장음표시 사용
111쪽
nam aliquHamrre: sed uital 11 ira Vult enim natura noS aptos esse ad percipi edas virtutes: quam' aturae aptitudinem insta libr. o. cap. est. Virtutem naturalem vocat: de insta lib. ro cap. F. aut Doctrinam hoc ait efficere, ut facta nostra df.uset, & quae recta, quae praua sint, ill endat: caeriat desiiqumd bene fluendum. adiumenta cum sint cxigua, in tertio veram potithmum causam consistere ostenditui, nempe in cosuetudine seu usu. Stoici, qui Platonis &Aristotelis b partita animi & virtutis diuisione reprobata testibus Cicer. lib. r. Academ. &Plutarcho inlib de virtute morati, Vbi eos grauiter refelliti virtutes omnes in parte animi ratione praedita ponebant, omnesque scientias esse dicebant,teste etiam Laertio in Zenone, unde & Cicero i bros. Ossic. ubi Stoicos imitatur Temperantia est silentia. ih quit, quemadmodum & Socrates. Acquiri vero seu comparari virtutes eximisimilis ioc modo, paItim natura, paria Indoctrina & usu: nam innata nobis elle virtutum senirna seu igniculos & scintillulas, ut Cicero Vocat, quas plaerum' cassimu
quibus extat integer Plutarchi libellus aduersius Stoicos. Haec semina virtutum L icero quoque R. vocat. Ea postea si reeta doctrina & bonis ni otibus excolantur& perficiantur, viritim xissere: contra, si mia: moribup deprauatis opinionibus restinguantur, j I Haecla pe Si Gisgri ac&symis Cicero ιι. Fintb ρ. Tuscis r. . r. de leg. quae Stoicorum ictitentim omni b. quidem vulgi istac est in ore & probat eam Philippus in libro de anima. j scilieni at Jaincit Eli: qui aninim stro neque artium, iisq: vim tutum semina inelle Vita existimat, sed animi im cesς alis nar tae purae comparat inlibesto de Anima, ut in quo nihil sit inim-
ἡ δοῦ κ 23η Primym aEgnia nentum est ab elymploma: Ethica, aei zz.μ.atica . Madaiciet be gomu cia paratur. Antecedens confiri natur quoque a Platone de Rep. & eleganter a Plutarcho in eob bello, quem supra citauimus: , im quit, cst πιιό ς, seu qualitas, ex ερ, compalata: quod genus argumentandi est valde infirmiun
112쪽
τῶν φυ ri. J Alterum argumentum a repugnantibus: euius haec sit conclusio: gua natura constant, abier a sera nequeunt Virrius aliter assuefieri pote H. 'Ergo virtus natura non constat.
Propositio ibi, MAν-των, quam declarat exemplis a lapide& igne silmptis. χssumptio omittitur, quae tamen certa est: nam videmus saepenumero, ex malis fieri viros bonos: exem plum sit in Polemone Philosopho: contra, ex bonis fieri improbos : nam, ut vulgo dicitur, Corrumpunt bonos mores eoEo- qu a praua. Et hac de re est apud Platonem in Protagora: quod
videlicet virtus malis aeribus Sc doctrinis ac diseiol j ii Tertii argumenti haec sit conclusio:. Sua natura nobis ius --- Masem,inmanu ui facultas amoms. - Contrast in virtutibus. Ergo virtutes non assunt nobis narum. Propositio ibi, εχ οία, quam confirmat exemplo senseum: cofirmare licet ex aliis rebus natura insitis, Ut animo seu men te , cuius munus est cogitare. Quod quidem ex saepe cogitando animus non accepit, sed cum animuS adest, postea cogitat. Ita in equo celeritas inest natura, quam certe ex saepe currendo hon est assiet eur Assumptis 'ibi, quamconfirmat exemplo artium, ibi, Adistati mavantur: hinc vulgo, fabricando fabri, & apud
