장음표시 사용
221쪽
38g IN CAP. III. LIB. III. ET HIC .
uod deliberando reperitur vltimot hoc est,quod ait Aristoteles, e is quod in e λυ- est ultimum, id instruendis, seu in rerum ortu, atque etiam in rebus agendis est primum: quare elegantissime Aristoteles lib. a. Eudem.cat .vit.
-- id est, Rationu igitur, seu deliberationis, disputationis principium ect id, quod is : actionis autem principiunΛΠ det herationis M. quorum haec est Eitentia: Deliberationis principium est id,quod finis , hoc est, a fine instituitur desiberatio Actionis autem principium est finis deliberationis,id est, postquam desiit quis deliberare, tum incipit actio. καν μαδαὐάνω. J Ostendit verum esse, quod dixerat, fini tadeliberatione, incipere actionem: nisi sit aliquid, quod eam impediat: Verbi gratia: quod estici non possit: quae autem sint δώοα-, qt αδ-ατα, breuiter hoc loco definit.Et ea quidem esse noατα, quae nostri sint arbitrii, quaeque per nos effici pos- snt: aut etiam quae per amicos: propterea, quod principium, inquit, in nobis sit positum, id est, amici hoc faciant nostri re Octu, voluntate aut iussu. Iam notum est Iurisconsultorum dictum: Ruod quu per alium facit, psium viderisaeere. Particula autem ibi, me valet id, quod 3. ζητειται )ori. J Affert hic alteram adiumentorum distiniactionem: prior crat, adiumenta vel esse multa,vel unum: haec
est vel deliberari de adiumentis ipsis reperiendis , vel repertis quemadmodum sit utenduint &hoe sibi vult verbum quod mox ait Q ri igitur selent non adiu
menta tantum, sed modi & ratio iis utendi, ut, cognito, medicamentis curandum esse aegrotum, deliberat tamen medicus,
quantum, qua hora sit praebendum. Sic Imperator cognito,' 'bellum gerendum copiis naualibus, deliberat, an ducendum
bellum,an praelio decertandum, an infestandae orae. E e; λῖς λοιποῖς. J Thomas per me artes acci- lpit: Idem ea, inquit, in retiquis arisbm: cum tamen Mistoteles nullsus artis ante mentionem secerit. Itaq; puto, hoc verbum
λοι-ῖς positum ratione illius verbi : quasi dieat Aristo- steles, quod diximus inquirenda esse organa, & iis utendi modum : idem in aliis quoq; rebus, etiam in quibus nulla proprie sint organa,locum habet, ut exquiratur inare, deinde QD- modo sit agendum,n modo dixi de Imperatore.
222쪽
COMMENTARII. ε νή α, . J Supple recte scholiastes Graecus,id est,
modo. Idem namque valet: ιιικε paulo obscurior est hic locus, nos omisial commemoratione, quid Thomas, Acciaiolus & alii existimet,l horum verborum,&loci sententiam scopumq; hunc esse existimamus. Dictum est aliquoties , in explicandis adiumentis x dendum esse, quae macis snt idonea rei serendae, quae --δ in nobis posita,& id genus alia. Ex his igitur elicit Aris teles haec tria: Primum, hominem esse principium,& causas aiactionum,nempe mentem eius,rationem &animum, quodDiradictum est, ibi, in θ & insta iterabitur lib. o. cap. a. Dcinde deliberationes earum esse rerum, quae per nos Mespossint,quod ipsum iam saepe dictum est. Postremo ficta & actiones aliorum fieri causa, nempe finium, id est, facta omniadi actiones ad finem assequendum referri. Nam ex iis,quae hactenus explicata sunt de adiumentis,perspicuum fit, ea omnia contendere ad finem assequendum.
