장음표시 사용
81쪽
De antiq. liquid aridorumq mensuris. J
Non aliam ob causam Baccho caper omnibus aris Caeditur,4 ueteres ineunt proscaenia ludi Praemia l. ingentes pagos, compita circum Theseidae posuere , atque inter pocula laeti Mollibus in pratis unctos fallere per utrCS. Culleus igitur ut ad eum iterum redeam seruata ratione praedicta, uino puro,uel aqua pura plenus, pendet,ut dixi, lib. mille sexcentas. Et de antiquis Romanorum mensuris, quatum ad liqui da&arida attinet, dixisse sufficiat: Quarum hae sunt notae. γ Q iadrantal, siue amphora. QuartariuS. Vrnassiue quadratalibscini Cyathus.
li s. Hemina, liue semifestarius. In ' odi semis, siue semo- Graecarum en una tam e itome .
R es 4 liquid om aridorumq.mensurae cum non solum pro locoru uarietate discrimen receperint,sed et1auuia apud eos nouantum Atticae, tribu frequentius medici sunt usi, sed georgicae quibus uteretur agricolae tu ui agricultura tractauertit, necnon Hippolatricae,qui bus ueterinari usi sunt, oes capacitate disiunile nicet in nomine c6uriri in m nona maximi. doctissimis uiris dissicultate attule
redactas trada; utiperatibus labore mmua sunt aut sequutur. osensi, ae Atticae siue medica quibus Graecis ad liquore usjunt. ΕΥ, Ε 44 , quem ceramiti, cadu, amphora Graeca, appellauerui, capit choas duodecim pedet aut oleo plenus, habita ratione ponderis,Cotyle a Galeno tr diti priore libro relati, quod est unciarii septem sem1s, siue drachmari sexaginta, pedet,inqua, metretes,oleo plenus, libras nonaginta cu aut supra traditu sit, linum purum,aqua pura, acetii purum,oleo nona parte grauiora esse,pedet metretes,u1
i: aut aqua plenus,librMictum. Intelligo aut hic infereti,
82쪽
omnibus delibra ponderati antiquarii unciarii duodecim qua iunctaruiodus unii 4 de Graecis, Iatinis fuisse, libro quincto
demonstrabo. Hac metretes mesura usi sunt quoq Latini,mutato genere, ut Cato c. O7. Oleum si in metreta noua inditurus cris,
amurca, ita uti est cruda, prius colluito, agitatoq.diu, ut bene co- bibat id sit seceris, metreta oleu non bibet, Moleti melius faciet, ipsa metreta firmior erit. De qua columella lib. Ia .c. I .Quibus in locis haud dubie pro vase,& non mensura capitur. Sed Pro mensura eam sumpsit idem Columella, diisto lib. a. c. a. sic scribens Picis liquidae metretam adde in labrum. Et iterum eo dem lib.c. o. de lora Quantum uini uno die feceris, eius partemdecimam, quot metretas efficiat, cosiderato, &totidem metretas aquae dulcis in vinacea addito De hoc quoq.metrete sensit Fannius, qui eum amphora Atticam, siue cadum appellauit,sic dices. Attica praetesea dicenda est amphora nobis, Seu cadus hanc facies, nostrae si adieceris urnam. Haec autem uerba, Nostrae si adieceris urnam, uelim intelligas note tenus, i. ut Graeca amphora, siue cadus costet ex tot Graecis sextarijs, seu cotylis, ex quo constat Romana amphora, urna hicnim sunt sextarij octoin quadraginta in amphora, quattuor uiginti in urna,ita ut metretes,siue cadus,uel Attica amphorac piat sextarios Graecae mesurae 7 et siue cotylas Cotylae autem cum sint oleo plenae pondo unciarum septem semis singulae, ut probatum est,effcient pondus librarum olei nonaginta, aquae purae, aut puri uini centum.