Graeco prouerbium γ-M ν τ' , hoc , ex dicendo nascitur dicendi multas, de quo apud Erasinum. Aristoteles hic comparat artibus Vinutes, quia Vtraeque exercitatione comparantur. An Virtutes innascantur, de hoc dubitari potest, quod Arist. negat νομεθετοι , legum scriptores doebonis, legumlatores de malis: εω οντες , hoc est, moribus &pontiaeetudine: βουληω, studium. qui ciuium mores non recte iniarmundi
J Qeserti, ab auctoritate, argumenti, haec es
conclusio: Legum scriptores moribus instillari virtutes existimant.' Ergo mirtus non e Inatu sed more. Antecedens confirmat exemplo omnium legislatorum, nempe bonorum: qui hoc agunt , Ut bonis moribus sitos ciues ' insor-
113쪽
luserment,& bonos reddam. aare & Plato tibr. V. da Romόι& Cicero libro primo de Hibu , duo potissimulta munera legis. latoris seu legum scriptoris esse ait ; alterum in legibus serena dis , alterumin serendis moribus; quorum maiorem esse vim ad virtutes, quam legum,pIaeclare disputat Isbcr. in Areopag. et τλω. JEodem argumento in eadem re usus est de Plato in Protagora,sed longe lateque explicato. an Δ πυναυ-ν. J Quinti argumenti haec sit formula
modex eadem causa oratur-ιnterit, non es natura.
Atqui virtutes ex isdem factu oriuntur Ointινeuat seu
non oriuntur. Ergo virtutes non sunt natura.
tissima ex La. e. 3. cuius hςc est ratio, qutatissima exi. a. e. 3. cni IF hec strarim qiclitarinti m. mes in avendo te xe & Vim seruat: homo puta,non procreabit
bestiam, i. quod rationis est particeps,non edet contrariu: quadere Lucret. l. 7. Assumptio continetur omnib. his verbis,qua declarat similitudine alitu. Notum est. n. ex aedificando vel bonum fabrum vel malum existere nempe erout bene vel male aedificet: idem est in reliquis artibus: nam si natura quis exist ' ret artifex, non opus estet doctore: nascerentur omnes sine dis crimine actionis seu exercitationis boni vel mali opifices. Est autem assumptio certa ex Vsu communi: videmus enim quoti
isod autem dicitur, virtutes ex iisdem, ita caeaccipiendum, nempe ὀρθ-oori're, ex quibus in genete ori Ir abitas: qui vos Histina pitur in virtutes & vitia, ratione bonorum factorum aut im
Id est, inquit Aspasius, εἰ-Msατα sid est, non Acitur,non nascitur, id est, ex iisdem factis oriret virtus,& non oritur, sed Vitium potius. Potest tamen hoc verabum communius accipi, ut intelligatur hoc modo: ex vi , M cum Iam Dirimitur, & donoruis Gi-
D. δὴ λόνω. JPhrasis est elegans veteribus usitata,id est,summatim: qua usus est Plato saepe, ut in Gorgia, lib. . s. s. de Raptibi. Cicero dicit, Uno Verbo, ut a. de Finibus: ia modestia, slaudicitia,sivno verbo temperantia. & r. Academ . quas. uno nomine diuitati.Errorem autem,c, temeruatem, signorantiam
114쪽
C o M M E N T A R I I. i G mnionem, sistisionem , es uno nomine, qua essent aliena firma se constantis assensionis. J Est praemunitio ad disputationem sequentem,
qua Ailio liter diruentia a I. Si factorum, in quit, ea est vis, ut pro eorum distinulitudine vel virtutes vel vitalia nascantur, certe elaborandum est eciam a tenens, ut ea facta sint honesta, sint, inquit, cuiusdammoda, hoc est, bona Schonesta. του-ν. J Masculinum pro sceminino ωτων, ut v.li. r.