a L Mὴ.J C oncluditur tandem disputatio de sine & M- iumentis. Ex his igitur, inquit, perspicuum est, deliberationes non institui de fine,sed de his, quae ad finem. inrasi de corollarium prioribus
adiungit Aristoteses, de rebus, quae Oculis cernantur, eaS quo- oue non cadere in deliberationem. Nam postquam conclusit de fine& adiumentis ineque vero, inquit,ae rebus sub sensum cadentibus deliberari siletisic enim haec prioribus annectenda sunt affert exemplaAristoteles,& duas rationes,quarum prior hac est, quia senui ea cognoscantur & diiudicentur.'At delibenuo est cum ratione xanimi agitatione. Altera ratio ibi, si , quia alioqui emeretur. Vt vana & irrita esset omnis deli- ratio. Nam si etiam sensibus fides non habetur, & omnia in disputationem reuocantur: ad exitum perduci deliberatio non. scierit, eritque infinita. Si infinita. Ergo vana & irrita. Semper 'namque det merab tur, nihil vero geretur, cum tamen deliberatio rei gerendae causa instituatur. Formula sit ista: Si de iis qua subsensum cadunt, erit deliberatια. certe vana erit irrita.
3 Quae adhuc de deliberatione sunt
223쪽
i, O IN CAP. III. LIB. III. E Tm C. . eesplicata, hoc tandem loco ad consilium squi est scopus totius loci ) accommodat, itaque ita definitionem consilii elicit Quare ut res sit planior, si haec velut tertia huius capitis pars, hunc autem in m idum accommodanda: od ib deliberationem cadit, idem etiam sub consilium, quod idem & autem sint βουλά - , quae non, C superioribus perspicuum est. Itaque eadem quoq; erunt αρο-. C larum est igitur, ἀθώνεαν scu consilium, esse earum rorum, quae has quinque conditiones habeant: quae fieri a nobis possint: quae saepius accidant: quae sint incertae: quae ad finem fetant: quae denique seb sensum non cadant. αφων τ ον. J Dictum est, quod sub deliberatίonciri, idem quoque sub consilium cadere. Nequis autem hinc existimet, idem prorses esse αρο ρετον, quod si λ. ιτιν : adiungit hoc loco differentiam,nempe eoo ρετοῦν esse αφα ea σῆ ος, 3κ-
λ υτον non item, id est, quod consilii est, esse iam iudicatum &decisum: quod consilitationis,nondum elle decisum & definitum, sed eius conditionis,ut de eo iudicari possit, verbi grat. de bello gerendo, dum adhuc delibcratur,est βουλλον: decretum iam ut geratur,est erest Nam in summa, quod ex delibcratione fuerit statutum, id demum vere est , quod duobus argumentis S signis confirmat Aristoteles. -υεται μ' Prius argumentum, quia tum demum uisque desinit deliberare, seu amplius quaerere, quid, quano sit agendum, postquam eo rem perduxerit, ut ex ipse deliberante iam pendeat,&ad actionis principium, quod est in consultante, peruenerit, siue, ut loquitur Aristoteles, μν εισαία γ',id est, cum isse, Saasuam us potestatem agm-di principium deduxerit.
ἰτου Mς τ . J QEod idem valet, id est, cum ad id, quod in ipse consultante principatum obtineau id est, mentem, rem, de qua deliberatur, perduxerit, quod ipsum, nempe mens est πο-, est id, quod contilio quid suscipit. Sic autem
haec verba accipienda esse, cum ex totius ioci contextu, tum perspicuum est ex duobus locis apud Aristotelem tib. a. Eudem. cap. penultim. &e. & postea; ori μαγ. . atque ita recte quoq; caeteri Inicipretcs,& Graecus minquit,id est, νους&D. Schegkius, quinquit,id est auctoritas&maiestas consilitantis. Argumentum igitur prius disterentiae inter ε α ριών &-nempe,curis alterum
224쪽
sterum sit iam definitum, hoc non sit, est istud, qu.aβουλ cmσ&consultatio desinit, & proinde iam non amplius est, postquam eo est peruentum, ut res ea iam sit in ipso deliberanteposita, nihilque aliud spectetur aut suprasit, quam ut agendi hal untium. Quod initium cum sit --ρεm: certe verum est, id esto, quod iam cst statutum, βουλα-- non item. Verum autem esse argumentum, nempe βουλαι-