Chus, qui thoeus appellatur,4 qui,ut praedixi, duodecima pars
est metretes, continet in se sextarios Atticos sex,seu cotylas duodecim, pendet, oleo plenus e Galeni, Dioscoridis, cleop traesententia, drachmas septingenta uiginti,quae libras septem semis constituunt iuxta quam rationem pendet aquae purae aut uini puri libras octo 'uadrantem. Sextarius, qui cu Romanoru uox& mesura sit, cu Romano Imperio in Graecia, misit sertim medicorti, rasuit, immimita in capacitate, choae est pars sexta,cotinens iri se cotylas duas pedet aut, ex relatorii sentetia, Graecus sextarius,oleo plenus, uncias quindecim, aqua aut uino uncias seXdecim, drachmas quinque,scripuluunti. Hic aute sextariuS,licet note siti decu Romano, tamen, ut dixi, capacitate differt,&podere: siquides omanus oleo plenus, ut
83쪽
supra ex Dioscoridis latiorum sententia statui, pendet uncias duodeuiginti, hic autem quindecim, ut Galenus tradidit. Cotyle, quaevi Tryblion dicta est extari dimidia pars est,cho et aut
duodecima , continet in se quartarios duos , cyathos sex pendet autem, oleo plena, uncias septem semissiue drachmas sexaginta, uino aut aqua uncias octo , drachmas duas, scripula duo. Quartarius, silue semico tylium, qui est, ut uox sonat,dimidium cotPlae,&sextari pars quarta,mensura pariter est medicis potius, qua ceteris in usu, continet in se oXybapha duo,cyathos tres pendet,
Oleo plenus, uncias treS, drachmaSsCX; uino aut aqua uncias quat tuor, drachmam unam scripulum unum.
Oxybaphum, qui a Fannio Xybaphus dicitur, continet in sese
squicyathum pendet , oleo plenum, unciam unam, drachmas septem aqua, aut uino, uncias duas, scripula duo. Cyathus, qui duodecima pars est sextari j, cotyles sexta,4 quartarij tertia,cotinet in se cochas duas, mystra quattuor, chema quinq., cochlearia parua dece pendet aute cyathus,oleo plenus, unciam una, drachmas duas uini unciam una drachmas tres, grana octo.
De hoc cyatho, I praecedent oxybapho, cotyla dixi supra, intelligendum esse Fannium, dum dixit: Accotyle cyathos bis ternos una receptat: Sed de abaco nobis id pondus saepe notatur. Bis quinque hunc faciunt drachmae, si appendere tentes. Oxy baphus fiet , si quinque addantur ad illas. Quem locum ex praedictis de olei drachmis intelliges ex Galeni
examine de Graeca cotyle tradito. Concha, semicyathus est, continens in se mystra duo: pendet autem, oleo plena, drachmas quinque, uino aut aqua drachmas quinq. scripulu unum,grana XX. De concha inter Latinos meminit Cato
c. 73 qua uidetur sumpsisse pro vase, quo capulator oleum tollit. Sedri pro mensura,&' uide parua, ea sumpsisse uidetur ide Cato c. 173. De minorivi maiori concha meminit id e c. I s .inter instrumenta cellae oleariae. De concha etiam pro vase, nec eo quidem minimo ad chrysocollam lauandum,meminit Plinius lib. 33.cis. Mystrum cyathi quarta pars est, pendet aute oleo plenum drachmas duas semis,aqua aut uino drachmas duas scripula duo, grana octo. Cheme, quincta pars est cyathi,capit cochlearia minora duo , pedet oleo plena drachmas duas, aqua aut uino drachma duas, gra. X vj.
84쪽
Cochlear, cui solet adijci paruum, cyathi pars est, ex iunioru sentes a tia,decima pendet oleo plenum drachmam unam,uino aut aquadrachmam unam, grana octo de his tamen Fannius ita scripsit: At mystrum cyathi quarta est, ac tertia mystri, Qtiam uocant cyanem. capit haec cochlearia bina. IuXta quam supputatione paruum cochlear, pars quarta Muigesima cyathi esset dissident enim demensuris, quae infra chemem sunt, scribentes fere omnes , eam tamen quartam cyathi partem
Eoi M vs capit choenicas octo&quadraginta, seXt rios uero Graecos duos septuaginta iuXta qua supputationem choenix est colylarum trium. Choenix capit colylas tres AusesquiseXtarium,cyathos uero duodeuiginti.