dictum est, nempe υνεζγειων. et est, ut Cicero loquitur; in εο μι o
επειουν -ρου-.J Tria sere hoc capite continentur; primo cur de tactis & actionibus diligenter sit agendum: deinde quomodo: postremo qualia ad virtutes constituendas facta sint ne-
ἐπει εἰν-ρπα. J Duas affert rationes, cur de factis diligenter sit disputandum: prior haec est, quia ciuilis doctrinae fitiis non est cognitio , seu contemplatio, sed actio. Eo enim eius omnia pertinent praecepta, Vt vin & ciues boni beatique reddantur, qda de rejupra quoque dictum est libro I. capites. Altera ratio ibi, ται m. haec est,quia pro factorum varietate seu dissimilitudine habitus quoque sint dissimiles: si bo-oa sint fusta, boni erunt habitus, id est, virtutes: si praua, vitiosi quoque habitus, id ininitia: nam ut recte ait, in dominae sunt a pia es dimisicies causa: quod supra dixit libro r. capitia, o. e, infra libro capite a. ibi, ὴ ἐξις εργειως. μοι, id est, VirtutςS non esse natura, etiam Plato aliis duabus rationi bus probat; una in Menone, altera rn Proragora. Prior haec est ' Omnia qua assunt, ea statim interessei fiunt, ut canes,inquit, Us pinam- fore fortes, ignat os, ct e teres statim dignosiunt venatores ab ignauis Sie etiam dicit, arris equorum periti, equos genarosos rim ab μgnauis Opigris dignoscunt. Nine sequitur:
seua natura sunt,4ignosci pes inter A qua bona, qua maia nifutura. -
115쪽
y6 IN C A P. II. LIB. IL ET HIC .
Minor est: Atqui homo no statim dinoscipotest, ansit probus aut in probus futurus: n lia enim ect ars, qua id cognosici post sit: sicut, eruu ars ec, M ,riambus ars vena
Ergo naitim nonsisnt virtutes atque vitia.
Hoc argumento etiam alio in loco usus est Plato. Alterum argumentum in Protagora hac forma concludi potest: Ea qua natura assunt, neque repreheissionem nes poenam
Atqui ob improbasacta quis asscitursupplicio,es, eoercerum reprehensione. Ergo improbitas vitia,qua opponuntur virtutibus,non sunt natura.
Pουν si κον. J Haec clausula videtur alieno loco posita, aut certe melius infra ibi, τοῦτο collocanda explieari tamen ita poterit: postquam iam dictum est dinistis diligenter esse agendum : reliquum est , Ut explicationem aggrediamur: α primum quidem hoc, ut Uινον, iau commune factis nempe omnibus virtuti consentaneis ponatur ut certum , ea, inquam , facta omnia rationi rectat consentanea esse debere. Poterat adiicere rationem Aristoteles,Vt in Eudem. bb.
