

0U EST XXXIV, RT II ET III. 591tatio est quies appotitus in bono, Si Sit bonum Simpliciter illud in quo

iescit appetitus, erit simpliciter delectatio et Simpliciter bona si autem non sit bonum simpliciter, sed quoad hunc tunc nec delectatio Si Simpliciter, sed huic nec simpliciter St bona, Sed bona Secundum quid Vel in Ad rimum ergo dicendum, quod honestum et Utile dicuntur eclmdum rationem et ideo nihil est honestum vel utile quod non Sit bonum. Delectabile autem dicitur secundum appetitiam, qui quandoque m illud tendit quod

non est conveniens rationi et ideo non omne delectabile est bonum hom-tate morali, quae attenditur MCUndum rationem.

Ad secundum incendum, quod ideo delectatio non quaeritur propter aliud, quia est quies in sine finem autem contingit SSe bonum et malum; quamvis nunquam sit finiS, nisi Secundum quod 'St bonum quoad hunc; ita etiam est de delectatione. Ad tertium dicendum, quod hoc modo omnia appetUnt delectationem, sicut et bonum, cum delectatio Sit quie appetitu in bono. Sed Sicut contingit non omne bonum quod appetitur SSe per Se et Vere bonum; ita non

omnis delectatio est per se et Vere bona. ARTICULUS III. - LTRUM ALIQUA DELECTATI SIT OPTIMUM 1 .

De his etiam Sent. Iv, dist. 49, quassit. III, MI 4, quaesi m et Gni gent. lib. III, cap. 26, et Ethie. lib. X leci. 4.

Ad tertium sic proceditur. l. Videtur quod nulla delectatio sit optimum. Nulla enim generatio est optimum; nam generatio non potest esse ultimus finis Sed delectatio consequitur generationem iam ex eo quod aliquid constituitur in suam naturam, delectat , Ut SVpra dictum Si quaeSt xxxi, art Ergo nulla delectatio potest eSSe Optimum. Praeterea illud quod est optimum, nullo addito potest fieri melius. Sed delectatio, aliquo addito, si melior : Si enim melior delectatio cum virtute quam sine virtute. Ergo delectatio non Si optimum. Praeterea, id quod est optimum, Si niVerSaliter bonum, Sicut per se bonum exiStenS; nam quod Si perrae, Si priUS et potius eo quod est per accidens. Sed delectatio non St UniVei Saliter bonum, ut dictum est ari praeci . Ergo delectati non St Optimum. Sed contra beatitudo est optimum, cum Si sint humana Vitae. Sed beatitudo non est sine delectatione, dicitur enim aeSalm xv, 10 Adimplebis me laetitia cum vultu tuo delectationes in deaetera tua Sque in sinem.

COΝCLUSIO. - sibile est inter humana bona aliquam delectationem optimum esse, quippe quae hominis beatitudinem consequitur.

Respondeo dicendum quod Plato non posuit omne delectationes esse malas sicut Stoici neque omne eSSe bonaS, Sicut epicurei; Sed quasdam esse bonas, et qUaSdam GSe malaS; ita tamen quod nulla Sit summum honum vel optimum. Sed quantum ex ejus rationibu datur intelligi in duobus defluit in uno quidem, quia cum Videret delectatione sensibiles et corporale in quodam motu et generatione OnSi Stere, Sicut patet in repletione ciborum et hujuSmodi, aestimavit omne delectationes consequi uenerationem et motum Unde cum generatio et motus Sint actu imper et sequeretur quod delectatio non haberet rationem Ultimae perfectionis. Sed hoc manifeste apparet salsum in delectationibus intellectualibus. Aliquis enim non solum delectatur in generatione Scientiae, puta cum addiscit aut miratur, Sicut Supra dictum eSi quaeSt. xxxv ari 2 et ), Sed etiam m

i Sesticol optimum inter bona humana.

