장음표시 사용
201쪽
IN CAP. I. LIB. III. ET HIC. l
valetudinis recuperandet eausa, aut sectione abhibita, aeg illum non curarit, sed interfecerit. Eodem modo Deianua Metersecit Herculem : quare &ipsa apud Sophoclem in Traci
niis eo ignorantiae genere nominatim se excusat. Sic & Aris uteles Eb. a. Eudem. cap. 9. iarrat de puellis, quae pomum an ltoo dederint , quod putarant esse Pnituum, cum in eo late : lvenenum. Eodem errore Lucretium Poetam sita sustissit uxi lyostremum attabulum est de modo, ut siquis leuiter alie lapercutere olens,grauius serte pulsed Sic&Iurisconsuli. ani .l f. diues. D. adi Cora Ld sicar. excusari seribit eum, qui que rin rixa interfecerit claui aut cucuma. Sic&apud Homer. uia Dd. Patroclus narrat, se aequalem puerum talo,astragalo init fieissὸ imprudentem. e πισειν αὐτοῦς. J Legendum αδτοις, nam Verbum- , ut & Latinum excidere, in hac notione dandi casis habet, tapud Ciceronem Phil . io. de &c. Galeno: quod verbum ii. bi non excidit, ut sepe fi ortuito: scriptum, meditatum,coi1-tatum attulisti.
V J Ex quinque attributis duo ait esse inli gniora Aristoteles. Q in re & cuius rei causa,id est,attributa materiae & finis. De Geta tio reddi potest ista, quod in omni facto maximum sit positum in fine momentum, &non tam quaeratur saepenumero , quid sit factum, quam , quo animo, &quo fine, ut pro no capite dicetur. De altero haec est ratio, quilfusta planaque ex strato & materia distingui S nomen sertiti aleant,vit juricidium a caede,stuprum ab adulterio.
sententia horum verborum, seu po' us scopus inter explanatores &interpretes satis constat,nempe eum , qui leuiter percutere voluerit, grauius pulsasse. Sed ipserum verborum exquisita redditio non ita constat, imo mire variat. Verum quia longius est,&facile quoq; aliorum Varietates refellere: dico breuiter, vi lari mihi legenda noPrimum , quia ex verbo nulla commoda possit elici sententia: deince,quia o in veterib. quibusda libris Iepcriatur: nostremo,quia ex hoc verbo sentetia existat com
modi uima, nempe si quis alium leuiter c5tingere more Acroeliinstarum, siue quando ficiunt Aerochiri j volens, grauiter pulset. Puto autem mendum irrepsisse ex loco priori, ibi, ἔς GHq. Exemplum quod attuli ex Iure ciuili de
202쪽
' cullerit valde simile est huic nostrae explanationi. g ' δέ ,6 ἀυ. J Breuiter hic velut conclusionis loco definit
κουαεν per impIudentiam, nempe inuite facium per imprudentiam esse, per imprudentiam talem, id est, singularem &quae in attributis cernatur iam expositis. qua particula exclu-Hitur ignorantia communis,de qua 1. dicet latius:
excluditur & falsa illa ignorantia ebriorum, quia eorum facta non fiant per ignorantiain,sed ab ignorantibus. J Demde cui comes sit dolor & molestia Qua particula excluduntur illi, qui quid turpe vel pulchritudine, aut voluptate adducti admiserint.Excluduntur &illi,qui non volentes quidem quacquam
etsi θ ακκαου. J Duas fecimus huius cap. partes. Priore de
'invite factis copiose explicata:altera iam breuiter exponitur: breuiter inquam, propterea quod Vno contrariorum cognito,
cognoscatur & alterum. Qua ratione usiis hic Aristoteles,quia inquit, seu inuite factum est, 1 vel vi, vel per ignorantia fiat; contra ergo sponte factum erit silud,q, non vi, id est, cuius principium faciente sit,&a faciente fiat. ἁκήmον igitui conlii tirunt vis & imprudentia. libertas arbitriJ α scient: a singularis, ut & de ignorantia dictum est,non communis
si Absoluta di putatione de sponte & inuite
factis: breuiter refellit quosdam, qui dicerent: Ea quae ira aut cupiditate gererentur, non esse voluntaria, sed ab anuitis fieri, quod etsisupra paulo attigit Aristoteles: hoc tamen loco argu- .i mentis aliquot consutat sanius. Argum a gut stat quinq;:
Primum, quia efficeretur, omnes animantes&Pueros agere inuite. Conclusio.&,qua tra aut cupiditate geruntur,ab inuitis fiunt Ergos omnes animantristpueri, qua agunt, agunt inuite. Ratio connexi in animantibus est perspicua, quas certum est cupiditatibus ferri, non ratione. Pueros quoque cupiditate potius,quam ratione facere quae faciunt,cum perspicuum est, tum pulchre commemorat Aristoteles infra cap .vis. quare dc tib a. Eudem. cap. g. verbum animantibus & pueris conuenire negat, quia cum ratione proprie sit coniuncta,quod &nos supra docuimus. Atqui absurdum est consequens. Nam nulli magis libere dicuntur agere,quam animantes S pueri. Ergo & antecedens.
