Oberti Giphanii ... Commentarij in decem libros Ethicorum Aristotelis ad Nicomachum, post sat bene longam suppressionem, boni publici gratia, iam primum in lucem editi ..

161쪽

perturbationes refero, Fortitudinem, quae in metu Bd dolcis bus: Temperantiam quae in voluptatibus: Honoris studium, quod in eupiditate honori si eodem & animi magnitudinc ira,ruce insuinmis honoribus: lenitatem deniq; seu mans cietui hem, quae in ira moderanda cernitur, referri posse existimo. C atteras om nes ad actiones seu facta refero. Iustitiam ad hominum negotia & contractus: Ι iberalitatem & Magnificonintiam ad donationes, domorum extructiones & sumptus Diciendos: tres deniq; illas virtutes, quae communi nomine gra , sic dicuntur, quod ea moderentur, quae in congres' sibus & vita communi usu venire solent. Hanc nostram virtutum diuisionem confirmat aliquo modo Scholiastes Graecus m libr. q. Ethic. quae tamen partitio ita est accipienda, ut eas virtutes, quas in actionibus cerni diximus, etiam perturbationibus nonnihil moderandis attribuamus interdum: verbi gratia, Iustitia temperat et sanξιά. nimiumq; habendi studium Ita igitur accipienda est pars haec altera diuisionis: vi magis perspicue & aperte virtutes eius partis in faetis cernantur, ob-1curius in perturbationibus. Proximum est, ut ordine Aristo , telis virtutum & vitiorum vocabula tam graece, quam latine

explicemus. ,

Prima est FORTIT uno seu ανιμα, , in qua nulla est obscua ritas. Nam medium perspicue graece , latine forti- interdum virtus dicitur. Nimium graece latine audacia. Alterum nimium sere vacat nomine. dicitur tamen graecς, quae latine dici potest, maculta. quod parum, δέ ignania dicitur. Secunda est TEMPERANTIA , hic medium graece σιωη, latine varijs nominibus a Cieerone iacitur, quod ipse in Bb. de Fimb. nominatim ait, m. destia, modera tio, te erantia. Nimium quam Aristoteles lib. 2. m gnor. morat. ductam ait, quasi quae nulla emendatione aut correctione mutari in inelius possit, la tine sere dicitur in- re erantia. Nam graecum vocabulum, si ad verbum interpretari velis; coactius erit, inquit Gellius lib. I9. cap. a. dicuntur & zm ι tam graece quam latine. ' Nam & verbo graeeo 1a pe utitur Cicero in libr. de Finib. Bbr. 3. de natura Deorum.

Verum huius verbi graeci duplex est notio. Nam & ad hane: virtutcin & ad Liberalitatem, ut contrarium reserri selet: propterea quod duo haec vicia, nempe intemperaruia i quae in re

162쪽

COMMENTARI I.

bscenis latine dicitur nequitiat & Ufusio, p rumq; concur

Tarit. Q d parum,Hacat nomine,inquit Aristotes es, fici tameposse eoAMGη-- p tamen vocabulum vim huius viti j non satis exprimit. Nam hoc vitio laborantem oportet VIa Voluptatibus omnino abesse, ita in dolorib excellere, atq; illud qui doli habet, hoc non item, id est, abest quidem a vo-Iuptatibus, easq; non sentit, sed propterea tum dolorib. non

excruciatur. Latini interpretes vocant ad verbum, expertes. Cicero in Tufictil. tib st stuporem & immanitatem in contemnendis voluptatib. vocat. Vocat quoq; huiusmodi homines communi nomine Aterbos tis. de natur. Deor. - entus ait , nocere aussientibus Philosophos iis, bene dicta male interpretantur. Posse enim Asotos ex Aristippi, acerbos ex aenonis schola prodire r. t.

Tertia.quae in pecuniae usti cernitur est LIBER ADT Αs, seu Nimium graece ασωῖα, latine vulgo prodigalitas,

pro quo antiquissimi pro Γgitas. Cicero est usio & profuso dicere solet. Vocat & Asotos in Bbr. do Frnib. Od parum, ιμε- latine auaritia & iEIberalitais arta item in pecuniae usis, sed consumen. potius, qua

donandae, graece αβγκλα. σεπεια , quae latine MAGNIFICENTIA. Nimium vacat non ine. Solet tamen graecae dici απήρο-&βω oce Are,&alus quoq; nominibus, inquit Aristoteles infra li. . e. a. nam & Salacones id genus hominu dicri olet,leste Arist. li 3 Eudem. e. v. de quo verbo elegantei Hesychius. Latine quemadmodii hoc viti uiareoq; laboIates dicantur, noita planum est. Perionius, Gruchius, & Tmnebus, priora i ita

