Oberti Giphanii ... Commentarij in decem libros Ethicorum Aristotelis ad Nicomachum, post sat bene longam suppressionem, boni publici gratia, iam primum in lucem editi ..

141쪽

ia, IN CAP. VI. OB. II. ET HIC.

Ergo medium conuenit virtuti. ..

ti l quae est bipartita. Prior cita Spars; recte facta viritui conuenire, quod docuimus initio liuius capitis , ubi virtutis hanc esse po- intcm & Vim, seu n--- ostenclimus, ut ope- raseu res in suo quoque genere, qu .imopriinas&persecti ili-inas reddat. Idem est dristum siuprabbroprimo,capite T. Eodem pertinent Stoica illa, quae perso lintria Cicerobb. c. Altera propositionis pars, virtutem elle laudabilem, seu laude digna virtuti conuenire, explicatum capite Ia. capise decimoteriso extremo. Assumptio ibi, ois in j η , quae & ipsa est duatum partium, prior, mensi: quod & ipstim iam cori sita natum est in prunas unclutione supra, Ubi diximuῆ, artes optime sua opera perfi--. cere: medium consectando, quo pertinet prouerbium : atra tum Ergemata Eurta quo apud Erasinum. Altera pars , medium a cilc lauacia ite, confirmatur prouerbio; in de quo IErasmus. Et lainc est, quod .apud omnes Scriptores, maxime Poctas summae reperiantur laudationes mediocritatis. Et apud Horat. lib. r, Carna apud Sophoclem in Ge tito, caque re tam laudabile habetur dictum illud; ι εδ i: de quo & ipse Erasinus si Festina lente. Ergo medio

critas eii laudabilis. N . i

ari si διὸ aartum est argumentum, quod ut intelligatur,eaquςJup. l. i. c.6. sunt explicata de τυ ιχ αΡyi Iaagorica,tia memoriam reuocada sinit: ubi dictum est, in decem plici bonorum &analorum ordine Pythagorico Misinu poni in laterc bonorum,luit uirtam tu laeei Argumentatur ioitur Arist. hoc modo: Virtus cst in mediocritate, eo quod est finita: vitium in nimio, &eo quod parum , coquod sit infinitum,seu in Ordine infinito. Concluso sit ista: ' - . . sunt finita, ea seunt bona: qua infinita,sunt mala. At mediocraias est ita. Ergo mediocritais est bona: extrema Aala, ct proinde illa virtuti conuenit, hac vitio, propterea quod virtus si mni mosi vitiu=hmultiplex. Propositio ibi, o ιμ- , του ἀπύρου : quam confirmat

Ocnotitato Pythagorae . A iiiiinptie ibi , ετ oqua diximus, mediocritatem osse finitam: quod ita osten-

142쪽

COMMENTARII.

upra est explicatum. Recte facta autem filuit uno tantum nodo , peccata multipliciter i quod confirmatur versiculo; Θ λειρ .ὶ Ergo mediocritati conuenit finitio, extremi S infi- iitro. Vera est ergo aitumptio , mediocritatem cite finitam, extrema infinita: quae cum ita friat, & in propositione iam di- tum sit, finita elle bona, infinita mala, esscitur, mediocrita- emessi equid bonum, extrema naala:&proinde mediocrita- ein virtuti conuenire, Utpote quae sit bona: extrema vitio. Eoiem lioc principio, nempe, finita ei te bona, mala infinita, &aualtiplicia. usus est & Plato in re non absimili: nam libro . . de Republ. extremo, cum ex multis Rerum publicariam generibus diiuna iustum duntaxat,verum & rectum esse,ostendere vellet,

ita argumentatur:

