장음표시 사용
191쪽
let, rationem , iram, & cupiditatem. Vt igitur ratio eminis & humana quod coniirmant &aduersatijὶ ita Meupiditas. .d redire, δὴ m. J Conclusio est totius disputationis de cupiditate. Absurdum est igitur, facta ex his promaresse ἀκίσγοι, quod quidam existimabant,teste Aristotele
COMMENTARII. Διωνσιυών T m. J Agit hoc capite & proximo deeεσή. Hoc autem in tres partes secari potest. Primum,ciplicari in his libris debeat de Deinde quid mn ορεας. Postremo quid sit. Cum autem valde Iab Interpretes, & varient in hoc verbo latine reddendo, noluitet videamus, quemadmodum veteres expresserint. PIiores, ut Iurisconsulti, Tacitus, Suetonius& alij solent vie Propositum. Vocatur δca Iureconsultis nimi iudicium, animι desιnatio, L fugitium. V. de verbesignificatione . H. 7σ. in totum. F. de diuersis Regulis it. pupillus. IS9. eodem titu Pr; res & antiquiores, Plai Tereiitius, Cicero vocant consilium, iudιcium, &quia irmam cum eo affinitatem habet, voluntatem. Vocatit δterdum 1nsitutum. Nos, quia posteriores non satis latinquentes imitandos facito non putamus: & antiquorum cabula sint ambigua: utemur vocabulo, quo tan en SCicero est usus, & vocabimus consitium agendi. Sic enim cero inLucullo: miti modi igitur visis, consilia eviet agnon riendi. Et g. de oratoreia: nam aut scientia, au. Initio rei perquiritur , ut virtus suamnepropter dignitatem prore ructus aliquos expetatur: aut agendi eonsilium ex
ritur, ut sit ne sapienti eapienda Re publicae dc initio sese. mi de Finibu . Suissolas, quod extremum, quod im. quosint omnia bene vivendi νehes faciendi consilia refere. Vtemur & consili, verbo, ut antiquis usitatissimo in hactione ; Electionis, quo plaerique hodie utuntur j & .ctus Vocabula, ut prorsus in hac notione barbara, aspe
οικειο-sν αδ-J Duas affert rationes, cur his inl
192쪽
' COMMENTARII. l de tonsilio si explicandum : quarum prior est, quia proaeresis
virtuti maxime sit cognata. Formula si ista.
ma ad virtutem, eadem hucyerirnentia. At αροαίρεας vuIulieri coniunctissima. . Ergo huc pertine .
Propositio est perspicua. Assumptio ibi, &e.& ceae maxime cognatam Virtuti esse αθαίρεαν docet quoque Pythagoricus Theages apud Stobaeum λεω α ex quo loco , Ut& ex capit. q. supra biso secundo, perspicitur. Primum quid sit rem ρεστ ν Virtuti esse cognatam. Deinde cursit maxime cognata. Nam cum ad Viriutem tria maxime sint necessaria: Ratio, facultas seu constantia &-tum ex his tribus maxime Virtutis propria est egresoωρεας: duabus namq; reliquis Vti licet &alijs in rebus, puta in artibus etiam . absq, virtute: nou licet. Altera est ratio, quia de
moribus indicium potest capi dc fieri magis ex proaeresi, quam de factis ipsis. Conclusio.
Lua ad mores, eadem huc pertinentia.di,tidicantur mores. Ergo, Sc.