duo verba graeca,latine esserinat nimium luxum & rndecorum,

dc profustum,ineptamqh profusionem LambinuS reddit, inscientiam elegantia, γορevtriam in is tu faciendo insolentiam, quae ninais sunt coacis nam sid α mi σου, λω st,norunt omnes: quid elegantiae inicientia i quo ad verbum exprimitur nomedi απήροηρ λίας in non item. Gellius ipso graeco vocabulo utitur latine, & apirocalos vocat insulsbs& ineptos id genus homines tibro undec/mo, eapite 6. ut quidem in libris manuscriptis extat. Nos verba haec Aristotelis reddenda putamuri ineptiardi elegantiae nominibus: nam ut graeca, ita & latina sitiat communia, hoc itanen loco ad sumptus faciendos astringuntur. Latini in sumptibus iaciendis liac habent vocabula, et

gan ,sumptuosui, humanui, sordidus,oinsolens. Elegantes

163쪽

, iN CAP. IX. LIB. II. ET HIC .

dicuntur, qui modice suinptum faciunt, & haec est virtus, quae tamen magis ad liberalitatem, quam ad magnificentiam Pertinet. Q lis dicitur a Cornelio Nepote, PomponiuS Atticus ; Eugans, inquit, non μmptuos . Insolentia quoque desumptibus proprie dici selet,& in lentes illi,qui nimios S insolentes facerent semptus. Sic eo verbo usus est Cicero PH-kρ 9. ubi de Seruio Sulpitio Iurisconsulto. Miri e Sermismasorum continentiam dii ebatis: hur in Iaculi ιn antram v iuperabat . Et in Epistola ad Paetum lib. ρ. nee tamen ad hanc insolentiam, sec. Inhumanitatis quoq; vocabulum huc pertinet : & hoc modo non incommode reddetur β Q A . Cic. pro Murena. Odit populu3 Romanus prauatam luxurram publicam magnificentiam ditigit: non amat pro fati epulas, sordes inhumanitatem multo minuε. Sed de hoc vocabulo mox plura 'Quod parum, uti ne serues dici poterit, vel etiam inhumanitaw. Nam commune est vocabulum, reddunt plaerique Interpretes, excepto Lambino, qui vocat Indecoram

in sumptu faciendo Parsimoniam : quod non tam est reddere,

quam explanare. .

Quinta, quae in honoribus cst μεμλοψυχα, , latine MAGNI TvDO ANIMI. Nam magnanimitas non est ita usitata. Nimium vix habet nonae,quod & Aristoteles subindicat,cum ait, id dici γνα. Nam particula 2ς indic it impro- lprietatem: & certe a m νο 'ς est communior: ad hoc tamen vitium astiingi solet, ut& testarur Arjstoteles libr. 3. Eudem. cap. s. latine dicitur Elatio anima, ab alijs in tus animu3. Cicero vocat superbiam in extollendis animis, in partitionibu/oratorse. Quod parum latine recte dici potest, pusistis , paruus, angustus, ct humilis animus. Potest & dicid missis seu instantio animi humilitas animi.

Sexta virius, in paruis honoribus vacat nomine, interdum tamen dicitur φιλοῖμιο , vitioso nomine in bonam pariem accepto. Laetine posset dici, Moderatum honorissurium: for- 'tasse quoque Mod EsTi A non incommode dicarur. Nimium ψιλοῖμία, dc ambitio dicitur. Quod parum, vacat nomine, inquit Aristoteles hoc loco: tib. tamen AE. Vocat ἁφιλοδμMM. Cicero in partitionib. oratorse vocare videtur Despicientiam in contemnendis honoribus. Sic enun ait ;-am- mi siverbia in animis ext Indis, despicientia in contemno' da honoribus imitatur. Potest&ssic, honoris contemptio. A

164쪽

Τurnebo redditur Inambitio. Huius generis sunt f& illa, apparatio, Inobseruatio, Inreligio , Indeuctum, ct Immemoria apud Papinianum. Septima est in ira moderanda,quae graece σκαοτης, latine diacitur a Cicerone LENITAS , qua de re mox. Dicitur& CLEMENTIA & MAN svETvDo. Λ Lucretio libr. . dicitur Clementia: dicitur & pacati animi satus. Nimium vacatnomia,ne , etsi potest vocari improprie: nam Οργηλος&οργλοτης nQn tam sunt habitus quod hic requititur in quam procliuitates seu potestates. Plutarchus in libri dam Uis morat. Vocat id est, saeuitiam, dicitur &α- ης ab Aristotele libr. 3. Eudem. cap. 3. & ibidem ἀκώτης latine daci potest iracundia 3c exeandescentia. Nam quod ΑEstoteles de hoc vitio lib. . scribit, idem Horatius attribuit ira. Cundis , nempe eos facile placari:

Irasci linquit ipse de se facilis tamen ut placabilis essem. Quod parum, vacat quoq; nomine. Sed Aristoteles primus, inquit Scholiastes Graecus, facto nomine vocavit ργ- οἱ--, de quo vitio pulcherrimus extat liber Plutarchi vita Aoeγησόοις. Meminit & Taurus Philosephus apud Gellium

cat deis sάλγη Aν: & Plutarchus inllib. de virtute morali,daseris Vocat αἰαλγησίων, quam Aristoteles hic Dicitur Scab Aristotele hoc vitio laborans lib. 3. Eudem. cap.3. I, de , latine Ciceroni dicitur Lentitudo. Sic . n. ait Iib. . Tu cul. Eamq; l quam nos lenitatem dicimus j vitiose Ientitudinis nomine appellant scilicet Peripatetici. Et in Epist. rid in Fratrem: Quae quidem virtus non interdum mihi minor Videtur, quam omnino non irasci. Nam illud non listum est grauitatis, sed nonnunquam etiam Lentitudinis. Seruili ingenio praeditus, qua nunquam irascitur. Octava vacat nomine, inquit Aristoteles libr. -. es. 7. dc hic tib a. p. . idem indicat, adiecta particula πις. In magnis

tamen moralibuS-ν. cap. 33. simpliciter dicitur In Eudem. lib. 3. cap. I. hac Virtute praeditus Vocatur αληνς , ι Infra quoq; lib. q. cap. 7. dicitur δεηγα-8caeo, μώσ2s, latine Icdditur fere ab Interpretibus V a-N. I T A S, eaqi praeditus Verax, non male, sed planius reddatur

C A N D O R dc SInceritas. Potes,& eo praeditus dici simplex

165쪽

1 6 IN CAP IX. LIB. II. ET HIC.

&rectus. Sic enim Cicero vocat rectos homines. Et in Phidipp.ra. grauem vocare videtur, quem ibi contrarium L. cit ventose, id est, ἁ λαυνι, de quo mox. Nimium graece αλα- , latine , gloriosim o gloriarum pleniM: ut lo. quitur Plautus in Milite: ubi Palaescito seruulus prologum 1 a argumentum fabulae commemorans, sic ait: graece huic nomen est omoediae: id nos latine gloriosum dictannis. Dicuntur id genus homines & ventosi. Nam&apud c icero. in lib. ιε. Epist. I cpidum Brutus vocat hominem vento fil- simiani. & Lucretius I br. 3. Huic licet a lucrias animum magis omnia laudis. Aut etiam venti, si sciet ita sorte voluntas. Plaerumque tamen hoc vitium latine arrogantia d ci si, et. Qus d parum &ειρων, latine dis iam Litor bco siv...iatio. dici potest. Cicero tamen in i c. l. b I. Socratcua quem

pud Ciceronem facetissimus ille Volum initis, cognomento dici coepit Eutrapelus a suis Licuti j S. Latinc hoc genus liqm nes dicuntur urbani, lepi iij j siui, Di et i, & ualet dum ti.

quoquc dici potest: Dicitui&graece φοξῖυς, quasi odiosus

δυς&l στλοῦ- &-, dicitur &-& - ληιος qui nihil scitidire nec patij irs a b bro quarto, cui ite octauoaluit. ne rusici dc restis: a flectio RusTici TAs. Potest & dici inhinaniim. Nam humanus non tantum id valet, quod graece φιλια, ρωπί , i ed cepissime is dicitur humanus, qui temporibus uti nouit, &pers bni uocisque se accommodare. S cvsus eli hoc verbo Cic. pro Muintio,ce Nae uio praeqone. Non quo ei deesset in genium ; Nam neq; parti facetus Scuira Sextus Naeuius, neque inhumanuS praeco est via qtiam existimatus. I biperperam repugnantibus libris veteribus, pro rnέΜ

166쪽

manio, supposiae rimi , mrarbanis . Et in ossic. tib o primo, adhibenda praeterea mundicia est, non odiosia , neque nimis: tantum qu e sugiat agrestem & inhumanam negligetv tiam. ΙdeIm tu orator perfec o. od si aures tam malum anas tamque aSrestes habent. Et rursus r. osc. at hoc idem - 1i in conuiuio faciat, inhumanus videatur. Sed ea quae ab humanitate discrepant. Ita & Terentius niihi locutus videtur

in Eunucho: non adeosum Inhumano ingemo, neque tam ιm- - perata, es c.