Cotyle capit oxybapha quattuor, cyathos sex. Oxybaphus capit sesquicyathum.
Cyathus cochlearia parua decem. Qui harii mensurarum o dulti consequi uoluerit, cotvle formabit, quae unciarii septe semis olei capax sit &cti ea multiplicabit,&in minores diuidet, paruoq. negotio ceteras&certam medimni&choenicis mensuram habebit. Hic notandum, quod choenix frumenti, quae pro diurno cibo familiae assignabatur, non est haec Attica, seu medica, de qua loquimur jed georgica, quae ex ratione statim dic eda sesquialtera est ad ista qua ratione fit, uncti duo bus se Liarijs Romanis non multo discrimine, nepe quantuinciae duae, inciae pars quarta, siue sicilicus olet,loci seu spatij occuparent quo quide spatio capacitate duo Romani sextari geo gicum choenicem eXcedunt quod autem supra m modio d1Xeri mus, quattuor modios demensum seruorum fuisse, qui sunt seYt ri quattuor&seXaginta,modico negotio intelligimus,Romanos Graecos pare fere uictum familiaevi seruis tr ibuisse. de hoe nice, quae diurni uictus esset, meminit Homerus in persona Telemachi Odysseae decimo nono, sic dicentis, ut iuniore uertunt. Haud operis uacuum nostrum contigere quCmqtiam
Choenica perpetia , longis licet, apes ab oris Venerit. De qua Suidas ab eisdem relatus sic scribit Choenix
85쪽
De antiq. liquid aridorumq mensuris. 37
ni enim cibus diurnus unde trouerbisti morem usurpatum ecti, Choenici non insidendum. De GeorgICis.
Eo RGICAE mensurae, quibus utebantur agricolae,&tractate res ad agri cultura spectantes, eaedem sunt nomine cum supradictis, tam liquidorti, quam aridorum: diuersae tamen sunt capacitate, pondere siquidems squialterae ad medicas sunt, id est, timidio ampliores, qua illae. Nam cotyle, quam in Atticis seu medicis probauimus oleo plena uncias septem semis pendere, in istis georgicis pendet uncias undecim,& drachmas duas, id est quantum illa,&lius dimidium illius qua ratione quilibet modico negotio de cuiuslibet capacitate poterit iudicar c. hoc unum moneo, ut animaduertat eu, quelegit, auctorem in rem de qua tractat , ut discrimina georgicarum Atticarum assequi possit, ne decipiatur.
Ippo IATRICAE mensurae, quibus ueterinari in cura iis equis,&bubus,ceteris q. animalibus usi sunt, eo dem pariter sunt nomine cum Atticis , capacitate tameab illis e georgicis differunt habent enim se ad medicas, proportione supra tertiam , id est capiunt quantum illae in amplius illarum partem tertiam. Xemplum in cotyle, quae in Atticis, ut saepius diximus,olco plena pendet drachmas se Xagin ta , quae sunt unciae septem semis, in istis pendet uncias decem, siue drachmas octoginta iuxta quam supputationem reli illarum capacitas pondus facile poterit inueniri. Et hactenus de antiquis mensuris diYisse sufficit quarum notae e ignoto Graeco, iunioribus haec sunt.