a. es. s. hanc, quia cum virtus sit optimum quiddam: optima autem omnia non ratione praua, sed recta perficiantur: vinus quoque seu virtutis facta eadem ratione recta perfici debent: nam, ut Plato pulchre in Menone: omnia nostra studia, volun--αλ consilia 2ῶAlircente ratiori .virm beatae efficienda sentvtilia: ii secus, qua . Verum a rast2teles totum id reiecit mBbrum 6. extremum. & noc est,quod dicit υπὶ πώεινα 3 ιπροσάγωμολογήογώ. J Alteia capitis particula de modo explicandi facta & virtutes: quem dicit non exquisitum &enucleatum, sed popularem esse debere: quod &supr. lib.ε. c.3. copiose explicauit: argumentatur aut. hoc modo: . Ratro omnis edio oratio con uens esse debet materia eius scientia,quae I explicanii a. f. Si materia est eon us ,-m. 3 ct perpetua, ut ev in Mathematicis , Metaph et , ,-etiam in P sicis, ea plicatio quoque o, oratio eν it exquisita. Sin materia erit inconstans, im exta, ct instabilis, o, caduca, visun acta es, actio. res humana, qua ea ma-
116쪽
teria rursνudentia Politica : ut . sunt res sali bres: que est materia medicina: tum oratio ouoque Oexplicario incerta'non exquisitasit,nerasse est. ' πιουτκ si ἔντ . . Est argumentatio eiusanodia minore ad . maius : Mi domere uniuerso eri in bilis S minima exquisitar multo maior varietas erit in rebresntulis, ct inceνti- ω tudo : imo, inquit, reriuri inpii uni v iri fri U Inquit, in reuus lingulis valla rerum attributa seriae auia: Vt qu arient ps rationi temo uum. locoz
tum ex legibus ciuilibus olim non puniebatur morte: hodie vero ubique terrarum morte puniitu: hinc oritur de varietate Iegum inter scriptores controuersia. ii σα συμφέροντα. J Sic hoc loco vocat Aristoteles ea, clauuibus agitur in Politica, sumpta specie progenere: nam alioqui bona, de quibus tractat Polati ea, seu expetenda sunt in partita,nempe honeste, Vtilia. ID Ur An--ων τουτο. t Tertium eii huius capitis membrum, quo diximus agi de factorum s u Vita: actionum qualitate, ex Quia laus virtus existat. Plaetiq; summa huius loci sententia hane es Iu existimant, Virtutes medio seu mediocritate parari & con-
laus agitur in Politica, omnia denique m/μφερονοι interiret ex. e ite iecta Πύ. Conclusionem autem totius loci hanc illi ponulit: murrit,medio seruatur. . mrius extremis interat. 'Ereo medio seruatur.
Propositio ibi, L τοῦτο id est, quam declarari aiunt ae . Ast aptio ibi, λωσέν ἐώ, Sec. quam declarat hoc Aristoteles exemplis temperantiae & rtitudinis, ibi, iae Verum mihi haec potius huius loci concluso esse vi detur: vitae nostr utilia,&ea,de quibus Politica agit, percutit nimio,& eo,quod paruPuer antiir medio. Eigo & virtus pertiabit nimio,eoq; quod palcr,&seniabitur medio dest,ex iisdem' factis otitur α nuerit, disiumliter acceptis, id est, ex medio in
117쪽
' bus oritur,ex immoderatis in Vtranque partem, interit. Hane huius loci sententiam indicat Aristoteles inst. e. . extremo: quo loco breuem epilogum capitis tertii & huius loci affert. Λixautem, se hactenus explicaile haec, virtutes esse in voluptatibus & inolestiis occupatas i quod explicauit inta tertio, lia virtutu, ex quibus factis aut retras exis aut . ex liti m. qaita is a yy enniis Muta a si e a suo, co confirmatur quoque haec ex dicati octem capite, ibi,
i ι' &interitum virtutum ex iis aem facti nasci. e iuspiam rem tractat Aristoteles in dem. libro a. capiter. VDi ita argumentaturr