m, tum desinere, cum ad agendi principium fuerit deuentum: deinde esse agendi principium: prius quidem Perspicuum est cx eo, quod desiberari non starat, nisi de rebus incerus, & nondum aliudicatis: alterum vero iam saepe est explicatum, esse cum ratione, &esserationis appetiti nem, ex qua facta omnia manant.1 λον υ τουτο. J Alterum argumentum & signum silmpsit ex generibus Rerumpublicarunt,seu potius ex earum itistituto Scmore; Vcterum, inquam, quas Homerus cxpresicrit. Apud Homer. Namgreges,lnquit, ea demum ad populum referresolει. R in se habet: Rex autem secum, aut cum Senatoribus ivt bb. a. 15ados. Agamemnon seiacum, Z Lb. 8 Odtas extremo es 9 Alcinous cum Senatoribu . deliberatione facta, quid agendum sit, consitust; decretum consticulum ad populum refert. Ex hoc igitur more videre est,&
deliberationem antecedere quoque Ie- ilationem ad populum. Eadem erat ratio olim in Republica Romana: nam,ut est apud DionIsium Halicarn .sb.p. ca quae publice essent agenda, primum in Senatu a labatitur, ubi decreta iacia Senatusco.sulto i quod et ροβουλα κρι Vocat Dionis iust postea ad concionem referri lent. Iam tandem accedit ad definitionem cpnstituendam ex superiori b. Vtitum aute argumento a coniu- satis: Cum igitur, inquit, nihil sit aliud, quam βου- , Cassium rerum, quae a nobis ossici possint: conseia quens in αγροαέρεαν quoque nihil esse aliud, quam βουλαῖαί ἰearum reIum,ca' per nos effici possint..iam . .JLocus est obscvii QCcuius tamen haremihi sententia & scopus videtur. Occurritur enim tacitae quaestioni. Nam quaeri poterat, cur ε α ρεων dixerit esse βουλὶ ἀνVnde istud st,cum nulla eius ante Acta sit mentio , & dicendum potius fuerit , quod modo fuerat explicatu . Respondet igitur liis verbis Arist. no se cosilio adiunxisse
225쪽
IN CAP. IV. LIB. III. ET HIC .
iiiiixisse ορεκs, &proptet ea quod postquam deliberatione facta quid statutum luerit, id ipsum sequens deliberationem, statim expetamus:
amo ipsa quodammodo definitio & determina sit quaedam
S appetitio. ri .eti m . Eispanicula ista non videbatur necessaria, eo quod prioribus iis -- λία,&c. quae sunt communia, contineatur: separati nI tamen de iis rebus, quae ad finem pertineant,seu de hac rerum proprietate & conditione commemorandum putauit, cum, ut ostendat, ni sellor, quae tota superiore, de strato,& rebus sub deliberationem eadentibus, da utatione sunt allata, eo pertinere potissimum, ut melius cognoscatur di stinctio inter voluntatem & consilium, quae duae assectiones alioqui sunt coniumstissimae, & ex hae strati dissimilitudine Unius maxime discernuntur: tum, ut, quae supersiit de voluntate dkenda, superiorib. anificiose connectantur. Nam quod supra leuiter commemorat,Voluntatem esse finium,non
vero rerum ad finem pertiἡentium, id hoc loco distinctius explicandum suscipit. Nam eum varii snt fines seu bona, aliaq; vere sint bona, Mia , & quae speciem boni referant:
exquirendum mat, an vere boni, an verost voluntas,an Vtriusque.
Δοκει θ , assert contrarias opinionesi, unam eorum , qua voluntatem existimarint ege vere duntaxat boni: eorum alteram,qui eius, quod videatur bonum: quam utranque refellit: & tandem uiam, quas mediam opinionem adiungit.
nκει 3. J priorem opinionem refellit ab ab serta ducta ra
tione , quia efficeretur, ut quod quis male Sc praue vellet, hoc non sit βουλητον,quod est absiardum: nam est contra rationem coniugatorum, aut quae quis velit, non sint βουλη-. Formula sit ista: Sisi voluntatis vera duntaxat bonum: Ita , si tina dumtaxat bonam es βουλη-. Ergoia, quodM vult, q- praue quideligit,puta malum, non erisAt consequens Hrolpum t iam sandi.