Virtio est una, seu me fit modo : vitia Iunt multipli-

Idem principium confirmat eleganti similitudine in lib. do

Vixtute Morati Plutarchus, ascopo&arte iaculandi sumpto: nam multis modis a scopo qucm poste aberrare, uno duntaxat modo, nempe ab arte aaculandi praescripto eum desti nare. Hanc similitudinent alti ngit hoc loco &Aristoteserinon tamen ad confirmationem propositionis seu principii huius, ted alia de causa. Nam cum iam ostcnderim Virtutem esse in mediocritate & mcdio positam , vitrum in extremis, tandem ex tota hi ac disputatione elicit pii ctriam sentcntiam, virtutem comparatu esse dissicilem, vicia facilia: quam sententiam cisi infra capite ultimo copiosius explicat: hic tamen breuiter casmilitudine declarat : non mirum virtutem elle dissicilem, vitia facilia . cum illa sit una vitii medio posita. haec vitias ivi illi plisis. Vtergo cest uni facta nrtilagi tu citis ius Mage ib---, is est, itari puc ε--ψε phvicter, facile est; . ag rit climcdα Ex hac sententia initersa nos quintum umentum eliciemus: Virtutem nempe ita mediocritate positam, vitia in extremis, eo quod medium dissicile sit, extrema facilia. Formula sit ista: Discilla conueniunt virtuti, facilia visio. Medium autem est si ile,eAtrema facilia.

143쪽

ta IN CAP. VI. LIB. II. ET HIC.

Ergo medium conuenit virtuti, extrema vitio.

Propositio explicata est supra cap. L extremo, ibi, HGθ re 'Mπωτερον 'Assumptio hoc loco iam est probata, nempe me- .lium esse difficile. Thomas mitio huius rapitis affert & aliud argumentum, quod ipsi est tertium , nobis posset esse sextum, nempe quia facta,ex quibus existat virtus, & quae ipse iam exoria posterius edat, suit mediocria. Ergo & virtus erit in modiocritate. Antecedens explicatum est supra capite a. Et hoc est , quod hic initio capitis dicitur , ,, Verum hoc argumentum ad primum nostrum non incommode referri potest. α ωλαῖς. J Videtur esse versiculus Theognidis, quem saepe in huiusimodi rebus adducit Arist. Potest & confise

de quibus inst. lib. o. eap. vlt. in quas constat iacti iti Labici s sin rura nobis ingenerari ut luor. est explicatum cap.s. Cum consilio agendi ad excludendas arees scientstas, in quibus non est o α ρεας nam sunt in ea animi parte, quae ratione est praedita, cum sit appetitio, quae est in altera animi parte in sed est ratio potius. Excluda ytur denique omnia facta, qim v 'l Ulla. V lis du, Villa crefiun .cis με τηο. J Ita removetauria, quae sunt quidem habitus,& quidem cum Gnsilio, verum in .cxtιω S, 11I.u mcdibsilata.

τῆ προς-J Hoc appostum explicandi vocabuli medietatis quam duorum generum este , supra dictum est

gratia. Hoc quoque vitia excludit ,& medietatis inueniendae rationem ostenditiῶς αἰο cpe. νιμ . J ia λε est multiplex , his Verbis Indicat, quaenam i alica accliga in.nempe prudentis viri, non vero Philosephi aut Mathematici, in quibus est ratio, ut eleganter insta disti it Arist. lib. o cap.vit. 3 4υο. J-sini velint, disputari potest, nempe, an hic tantum iterentur breuiter ea, quae hactenus sunt explicata, nempe virtutem esse medietatem, eamque inter duo Vitia, puta nimium & parum ; deinde ea vitia deserere & stiperare, id quod docet diu ili modo: & haec fieri in perturbati nibus

144쪽

COMMENTARII.

nibus & faetis. An vero quid noui hic adiungat superioribus, nempe cum dictum sit, Vututemelle medietatem,& medietas treperiatur non tantum in vitiis, sed etiam in perturbationibus quod insta latius explicabit capitapto imo extremo in an, inquam, ob hanc medietatis ambisuitatem Aristoteles hie adiunxerit medietatem, in qua sit posita virtus, intelligen- .dam esse de ea, quae sit inter duo vitia, non vero de ea, quae sit in perturbationibus. Et hoc modo locum hunc accipit SchO- iliastes Graecus, etsi valde lacer. Et videtur verior, cum & insta Aristoteles hoc diligenter iteret cap.vit. Quare & recte Horatius:

Virtus ea medium vitiorum,'utrina, reductum. id est, retras I m. I lamna

est. J Hoc loco tacitae quaestiqni occinit Aristoteles: nam occurri poterat, Virtutem non esszmediocrita- - ι .-ritem, sed excellentiam, , propterea quod virtutis ea sit in vis & affectio, ut res optime is summz pcrprili, i quod initio-- explicatum est. Respondet igitur Aristoteles, virtutem e esse mediocritatem &excellentiam: esse utrumque,sed dissimili ratione: medioepitatem quidem , si virtutis naturam &defi- initionem spe stra: 'Ducia; intra Plutarchus σὲ autem in libello de Virtute morali ita dissoluit: Virtus est quidem mcd- α -- Θαα - μια sed est ll nrin ratione quatitatis. si vim eius & b2autia a spines. Theages Pythagoricus apud Stobaeum λογώ1 paulo aliter. lmi λογνώνῖIJ.J Phrasis est Aristotelica, mu να , id est, ad verbum, quidsit esse, id est; quae sit natura, seu, ut vul o loquimur , substantia & essentia , ubi ita positum est, σιδὲς, more Attico, ut recte explicat hanc particulam Alexander an r. Topicor. Vbi Aristoteles, ο ισῶς seu definitio est . - I, Aia, . id est. definitio est oratio. quae rei cuiusq: na- ἀ- ὸ turam declarat. Itaque diligenter ex hoc loco retinendum est, . qui irauitat in ilia psi fitam este ina dio coiisee, pyopterea quod di mas, ut hactenus explicauimus, essimisve quid se bonumv&quae a medio discedunt, sint vitiar quare&recte me- il

ου -- θ Distinguit hoc loco, materiam virtu

tum, quam constat esse eerturbationes, dcfacta, de quibus, α eum imito dictumst,&medium: hoc

145쪽

IN CAp. VI. LIB. II. ET HIC.

hoc loco id generale dictum restringit,&ostendit, non itio .mnibus perturbationibus Scfactis reperiri illa tria. Qiis autem sint huius generis,notam astori Aristo t. insignem,nempe si qua

in periurbationibus est male lolcntia, quae nullo suo commo- 'do aliena calamitate & malis seu incommodis gaudet. Impudentia quoque ab omnibus reprobatur ipso statim nona ine: quanquam de hac capite proximo extremo pauis aliter dil-' putet, ubi impudentiam extremis attribuit, ratione boni pudoris. Eadem est ratio inuidentiae, quam &ipsam omnes vel se lo nomine exosam habent, Sc vitiosam iudicant. Eiusdem generis quoque potest ei se discordia & inimicitia, ut quae inluto-

imiin Oboi iras In factis omnia ea continentur,

quae scelera & delicta in Iure dicuntur, seu crimina, Vt proditio, parricidium, falsum, stuprum, adulterium. De furto &caede ambigi potest i nam furtum Videmus interdum probari , quale illud Isiacliticum in AEgypto. Verum hoc , uti G , sermulam riua Caedem quo-: - ρ ω que & parricidia interdum probari Videmus, ut in libris sat eris Phinees , &.apud Plutarchum Arcti, de quo & libro tento - eiorum, qui fratrem suum, eo quod Tyrannidem patriae occupasset, interficiemium . curauit: & BIutl , qui Caesa- em de te bene meritum intersecerit. Sed haec quoque v-

. Si, inquit, in iis non est nimium neque . parum. Ergo nec medimn aut moduS, quod singulatim eaph.

. Οιον ἔντο. Longe alia mihi videtui sententia huius loci, κ . . . quam quae ab Interpretibus astertur, existimant illi, haec si q periori biis adiungenda, hoc est, supeliora hi S verbis confirmia ρ ' . ω ri,& in his contineri argumenta, quibus confirmetur id, quod dictum est, perturbationcs & facta, quae ipso nomine viti uni continent, neque medium, nimium aut parum admittere. Si quis tamen diligentius verba & eorum connexionem considea' reperiet Aristotelem hic aliud quiddam afferre, nempe extremorum intcr quae medium est virtus in nimii, & eius, quod parum, nullum ei te medium; nullum nimium neque parum; confirmat duolae amunientis, aut etiam tribus. Prius est ab ablino