Et hic propositio omissa est, ut ceria. Asilamptionis haec est sententia: De moribus & qu. dis quisque sit, probus an improbus, non tam spectari debet ex factis, quam ex animo, quo quaeque facta gerentur. Nam alioquin si facta conside rentur, Lipe fieret, ut probus esset improbus, & contra. Fit enim saepenumero, Ut vir probus praue quid faciat, vel cassi, vel quo alio impedimento: & contra ut improbus bene quid faciat. Multa quoque fiunt sortuito, natura & alijs modis, puta, necessitate dc vi, tam bona quam mala. Ex quibus tamen nemo probus aut improbus dici i ure debeat. Quare & Atia steteles librosecundo Eudem. capite ultimo. Itaque , inquit, ex προωρός iudicamus, qualis quissilia: hoc est, quo animodi consilio, cuiusque rei causa secerit, non Vero quid fecerit. Verum hunc rationi valde repugnat, quod est apud Aristotelem librosecundo, capite ultimo. infine , ct a. Mun. Mora capite a o. ubi ait, tere honunes iudicMe ex sectis, non ex proaeresi. Et vulgo dicimus, ex fructibus cognostendam arborem. Sed ex ipso Aristotele responderi potest, haec non es.se contraria: nam Vulgo quidem ita fieri, Ut spectentur homines ex factis potius, quam ammo. Propterea quod,
193쪽
anquit Ataltoteles, animus &-cerni non possidia incurrant in oculos: verissime tamen qui dijudicare cvelit, non tam effectum,quam causam mspicere debet . .
ἡ προαίρεως ο - . Hic iam exquirit, quid sit primum quidean suo more, qui di; on sit. I Aristotelicus in per primum deneganti biis aget c. t Ilieri autem quia
cum excepi: Onc danacia quadam sbu dilrerentia. Sciendua utcm, omnium factorum principnim cilci ptirna homi id est, animum hominis, qui aut musm duas partes triblet, in rationem dc appetitum. Sub ratione sunt sescntia pimo. Appctitus tria sitiat gcnora, cupiditas, ira & volclam quia communi lentii notum cli Omnibus, quoddam iactorum principium: quaeritur Iam, quid iaccx iis generibuS modo commemoratis, hoc est, anditor vel aliud quid ad rationem pertinen S: an Veio sit appetitv quis: an denique nil ut omnino coitian sit. Et concludi stoteles: Et nihil cile , & utrumqtie cile, nempe rathoni appetitum, id est, ncque sinapii cc in ellu rationem, puta Dionein, neque simplicem appetitum: sed ex utroq; coactum quiddam, id est, appetitum cum ratione. ἡ εκ καον. t Alt videri idem quod siponte factum. Et curte maxima cst inter haec ducti itas, atque adeo eAtremo capite concludet omnem nu elle . κκm, i , sed non contra. Est igitur
sed tamen non est plane idem Nam latius patet ἐκύmodi: ι ostendit duabus rationibus: primum, quia ἐκουαον sit in mantibus quoque & pueris: non item, id est, ste quidem agunt animantes & pueri . sed non consilio: consilium non cst absque rationis agitatione leu disputat
Ratio te carent animantes, disputatione pueri. Nam impotui istunt, quam consulto & deliberato. Altera vaticae ε4 , &c. quia quae iii bito, fiunt quidem sp tal non. 3nsulto. QE cousillo,omnia fiunt constillo. ccludi potc illoc modo:
sbo,sunt deliberato. At ε: αα multa non fiunt deliberato, ut ea f. n. e, qua hic pratermisit Aristoteles es re
. magλ. moralib.sedere,surgere, bistere, edere.