226쪽
connexi ratio ibi, ει γαν βουλη ἰν: Nam, inquit, si I uod praue quis Vult , esset : debet quoque esse bo naen, cum ex eorum sententia nihil sit nisi quod bo-irum. Atqui erat malum &prauum. Ergo ex eorum sententia' ii nestet βουλητον : qKod cst absurdum, nempe, ut quod quis veli etiamsi malum,non sit Saepe autem fieri, ut pra- .uum δε malum quid velimus, & eligamus ac persequamur,
ni K-ώς νυδον. J Hic altera refellit opinionem item ab Ardo: sequeretur enim, nihil esse reuera&natura βουλη--, quod neque ipsi admitterend& est absurdum. Nam suum stritum, &, ut ita dicam, obiectum affectioni & facultati pro-- l .situm esse naturaliter & reuera, perspicuum est, vel ex QEs. solibus. Formula sit ista:
. i. . Si 3κλη ἀν Hi i solum quod videatur unum. Ergo reum senatura nihil I ουλη ram. ia. At consequens ostendi eo alpum.
Connexi ratio ibi, αλ ω si αλεο φωνε - . Nam, inqui biiud alii videtur bontim,& interdum etiam contraria,ut videre licet
ia continente S ita incontinent
si morti μη. J Restitatis iam duabus contrariis & extrei mi, bilinionibus, suam velut mediam adiungit , nempe βουλη- re, est reuera & absistute, quod vere sit bonum: comparate vero βουλητον esse id, quod iseciem boni habeat, quod duobus confirmat signis ; altero a corporibus, &quae iis praebeantur,2 quasi obiectis: altero vero ibi οι in ε μεα: quia omnibus in rebus,& in omni habitu,quod verum sit,ei proponatur, qui recte sit allistas, & de eo bene iudicet: quod prauum male affecto. Vt igitur valentibus & sanis, quae vere lunt salubria:
' sta quoque proponuntur, Videntur, & iudicantur: contra veros male inestis, & morbosis: ita & vere βουλim; est id,quod verest bonum: & non vere sed comparate, nempe huie aut illi est κληί,, quod speciem botu habeat. Altera ratio, quia, Vt iam dixi, vere affectus de rebus omnib. vere iudicet. Nam est quasi quaedam regula d norma rerum omnium vera aricinio & habitus: quare Scsupra lib. a. insta lib. ro. in princip. dum quaeritur, quid sit bonum, nec ne, consulendum ait Aristoteles v rum bonum , v ore probe affectum: & hunc elleveluti Ly-
227쪽
ὲρ IN CAP. V. LIB. III. ET HIC .
bono internoscatur,quod vir bonus hac in re diiudicatit,hoeve syncerum iudicium amplectendum esse. Nam voluptatem, ut blandissimam dominam, saete mentis oculos perstringere, ut falsum &simulatum bonum a vero dignosci non possit. Itaque vi vere bonum eri quod existimarit este vir probus: ita & vere βουλη αν erit, quod idem viro probo videbitur, de ab ipse experetur: quod ipse volet. Summa est haec, ut cognoscatur, quid
COMMENTARII.' M. n J Hoc capite Aristoteles id potissimum
agit, ut doceat non tantum virtutes s quod plaetique omnes concedunt sed vitia quoque esse in nostra potestate,& este voluntaria. Nam erant ea tempestate nonnulli,&inprimis Plato, . ut dicerent, virtutes esse quidem voluntarias: sed vitia esse necestaria: neminem sua sponte esse improbur quod Plato 5.ρ. de M. demonstrare conatur. Quae quidem sententia & multitudini,quae hac specie &sim Natione sua peccata eleuare & excusa consueuit,& Poetis quoq; vulgi sblicet magistris arrisit. Venini Acist. eam,utpote falsam & valde pecticiosam,hoc capite retalit. Docet autem primum, actiones virtuti consentaneas esse voluntarias. Deinde vitia quoq; & per cosequentiam virtutes, i. ips, actionu habitus & ntes quoq; esse voluntarios: ptius uno argumento: alterum duobus. Postremo & unldargumentu & Philosephoru alterum doctissime refellit. Tota autem lite disputatio de arbitrii nostra liberiate ciuiliter est accipienda,quomodo & ipsi Philo phi accepisse videlitur. Nam& Plui. in visa Camii V, sapienter distinguit ea,quae comuniterre usitate ab homini b. gerutur, ab inusitatis & quasi diuinis factis. Illorii namq; causam & sentem nobis: istorum diis ascribendam,&ab iis manare existimat. Atque hoc modo, hacque adhibita di stimitione,ia ulla sere pugna erit i liter libros lachinc
οντ δὴ βουλητου. J Commemorat breuiter, quod prioribus duobus capitibus explicauit, voluntatem este finis, deliberationem veroo consilium eorum, quae ad fines. Hinc enirn argumentum elicit ad confirmandum, virtutum a stiones in no-yra esse potestate, Hoc enim primo loco ostendit, facta vinutibus consentanea nostii esse arbitrii:quia ad tacin reserantur. Concludatur hunc in modum: '
228쪽
ad Em seu visimum contendunt referuAtur, ea: - sunt voluntaria. Virtutum autem facta adfinem rorem tur. Effosunt voluntaria.