146쪽

COMMENTARII. 'rar

absurdo, alterum a coturai io, tertium potest elle a sint ili. Ab s inluniasteri duplex: prius ibi, ἔ- -ου , hoc est, efficeretur, yt initimo et modus, hoc est, ut idum iti. ε- vi Hobn Ouin

mediuro& extu ma, id est, nimium S. palum, Ut insta dic turc .s, Iam si in igna iii a sit medium, cum ignauiam constet elle parum: Ergo medium erit in eo, quod parum, id est, concur-1ent duo contraria. Eadem est ratio de nimio. Alterum absui dii ni ibi ,- ὰπερύο ερεολῆ , S c nempe essiceretur, ut v nuin idemque in se ipso contineretur, quod est longe ablui du simum. Verbi gratia; si nimium , puta audacia , habet medium, nimium & id quod parum. Ergo in nimio crit nimium, hoc est, ide erit in te ipsb. Idem cst in ecti cluod parum. Ignavia rit in ignauia. Arguna emit m a pugnax Libus est ibi, ωαπερ ο ι

Ergo in vitii S non erit medium, & proinde neque nimium Aparum lsiiblato uno tollitur alicium. Foimula sit ista: Si in temperantia es, fo/ titui e non eri nimium auita-

Vertimi ιL Ergo hoc. nam contrarioi una cadem est ratio: A ii tecedens docetes leve Tum, ibi, το hec ν, dcc. hac ratione, quia medium sit quoddam extremum , hoc est, quia viruiu Dd --ri H

et krremi ita qilla Viri in lite dilli militudo S ratiose,praest Teddita. Quid tum postea Z certe hinc ciscitur, ut virtutis nullum pollit esse nimium aut parum , qtiae & ipsa constat ciseextrema: mam cum Virtus sit extiennim quiddam, si virtutem dicamuS admitterentinium S parum, id est, extrema,essicitur ruIsus, ut extrema sint in exircino, laoc cst, umina idemque in se ipso. Deinde, quod in1nnium est qualis est vittis aliqua rationei em ibit priristis iterardi. Ergo virtutis, quae summacst,ntilla potest elses εροολη, id est, sit tauia utatam. μ ερεουλῆς. J Quod modo dixit de tribtis vitiis, Ignavia, Intem petantia, & Iniuria, idem obtinere ait in omnibus iis,quae sunt nimium aut palum. Et quod in virtutibus

cile ait in omnibus aliis mediocritatibus & irtutib. Tatium argumentum a simili potest cile istud, ut ea facta M perturbationes, quae ipso nonune turri udinem conri-

147쪽

ng IN CAP. VII. LIB. II. ET HIC.' nent, nullum admittant nimium aut parum, quia sunt puras, puta vitia. Ergo & ea, quae Virtutum dicuntur extrema, n-pe nimium & parum, ut quae &ipsa sint vitia , aurum ccipiant di se videtur Aristoteles hic initio in verbo, ο --. Qinestio: Dictum est hactenus, virtutem esse medium quiddam sis me-- diocritatem. Verum cum mediorum plura uni genera lut ine Dialecticis. medii qui dicuntur termini in Phisicis medii eo. . t lores inter atrum Sc album, in Aristateticis, verbi gratia, seis inter tria & nouem: in Missicis vox media inter summam&imam j quaeritur, quodnam sit genus medii, in quo Virtutem esse positam diximus Aristoteles supr. Arithmeticum esse genus ostendit. Plutarchus in libello de Vistute morali ,3 inco comparat, & certe eadem utriusque est ratio & comparatio. Verum latior explicatio videatur apud Plutarch. eo loco, &CMmerata. lib. . Tuscia quastion. e FG i

Io Quod supra capite priore diligenter

explicauit in genere, virtutem cite mediocritatem: nunc hoc capite singulatim in omnibus virtutibus verum esse ostendit:. atque adeo in perturbationibus quibuslam, extremo capite: . una iustitiae explicatione in alium socum reiecta: de Prudentia

quoque hic non agit,quia virtus est rationis,non morum.