203쪽
CAP. I. 1ν, IN CAP. I. LIB. III. ET HIC. . ειτα τἀπιρον Altera ratio, quia absurdum sit, eoru quae ua aut cupiditate seruiatur, aut nihil ,aut turpia dunta alti uite fieri. Conclusio sit ista. Si fiunt ea, qtra ira vel crapiditatesunt: certe aut ianctim habebit in Ommbin factis in emanantibuo, aut an 'thusdam duntaxat . puta, turpibtu. Nam &ipsi aduersarib hnesta ait intcsse Connexi ratio est perspicua. Consoquens est falsum.
Primum namque Omnia 'lilae inde manant esse ἁκου χ& ipsi aduersari j ne ant, & falsissimum est, quod ita docet sit stoteles, quod multa ex ira S cupiditate facere deceat. vergratia, decet expetere res laudabiles & bonas, ut valetudincia formam, scientiam, &c. Lasci quoq, decet improbis , inimcis; quod ita concludi potest: uaeu cunq, decet facere, ea non sunt ακουα . Atqui ex ira , cupiditate quadam decet facere . Ergo quadam facta ex ira non sunt Falsa est igitur una consequentis pars. A ltera, nempe tua pia duntaxat ex ijs manantia cile ακου nota est plane ridicula γ λοῖον. Nam ridiculum est, unius eiusdemque causae dissimili ponere effecta in codem strato,puta,irae in eodem homine aucupiditati S. 3, m J Tcrtia ratio: quia quae ex cupiditate existunt faecta, iucunda sunt, cum sint molesta. Formula sit ista: mcunque ἀκύμα- , ea sunt molesta, hoc supra ostendimus Atqui ex cupiditate manantia facta iucunda i , quoi in perspicuum.
Ergo ex cupiditate manantia non fiunt ακουσσα .Mςminit A ristotcles in hac tertia ratione solius cupiditatis eadem tamen ratio locum quoq; habet in ira. Nam &iratur gaudet vindictam dei iuniico stimere. Et nolui tim Aristo teles lib. a. Euctem. eap. 7. in sineta. eodem argumento in ira v-ritur. Perperam jgitur quidam, quia Aristoteles cupiditati tantum mentionem sectat i quod breuitatis studio saepe facit hanc notionem in ira locum habere negarunt. ii 3-J Locus est obscurior; nihil tamen mutandum quod quidam faciunt, repugnantibus omnibus libris
204쪽
E1h autem quarta ratio, quia essiceretur, vi s ponte vel inuitu nulla sit vis. iuillus e sectus, quod est abluidum. Co:μciuili potest laocmodb: . 'Sponte Deii , inulte facti , idese, disserentia inter haedrio uis essectus hic eri, quod alterum vitari pote' alterum non item. Nam inuite facta seu nec farta,vι- tari non posse, certum eia. Et sponte facta ea dicuntiar. qua facere quis possit, aut omittere . Atqui tamen qua ex ira ct cupiditatefiunt, vitari γ omitti possunt, quam aua ex ratione 3. Ergo hac ex ιra oe, cupiuitate non mazis erunt ακου mo , quam qua ex ratrone .