Decima vacat nomine, inquit Arist oteles, libro quarto, ea pite sexto. Et si, inquit, videri esse φιλὼ ν seu Anaicitiam, aqua tamen discrepat haec virtus, ut stippa dictum est, A. ibi di- 'cetur, latine dici potest A MICITI A. Putant nonnulli, Perionius, Gruchius, Turnebus, eandem esse hanc virtutem, quae latine dicitur comi tm aut facilitas aut afaialitas. Verum no a recte meo iud CD, qua de re infra Ibν . dicetur. Conuin cuntur vel solis extremis. Nimium est bipartitum quorum quaesit disteremia, est explicatum. Latme ut esseratur a si . , non satis constat. MuretuS VocazBellum, Turnebus, Perionius, M Gruchius vocant mmis ob

si quentem. I. ambmus bl puto optime dici possedum is obsequentem. Vulgo dici solet Alfectio d. ci potest, ob equi 'pn in 'd parit m dicitur . . Ita vocatur ab Aristotele hic, & infra libro quarto, capite siexto, latine morosius, contentio μου , & is iratisd: ci potet L Pota 'test & dici sis clio, agrestis asseritas: quo molio Horatius tib

primo, Epist.: Mad Lolbum ex pretiit, ubi inter i. comparat a micum scurram, quem pro adulatore ponit, tu asp rizat in a- glestem ut loquitur. Caeterum Acis oteles in magn morat. lib. I. cap. a ' O m Eudem. tib ρ. cap. r. distinctius esseri has tres assectiones, duasq; facit virtutes & bina extrema. Prior virtus Cst σπιο π1ςgrauat m. Nimium inhumanitas set superbia. Quod Parinn, θεακια, obseqtrarim, obsequentia. Altera est virtus ni mama : quod pari mi QAn .

167쪽

r a IN CAp. IX. LIB. II. ET HIC. Vivlectina, quae est bipartita & graece latine Is TI TI A : altera in rebus communibus,ut in praemijs,honoribus &poenis, in pecunia publica, &c. Nimium & quod parum uno communi nomine dicitur seu iminia & in-- sitia. Nimium quidem, si cui tribuatur plus, quam meretur: quod parum, parum tribuatur. Ahera in rebus priuatis, tam in contractibus, quam in delictis. Medium notum est. Sed ut prior cum adiunctione dicitur distribuens seu μη2κῆ, ita & haec Emendatrix seu Nimium & id quod parum item uno nomine Iniuria dicitur. Habent tamen&distincta nomina. Nimium namque seu lucrum: quod parum, seu damnum dicitur. Vltima s si & hare inter morales reserenda est, Vt proprie non est j PRvDENTIA dicitur, seu Nimium παν- latine teste C icerone in partitioni bb. r. O . Qinad parum σι-η, id est, sustitia seu impudentia la- , eine, &

168쪽

COMMENTARII.

ARC UMENTUM. V ο possunt cmstituisumma capit eu membra. huius libri. friore asseruntur causa oprinci pia actionum ct virtutum: posteriore explicana. tur Fortitudo is Tempetrantia. Primum igitur rationes asserti cur taύσια θ ακώ ια expIticet dess,stonte vel inuite facta. Deinde quid sit σννομρεσις sim agendi confisiimi, expIicat. quibus in rebus persetur. Postea de Poluntate, inius,inquam, iisluntas, boni ne viri an improbu'ecim i debeat, cum quaeria itur,an res aliqua ea actio sit bona vel mala. Postremo accuratissime distula facta tam bona, quam mala nostri esse arbiatrii, aduersus 'latonem. Hac quidem de priore capite. Inastero explicantur, ut dixi, fortitudo se temperantia. De sortitudine quidem primum, quibus in rebus cernatur: dein de se extrema eius explicantur. Postea explicata iam vera 'sortitudine, quinque alia sortitudinis genera, non ita propria exponuntur. Tandem explicat Fortitudinem, etsi in rebus grauibus ct tristioribus versetur, voluptatem tamensibi coniunctam habere. Hinc ad Temperantiam: de qua copiosidi stulat, quibus in rebus seu poluptatibus sit pestita. Deinde e ncum sivis ex tremis comparat, allata primum voluptatum seu cupiditatum partitione. Extremo libro comparatiε-nem seu contentionem facit ignauia camintemperantiaci trast magis poluntaria, seu libentius suscipiatar, ct in ptra facilius peccetur: Ubi de ot κολασίαgraeco nomine nonnihil assera. Ad hunc librum intelligendum praeter explanatores .pideantur hi sicriptores, Arsoteles magnor. morat. lib. I. cap. 9. extremo, cum se capitibus seqq. & lib. 2.Eudem. cap. 6. cum I. seqq. capitib. Cicero, Plutarchis, .