194쪽
ου η. J QSaturi ratronibus ostend. t προαίρεσννriori cile aut cupiditatem , aviaram. EXMitibus tamen tres r xioncs, prima, secunda & quarta ad iram peltineant, aut reserti pollini. Prima est,quia cupiditas dcii aiunt in beluis quoquc, consilium non item. νυ δε ο ακρριπιες. J Altera ratio , quia 'incontinens cupiditate quidem agit, nonvexo consilio: & contra contincias. Concludatur hoe modo: Si consilium idem ester quod cupiditas , efiiceretur, ut quin no agit, agat & altero. Ratro con nexi est perspicua. Atqui conloquens est falsum. Nam incontinens agit quidem cupiditate, non tamen consilio, id est, abripitur cupiditatibus, ijs paret, easque sequitur reiecta ratione & conii tho. Contra agit continens , qui cupiditates consilio & ratione stiperat, quod infra sebr T. cap. 3. Explicabitur latius. Haec quoque iacio in ira locum habet: etii tacet Aristoteles: nam iratus certe proisus non agit consilio , Ut
paulo post explicabitur. κνὶ . . t Tertiaraui , quia cupiditati aduersa Turconsilium, non cupiditas. Consuliost illa:
At confictum contra itum pyt cuprestati. Ergo consistum non eu cupi rimo
Propositio, an cupiditas nulla alteri sit contratia: quod hie dicet videtur Aristotclest in controuersiam reuo i potest, Nam cupiditas motus contraria est 'liveti. Prod: s,pe finit auari, ut infra libro quarte. A lauarus habere cupri, alter protundere, perdere, quaesum contraria. Ambitiosi saepe auari, inquit Cicero initis o sic. At ambitiostis nullis parcit stam-ptibus, auarus omnibus. Sic ιn Aniaria Pamphilus cum Glycerio sua cupit elle , & tamen patri hoc nolenti Idem cupit esse dicto audicus Augustus Imperator ut est apud Dionem, cupiebat dominatum, &. contra ubdicare imperio vo- leuat. 'Sic Paulus Apostolus contrarios in se motus experiri se dicit apud Romanos Verum de liis & similibus exemplis , iespondendii est , non hoc diccre Aristotelem , nullas reperiri cupiditates, quae nitet se pugnent: sed hoc cum velle,
195쪽
re cupiat, & non cupiar: eundem eodem tempore oderm et eadem de causa. Videndum quoq; esle,an non sit sta cupiditas, qualis suit in Au usto. Deinde an etiampiditas, & non potius ratio aut consilium: quando in& Pamphilo pugnarunt motus: recta ratio & cosiliumpiditate: deinde an Vere quoq; sint contrariae. Assumptem, nempe consilium aduersari cupiditati, perspicua priori coclusione, qua dictum est, cupiditatem cum ratconsilio in incontinente & continente confligere. Atq;cipienda est, rectae rationi & consit; o cupiditates acit Nam alioqui pravo cosilio tape non repugnat cupiditaeo, qui hic Tyrannidem constituerit occupare, & una rasti inus, alit caedis cupidissimus. ωψι - μ ἐπιλαία, . J Quarta est ratio, quae dc in ira habet, telieip Atistotele lib. a. Eudem. cap. o. nempcupiditas sit rerum iucundarum & molestarum: coinon item,id est,cupiditatis itratu res sunt iucundae & ni hoc ait cupidita*, ut res iucundas persinuamur, aspercontrarias, quod de bes ijscernere licet in quibus cia tem esse iam saepe dictum est j ut quae nulla re alia comantur,si voluptate & dolore. Quare.& beluinam volui supra dixit Aristoteles b. r. e. - . Consilium autem non ruin rerum, sed cerni potius in rebus bonis & malis, vS. inutilibus: etsi ex communi vita perspicuum est: conri tamen potest ex eo quoque, quod hae sint res, quae iberationem cadant. De voluptate non deliberatur, raad eam, ut& bestiae, in quibus nulla est deliberatio, quia ratio. A tqui consilium vel ii in ijs rebus, de quibus ivatur, copiole mox capite proximo explicabitur. Etsi utilia & honesta saepe quoq; sunt iucunda: tamen delibinis caput de holi esto & utili potius esse let: de iucunc sequentias, Ut loquuntur Iurisconsulti. im λυπου. t Ait Victorius in uno veteri Cod ἔπιλυα , id est, molesta, & mox se, quod & Lan in uno veteri Codice reperisse se ait. Ego, cum eademetetitia, S phrasis utraq; bona,& usitatadectio pluribus i reperiatui, nihil mutandum censeo. 5 ἔα ἡ μον. J Quia in quatuor prioribus rati semel duntaxat mentionem secerit irae etsi nos initio d: Pruciam, lecundam & quartam rationes in ira quoque
196쪽
aberet ea re tandem hic adiungit etiam de ira, & ait: Si, in
quit,consilium non ea cupidiim, multo min- erit . Rationem diungit, quod ea, quae ab irato fiant, multo minus fiant consulto & cogitato, quam quae a cupido. Nam quae consulto, fiunt mora quadam & cunctatione. At irae motus est celerrimus: nullamq; admittit moram aut deliberationem. Cupiditas non tam eri repentina, & hac in re conivuctior est consilio
cupiditas, qua ira; contra tamen consilio ira est affinior quam cupiditas hac in re: quod cum in consilio si ratio: iratus rationem aliquam semper sequatur, quia iniuriam accepisse sibi videatur: cupidus nullam sequariu rationem, sed suam pro sus cupiditatem,ut praeclare infra Aristot.bb.7 .cap.υst. J QAatuor docet rationibus consilium non esse voluntate, etsi non negat,haec duo valde elle assinia. Nam & voluntas & c ifilium i quod extremo capite Perspicuum fieti virum' est appetitio quaedam cum ratione. Et hac re incommuni usu penumero voluntatem pro cosilio ponimus. x J Prima est ratio, quae&commemorat
tas earum sit rerum, quae seti nequeant, consilium non item. od exemplo docet Arist. immortalitatis. Volumin,inquit, cupιmm eis. immortales sed ea de re deliberare quod est c5sl l cum sciamus eam nos assequi nonposse,stultumst. Volumus
interdum volare, dominatum habere totius mundi,inquit Arist.