Omnis assectioseu 2ψάλας, eo quod nimium, ct eo quod
. parum interit,medio existi is seruatur. , Virt- est assectioe, quidem optima. Er o, Oc. Antecedens igitur argumentationiae hacisco ibi si I,' in) , &c. quod Ἱeclarat exemplo virium & valetudiniis: vires enim exercitationabus oriuntur & conseruantur, immoderatis pereunt,ut recte ipse Aristotcles testatur lib. S. Potitie. ubi gra- . uisti me reprehendit Lacedaemonios, qui tot haberent exerci ratione .ut fierent quodammodo beluae. J Item valetudo cibo R potu oritur, conseruatur & intciit: quari ' de sanitate tuenda. Consequens ibi, ου- ς εἰν καε ἐ.L, dcc.qhod exemplis duarum virtutum ostendit Aristoteles. Sumpsi, autem A ristoteles Antecedens ex Platone in Erudis . past. Ieditione Basiliensit quo usus Plato, ostendere ibi nititur,aac. muricientiam esse laudiassem. σπι - πιι υτα. J Hoc nomine plaetique accipiunt seu facta: sed viὸetur accipiendum paulo communius, Urintelligantur ea,de quibus modo dixit Arist ine sunt instatalia, nempe omnia vitae degendae necessaria δc utilia, qualia sunt etiam να υγωοῦ, hoc est,ad valetudinem seu sanitatem pertineritia,nempe exercitationes,cibi,potiones, calor,diuitiae. αΜα ὐρυνον.J Hoc amplius ostendit Arist. virtutes non tantum ex iisdem rebus oriri,conseruari & interire, sed etiam iamo natas virtutes in iisdem rebus suo munere iungi: quod eodem
modo ostendi quo prius,nempe ea de quibus his in libris agi -
118쪽
tur. Omneta denique Vitae necessaria & utilia ex iisdem rebus orita uiatur&intereunt,&oIta in iisdem versantur,ea denique Optime administrant: Veibi gratia: robustus quis fit ex moderatis ex ercitationibus, id est, non paucis, sed multis: item ex sumptio ne multi cibi, ide quoq; multas exercitationes obire, & multa cibum sumere poterit,iam factus. Ergo &v:rtus eodem modornam, verbi gratia, finiti 1e Dimi tomi in se in A, ga a res: Idem Quoau i iam easdem lime feret. . Θ
νους. i Etsi Verbum videtur significare, hoc verbo in ligi labores: puto tamen exercitationes hoc loco in telligendas,propterea quod Plato,ex quo hic locus est sumtus,
terum,ut ita dicam,principale, alteruinacccssbnum:illud breis . uiter, hoc copiosissime explicatur.
Principale est, quia de factis hi agitur, quod festa sint ad
virtutes c8nstituendas necessaria. Verum aliter haec essen Aristoteses : in eam tamen sententiam& hoc modo : qua nota vetendum sit ad discernendos habitus vitiosos a bonis,& ait, v iuptatis modestiaeque nota esse utendum.
Accesibrium est istud ; virtutes versari in voluptatibus Semolestiis , a Quod ad prius attine cum qii ii possia, quottidia aὰ vi
tutes sint necessalia: notam utilissimam attulit Arist. ει terminum. Nam alioqui facta sunt infinita, neq; mquam constaret de virtute acquisita. Ait igitur, tum censeri virtutini acquisiatam, 'que plura facxa ad virtutem constituendam esse neces: saria, cum eo quis peruenit bene agendo, ut iam post hac ex factis ip1e, suis voluptatem capiat et Verbi gratia: Vir fortis, si ex perserendis rebus grauibus gaudeat, aut cerie non do at: 'ille vere Qrtis dicendus crit. Eadem est ratio in caeteris. plutarchus in Melio, πως πις , id est, de notis, quarum admonitu quis eunosicatse progreri in virtute . affert multa indicia& notas, ex quibus coniecturam quis ..
119쪽
, ιο ' IN SAP. III. LIB. IL, ET HIC .
