장음표시 사용
101쪽
Deponderibus Romani s Graecis. 73
reseram. Si uero a libra quincunce dempseris, reliquum Septunx appellabitur nam Septuncem,&Qvinciuem in suis proprijs nominibus iumeris,litteris collisis ,remansi 1se constat si sex dempseris, quod remanet, Semis, uel Selibraseu se unciae appellantur si septem dempseris ,reliquum erit Quincunx si octo, Triens:
si nouem, Quadrans si decem, Sextans si undecim, Vncia, quae remanent, appellabuntur. De quibus Varro dicto lib. .sc meminit. Vncia ab uno. SeXtans ab eo, quod sexta pars assis, sicut Quadrans quod quarta: Triens, tertia pars Semis, quod semis, id est dimidium assis, ut supra dictum est,Septunx septemri uncia collisum reliqua obscuriora, quod ad diminutionem,& ea, quae de muntur ta sunt, ut extremas syllabas habeant, ut a duodecim una dempta uncia, De unx, Dextans dempto sextante,Dodrans dempto quadrante Bes, ut olim Des,dempto triente. Haec ille Sedri Volusius Metianus sic delibra scriptum reliquit.Prima diuisio solidi, quod est libra, quod As uocat tu in duas partes dimidias diducitur,pars dimidia semis uocatur sequens diuisio sit in tres tertias
partes, paritertia tries uocatur.sequitur diuisio in quattuor quar taS quarta par Quadrans uocatur deinde est diuisio in sex sextas partes , seXtae partis nomen est Sextans deinde diui itur in octo
Octauas, quae Sescunciae uocantur,item nouem nonaS, nona parS
uocatur Uncia,duae sextulae. diuiditur item As in duodecim partes duodecimas, uocantur singulae unciae. Haec uelut elementa
primae de asse distributionis aequalitatem seruant: siquid quibusdam parum detrahas , uel conseras, fient dispares. Quare si quadranti sextantem, uel trienti unciam applices, ficies quincucem, qui constat e quinq. uncijs, hoc est quinq. duodecimis si semissi applices duodecimam, uel quincunci seXtantem, uel trienti quadrantem, efficies septuncem,id est septem duodecimas si septunci applicueris unciam, uel semissi sextantem, uel quincunci quadrantem, uel trienti tantundem,s acies bessem, idest duodecimas octo. si bessi applicueris unciam, uel septunci seYtantem, uel semissi qua drantem, uel quincunc trientem, dodratem efficies, id est nouem duodecimas si dodranti applicueris unciam, uel bessi sextantem, uel septunc quadrantem, uel semissi trientem, uel quincunci tantundem , facies deXtantem, hoc est decem partes duodecimas. 1 leg tanti applicueris unciam, uel dodranti sextantem uel bessi quadrantem, uel septunc trientem, facies deuncem, hoc est undecim
102쪽
decim duodecimas. Ex his apparet, in quas partes aequaliter, in quas dispares diuidatur. Haec ille, pluribus admodum, quam res cxigeret de qua diuisione Fannius sic scriptum reliquit. Nunc dicam, solidae quae sit diuisio librae, Sive assis nam sic legum dixere periti.
Ex quo quod soli capimus perhibemur habere.