Propositio ibi, α R. tata ταυτα. J Nempe ea, quae ad fines pertineant: nam de his modo merii nil, dc argumenti contexi in id postulat. Male uitiu Sclioliastes Graecus, αs, quia αἰ, inquit, id ii . Sed cur non ἀ--,cum utrumque antecesseritu Ra..tio propositionis ab ipsis quoq; Arist. indicatur,quia eae res tua tactiones sintconsilii. Iam quae sint consiliuesse voluntari',no tum est ex cap. 3 superiore. Assumptio, mi πιον θετυν, &c. O ius ratio quoque non est obstara: nam virtutum Acta ad beatitudinem, ut finem, spectare & contendere , supra libro primo est explicatum. Summa i tur huius argumenti eo Iecidit , ut quia factorum virtuti conseia taneorum fons & principium est
voluntarium. quod constat elle προωρεανὶ ipsa quoque itinet oluntaria, & proinde nostri arbitiit. Alii aliter hic argumenta
contexunt. Sed vera, quam exposui, ni fallor,cognita ratione,
facile est fallam refellere. lf ημῖν S. J Quidam ex δι fecerunt Nam & alias saepe
hae duae particulae altera in alterius locum migraiunt :& haeexerba ἐφ'&c. prioribus cohaerere, &ex iis pendere, a ptaque tac videntur, quasi quaedam hic sit complexio hunc in modum: Quia facta virtuti consentanea nostri iunt arbitrii. Ergo S virtus quoque ipsa erit, quae emendatio verecunda, dc explanatio non incommoda videtur. Vstatae tamen scripturae quomodo habent codices omnes, etia vetus tralatio & Grricus Scholias est sententia non incommoda quoq; ei lepotest: Ostendit modo , fusta ex virtute esse nostri arbitrii. Nunc pergit ostendere, virtutem ipsam& vitium esse quoque volunt xia,i stri it, arbitrii. nquam olim totius huius cat scopus, α Aristotelis consilium sit,demonstrare vitia nostri esse arbitriis propterea quod a Platone dc ab aliis hoc negaretur, ut initio idiximas tamen quia contrariorum eadem est ratio,quae de vi
liis,eadem de virtutibus afferri possunt. A οις , ὀ ἰφ'ημῖν. JPrimum in argumetum,quo vitia l& viri tutes quoq; j doceat nostri ei te arbitrii, vel, ut ipse loquitur, iunobis esse positum,boni simus,an improbi. Vtitur hac ratione, quia honesta aut turpia facere, aut non sicere, in bis sic
229쪽
IN CAP. V. LIB. III. ET HIC, positum. Res,quia pluribus verbis ab A ristotele explicatur, vobscvi ior est,concludatur hunc in modum: .
Si honesta ct turpia agere aut non agere, nostri es aνbis irri. Ergo ut probi aut improbi stam, nosri quos eris, arbitrii.
Verum primum ibi, ει si ἐφ' ἡμῖν τα κοιλα, ese. Ergo sicundum, ibi, ημῖν smi τὸ ἐπιεικεστ.Connexi & consecutionis ratio s ubindicatur ibi, τουποι 'I quasi dicat, nihil est aliud este virum bonum aut malum,quam ea facere, quae boni aut mab consuerint. Ratio igitur connexi perspicua est ex b. a. ubi copiose explieauimus: Ex fustis honestis aut turpibus habitus virtutum & vitiorum pronianare. Ve-1um facilis est haec latio, Sc, ni fallor, incontrouersa r, eaque re ab Aristot. vix attingitur. Vcrum antecedens confirmare, hoc opus, hic labon &meo consumitur omnis Aristot oratio. Vis autem omnis confirmationis Aristotelicae posita es in contra- Iiorum natura, nempe, Ut cuius in potestate contiatiorum est unum, sit & alterum, qui negare, possit Sc affirmare; qui velle, possit & nolle,& contra. Q Ure & Seneca de bensc. c. aT.Sι vis, n ouit,me velle, ince etiam meposse nolle. Et Vlpian. Iurisconsultus in L . D. de diuersrag. iur. Eius eLI: inquit, non no D, qui poteri , velle. & idem i. . D. de ecquir.hared. Hare itatem adire nolle non videtur,qui non potest velle. Sic igitur Arist. concludit rationem & confirmulonent antecedentis: Attiarum rerum eae t tura, ut eas agete nostrisit arbi- . . tritia certe'em non agere,eritne, contra, quarum hases natura, ut em non agere nostri sit arbitrii, easdem . quoque agere, erit. Sit hae conelusionis propositio, ibi.