3 ogo. J Pulcherrima est regula methodica: Ea, quae de

vita communi & rebus agendis, non tam uniuerse, seu in genere explicanda esse, quam in singulis rebus & factis. Ratio. nem adiicit Aristotelestianc,quod uniuersa rerum agendarum explicatio sit inanior, singularis sit verior. Huius rationis ipsius rationem quoque hanc affert: quia res agendae sint in rebus singulis, quae posterior ratio est perspicua. Nihil enim agere aut facere possumus, nisi manus admoueamus rebus singulis, , ει circumstantiis rerum singularum. Prior ratio, quae est regulae, verissima quoque est: nam Stoici, qui contra facerent, grauissime olim reprehendebantur: multa quidem in genere disputantes de moribus & virtutibus: sed cum ad vitam α m res eorum disputationes accommodandae essent,straeque reperiebamur absurdae. Hinc Horatius: . Cum

148쪽

C OMMENTARI I.

Cum votum ad mores ensem vitaque repugnat.

late & Aristoteles insta bis. ro. idem iterat,nempe Allis genter videndum, Vt disputationes morales rebus singulis re , vitae communi conigruant. Ergo in artibus praeficis magna vis posita est in rebus singulis. Q d e medicina quoque perspici potest, ut Helleborum omnem bilem purgare, ostendit Medicus experientia in singulis hominibus. In Theoreticis alia est ratio, in quibus magna vis est in thesibus seu axiomatis & genere uniuerse , ut in Mathematicis Axioma est seu propositio: omne triangulum habere' duos angulos recto aequales: hoc Mathematicus non docet ex speciebus trianolorum, sed verum illud ipsum esse ostendit in ipsis speciebus triangulo

rum.

όσι της aio: e od Latine descriptio seu tabula, hoe

Graece Vult igitur Aristoteles, ut in singulis virtutibus medium &extrema cognoscantur,tabulam nos conficere, qua nobis ante oculos id ponamus. Q d qui dem ita meo iudicio commodissime fieri poterit, si virtutum materia, quae sunt perturbationes &actiones,primum ponatur, deinde subiiciatur medium,& utrinque extrema. , Nimium sortitudinis est triplex: vis num audacia, alterum intimiditas, ut ita dicam, seu tertium ignauia. Vnum, inquam, est in confidentia eius, qui

dicitur ,ασυς,audax: duo in metu,quorum unum eius,qui ni hil timet,& hoc vacat nomine, vidci . lib. 3. cadi. p. ubi tamen

ait, hiinc hominem posse dici μωνοι eν- νάλγητήν πινα , hoc est, furiosum & sensus quodammodo expertem. Graeca scholia volunt, Aristotelem dicere, polle quoque hunc dicim να, sed non recte dici: nam & tortem esse αφὴ i. Alterum citClus, qui omnia timet,&nimium metuit,Graece Latine aguau s & timi dicitur. Hoc autem nimium postremum est quoque id, quod parum, dissimili ratione: nam ignauia ratio De metus est nimium: ratione confidentiae, quia nihil confid:t ignauus, est id quod parum: neque mirum est, utriusque nimii, Hempe & eius quod parum, unum duntadiat elle nomen: nam hoc nimium & id quod parum inter sese reciprocantur: qui namque nimium metuit, parum seu nihil confidit: contra, qui Pariam ndit, nimium seu omnia metuit. In prioribuq duobus nimiis, audacia & timiditate, non est eadem ratio: nam qui audax, est quidem & αφομο-, sed non continuo, qui ιιφοι' i I est

149쪽

i ,1 IN CAP. VII. LIB. II. ET HY. -

est audax , seu non omnis est audax : nam & set tis est non tamen audax, ut modo dictum est, sot- tis quidem cum ratione est .: audax absque

ratione.