86쪽
LIBER FARTVS. De siquidorum aridorum . men uris, quibus hodie Ro
mae utimur, eq. earum pondere . V, c d ijs liquidorum aridorum q. mesuris,
quibus hodie Romae utimur, dice sum est,ri primo de ijs,quibus liquida metimur,quaeri ipsae bipartitae sunt. Aliae enim olei sunt,
aliae uini,aceti,ceterorumq.liquidorum,qui mensura traetantur licet unum idemq.nome
tam olei qua uini mensuris commune sit,bam barasq. uoces barbare me proferre profiteor, ne, du eas latinitate donare studeo,rem per se obscura obscuriore eis ciam. Primu igitur locum in uini mensuris tribuo Bocali, seu baucali: de quibus e nostris meminit Catellianus Cotta in m moralibus uerbo Supellectili legata: quae mensuram puero P littus appellabatur &ita in marmoribus, ubi haec mensura cum ceteris in Conseruatorum Capitolinis aedibus in publico est e posita, inscripta est. Hic petitius diuiditur in duos semipetitios, quos alij medios absolute,alij medios petitios,seu mediabocalia appellat atq. hic dimidius petitius rursus in duas partes, quas soliditas appellant, diuidit nec alia infra soli etiam, seu minor solidita mensura reperitur licet nossemel tentaverim, eam quoq ut pauperibus c6suleretur,diuidi oportere:quod sorsitan fiet. Supra petiitu est c6gius,itain marmoribus,de quibus supra, appellatur, constans e petitiis Octo cuius semicongius, constans expetitiis quattuor cogitellia nostris municipalibus iuribus, quas paruus congitis,appzllatur. Supra congium est Barilis,costans e congijsquamior, Ongitelli aut cocto, petitiis uero duobus trigii ita Supra Barilem, est salma, ita a nostris municipalibus iurib appe lata: quae si in sit, taxatur congitellarum quattuor&uiginti; si
musti, sex uiginti, illis duobus additis propter iciaecatione ut
87쪽
arbitror,& id quod in deserbuendo amittitur quam congi tellam
ita, idest petitiorum quattuor,intelligendam esse,alibi declaraui, cum ex diminuto congisnomine, tum etiam, quia, si aliter,id est de congio intelligeretur. alma illa constaret ex barilibus sex,onus notinius, sed duorum ualidorum equorum: cita usu receptum est. Est etiam supra Barilem Caballus siue Caballata, uulgo aestimatus musti barilium quattuor; de qua auctoritatem aliam, quam uulgi
Opinionem, non habeo. Postremo est illa, qua appellant Bottem, constans cibarilibus octo. quarum mensurarum hic finis,qui culleo de quibus singulatim disserendum censeo: ut exinde cum antiquis cum Graecis tum Latinis collatio fieri posset. Folicita ut a minori incipiamus uino puro, non crasso, non nigro,nocoeto,aut aqua pura plena, pendet uncias sexdecim, earu scilicet, quibus hodie Romae utimur cum aute singulae nostri teporis unciae, scripulo uno&granis quattuor singulis antiquis unciis maiores sint, ut supra primo libro dici u& deductu est: essicitur, ut haec solicita, uino puro aut aqua pura plena,pendeat antiquas uncias sexdecim, drachmas sex, grana scXdecim quo sit, ut si folle ita cum sextario Romano coseratur, ab eo longe differre cognoscatur ille enim, ut iam demostraui, pedet ex his antiquis uncias uiginti: si uero cum Atticorii sextamo, seu duabus AtticiscOtylis conferatur, cum sextarius ille Atticus, aqua aut uino plenus, citra cotrouersia pendeat uncias sexdecim, drachmas quinque,&scripulum unum, prope est ut conueniat intersunt enim scripula duo, grana seXdecim, quibus sextarius Atticus soli etia minor est, antiqui ponderis ratione habita. Cur autem soli etia haec potius ad Atticum sextarium, quam ad Romanu accedat, eadem ratione factum crediderim, qua primo libro arbitratus sum , pede relicto,spithamae,seu spannae, usum in Italia prorepsisse nam cti Imperiuin Byzantium a Costantino translatum fuisset Graeci q. italia potirentur, Roma l. insequentibus deinceps temporibus a Graecis rectoribus gubernaretur, in tanta rerum calamitate suas Graeci mensuras, ioces introducere conati sunt quod eo facilius adducor ut credam,quod in nostris municipalibus iuribus, quae abhinc annis trecentis uigebant,libsi. c. Io 6. haec legantur. OmneSmensurae tam rubii tellarum , quam congi tellarum, uini olei quarteronum metretorum, sigillo senatus signetur constat autem ex ijs, quae dicta sunt metretem, Graecam mensuram fuisse. etsi