' Nam alio lum sequeretur, nullam est e vim &esse num dis . Dictitiae eius sponte&inuite facti. Vis igitui eius distinctionis, quia in his duobus tam quae ex ira quam quae ex ratione,
nulla est distinctio quoque ipia &causa nulla cile debet. Nam t frustra sit, absurdum est. φακὼ y J lyuto verbum valere, quod vitari A praetermitti possint, Sc sic plaerumque reperitur. Alij I ii terpretes accipiunt, quae sint fugienda: hoc est, quae sint relucted
da & improbanda, atque adeo praua. Verum prior nostra C planario magis propria videtur. Qάκουαι . J Sic est legendum, cum particula ni , quae tamen a quibusdam libris aberi, non recte. η-Idena est&in cupiditate, .euius&hic breuitatis causa mentionem praetermisit Aristoteles.
λαῶ , m. J Ibinta est ratio, quia hominis propria sint
ira & cupiaitas: concludatur hoc modo: Gahominissunt propria, non)uut
AIqui ira cupiditas hominusunt propria , vi ct facta
Ergo hac facta quop non erunt Onussa est propositio ab Aristot. cuius co est ratio: φ άκου madiximus esse suρra G,quoru principium sit externum & noprium hominis. Sic nunc dicimus. Quae propria sunt homi ius&m ipso polita, esse εκου in a. Allia natio in istIone reuocari pol- sit,iptered*ira& cupiditas cu beluis sint comunes,&Einde hominis no propriae. Veru proprici intelligimus h .l. non q, seli homina, sed omni coueniat ex sua natura. Atq;ita ira & cupiditas propria sunt honuuas. Na arum' hominis i03. pMtus tribui
205쪽
sya IN CAP. II. LIB. III. ET HIC . solet, rationem, iram, & cueiditatem. Vt igitur ratio est minis&hun rana quod confirmant&aduersatijὶ ita Mir:
eupiditas. . ατοπον metu. J Conclusio est totius Risputationis de iri cupiditate. Absurdum est igitur, facta ex his promanaresse ακουαια, quod quidam existunabant,teste Aristotele tit Eudem. cap. 8. insint .
COMMENTARII. T m. J Agit hoc capite & proximo de
Hoc autem in tres partes secari potest. Primum,ctar plicari in his libris debeat de s ροαιρε . Deinde quid non Postremo quid sit. Cum autem valde labor Interpretes, & varient i n hoc verbo latine reddendo, nos b. ulter videamus, quemadmodum veteres exprellcrint. PosIiores, ut Iurisconsulti, Tacitus, Suetonius& alij lent vocre Propositum. Vocatur & a Iuteconsultis animi propositio, nimi iudicium, animi rismatio, L fugitium. V. da verbora signification O. H. 76. in totum. F. de diuersis Regulis I xI.pπιEM.t89. eodem litus Priores & antiquiores, Plauti Tereiitius, Cicero vocant ransilium, iudicium, & quia marmam cum eo assistitatem habet, voluntatem. Vocant & iterdum insitutum. Nos, quia posteriores non satis latine lquentes imitandos iacitonon putamus: & antiquorum vcabula snt ambigua: utemur vocabulo, quo tamen &ipCicerclest usus,&vocabimus consilium agendi. Sic enim Ccero inLucullo: Huiusmodi igitur υisis, consilia capiet agennon agendi. Et p. de oratoreia: nam aut scientia, aut egnitio rei perquiritur, ut virtus suamne propter dignitatem, ι propterfructu aliquos expetatur: aut agendi eonsilium exquritur, ut sit ne sapienti capi/nda Re publica: & initis libriprant,de Finibu . Suis sitfinu, quod extremum, quod ultimunquosint omnia bene υiuendi rectes faciendi consilia referenda Vremur & consiliν verbo, ut antiquis usitatissimo in hac nitione ; Elecctionis, quo plaerique hodie utuntur j & δειctus vocabula, ut prorsus in hac notione barbara, assemet
οἰκειοταιῆν β εινι s. J Duas affert rationes, cur his in libr
206쪽
de eonflio sit explicandum : quarum prior est, quia proaeresis virtuti maxime sit cognata. Formula sit ista.
ad virtutem, eadem hucpertinentia. At προωρεας virtutιeri coniunctissima. . Ergo huc pertinet .