746쪽

contemplando Secundum Scientiam jam aequi Silam. Alio Vero modo, quia dicebat optimum illud quod est simpliciter summum bonum, quod Scilicet est ipsum bonum qua Si abStractum, et non participatum Sicut ipS DeUSeSt Summum bonum. Nos autem loquimur de Optimo in rebus humaniS. Optimum autem in unaquaque re HS ulti md finis. Finis autem, ut Supra dictum est qLaest i art. 8) dupliciter dicitur, Scilicet ipsa res, et USu rei sicut sinis avari est vel pecunia vel possessio pecuniae. Et se undiam hoc

ultimus sinis hominis dici potest vel ipse Deus, qui est Summum bonum simpliciter, vel fruiti ipsius quae importat delectationem quamdam in ultimo fine. Et per hunc modum aliqua delectatio hominis stest diei optimum inter bona humana. Ad primum ergo dicendum quod non omni delectatio consequitur generationem; sed aliquae delectationes consequuntur operatione persectaS,

ut dictum est in eoi p.). Et ideo nihil prohibet aliquam delectationem esse optimam, etsi non Omnis Sit talis. Id secundum dicendum quod ratio illa procedit de optimo simpliciter, per UJUS participationem Omnia Sunt bona unde ex nullius additione sit melius; sed in aliis bonis universaliter verum est qud quodlibet bonum ex additione alterius fit melius. Quamvis posset diei quod st eleetatio non est aliquid extraneum ab Operatione VirtutiS, Sed concomitan ipsam n ut dicitur Ethic. lib. I, cap. 8, a med. . Ad tertium dicendum quod delectatio non habet quod sit optimum ex hoe quod est delectatio, Sed ex hoc quod est perfecta quies in optimo. Unde non oportet quod Omnis delectatio Sit optima aut etiam bona Sicut aliqua

Scientia eSt Optima non tamen OmniS.

ARTICULUS IV. - UTRUM DELECTATI SIT MENSURA VEL REGULA SECUNDUM

QUAM IUDICETUR AE0 NUM VEL MALUM IN MORALIBUS.

De his etiaIn Sent. IV. dist. 49, quaret lII, art. l, quaest. III ad i.

Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur quod delectatio non Sit mensura vel regula boni et mali moralis . Omnia enim menSUrantur prim Sui generis is ut dicitur Metaph. lib. x, teXt 3 et ). Sed deleetatio non eSt primum in genere moralium. Sed praeCedunt pinna amor et desiderium. Non ergo est regula bonitatis et malitiae in moralibus.

2. PraetereB, men SUram, et regulam portet SSe uniformem et ideo motus qui est maxime uniformiS, Si menSura et regula omni Unam tuum, is ut dicitur Metaph. lib. x text. 3 . Sed delectati est alia et multiformiS; cum quaedam earum Sint bonae, et quaedam malae. Ergo eleel tio non eSthen Sura et regula moralium. 3. Praeterea, certius judicium Sumitur de essectu per caUSam quam e

Converso. Sed bonita vel malitia operationis est causa bonitatis vel malitiae delectationis; quia bonae eleelatione Sunt quae OnSeqUuntUr bonas operationes malae autem quae malaS M ut dieitUr Ethie. lib. X, cap. 5, post med.). Ergo delectatione non Sunt regula et mensura bonitatis et malitiae in moralibUS. Sed contra est quod Augustinus dicit Super illud PSal. Π): Scrutans corda et renes Deus Firiis curae, et cogitationis 1 ea delectatio, ad quam quis nititur pervenire. Et PhiloSophus dicit Ethie lib. VII , cap. 11, in

princ. quod deleutatio est sinis ichitectus x, id St principalis, ad

s Ita codd. lean et Camer eum Nicola ex torum Nicolai, architecton. Qui notat nano

2 Ilii theologi ex quihu dam codd. et edit usui pari. At in obliquo casti nenipe in genitivo Pal. Tle. dit. Rom. et Pal. 4698, architec sumi Dortere satis aperte iudicat graecus con-

747쪽

0I EST XXXV ART. I. 593 quem si respicienteS, Unumquodque hoc quidum malum, hoc autem bonum simpliciter diei muc 2 .