Dicimur aut partis domini pro partibus huius. Vncia nam librae si deest, dixere deuncem. At si sextantem retrahas, erit ille decuncis. Sed nullum reliquo nomen semuncia certum Dempta dabit neque enim est huius sescuncia triplex. Dodrantem reliquum uocitant, quadrante retracto. Cum l. triens desit bessem digere priores. Iidem septuncem, dempto quincunce, uocarunt. Post haec semissis solidi pars maxima fertur. Nam quae dimidium superat pars esse negatur, Ut docuit tenui scribens in puluere Musa. Cetera dicta prius quibus es semuncia maior. De sextante ut ad auctoritates singularu partium ueniamus meminit Columella lib.7. S. de medicinis ouilli pecoris sic dicens: Humanae ueteris urinae tepefactae trium heminarum instar, per sinistram narem corniculo infundere, atq axungiae sextante faucibus inserere. Et lib. I 2.c. 22. de pice Allobrogica Et tunc demit praedictae picis sextansvi semuncia, in sextarios quin l. quinquaginta ad ij citur. A quo seXtante pondus sextantarium, quod duarum unciarum esset, appellauit Plinius lib. 33. c. 3. Librae autem podus immutatum bello Punico primo, cum impensis respu
blica non sulliceret,constitutumq. ut asses sextantario ponderes rirentur. De quadrante, triente,&quincunce Columella lib. d. cap. 2 o. Item Myrrhae quincunX, calami pondo libram,casiae seli
bram, amomi pondo quadrans, croci quincunx, cripae pampinaceae libram it paullo post Ego,si humida fuerat vindemia, trientem si sicca, quadrantem,in binas amphoras miscere solitus sum. Plinius lib. 18. 7. de pondere frumenti Adijcit Sardum selibras,Ale qandrinum triens, Africum dodrantes. Haec ille. Sed di quincuncem trientem simul, relicto dodrantis nomine, coniunxit. Columella lib. a. c. 28 de uini conditurarum generibus. Item
odoramenta trita,idest irim cribatam, quaesit instar pondo quin
103쪽
Deponderibis Romani s Graecis ue
euncem, trientem,seni Graeci pondo quincuncem, trientem, schaeni pondo quincuncem sed & non minus pro quadrante tres uncias dixit. Idem Columella lib. s. c. 6. Adbouem crudita tela borantem tribus heminis uini, tres unciae pinsiti allisadmiscetur. Et lib. I a.cap. ultimo:Piperis albi,si sit,sin minus, nigri unciae tres. apisseminis unciae duae. Quod uolui dixisse, ut sciamus antiquos non ita sibi legem in his nominibus praescripsisse , ut uncias numero proferre non liceret. De uncia quoque per se meminit Plinius lib. a I cap. I9 sic dicens : Assarum iocinerum viiij salutare esse traditur, uncia sumptum in hemina mulsi musti, Columella dicto lib. I a. cap. ultimo: Ligustici unciam Ab uncia iit Sescuncia, quae est librae pars octaua, quae est uncia semis de qua etiam Columella lib. I a. cap. ult Laseris radicis, quod Graeci Silphium uocant Ascuncem,& Celsus in malagmate eutichei lib. I 7. Galbani suae surculis sescuncia. Vncia uero ipsa, quae, ut dixi,assis pars est duodecima,diuiditur primo in duas semuncias, secundo in tres duellas, seu tres binas extulas,tertio in quattuor sicilicos, quarto in sex sextulas, quincto in denarios septem, sexta in uictoriatos quattuordecim, septimo in drachmas odio etsi drachmam a Graecis mutuati simus octauo inscripula XXIV nono in grana 376. de quibus omnibus singi
Semunciam, dixit Varro supra relatus de ling. Lat. lib. . a Seri unciam appellatam, ut semis uncia sit de ea meminit Columella lib.
I a. c. a 3.cuius uerba paullo ante retuli idem dicto lib. I 2.cap. ult.
Pro silphio mellis adijcies pondo semunciam.
Duella unciae est pars tertia tres enim e eis unciam constituunt: dicta a duabus coniunctis sextulis, constans ex scripulis octo de
qua FanniuS. Sextulacum dupla est, ueteres diXere Duellam.
Sicilicus quarta unciae pars est, constans e drachmis duabus scripulis uero sex: de quo idem Fannius. Drachmam si gemine , oderit quem dicier audis. Sicilicus ab eo dictus, ut Festo placuit, qui eu in neutro genere pro
tulit , quod semuncia secet. cum enim semuciae quattuor drachmis scripulis q. duodecim constet, semis eiusdem semunciae sicilicus dictus est. De sicilico meminit Scribonius Largus compositione XLV per notas tamen, his uerbis Croci pondo sicilici quinque,
104쪽
quinque, apii pondo scilici sex. Meminit&Plinius, licet ipse de
sicilico unciae pedalis intellexerit quarum pedalium unciarum,&harum ponderalium diuisio in nominibus non differt, lib. 1 1 c. I . supra primo libro relatus, de cedrina mensa Tiberi princ pis, Memam quattuor pedes sextante & scilico excedentem Meminit Columella lib. s. c. I. Pars quadragesima octava pedes sexcentos, hoc est sicilicus, in quo sunt scripula sex. Haec ille . in pondere autem alias auctoritates me uidisse non memini. Sextula sexta est unciae pars ut uox sonat, constans c scripulis quattuor, qui sexies multiplicat unciam constituunt,de qua a ro de ling. Lat.lib. . sic scripsit Aeris minima pars sextula, quod sexta pars sit unciae Columella dicto lib. s. c. I de agri unciat quens Pars septuagesima secunda pedes C QCc. hoc est se tuta, in qua sunt scripula quattuor de qua Fannius sic: Drachmae scripuli si adiectio fiet, Sextula, quae fertur: nam sex his uncia constat. Frontinus de aquaeductibus: Digitus rotundus habet diametri
digitum unum, capit quinariae septuncem, semunciam,scXtulam. Denarius septima est unciae pars septem enim ex eis unciam costiatuunt qui quidem denaristice quantum ad rem nummariam a tinet, pondere suerint imminuti: tamen ex septem ex eis unciam constare,clare liquet ex Plinio lib. 33. c. 9.cuius haec sunt. Miscuit denario triumuir Antonius serrum: Miscuit aeri falsae monetae.