Propositio est perspicua. Assumptio ibi, οἰκ οταθν, dcc.& certe maxime cognatam Virtuti esse αθαίρεαν docet quoque Pythagoricus Theages apud Stobaeum λόγω α ex quo loco, Ut& ex capit. q. supra biso secundo, perspicitur. Primum quid sit virtuti esse cognatam. Deinde cursit maxime cognata. Nam cum ad Virtutem tria maxime sint necessaria: Ratio, facultas seu constantia &-tum ex his tribus maΣime Virtuti. propria est προπιριας et duabus namq; reliquis Vti licet Malijs in rebus, puta in artibus etiam ab , virtute: non licet. Altera est ratio, quia de
moribus iudicium potest capi & fieri magis ex proaeresi, quam de factis ipsis. Conclusio.
. ad mores,eiadem huc pertιnentia. προαιρέ djudicantur mores.. Ergo, Sc.
Et hic propositio omissa est, ut certa. Assumptionis haec est sententia: De moribus &qu. disquisque sit, probus an ima probus, non tam spectari debet factis, quam ex animo, quo quaeque iacta gerentur. Nana alioquin si facta conside rentur, cepe fieret, Vt probus esset improbus,&contra. Fit nim saepenumero, Vt Vir probus praue quid faciat, vel cassi, vel quo alio impedimento: & contra ut improbus bene quid faciat. Multa quoque fiunt fortuito, natura & alijs modis, puta, necessitate dc vi, tam bona quam mala. Ex quibus tamen nemo probus aut improbus dici iure debeat. Quare & Ati steteles libro secundo Eudem. capite vltraho. Itaqutu, inquit, ex αροαιρέσ4 iudicamus, qualis qui lata' hoc est, quo animo&consilio, cuiusque rei causa secerit, non vero quid fecerit. Verum hule rationi valde repugnat, quod est apud Aristote- Iem tibνosecundo, capite ultimo, an e , es a. Mum Mora capite a o. ubi ait, tere honunes iudicMe ex fictis, non ex proaeresi. Et vulgo dicimus, ex fructibus cognoscendam arborem. Sed ex ipse Aristotele responderi potest, haec non es.se contraria: nam vulgo quidem ita fieri , ut spectentur homines ex factis potius, quam ex animo. Propterea quod,
207쪽
IN CAP. II. LIB. III. ETH 1 C.
inquit Aristoteles, animus &-cerni non possicia incurrant in oculos: verilii inc tamen qui dijudicare quesit, non tam clicetum, quam caulam uispicere debet . .
η-δι; . J Hic lain exquirit, quid sit προωρε erprimum quidem suo more, qu .d non sit. l Aristotes icit: semper primum denegant.bus agerc. : Alsci tautem quin
autem, omnium tactorum principium cilcipium honin id est, animum hominis, qui aurinus in duas partes trabitet, in rationem dc appetitum. Sublatione sunt scientia pin:Ο. Aps clitus tria siliat genera, cupiditas, ira & volu Iain quia communi icialii notum cit Omnibus , προπιε quoddam iactorum principitim: quaerit Ir iam , quidnaex iis genetibus modo conam in oratiS, lioccst, an ait op vel aliud quid ad rationcm pei titiens: an vci o sit appetitu quis: an denique iiiiiii onnimo corii an sit. Et concludit stoteles: Et nihil cilc , & utrumque cile, nempe ratione appetitum, id est, neque sint plic in elle rationem, puta. Dionem , neque smificem appetitum: sed ex xtioque conctii in quiddam, id est, appeti dum cum ration C.