volumus interra alterius esse sexus, diuersis esse in locis una hora, multa alia volumus absurda: sed de huiusmodi νεbm delibe rat, nisiqui desipiat, nemo, Ratio autem, cur voluntas etiamst Ω--ν, consilium non sit, haec esse potest, quod voluntas ab lute, & ut ita dicam, abstracte bonum spectet: consilium vero ad facta humana prorsus se reserat, semper se accomm dans ad ea, quae usui nobis esse possint.. ἁ νιαααμ. J Ex hoc quoq; loco perspici potest,Aristotelem existimalle, hominem prorsis interire: negat enim ini- mortalitatem posse fieri, quod & in Eudem libr. a. cap. o ira
H η γ βύλησίς ἰς1. J Altera ratio, quia etiam ad ea,quae ab
alijs gerantur,voluntas dirigatur: consilium vero de hs tantum sit,quae a nobis geli possint, aut ab alijs nostro iussu. Propositio confirmatur exemplo histtionum & Athletarum. Solent M namo
197쪽
M aD II. LIB. III. ET HIC Iaamq; I CLatorcS, Vel ad theatrum,ues ad palaestram,huistrioni aut Athletae magis fauere quam alteri: h hinc ore vincere, alterum non Item: etsi ipsi non certent, non agaut luctentur, qua de re est pulcherrimus locus apud Plain in Prologo Amphitryonu , ubi Mercurius Prologo grauitercens,ne spectatores huic vel illi magis faueant: Virtute,inc vincere decet. Et de palaestrae studi)s extiterunt tandeMoiquatuor illae factiones, Russa, Veneta, &c. de quibus apes lexandrum. Eodem modo historias legentcs, alius, verbialia fauet Pompeio, alius Caesari, alius aliji multa tur V mus,quae ad nos non pertineant. Aliud est in consilio; qui nim stultius est, quam deliberare de rebus ad se non pertintibus. Verbi gratia, de rebus, quas agat Rex Indiae, sed ha re mox ca ite proximo. ἔαἱ θ μ. J Tertia ratio,quo rvoluntas magis se refer isnem : consitum vcro in ijs verssetur rebus, quae ad finem, quendu valeant. Volumus, Verbi gratia,sanitatem,consili .a. capimuS, quibus rcbus Cain assequainur. Consilium ij est de medicamelis,de ambulando,diaeta. H
quia ex eodem sonte & loco in anant,aiempe a strato, id est, bustis, in quibus vericiatur voluntas & consilium: non incomode in unam rationem retrahi postunt, quia in disii illi sito versentur voluntas &consilium : ipsa quoq; sint di silini Formula. Gadi mitisunt infrato,nonstant eadem. 'At oluntas cteonsilium lunt in dissimili rato. Ergo non sunt eadem. Propositio cum ex Topicu cst nota,tum ex hs,qua jupra diximus, strati maximam este vim indistinguendis se Allumptio confirmatur tribus exemplis. Nam voluntas etiam rerum, quae fieri nequeant, quae ab alus gerantur, Epsius finis seu extremi: consilium autem contra, de hs laim est rebus, quae fieri possint, quae a nobis ipsis gerantur, & q ad finem astequendum Valeant.