Ali e pondere subtrahunt, cum sit iustum oci uaginta quattuor e libris signari. Ex cuius dictis duo clare eliciuntur, unum quod iustum pondus denariiseptima est unciae pars, alterum, quod iam Plini tempore pondus argenti denari erat imminutum quod etiam ex eo probatur quia cum eiusdem Plinistempore monetae,iam aereae,quam aureae, pondere imminutae fuissent,neces.se etiam fuit, argenteas imminutas esse Primum probatur e Plinio, lib. 33. c. 3 cuius uerba etsi prolixa sint, paullulum aproposita materia me distrahant, attamen, ut demonstrem eos decipi,
qui ex antiquis numismatibus pondera sumere, restituere posse putant. quod: iuniores bellissime tradiderunt adscribere uisum fuit . uerba Plinii sunt haec Populus Romanus ne argento quidem signato ante Pyrrhum regem deuictum usus est libralis, unde etiam nunc libella dicitur, diponditis appendebatur assis: quare aeris grauis poena dicta & adhuc cX pensa in rationibus di
105쪽
Deponcieribus Romaniss Graecis. 77
cuntur , item impendia, & dependere:quin &militum stipendiorum, hoc est stipis poderandae pensitores, Libripendes dicuntur, qua consuetudine in his emptionibus, quae mancipissunt, etiamnunc libra interponitur Seruius rex primus signauit aes antea rudi usos Romae, Remetis tradit signatum est nota pecudum, unde&Pecunia appellata maximus census CX millia alsium
fuit illo rege,&ideo haec prima classiis Argentum signatum est anno urbis LXXXV. Q Pabio consule, quinque annis ante primum bellum Punicum, placuit denarius pro decem libris aeris , quinarius pro quinque sestertius pro dipondiori semisse.
Librae autem pondus aeris imminutum bello Punico primo,cum impensis respublica non suffceret , constitutum q. ut asses seX tantario pondere serirentur ita quinque partes factae lucri , dissblutumque aes alienum. Nota aeris fuit ex altera parte lanus geminus , ex altera rostrum nauis, in triente uero inuadrante rates. Quadrans anteiri uncius uocatus , a tribus uncijs. Postea Hannibale urgente. Fabio Max dictatores, asses unciales facti , placuitq denarium sexdecim assibus permutari , quinarium octonis, sestertium quaternis. ita resp. dimidium lucrata est in militari tamen stipendio semper denarius pro decem assibus datus. Nota argenti fuere bigae, atque quadrigae , inde bigati, quadrigatiq. dicti mox lege Papiria semunciales asses facti. Liuius Drusus in tribunatu plebis octauam partem aeris argento miscuit. Qui nunc uictoriatus appellatur , lege Clodia percussus est, ante enim
hic numus ex Illyrico aduectus, mercis loco habebatur est enim signatus uictoria,&inde nomen. Aureus nummus post annum L XII percussit est, quam argenteus, ita ut scripulum ualeret sestertijs uicenis quod essicit in libras ratione sestertiorum, qui tunc erant, sestertios F76o. Post haec placuit, quadraginta sigilarie auri libris: paullatim q. principe imminuere pondus. minutissimus uero ad quadraginta octo. Haec ille. Quibus quidem Plini uerbis&Plauti, multo ante Plinij tempora, dictum in Casinae prooemio adstipulatur.