ἡ-l Ait προωρεαν videri idem . quod sponte factum. Et certe maxima est inter haec duo
nitas, atque adeo extremo capite concludet omnem ms cile tatim 19, sed non contra. Est igitur ἐπροωρεας κύαsed tamen non est plane idem Nam latius patet εκου πον: qostendit duabus rationibus: primum, quia εκύειον sit in Inantibus quoque & pueris: non item, id est, si te quidem agunt animantes & pueri. sed non consilio: ccon illium non est absque rationis agitatione seu disputatii Ratio te carent animantes, disputatione pueri. Nam imipotria igunt, quam consulto & deliberato. Altera ratiola Jφνης , &c. quia quae iii bito, fiunt quidem spo sed non . 3nsulto. Quae consilio,Omnia fiunt consulto. C
At si multa non fiunt deliberato, ut ea qua D. .n. e, qua hie pratermisit Arastoreus, Iressa . mm . morabb.sedere,surgere, bistere, edere.
208쪽
tioneste aut cupiditatem , aha liam. E quibus taluen tres ra. riones, prima, secunda&clilaita ad iram peltineatit, aut resurri pollini. Prima cst,quia cupiditas S liai unt in bestiis c o que, colafilium non item. μι ο ἀκροπι ς. J Altera ratio , quia 'incontinens cupiditate quidem agit, non vero consilio: & contra continens. concludatur hoe modo: Si consilium idem ester quod cupiditas, eliaceretur, ut qui Nno agit, agat&altero. Ratio con nexi cist perspicua. Atqui consequens est falsi . Nam incontinens agit quidem cupiditate, non tamen colafilio, id est, abripietur cupiditatibus, iis paret, easque sequitur reiecta ratione ta contilio. Contra agit continens, qui cupiditates consilio & ratione superat, quod a libr T. cap. 3. Explicabitur latius. Haec quoque iatio in ira locum habct: etsi tacet Aristoteles: nam iratus certe proistis non ag:t consilio , ut
. paulo post explicabitur. μ. J Tertia ratio, quia clipiditati aduersa
Turconsilium, non cupiditas. Conclusio su ista:
Propositio, an cupiditas nulla alteri sit contraria quod lite dicet videtur Aristotclcst in contiolicrsiani reuo Π potet , Nani cupiditas motus coluraria est quieti. Prodigi stipe sunt
auari, ut is a tibro quarto. At atratus haberectiprt, alter profundere, perdere, quae sun I contraria. Ambitiosi saepe auari, inquit Cicero mitis o sic. At ambitiosti S nullis parcit sum- pii Dus, auarus omnibus. Sic in Anuria Pamphilus cum
Glycerio sua cupit cile , & tamen patri hoc nolenti idem cupit esse dicto audiciis Augustus Imperator ut est apud Dionem, cupiebat dominatum, S. contra ubdicare imperio volebat. Sic Paulus Apostolus contrario' in se motus experiri se dicit apud Romanos Verum de Eris & similibus ex cmplis, respondendiu est , non hoc diccre Alistotelem , nullas Iepcriri cupἰditates, quae inter se pugnem. sed hoc cum velle,
In eodem homine non concurrere cupiditates contrarias: fieri Don poste, ut Unus idemque eodem tempore, edcre,ali, dormi
209쪽
idis IN CAP. II. LIB. III. ET HIC . .
re cupiat, & non cuplar: eundem eodem tempore oderit m et eadem de causa. Videndum quoq; elle,an non sit sinta cupiditas, qualis suit an Augusto. Deinde an etiam si piditas, & non potius ratro aut consilium: quando in P& Pamphilo pugnarunt motus: recta ratio & c5silium cipiditate: deinde an vere quoq; sint contrariae. Asilam plictem, nempe consit. um adueclari cupiditati, perspicuae priori coclusione, qua dictum est, cupiditatem cum ratio consilio in incontinente & continente confligere. Ato; ita cipienda est, rectae rationi & consilio cupiditates acluet Nam alioqui pravo costio sepe non repugnat cupiditas,' eo, qui hic Tyrannidem constituerit occupare, bc una sit: Iasiimus, aut caedis cupidissimus. κοὶ ἡ --J tarta est ratio, quae&in irato habet, teste ipsb Aristotele lib. 2. Eudem. cap. Io. nempe qcupiditas sit rerum iucundarum S molestarum: consilnon item,id est,cupiditatis stratu res sit ni iucundae & mole hoc ait cupidita*, Vt res iucundas persequamur, asperne contrarias, quod de bestiHycernere licet lin quibus cupidiculesie iam Lepe dictum est j ut quae nulla re alia commoantur,d voluptate & dolore. ini are& beluinam voluptarsupri dixit Aristotelesti. r. c. . Consilium autem non essexuin rerum, sed cerni potius ita rebus bonis & malis, utili S inutilibus: etsi ex communi vita perspicuum est: confirrri tamen potest ex eo quoque, quod hae sint res, qtberationem cadant. De voluptate non des IbCratur, fior, .