3. J Q Prta ratio a Phrasi seu genere loque
a,recte, inquit,graece dicitur ; at noncte hoc est, verbum , finibseu extremis recte attribuitur, non item. Verum his verbis praeter quartam rationem Vulgo non obse i Ualaacontinetur & exemplum prioris tertiae rationis, nempe qi. ciar Diqitigod by C H U I
198쪽
cupiamus beatitudinem , qui finis est vitae, sed de ea non de- 'liberemus: verum de hs potius , quae ad eam altequendam prosint.
- -J Et his verbis duo continentur. Primum,
ratio tertiae rationis,cur consilium non sit in fine quia finis noestin nostra potestue.. Nana natura serie constituitur, atq; cer tus ac definitus elle ibi ei. At consilium est de rebus nondum definitis & cerere: Est, inquam,generaliter de rebus ijs omnibus , quae in nostra sint potestate, id est, quae fieri aut praetermitti possint pro nostro arbitratu. Continetur & communis quaedam complexio &conclusio prioris omnis disputationis, quali ita diceret A ristoteles , si consilium non est rerum α - να-ν,nm; earum, quae ab alijs gerantiir,n q; finis i propterea 'quod res ona es illae non sint in nostra potestate j certe concludi etiam & generaliter potest: Consilium eae earum rerum, quae nostri fiunt albitis: quas res cleganti &praecisaphras semper vocant Graeci kφ' ἡμιν. Stiperest ulti insa,a quo remoueatur προώροπς, opinio,q & ipsa magnam cum cognat nem fabere videtur.quia utraq; iit cum ratione: Jeinde qui consilio capto, quid constituit Scsucipiendum putat,videtur opinari &exisin mare,hoc vel illud este faciendum: Atq; latine, sentctia,mens, animus idem interdum Valent, *-, ut cum dicimus, spectandu potius esse,q sit huius vel illius s ententia, mens, ani-'mus,i. c. q sit factum i sum. Et apud Graecos quae fiunt, dici quoq; solent heri e καρον.ιM. QAomodo sere loqui solent oratores. Quae omnia ad ratione seu animae eam parte, in qua est ratio,& ad ipsam I, ξαε pertinere videtur.
A J Q si dicat,quia consitum est eariIm rerum,. quae nostri sint arbitri j. Ergo neq; est opinio. Sic erum haec verba ex prioribus apta esse, indicat vel sola particula I . ἡ l Hic incipit ostendere, cur consilium non sit opinio, quae opinio, quia est bipartita, communis & snguia laris: primum ostendit c quod est facili muni in consilium non
esse opinionem communem, duabus rationibus. Deinde nota esse,nequide singulat e,quinq, rationib'. Et de comm tuli quidem, prima in his Verbis coimetur, a strato sumpta: quia opis uio est de rebus onam b. tam de rebus aeternis, hiq;,qfieri ne- '
queant, alia si nostri sint arbitrib. Ergo consiliu non est opinio. Propositio est verisi. vahi videmus homines inulta opinati de
199쪽
esse putant Philolphi: opinantur Sc absiuda multi, put:
chyniaenis& infinitos mundos. Ratio autem,cur opinio ede his sit rebus,quia ad partem animi cognos tem pertia Cognitio a.&ratio vagatur,& Verum quaerit omni b in re nisi quae lensui pateant. Huc pertinet quod Arist. ait in Mi. ca. rs. Opinari noS etiam de hs, quae apud Indos gerat consiliti no capere, quia nostri uo sint arbitrij. De assumptim dictum ein, h. e. cosilium earum,quae nostri sint arbiti Altera ratio,quia opinio vero & falso intdiuidi&separari leat: consilium vero bono & malo dii guatur. N am de opinione quaeri non QIet,an sit proba,an proba,sed vera ne potius, an falsa. Cuius tei haec est ratio,copinio ad pertineat, ubi proposita est veritas. Conruero non solet dici falsiim aut verum sed bonum, honestitu pe, prauum,&c quia ad appetitum pertineat &