Nam nunc nouae , quae prodeunt Comoediae Multo sunt ne lesiores , quam nummi novi. Semper enim in deterius monetae pondusin bonitas, quod&nostris temporibus actum esse cognoscimus, prolapsa sunt. Se
cundum uero, quod dixi, usque ad Plinistempora argente denarij
106쪽
uarispondus esse imminutum &drachmae pondus redactum probatur ex eodem Plinio lib. a I. c. ult cuius haec sunt, Drachma Attica scre enim Attica obseruatione medici utuntur denarij argent i habet pondus. Cum enim Plinius argente denarij, qui tunc in moneta esset, per uerba praesciatis temporis meminerit, non quidem de denario, ut est pondus, septima unciae pars, neque ut fuerat ab initio iusti ponderis intellexit, sed ut erat tunc sua aetate argentei denarij pondus, iam ad octauam unciae par tem redactum, propter imminutionem a republica&principibus factam; ideoque hodie qui inueniuntur denarij, post M. Antonium praesertim percussi, drachmae:& qui ante eum,denariiponderi respondent, quod & re ipsa comperi pro inde cum drachma pro denario, uel ex contrario in nummis uertitur, aut uersum legitur, ad tempora animaduertendum censeo,quia,ut iam demonstratum est, paullatim ponderis imminutio facta est. Redeo igitur ad denarium ponderalem, quem septimam unciae partem ex Plinissententia esse asserui, dico eiusdem ponderis fuisse, pro bari quoque ex Celso lib. 3. c. 7. cuius haec sunt. Sed&aut ea sciri uolo, in uncia pondus denariorum septem esse, unius deinde denarispondus a me diuidi in sex partes idest sex sextantes ut idem in uncia denari habeam quod Graeci in eo,quod obolum appellant, id ad nostra pondera relatum, paullo plus dimidisscripuli facis. Haec ille. Sicque in suis compositionibus post den rij notam signum quoque adiecit suae diuisionis exempli gratia lib. s. c. I si primo de emplastris exedentibus Resinae terebinthinae fuliginis, thuris, singularum pondo idest pondo denariisextans, sic trientem&quadrantem post denarium posuit sic dicens, pondo triens, pondo in quadrans, pro tertiari quarta denaris parte. Quo scribendi genere 'onderum usu,ut iuniores attestantur, blus ipse inter medicos usus est. Sed nec denarij pondere, praeter ipsum Scribonium Largum, quot ste iuniores utuntur,in re medica usus est alius . nam quod Plinius lib. 19. c. 3. his uerbis scripsit Laserpitium,quod Graeci Silphion
uocant, in Cyrenaica prouincia repertum, cuius succum uocant,
laser, magnilicum iis usu medicamentis q. ,4 ad pondus argentei denari pensum potius demonstrant, laseris pondus argentii ri pondere suisse permutatum , quam quod ad pondus denari, ponderatis uenderetur. victo-
107쪽
Deponderibus Romani s Graecis. 79
Victoriatus octauam unciae diuisionem facit. qti denari semis est, dictus etiam quinarius , ut ex Plinio lib. 33. c. g. colligi licet qui
utrius'.&nomen&etymologiam exprimit de quo etiam Volusius sic dixit victoriatus nunc tantundem ualet, quantum quinarius olim. Et paullo post: Denarius primo asses decem ualebat, unde&nomen traxit, quinarius dimidium eius, id est quinque
asses, unde&ipse uocatur. Hactenus ille. Sed haec potius rem nummariam, quam pondera, respiciunt. Quinario autem propondere , praeter Scribonium Largum, alium usum fuisὰ non legi , iuniores testantur nec ego memini legisse. Drachma, in qua nona est unciae diuisio, quae octaua unciae pars est , quamuis Romanum pondus ab initio non fuerit, men saepe in translationibus Graecorum Latinorum J.auctorum eo nomine scribentes usi sunt, maximaq. exinde circa eiusdem drachmae&denarij pondus quaestio exorta est ideoq. de ea, quae legerim, hic tradere opportunum duxi.Quod autem non fuerit Romanum pondus , nemo est qui neget , nec de ea Latini scriptores Latinas res tractantes meminerunt, nam Cato c. I 3 q. ad dispes sitam stranguriam , qui drachmae pondere usus est, his uerbis: Incen tum iube esse, postridie thuris drachmam unam conterito, is et coctum drachmam unam, uini sextarium origaniti,dato ieiuno& puero pro aetate triobolum, lini heminam eam medicinam
ab aliquo Graeco sumpsiisse uidetur, ideoque Graeca poderim tarc noluit, sed cum drachma obolum δε paullo supra minam bis
miscuit, quae citra controuersiam Romana pondera non sunt.