ad eam, ut& bestiae, in quibus nulla est deliberatio, quia ria ratio. Atqui consilium vcrsari in ijs rebus, de quibus delivatur, copiose mox capite proximo explicabitur. Etsi aut utilia & honesta saepe quoq; sui it iucunda: tamen deliberataris caput dehonesto& utili potius este let: de iucundo co a sequentias, ut loquuntur Iurisconsulti. 6 im λυπου. t Ait Victorius in uno veteri Codice iid est, molesta, & mox se, quod & Lambi: in uno veteri C odice reperisse se ait. Ego, cum eadem sit stetitia, & phrasis utraq; bona,& usitata lectio pluribus in lilreperiatur, nihil mutandum censeo. θ yri ητἰον. J Quia in quatuor prioribus rationi semel duntaxat mentionem fecerit irae etsi nos mitio dixin Primam, iccundam & quartam rationes in ira quoque loca
210쪽
haberet ea re tandem hic adiungit etiam de ira, & ait: si, ina
Pit,co ilium non eu cupiditas, multo minus in ira. Rationem
iungit, quod ea, quae ab irato fiant, multo minus fiant con- to&cogitato, quam quae a cupido. Nam quae consulto, fiunt mora quadam & cunctatione. At irae motus est celerrimus: nullamq; admittit moram aut deliberationem. Cupiditas non tam est repentina, & hac in re coniunctior est consilio cupiditas, qua ira; contra tamen consilio ira est assinior quam cupiditas luc in re: quod cum in consilio sit ratio: iratus radionem aliquam semper sequatur, quia iniuriam accepisse sibi rideatur: cupidus nullam sequatur rationem, sed suam proriis cupiditatem,ut praeclare infra Aristot.bb.7. p. vlt. μίU Quatuor docet rationibus consilium non si e voluntate , etsi non negat,haec duo valde esse assinia. Nam e voluntas & cmasilium i quod extremo capite Perspicuum ieti utrumq; est appetitio quaedam cum ratione. Et hac re inommuni usu saepenumero voluntatem pro c5silio ponimus. Prima est ratio, i quae & commemoratur
is earum sit rerum, quae seti nequeant, consilium non item. Uod exemplo docet Arist. immortalitatis. Volumm,inquit, , cupimm esse immortales, Mi ea de re deliberare quod est c5lθὶ cum sciamus eam nos assequi nonpossultumsit. Volumus ter dum volare, domιnatum habere totius mundi,inquit Arist. Humus interdis alterius esse sexus, diuersis esse in locis una ho- , multa alba volumus absurda: sed de huiusmodi rebin delibet, nisiqui desipiat, nemo. Ratio autem, cur voluntas etiam
αἰ- ὼν, consilium non sit, haec esse potest, quod voluntas, lute, & ut ita dicam, abstracte bonum spectet: consiliumro ad facta humana prorsus se reserat, semper se accomm iis ad ea, quae usui nobis esse possint.
α νασόαμ. J Ex hoc quoq; loco perspici potest, Aristbem existimasse, hominem prorsus interire: negat enim im-γrtalitatem posse fieri, quod&m Eudon libr. a. cap. o ct ira
G η μι βουλησίς ἐci. J Altera ratio, 'uia etiam ad ea,quae abs gerantur,voluntas dirigatur:consilium vero de hs tantum a nobis geri possint, aut ab alijs nostro iussu. . Proposi-zonfirmatur exemplo haedonum & Athletarum. Solent M namq;