bus propositum est bonum QAod autem interdum optines quaedam dicantur boli aut malae, id fit ratione utilitatis, quae ex ijs ad nostram vitam manat. σλωή γι εἰν. J Duabus rationibus iam ostendit, consti uni esseopinionem communem: sed hoc, inquit, sertasse net negauerit. Verum difficilius est docere,ne quide singularen ceriam esse opinionem. verbi gratia,quae in rebus certis ditaxat cernatur,ut consilium, nempe in ijs,quae nostri sint a
iiij. Restondet Aristoteles ne quidem nutusmodi opinion eicteonsilium,quod,ut dixi, docet quinq; rationibus. ω -J Prima ratio, qui a ex eo, quod consiconsilia suscipimus bona aut mala, perspiciturnos esse cui id modi, seu qualitate aliqua affectos : cx opinione n item, id est, ex eo quod quis opinatur bonum aliquid elle, istum, aut contra: non propterea sequitur, ipsum quoq; et bonum aut malum. At in consilio, contra est: nam qui conlio capto boni aut mali quid suscipiunt, boni quoq; aut met silium adici lent. Dillimilitudinis ratio est,quod eonsilium ad acti,n 'm,opinio ad contemplationem pertineat. At notum est, vrcsbolicis &iustos ut redduntur ium,iuste agendo, &iusteir quoq; agunt, ac deliberant ea,quae sunt iusta: ita opinando . Hlacognitione statim viri boni non fiunt, neq; iusta faciun Gupra est explicatum certe videre est, saepe qui iust quid opinione teneant: tamen consilio non persequi: quo
200쪽
in ih continente perspicuum est, qui rectum quidem opitiatur, sed cupiditatibus ab eo distrahitur. Secunda ratio,quia consilij est expetere dc persequi aut aspemari aliquid: At opinionis munera sunt exquirere, quid sit hoc aut illud, id est, quae vis & natura, eui rei sit utile,quomodo & quatenus eo sit utendum,verbi gratia, quid sit virtus, quid panis, an dulcia noceant stomacho, an
moderata post coenamdeambulatio non sit inutilis. ηm F-ουτων. JId est,emere, dare aliquid,pugnare, agere in genere aliquid,quod ad virtutem pertineat.
ἡ-J Tertia rario: La--υirim consili, in eo eri posita, quod a recti , ,
At iam 9 virlinopinionis meo ess, quod inra. Lam. eonsiliν est,rectum esse: opinionis verum. Ergo non sunt eadem.
Ea namq; laudamus, ut bono consilio suscepta, quae recte M ut oportet, sint suscepta: At opinio laudatur a veritate. Ra- tio differentiae, quia opinio ad ae , cui proposita est veri Os: consilium ad iacta nea de quibus non quaeritur, an sint vera, an falsa. sed praua sint, an recta.
- Parti uia elegantiaeeausa si pe interponitur, & nihil valet. Itaq; haec duo ουλοῦ-prorsus idem valent: nam perperam quidam haec ut dissimilia existimant,quasi consilium sit quidem de rebus, quas oporteat Q. scipere & facere, sed nolaudetura recto, quod est fusissimum.
L Quarta ratio, consilium capimus de rebus ijs, quas certo icimus , quasq; certo exploratas habemus: opinamur autem de rebus plaerumq; incertis. In cosilio est maior certitudo,ctuam in opinione. Ergo non sunt eadem. Nam opinionem esse infirmam quandam & incertam de rebus non satis cognitis assension uri,certum est. Consilium vero qui capiat de rebus incertis & n5 satis exploratis an sint, an fieri pos. sint, an in sua sint potestate,&c. p ter stultum est nemo.
λαλό τι ς e. J Quinta ratio,quia multi opinione quid sit,
melius sciunt quidem,at consito deterius sequuntur. Formula di si ebsilium idem esset quod opinio, oporteret Omnes,quod bonum existi inarant, id etiam sequi: At falsum est cosequens Nam multos videre est, qui id, quod verius & melius sit, videant,& opinentur hoe vel illud rectius, hoc vel illud deterius M 3 - , sequa i