ω δαισα J Quidam codices post haec verba habent &ista:

id est, Inmotaptatibus corporis quidem maxιme, quam tuo ti: Quae verba absunt a veteribus libris, & veteri transla. tione : eaque esse quiri a & inducenda, perspicue apparet ea. scitoliis Graecis, ex quibus inh c locum videntur traducta, quasi explanationis loso: nam hoc sibi vult Aristotel. hoc vet-

ηίον ,-J Cur temperantia magis in voluptatibus, quam in molestiis collocetur , causa est , quia virtus verta tur in rebus dissicilioribus, Ut supra est explicatum capite seκ- io , yt diximus Difficilius autem est resistere voluptatibus , quam molestiis, piopterea quod volvotates sint blandae, ut inquit Cicero, domi me, & quasi latens si ostis, dolor apertus. Simili ratione in re non absimili usus est & ipse Aristoteles

mst. lib.3. de Fortitudine. dati etiως ζαοτας. J Interpretes hic intelligunt, atque adeo. quidem expresse Vertum,mediocritates, perperam. Intelligem dae sunt , quae duo verba modo fuerant posita : & mediocritas non est duplex , sed Vna , ara diei. igitur dictum est, quasi κριτ αυτας, id est, ita illis nempe

Nempe, qui his extremis laborant, homines scilicet. . . νratis νουν re et r. J lib. diligentissime Arist. Eane extremorum contrariam ratione explicat, quam hoc loco breuiter attingitviam illic ostendit cile quoddam prodigorum g 1ius , qui ctiam nimii sint in accipiendo, lauari, & ea de causi hin vcrba hoc loco interiecit excusationis causa. ω aly φέρου-.J Differunt quidem extrema magnificentiae ab extremis liberalitatis codem modo, quo ipsa media, nempe magnitudine & parvulate , sed aliam his verbis ditia fetentiam subindicare mihi videtur Aristoteles, hanc fortasse, quod libςralitatis extrema sint vitia , & turpitudii rari asso ram: magiiificentiae non item,ut insta explicabiturro, capite a.

150쪽

- COMMENTARII.

In hac disputatione de inedio, nimio, eoque riuod parum, semper considerantur duo,&habitus habuit praeditus. Itaque hoc loco cum dixit, eum, qui moderate ho- i0rem expetit , Vacare nomine , statim adiungit; ipsum quotaque habitum vacare nomine. Habitus autem cum tres sint semper, ὁuo hic vacant nomine, medius & is qui parum: nanin inius dicitur Latine ambitio. , id est , quia mcdium Vacat nomine, de eius loco certant extrema, nimium; &ld quod parum. Est autem eomparatio a fundis seu possessionibus vacantibus sumpta Snam ut in vacuum fundum Vicini Vtrinque in uado & occupare student: ita & nomen locumque medii huius, nomine vacantis , occupare student trema. Student autem hoc mo- do, quem ipse AristotHes mox adiungit, , id est, fitie teidum, ut is, qui nimio laborat, & ambitiosius proprie dicitiir, laudetur, atque ita in medio quodam in odo, quoa laudabile est, collocetur: & is quoque, qui eo quod parum laborat, contemptor omnis honoris, Ytpote modestus quodammodo, S alter quasi magnanimuS.

τον Latine ', eo quo instituinius imodo seu ora pone: nam si υφηγη μνον idem interdum valet quod Abν. Hac autem phrasi, Docere quid ειν

θρ,αον, utitur & AristoteleS initio Meteorologicorum, libro r. , Politicorum, dicit κυηγ'. Potitia . rum , ct libro terrio de ortu animantrum , αν υφη- μελhν λείεον . Hoc autem loco eteomον seu ratio

nem intelligit hanc , nempe πιπω κέ eo κεφαλέω , reli ouas virtutes esse explicandas: hoc est, breuiter & sun a-

it. J Insignis hic est locus de nouis Vortibulis faciendis : qua in re saepe Iaborat Cicero in omni-ritis sere libris Philosophicis, & Lucretius libFeprimim, Est a sem sententia qiaaedam conliminis: noua vocabula non temee esse fingenda aut facienda, sed usitatis utendit esse, proptereaiuod omnia vocabula ho habent muneris utrem quam ma 'ime ob oculos ponant, id quod inprimis faciunt verba usitas . De hac regula est locus apud Aristotelern in Topic. libro pri-