eapiat, se in virtute progressus facere, quae disputatio huic nostrae est vicina: discrepat tamen: nam ibi de virtute nondum. acquisita, hic de acquisita, nota traditur: affert tarnen Plutarchus Unam notam, praeterea virtutis acquisitae, si nempe inso-o mnia sint honesta&moderata,non flagitiosa. λυπύ ος μ. J Est correctio: nam in sorti non est ne, cesse, ut gaudeat in rebus grauibus p Merendis, sabem in nonnullis, in quibus fasis est, si Ma , Mib exempli gratia, in vulneribus,quaderet a lib. s. Ratidest notae: quasi dicere ea de caesac gnoscimus habitus voluptate & dolore, propterea quod in hisl maxime habitus virtutum .& vitiorum versentur: quae ratio continet alaeram partem huius capitis , eaque constrinatur se-' ptem rationibus, ut mox dicetur. Obseruanda autem hic est differentia insignis inter Philo phicas disputationes & Magistratuum iusta: nam magistratus lavrequirit, ut quis gaudeat aut doleat hoc aut illo facto: se satis illi factum est, si quid recte fiat: de facto laborat inagistratus, de facientis animo non item: dico ratione voluptatis aut doloris, ut eleganter Aristo' teles admonet lib. 7.& Cic. lib. 3, c. η ἡ&κὴ γλι 1. J Roste & distincte additum est, ηAκη,ut & infra lib. o initio. & mox hoc capite, ibi, αρρο η
luptatibus & doloribus: ratio disterentiae haec est, quia voluptas & dolor sunt perturbationum genera: perturbationes autent in ca sunt parte animi, quae ratione vacat, in qua pane est virtus , in ratione autem est : quae ratio vacat omni perivi batione. i' ait, stis ηhνάυ. J Prima ratio haec est, quia ad voluptates percipiendas misitiosa & turpia agimus, ad dolores Rmolestias fugiendas, a rebus honestis & praeesaris abstinemus: notum est enim, quanta saepe excitent mala voluptates cibi, potionis, Veneris, Gudorum intemperantium: saepe quoq; patriae, parentum, amicorum & innocentium defensio omittitur, quia molestiae re dolores essent subeundi. Argumentatus igitur hoc modo: - ιε oriuntur ex voluptatibus mobsitu. . Ergo se virtutes inissidem rebus versantur: ne emstderandis ct dirigendu. Confirmat rationem suam autoritate Pla-
120쪽
rornis: Ratio erat, magnum esse momentum positum adrecte agendum, aut peccandum in voluptate aut dolore: qua ratione
adductus quoque Plato censuit pueros statim docendos esse, quibus rebus gaudere, quibus contra dolere debeant: & hoe in puerorum institutione prima diligentissime obseruandum esse: qua de re agit grauistime Plato tibiso a. de legib-, ct 4. de
Repubι, , ' . 'zm-α - m. J Altera ratio est haec , quia virtus est in aetionibus & perturbationibus. Notum est autem , omnem perturbationem & actionem comitari has duas perturbatio .. nes,voluptatem & dolorem. Argumentatur hoc modo: Sa mirim ect in perturbationib--actionibu . Ergo in involaptates dolore. Verum primum, de quo mox. Ergo Ssecundum. .
Connexi ratio est ibi, 'inm 5 , id est, quia omnes per turbationes &actiones consequitur voluptas & dolor. Actio nibus quidem seu factis comes est voluptas & dolor: voluptas quidem recte factis: dolor perperam & praue factis, qua de re insta latius bb. 7 . Perturbationibus autem quoque comes est voluptas & dolor: propterea quod periurbationes sunt e. t.ρεκῖκύ , id est, in appetitur appetitur autem bonum aut malum : nunc si quis asse atur quod appetit, consequitur voluptas , contra dolor. Verbi gratia: Vindictae cupidus status, si inimicum ulciscitur,gaudet, si non, dolet.
Antecedens, nempe Viriutem consistere in perturbationibus & actionibus, id est, viriutum materiam cile facta & peris turbationes: non hoc tantum loco,sed&inst bb r. ct bb. o. in prine'. iteratur, est certissimum: partim enim virtutes consi- stunt in moderatione actionum: partim in moderatione perturbationum: ut iustitis in actionum moderatione, nempe contractuum:in perturbationum,nempe volutotis & dolsis temperantia: irae se Nitudo.
Tertia est ratio ista: quia castigationes &animadnersiones per ista fiant. Notum est enim, poenis, quae eoniunctum sere habent dolorem, &si1ppliciis deterreri & a uocari homines a vitiis, & ad virtuteS reuocari. Qua de re videatur Plato in Gorgia, ct libro secundo da letibus. ostendit ibi usum & finem poenarum in Republica.ὶ Concludi potest hoc modo: s s Omnis