CONCLUSIO. - Quoniam quies voluntatis et cujuslibet appetitus in hono est delectatio, de secundum delectationem voluntatis humanae hominem bonum vel malum m0raliter judicarni S.

Respondeo dicendum quod bonitas vel malitia moralis principaliter in Voluntate con Sistit, ut supra dictum est quaeSt xx, art. 1). Utrum autem voluntas sit bona vel mala, praecipue e sine cognoScitur. Id autem habetur pro sine in quo Voluntas quiescit. Quies autem Oluntatis et cujuslibutappotitus in uno est delectatio. Et ideo secundum delectationem voluntatis humanae praecipuo judicatur horno bonus vel malus. Est enim bonus et virtuOSus qui gaudet in operibus virtutum malus autem qui in operibus malis. Delectationes autem appetitus sensitivi non sunt regula bonitatis vel malitiae moralis : nam cibus Communiter delectabilis est secundi im appetitum sensitivum boni et mali sed voluntas bonorum delectatur in ei Secundum convenientiam rationis, quam non curat VoluntaS maloriam.

Ad Primum ergo dicendum, quod amor et desiderium Sunt priora delectatione in via generationis; sed delectatio est prior secundum rationem s-nis, qui in operabilibus habet rationem principii, a quo maxime Sumitur judicium, Sicut a regula Vel men SUI a. Ad secundum dicendum quod omnis delectatio in hoc est uniformis, quod est quies in aliquo bono et Secundum hoc potest esse regula Vel men Sura. Nam ille bonus est cujus voluntas quiescit in vero bono malu autem cujus Voluntas quiescit in malo. Ad tertium dicendum, quod cum delectatio perficiat operationem per modum sinis, ut supra dictum Si quaest. XXXm, art. ), non poteSt SSeoperatio persecte bona, nisi etiam adsit delectatio in bono. Nam bonitas rei dependet ex sine et sic quodammodo bonitas delectationis est causa bonitatis in operatione.

DE D0LORE ET TRISΤITIM SECUNDUM SE, IN OCT ARTICULOS DIVISA.

Deinde considerandum est de dolore et tristitia; et circa hoc primo considerandum est de tristilia seu dolore secundum se secundo de causis ejus tertio de esseclimis ipsius quari de remediis quinto de boni late vel malitia ejus Circa primum quaeruntur melo 1 Utrum dolor sit passio animae. - 2 Utrum tristilia sit idem quod dolor. 3' Utrum triglitia, seu dolor, Sit contraria delectationi. - 4 Utrum omni tristitia omni deleel alioni contrarietur. - Uinim delectationi contemplationis sit aliqua tristitia contraria. - Utrum magis fugienda sit tristilia quam delectatio appetenda. -7 Utrum dolor exterior sit major quam dolor interior. - ' De speciebus tristitiae. ARTICULIIS . - TRUM DOLOR SIT PASSIO ANIMAE.

De his etiam part III, quaest. XXIII, ait Met , et quaest. LXXXI, Brt. 4 corp.

Ad primum Sic proseditur. 1. Videtur quod dolor non Sit paSSi animae. Nulla enim pasSi animae est in corpore. Sed dolor potest eSSe in Corpore; dicit enim Augustinus lib. De vera relig. cap. 12, parUm a PriΠα),

textus; τουτί Oυς α χιτεκτων ς finis architectus: quia eo quisque curis, et cogitationibus nititur id est delectatio est architectus finis quia est ut ad suam delectationem perveniat.

principalis Opis ex ac director ipsius nisu ut ex l) l. ad quam. eitai Augustini aestinaonio, quod sic plenius 2 Ex hoc enim, addit Philosophus, aliquis legitur in ejus textu rinis curae delectatio est, bonus cognoscitur, quod delaciatur in bonis. malus autem ex hoc quod delectatur in malis. H. 20

750쪽

394 U EST XXXV. ART. I. quod dolor, qui dicitur corpori S , Si corruptio repentina saluti ejus rei, quam male utendo, anima corrUptioni fecit obnoxiam .n Ergo dolor non est pasSi animae. 2. Praeterea, Omni paSSi animae pertinet ad vim appetitivam. Sed dolor non pertinet ad Vim appetitiVam. Sed magis ad apprehensivam Diei tenim Augustinus De natura boni, cap. 20, post princi , quod st dolorem in corpore facit Sensu reSiSten corpori potentiori. Trg dolor non eSt paS-

si animae.