88쪽
etsi de ea Columella bis aut ter meminerit. Medius, sue dimidius petitius, constat ex soli etiis duabus pendet autem, uino puro&aqua pura plenus, secilia dum supputationem praedii tam, uncias duas triginta, nostri temporis,hoc est libras duas &bessem ex antiquis uero, uncias tres triginta, drachmas quattuor, scripulum unum, grana Octo. Petilius,qui&hodie bocalis dicitur,constat soli etiis quattuor, pen det, uino puro aut pura aqua plenus, uncias quattuor sexaginta, siue libras quinq. trientem, ex antiquis uero uncias septem& sexaginta, scripula duo, grana sexdecim. Congi tella,quae est semicongius,constans expetitiis quattuo pendet uino aut aqua plena, nostri temporis libram unam tiginti, ac trientem librae, id est uncias ducentas quinquaginta sex, anti quarum uero libras duas & uiginti,drachmas tres,scripulum uiau, grana sexdecim, hoc est uncias ducentas octuaginta quattuor, drachmas tres, scripuluinum, grana sexdecim. huius duplu est congius cuius mensura in Capitolio, Vini congius, est inscripta. Parilis, quem idem Catellianus in uerbo initor, Romanoru, ides nostri lcporis mensura esse asserui costat, ut diXi, ex congiis qua tuor,cogitellis uero octo,petitiis aute duob'&triginta uino puro aut aqua pura plenus, pede nostri teporis libras centu septu ginta,& librae bessem, antiquaru uero libras centum septuaginta octo, uncias undecim,drachmas quinq., scripula duo, grana octo. Potte, quae Doliu latine passim uertitur,4 recte; licet antiquis R/manis dolia alterius materi ei&sormae essent, nempe ex opere figulino, ut alibi dixi, subiectu in calce operis schema ostendit,&Plinius demostrat lib. q. c. et L.& lib. I. c. I a. columella lib. 12. c. 18.&Iabole. Iurisc.l dolia de fundo instructo, qui etiam de plu-b eis meminit constat, inquam, hoc dolium eiubarilibus octo etsi uasa ipsa maioris sint capacitatis nam trecentorularilium non longe ab urbe uidi, plurium esse audiui haec aute nostri teporis dolia e castanea materia fabricatur, circulis q. ctia castaneis,&colurnis, seu etiaeXOrno factis, quin etiam maiora ferreis quo l. cinguntur qui quid c ligneorum doliorum usus , cisi Plini te poribus adhuc Romanis noesset, tamen in locis circa alpes eXsistentibus in usu erant, ut Plinius ipse testatur lib. I . c. 21. sic dicens. Magna est collecto iam uino disteretia in cella circa alpes ligneis uas condunt circulis q.cingunt,atque etia hieme gelida ignibus rigorem
89쪽
Deis. templuid aridorum . mensuris. I
rigore arcent.Haec ille. Quem usum in Sicilia quoq fuisse colligi licet ex eodem Plinio lib. 8. c. 6. dum de elephantorum in Italiam transfretatione sic scripsit Centum quadraginta fuere transuecti ratibus, quas doliorum consertis ordinibus imposuerant. Quo in loco de fictilibus dolijs intelligi non potest,cum illa tum propter