sic& Plinius lib. 2I c. et o de nardo Gallico Ergo aduersus serpen tes duabus drachmis in uino succurrit quod Mibi saepius repetit: eo lib. c. 29. de tribus riuattuor drachmisci lib. q. c. I a. ubi de unica drachma meminit, absque dubio de Graecis locutus, ut&ipse dicto lib. I. cap. ultimo dilucide testatus est. Haec igitur drachma, ut dixi, unciae tam Romanae quam Graecae pars est octaua nam unam&eandem Graecis Romanis unciam suisIe, postquam uncia in Graecorum usum transiuit, satis constat cum
ex Galeni relatis locis, tum ex Fannio paullo post rescribendo, tum etiam ex alijs supra deductis,& infra deducendis. Quod autem unciae sit pars octaua probat Fannius, sic dicens.
Vncia fit drachmis bis quattuor. paullo post: Accipe praeterea, paruo quam nomine Graij
108쪽
Mnam uocitant, nostriq. minam dixere priores. Centum hae sunt drachmae. quod si decerpseris illis Quattuor issicies hanc nostram denique libram. Si enim nonaginta se in duodecim diuiseris,inuenies octo drachmas, id est bis quattuor,singulis unciis respondere si drachma est
eadem Romanis Graecis, ergo incia eadem , constans ex Columellae supputationem, lib. s. cap. I. in librascuasse ducenties octuagies octies inuenitur & tamen constat ex eodem Fannio, drachmam ex tribus scripulis fieri, dum dicit, in scripulis tribus drachma Si igitur sex & nonaginta drachmae, ex quibus
libram Romanam constare dixi, ter numerentur, erunt scripula
288 ex quibus Romanum assem Columella constituit. Et ex his probatum plane uidetur unciam Romanam ex octo drachmis Graecis constare, non minus drachmam Graecam, Romanae unciae octauam partem esse , unciamque eandem Romanis &Graecis fuisse etsi uncia ab initio Romanum nomen&pondus fuerit, quae cum Romano nomine imperio, ut dixi, ad Graecos transiuit. Hoc ipsum testatur Dioscorides in libello deponderibus his uerbis: Vncia uero drachmas habet octo, scripula XXIV. Idem Galenus lib. 6. de compositione medicament. secundum genera,sic dicens . Iccirco quod ponderatis uncia octo drachmas pendet. Et lib. s. eiusdem tituli relato supra tertio lib. Etenim nouem unciae Italicae in cornibus intersectis discretae, pendent uncias ponderales septem & dimidiam, quae sexaginta drachmae fiunt si uncia una octo drachmas ceperit Cleopatra
libello de mundi iijs Libra habet uncias duodecim, drachmas 96 scripti. 288. Vncia habet drach octo, scripti. XXIV. Nec quemquam turbet Pliniana lectio in qua transferendis Dioscoridis locis, dum de plantis& medicinis ex eis tractat, saepe
libram pro mina uertit: cum tamen, secundum praedictam supputationem, drachmae quattuor intersint: qui , ut supra tertio libro animaduertendu duxi, scriptores antiqui, uertente Graeca pondera in Latina,&ex contrario, raro illius modici excessus uel desectus rationem habuerunt, nempe drachmas quattuor incentum etsi non negem in potionibus, 'harmacis, praesertim uehementioribus, id multum interesse potuisse. sic&Plinius te
tiam partem minae, quae est drachinae 3 3. scripuli, ad denarij
109쪽
De ponderibi Romani s Graecis di
pondus uertens, nouem Muiginti denariorum pondus eXpres sit cum tamen, e supputatione supra in denario tradita, tertia minae pars ex denariis uiginti octo, scripuli quattuor, siue unciae sextula constet hoc autem ad uitandam scrupulosam diuisionem factum fuisse, credendum est uerba Plinij sunt haec lo lititur autem de thure. Etiamnunc tamen in ueniuntur guttae, quae tertiam partem minae,hoc est uiginti nouem denariorum pondus