3. Praeterea, omni paSSi animae pertinet ad appetitum animalem. Sed dolor non pertinet ad appetitum animalem, sed magis ad appetitum naturalem. Dicit enim Augustinus Super Gen. ad lit t. lib. VIII, cap. LI. Cire med. : Nisi aliquod bonum remansisset in natura nullius boni amissi esseti lor in poena. M Ergo dolor non eSt pnSSi animae. Sed contra est quod Augustinus De ciV. Dei. lib. IV Cap. 8 h med. ponit dolorem inter passiones animae, inducens illud Virgilii Eneid. i. VerS. 733Q

Hinc metuunt, eupiunt, gaudentque, dolentque ... 3

CONCLUSIO. - Dolor, cum sit appetitus sensilivi molus consequens apprehen Sionem mali, propriissime passio animae est.

Respondeo dicendum quod, Sicut ad delectationem duo requiruntur, scilicet conjunctio boni, et perceptio hujusmodi conjunctionis; ita etiam ad dolorem duo requiruntur, Scilicet conjunctio alicujus mali, quod ea rati ne est malum, quia priVat aliquo bono et pereeptio hujusmodi conjunctionis. Quidquid autem conjungitur, Si non habeat reSpectu ejus cui conjungitur, rationem Oni Vel mali, non potest cauSare delectationem vel dolorem. Ex quo patet quod aliquid sub ratione boni vel mali est objectum delectationi et doloris Boniam autem et malum, inquantum hujus modi sunt objecta appetitus. Unde patet quod delectatio et dolor ad appetitum pertinent. Omnis autem motUS appetiti VII Seu inclinati conSequens apprehensionem, pertinet ad appetitum intellectivum vel sensitivum. Nam inclinatio appetitu naturali non conSequitur apprehensionem pSid appetentis, sed alteriUS, Ut dictiam eSi part l, qUBESt cm, art. 1 et 8 . Cum igitur delectatio et dolor praesupponant in eodem Subjecto Sen Sum Vel apprehensionem aliquam, manifeSlum eSt quod dolor, Sicut et delectatio est in appetitu intellectivo vel sensitivo. Omni autem motus appetitia Sensitivi dicitur passio, ut Supra dictum eSi qUaeSt. xxv art. et praecipue illi qui desectum sonant. Unde dolor, Secundum quod Si in appetitu Sensitivo, proprii SSi me dicitur paSSi animae, Sicut moleStiae corporales proprie passiones corpori dicuntur. Unde et Ala Stin US De civ. Dei, lib. IV, p.7cire. n. dolorem specialiter aegritudinem nominat 2 . Ad primum ergo dicendum, quod dolor dicitur e S Se corporis, quia causa doloris est in corpore, puta cum patimur aliqUOd OeiVum corpori; sedit Si resertur ab Augustino, inversis Verbis. Nam ita legitur in textu Virgilii hine metuunt, euI iuntque, dolent, gaudentque. Quibus brevissimis notis quatuor passiones vel perturbatione eoni plectitur Sybilla AEneam alloquens in Εlrsio eampos descendentem , et explicans quidani in se in illo tam diverso subterraneo Statu patiantur. Eodem modo ac Augustinus retulit Vi gilianum hemistichium Macrobius i. I. c. 8 in Somn. Scipionis , inquiens Passione autem, M scimus, vocantur, quod homines

Mettiunt mepiunt, gaudentque, dolent7Me,

Nas primo motiiunt, Secunda ause ni terti obliviscuntur : in quartis nefas est nominari. Sed Gronovius in hunc locum M servat hoc esse metrui editorum. Sed librutuantiquissimum Macrobii habere prout in Vidi filio legitur. 2 Hine dolor desiniri potest: motu apprtitus sensilivi cum quadam inquielitiline aversantis malum quod est Vel apprehenditur ut