materie ponderositatem & grauitatem, tum etia propter oris p tentiam potius ipsa auXilium ad transfretandum recipere, qua a teri dare sint apta quod de ligneis secus esse videmus: cum illoruope, si plena demergantur,4 pondera alligentur,dein fistulis tractoriis peros e Xinaniantur, etiam agna podera eY prosundo erui& attolli posse copertum sit ratibus enim ad trasportandum maiora onera, quae humidum non timerent, usi sunt antiqui quas ex trabium consertis ordinibus, ut & nos hodie qui eas Romae Tra batas dicimus, Tridentini Veneti Zattas appellant sine carinis& puppibus constituebant, ut Lucanus lib. . paullo post recitandus declarat quibus ratibus ad maiora onera sustinenda uacuo rum doliorum seu cuparum ordines supponebant ut in dictorum elephantorum transfretatione factum fuisse Plinius refert. ita intelligendum puto Lucani carmen illud Namq. ratem uacuae sustentant undiq cupae. Non, ut alissensere, quos Catellianus Cotta secutus est, putans inde colligi cupis naues sustinere,cum illarum carinae aut latera resarciuntur, cum non solum Lucanus idio senserit,sed etiam usus aliter fieri demonstret siquidem naues ad sarciendum aut subducuntur, iuxta illud Virgilij primo Aen. Vrbem quam statuo , uestra est subducite naves: Aut, malo incoligua alteram nauem aut proXimum litus alligato, iii latus inclinantur, ita ut latus alterum aquam cotingat, alterum resarciendum caelum spectet. quodvi in nauibus4 triremibus factum fuisse tepe uidi Lucanus igitur eo in loco proprie derate,& non improprie ratem pro naui , ut quandoq. facere consueuerunt poetae , intellexit, ut illius uerba aperte demonstrant, quae etiam modum ratis fabricadae bellissime explicant.Sunt aut haec. Vt primum aduersae socios in litore terrae, Et Basilum uidere ducem , noua surta per aequor
Exquisita fugae neque enim de more carinas Extendunt, puppesq. leuant, sed firma gerendis Molibus insolido contexunt robora ductu. Namque
90쪽
Namque ratem uacuae sustentant undiq. cupae . Quarum porrectis series constricta catenis
Ordinibus geminis obliquas cκcipit alnos: Nec gerit expositum telis in fronte patenti Rernigium, sed, quod trabibus circumdedit aequor, Hoc ferit, iaciti praebet miracula cursus, Qv 'diae q. uela serat, nec apertas uerberet undaS. Quas ouidem rates ex scirpo pro pueris nare discentibus fieri consueuisse testatur Plautus in Aulul .sce. . actu .his uerbis uasi pueris, qui nare discunt, scirpea inducitur ratis,
Qui laborent minus, facilius ut nent,& moueant manus. Vsus aute ligneorum dolioru hodie apud omnes Italos pertransi uit, sit blatis in totum testaceis,cum sua picadidissicultate,& trans portandi periculo, , quod omnium maximum uidetur, cum pene illa incredibili molestia hauried uinum per ipsorum uasorum ora,tam in diffundendo id est de uno in aliud uas transportado, ut docet Iuriscons Proculus i. uinum,detritico legato,&Columella lib. I 2 a c. I 8.us'. ad 3o quam indepromendo°ustando, ut praedicti audi ores,&Plinius lib. I . c. I . demonstrant de quo&Terentius in Heautent.
eleui, dolia omnia,Oes serias.De qua re alibi.Ista igitur nostradolia, ut ad ea redeamus, excommuni usu octo barilium cum in uenditionibus,tum in stipulationibus ceteris q. commercijs esse intelliguntur, nisi certu corpus, te quo intelligatur, demonstratum sit. Fendent autem, si, ut dixi octo barilium sint, uino puro aut aqua pura plena,nostri teporis libras mille trecentas sexaginta quinq., iliacias quattuor, cantiquis libras mille quadringenta triginta Unam, uncias noue, drachmas tres, grana xvj. Cum igitur culleus pedeatis antiquis libras mille sexcentas, apparet baciles nouem cuius serme sunt mesurae dolia ista comunia,quae Neapoli praescrtim conficiuntur,cum antiquo culleo in capacitate cocurrere. nouem enim bariles pendent ex antiquo podere libras mille sexcentas decem, uncias noue, drachmas quattuor, ita ut ad cullei pondus supersint librae iccem, unciae nouem, inciae semis. Si quis igitur ex nouem barilibus petitium unum semis demeret,c illeum, modicarum unciarum discrimine intercede te, coaequaret. Supputationes mitiscemodi laboriosae potius sunt, qua imine niosae. quem labore cum rerum antiquarinuscriptores uitauerint, in