169쪽

MO IN CAP. I. LIB. III. ET HIC .

er Alexant Aphrodistensu in libris de Fato, Ierct Cicero lib. 3. ossi c. Et hi quidem caput. Ad posterius videantur isti. Arsordes in ma

Cicero in ossi c.lib. i. & a. Plato in Lachete. CAPUT I. R

C o M M E N TA R I I. SUM M A huius capitis est explicatio eorum facto

o Ont facia & innitefacta. Primo autem ratio reda. alis, cur de ius disputetur in Ethicis: tum accedit a tonimὶ .Et primum quidem quid sit quod qk rartitum: biam vel vi, vel ignorantia fitὶ de vi factis ubi disputati viri generi attribuenda sint , dico an Vc an intute saetis, ea quae fiunt aut maioris mali esti boni astequendi cauta. His duobus explicatis, de iocisti is duo facit genera, aut cum poenitentia aut ab quoque ostendit, aliud esse, ignorantia quid facere, a Iantem. Hoc igitur modo explicato invite facto, si ineuiter deroluntario disputat, ubi tamen accuratin' V. PCupiditate aliqua, puta, amore, aut ira, ecbrietatentust, an ea, inquam , sint Voluntaria ne, M. Sententia est, Disputa voluntario & necessarib pertinere ad. Politicam & ditem de moribus, quod Ideni testatur Cicero mitio

qui etsi est deest principium &sin

ta in medio) tamen hoc initio videtur agere, quod Aristoteles. Sic enun ibi est. Quia pertinet admoGraeci vocant: nos cana partem Philosophiae, bus appellare se lemus. Sed decet audientem linguai appetiare moralem. Confirmat Aristotelis duabibus. Prior est, quia ex factis in quibus versari viri notum est) quae laude digna sint, quae non,cernitur stur cxco, an sint voluntaria, an contra. Altera Iautoritate legumscriptorum. Notum est .enilia lytores puturu volundaria atque etiam honoribus snon iteari. Iam quae lagumscriptoribus sunt ridia, e

170쪽

Mnent. Agitur enim in his libris de Politica, ut saepe dictum Est & tertia ratio ab Aristotele praetermista seu

ordinis occultandi cyt quidam ait, gratia: nempe quod ha rum rurum explicati' ad vimitis via Huc dituram, atq, de illicitae in platanis cognostendam sit neciliarias Nam Jupra 'An una est, virtutem tale mediocritat in QTραιοι κ . Explica Dium iis tur , quid sit προώρῆ π , explicandum quoque quid est gelius .. 'Priori s rationes duas

uctis tam ad lationem amethoili seu ordinis, qu mvido at acta virtu i consenta ea dc vitiosa, vita item aeniq; ipsa 'a Mhostri esse arbitrii usa de rem ra agit,nonhuoeoAristoteles hi dc ijsdem rationi b. in cadcin re itur, dc alijs coin pluribus. prior autem ratio fac sermula concludi pὀteit:

. Propositionis ratio expressa est ab Aristotele icc. quia scilicet in factis versetur virtus. Assumptionis quoq; ratio scis declaratio exprella est, ε a.' Sιο ἷκουσίοις In qua assumptione seu ratione vis totius argumenti polita est. Di - . Rinistio igitur factoruin ex voluntate & necessitate, ista est, quod sponte facta. si recta, sint laudabiliamsi nyxaue facta, sint reprehensione & poena digna: inuite autem tacta veniam

de misericordiam mereantur. Quae res etsi ita cst perspicua, pnon egeat confiimaxione, videndiis tamen erit Plutarchus in vita Catonu k licensis, ubi quaerit , cur iniustitia apud omnes stodiosior&detestabilior , quam vel imprudentia aut mali tia, vel ignauia dc audacia λ propterea quod, inquit, iustitia&Iniustitia prorsus sunt εκου mα: Prudentia aut Fortitudo videantur quid ex natura habere. Alterius rationis haec sit formula: legumscriptoribu siunt utilia, huc potinent . Atquι voluntatis is necessitatis, aut unauta ratio tot sumscriptoribu eLI utius a litatissima.

Ergo eorum tractatio hucperitnec .

Propositionis ratio est haec. inara praecepta legii scriptorib' necessaria ad Politica peninent,q his libris explicatur. Allum-tionis ratio expressa eii ab Arist. ncpe m ratione ἐκουάου poenas Κ - &prae-