Scripulum sequitur, in quo est penultima unciae Romanorumque ponderum diuisio , quod est , ut dixi, unciae pars XXIV. Con
tendunt autem iuniores, aut scripulum neutro genere, aut cer
te scriptulum, ex Varronis, Volusi Metiani sententia, scribi oportere Mihi autem scripulum appellare placuit ut duritiem scriptuli 4 differentiam scrupuli lapilli, scrupo Festi audioritate formati , uitarem, etsi non negem, scrupulum quoque a scriptilo deduci posse aittera mutata, ut carnufex, lubens, pessumus,4 similia dicuntur. Credo enim cum Fannio, nomen istud, ad similitudinem Graeci nominis gramma a Romanis formatum suisse: de quo Fannius ipse ita scripsit. Gramma uocant, scripulum nostri dixere priores.&paullo post. Vncia fit drachmis bis quattuor: unde putandum Gramma dicta , quod haec uiginti quattuor in se
Uncia habet tot enim sormis vox Graeca notatur,
Horis quod mundus peragit noctemq. diemq. His igitur rationibus motus , scripulum post iuniores , qui se ita etiam in antiquis libris legisse testantur, scribere uisum est alius, ut sibi melius uidebitur, scribat. De scripulo autem meminit Columella lib. I 2. cap. 23. sic scribens Sat erit eiusdem picissexscripula in sextarios quinque quadraginta, tum demum miscere, cum mustum deferbuerit. Et c. 28. Tum in serias singulas,quae sint amphorarum septenum , addit medicamenti pondo uniaciam, scripula octo gypsi Plinius lib. I9.cap. I.de lino byssino. Proximus byssino mulierum maxime deliciis circa Elim in Achaiata genito, quaternis denarijs stripula eius permutata quondam, ut auri, reperio. Idem lib. 3 q. c. 8. de nobilitate ex aere. Idemq.
in uncias additis auri scripulis senis, praetenui pyropi bracteat nescit . Et a scripulo scripularem differentiam dixit Plinius lib.
110쪽
lib. 3 3. cap. 8. His coliculis periti, cum e uena, ut lima rapuerinteXperimentum, protinus dicunt quantum auri sit in ea, quantum argenti, uel aeris, scripulari differentia mirabili ratione non1allente. Scripulum Graeci Mauri medici longe post Galeni tempora,&paullum ante nostra, quorum opinionem secutus sum Imprali bro primo, in grana XXIV. partiti sunt.&haec est unciae ulti m diuisio . etsi Neapolitani & Veneti medici dis sentiant quod ego ita sentio, non ut e granis uiginti quattuor, sicut a natura producuntur,scrapulum conficiatur, sed ut scripulum, ut est unciae pars et . in grana quattuor&uiginti diuidatur, partesq. in suis bracteolis ex aere, uel orichalco, distinctis, suis q. numeris signatae habeantur, ita ut in aureorum ponderibus a negotiatoribus retineri videmuS. Restat unum, ut reminiscamur, quod primo libro a me traditum est, unciam, qua hodie Romae utimur, antiqua uncia scripulo unos granis quattuor grauiorem esse, quae scripulum&granae uncia instantis temporis formata sint, i consequenti libram nostri temporis , antiqua libra scripulis nostri temporis quattuordecim, grauiorem esse. Cum autem libellus Logist rum Italico sermone circumferatur, in quo discrimina& propo tiones ponderum, omnium sere ciuitatum Europae, in quibus emporia fiunt, continentur, si ea, quae in ipso libello continentur, uera sunt, cum a nobis traditis conserantur, quisque litter rum non ignarus, Parvo negotio suae regionis pondera cum antiquis examinare, etsi maluerit restituere, facile poterit. Et haec, quantum ad Romana utriusque temporis pondera attinet, dixis-1 sat sit quorum antiquae notae ex Volusio Metiano, Valerio Probo, Cornelio Celso,in Scribonio Largo a iunioribus rei tae, hae sunt.