. Eu es ἰφ', o c. euι- rationem paulo ante ex contrariorum natura attulimus.
Atqui rerum hone rumis turpium ea ea natura. Ergo eas agere'non agere nostri erit arbstr/i. Assumptio ibi, ως πει---, quae ut intelligatur,
quatuor haec membra teneri debent. Quψd bonum est, id ipsum facere bonum quoq; est. Quod bonum est,id non facere turpe est: contra: od turpe est,id ipsum non sacere honesta est. Et quod turpe est,id ipsum Deirre quoq; turpe est. Nunc sic argumentatur Arist. Si quod facere honestum est , id nostri est arbitrii: E. & id non sacere quod turpe iam esse diximus) nostri erit ubiuii. Ex quo elicitur,ut honestabita & tulia facere no-
230쪽
Mi este aibitrii. Prius concedebat aduersarii,posterius n5 item. . Et hoc quidem de honesto. Turpiu cade est ratio, hina cin mo-l duni: Si turpia non seceres quod honestum esse diximus nostri .est arbitrii : quod & adu ni concedebant, quia honesta Vo- lebant nostri esse arbitui: Si igitur turpia non farere nostri est , arbitrii: Ergo S facere eadcm erit nostri arbitrii. Vcrum est igitur : intecedens: Facere aut non facere honesta aut turpia , no-
arbitrii. Verem ergo erit & c sequelis, virtutes dc Vitia n stri eius arbitrii, & in nobis esse positum boni senus viri anim probi. ',3 In test hie breuiteriesutationem versiculi cui dam vulgo usitati: Est autem Senirius m uerbialis, teste choliaste Graeςo: qui ut constet , i ndum cst iid quidem idem, es et quod alterum est poeticum. Eodem S usiam Poetam Syracusanum Epicharmum, Q. 'cuius &,erba ex He bile summe adducit Graecus Interpr s. Sententia autem versiculi est ista: Neminem volentem aut libentem csse improbmn: neminem cotra inuitum esse beatum
prii salsum,posterius veru esse ait Arist. Et ori uilis posteriore, quod huc non facit,ptius ilium est e ostendit ex iis quae modo
sume, plicata. Nana quod Scholiastes Graecus verbis ναοῦ.φη- οις intelligit,quae lib. a. snt explicata,nena peVirtutes non natura, sed studio nostio comparari , pimis longe in petitu η. . Sic itur Ario. inquit, modo de eontrariorum vi attulimus,sunt xuganda: atq; adeo initio cap. dictum est,actionuni
causam prinEpium in ipsis homine esse positum: aut falsiis' est verecubus: nam ripmes ire concludit Aristoteles: rum rerum principia stirin nuta, ipsa quoque in V-
Atqui virtutur,principia in nobis esse, iam explicatu eII. Ergo ipsas virtutes in nobis Usefatendii eLI, praeiertini. - cum nulla iusta ratione alia principia iustiora reperiri possint, in quae velut in causas ea quae ab hominibus iunt, conserantur. του πις εοικε. J Alterum est argumentum, aut si mauis ter . tium,quo doceat ΑΗst.virtutes & vitia in nobis esse posita,esse voluntaria: ductum cum ab iis, quae priuatim asingulis geraἡ-tur,tum a legum scriptoribus, & iis quae publice a magistratib. fiunt: cuius argumenti vis quanta sit, postea videbitur. Qgia autem eius expucatio multis ab Arist. verbis exponitur nam