장음표시 사용
241쪽
eninen inter virtutes&recte saeta; inter habitus ipses ha-bmuim actioncs. Factorum iramq; & initia ; &progress una; δύ extaenia este in nostra potestate , videlicet si ea non ignoremus. Nam flape fit, ut peragi orantiam quid faciamus, quod tofecto voluntatium ilici non debet. Virtutum autem seu abi tuum ex tactis orientium initia duntaxat este voluntaria, id cst, in nobis et sepositiani, habitus suscipiamus necne: sus ceptos ut abi j ciamus, non est elaositi arbitrij, quod explicatum est hoe capite Docet utem, facta sic peresse no- stri arbitrij, hac ratione, quod in nobis sit situm, hoc an illo modo agamus: habitus autem non este semper, docet exemplo morborum. mν εν μυμ. J Ait latentem illlam, ut ita dicam, alluuionem factorum , Cc quibus paulatim nascantur habitus, non crini, Vt nec morborum: qui&ipsi non statim, sed pau- . latim colliguntur. Vt autem latens morborum progressus &accessio non cuiuis, sed tantum selertissimis medicis innotescit: ita vi nutum quoq; progressus, dc incremeta, aliquo modo seu notis quibu1dam cognosci possunt. Quas notaS exyli
modum quis sentire possit, se in virtute progressum facere. αὐ-μαι. J Cur de sortitudine prinium agat Alistoteles, rationem reddit Scholiastes Graecus, quia si virtus una omnium pulcherrima, una omnium laudatissitna: Athoe, id est, laude assici, seu laus maxime propria est virtutis,
visupra libri r. extremo explicatum est. Cur autem maxime
lauaabilis sit sonitudo,hanc adijcit rationem,quia res acerbas perpeti sit dissici limum: neq; tam iacile si pericula Alabores suscipere, quam voluptatibus abstinere: & noc est ι φ Cicerob. r.osc. est: Fortitudinis ossima videri omnium esse plendidissigna:e flere laudari pleno ore. Verum haec ratio non satis viis detur Iarma. Nam prudentia utique &Iustitia virtutes longe sint praestantiores. Et Cicero, Fortitudinem quidem Videri, ait , splendidissimam, sed verum iustitiae splendorem esse maiorem: Mesior igitur ratio haec mihi videtur, quia haec virius omnium una sit αλεγ ι & ratione vacans, quare & beluis attribui let; qua de re infra Atqui notum est ex stiperiori. hus, Virtutes morales, quas his libris explicandas suscepit Aristoteles, esse ita ea animi parte, quae ratione vacat. Et hanc ra-- tronem Aristoteles quoq; ipse D sta cap. ro. in prisc. subindi-
242쪽
Potest M altera rea i ratio, nempe,quod hominum natu Irael explicantur autem humanae virtutes ordo hic virilitum, quem λristoteles obseruauit, sit accommodatissimus. Naim i in pueris statini Hucent Brtitudinis vestigiae pueris ac adole tibus vires ac sertitudo maxime congruit, maiorem aetatem udicium postulat Iustitia. Extremae aetati conuenit, prudentia . TemperanM quoq; conuenit adolescentibus, uti & Fortitudo, quod ele ter explicat A ristoteses lib. r. Rhetis.' Recte litur Aristoteles primum de Fortitudine: deinde de Temperantia: inde de Iustitia, & h virtutibus Quae cum iu titia affinitatem habent: Postremo de Prudentia aοt: contra atque Cicero , qui dignitatis & praesta itiae habita ratione, primum de Prudentia:deinde de Iustitia,Fortitudine,& Tem
, . i. nua deinceps agit. COMMENTARII. Vi α ουν με π*ς. J Exquirit primum Aristoteles,quibus in rebus cernatur Fonitudo. Et ait, in rebus se idolosis,& cω uanis seu fiduciam inerentibus. Deinde adhibita rerum mi dolositum distinctione, ostcndit cam cerni in re omnium maxime λrmidolosar quam constat esse mortem. Quae mors cum variis asibus ostes ri possit, hoc . yyplius ostendit,positam fortitudinem in morie, ut ita dicant, bellica non mezuenda. iduobus verbis quasi prouerbia-bbus Ωrtitudinis materiam describunt Graeci, qua Phrasi hae in re supe usu= est & Plato. Cic. lib. - . Tuscia. quadanteii exprimere volens ; Fortitudo, inquit, I scientia νιγtimsν-- dolosarum contrariarum. Quanqualm his verbis Cicero potius reddidit ista Graecorum , seu Platonis hanc definitionem in Lauheuc, Protagora extremo; Fortitudo, inquit,est -ν , aut: ἀν άμνῶν η μη Latine quidam ita reddunt, in formidine eonfidentur et ath, informidine Saudacia: formidine fiducia. Ex qui- bus confidentia dc audacia, in malam partem accipiuntur; fiducia in utramque,' quod malim, propterea quod duo priora viiij sint vocabula, cuin sititudine pugnantia: cum si ρ non tam sit habitus viciosius, quam perturbatio seu in quo moderando consistit haec uritus. P
243쪽
MO IN CAP. VL LIB. III. EΤHIC. J Quia dieiuni est, in metu & fiducia
positam esse Fortitudinem, statim hic agit de metu&iebus metuendis,seu formidolosis, inqui b. sere omnis eius c5sumitur oratio, propterea quod magi S in metu moderando, quam in fiducia versetur sertitudo: quemadmodum tem Deralapa, etsi in doloribus & voluptatibus moderandis cernitur, magis tamen in altero, item perii voluptatibus versatur. Et certe vulgo quoq; is sortis dici selet, qui ad pericula adeunda imperter-Lito sit animo. Ait igitur; metuim μου ea viis, q- sunt f m, dolosa. Argumeritum est a coniugatis, hune in modum:
Ergo ortitudo an rebinformiaolosis ect posita. , θ εο, . J Iani igitur ostendit, qu e sint res rmidolo rae, & uno verbo, breuiterque definit, ei te eas, q uae v ulgo dieantur mala, qualia sunt con urcia, dedecus, ignominia, debilitas, orbitas, amicorum soli itido, paupertas, viilnera, ea ilium, moibi, seruitus, mali liberi & uxor, mors, iniuriae,
d. e τ φοzν. J Ex definitione metus ostendit, quod net clo attulit, nempe sermidolosa esse ea, quae vulgo dicuntur
mala. Nam, inquit, mel ab omnibus definira solet. expectatio mali. Ita & apud Platonem in Protagora , & in La-eheleno; definitur,dc apud Ciceronem AE. I ustui. extrema: Sistes, inquit, ecte elat/o boni, mali expectationem esse necesse
an metum. Et hac definitione quoq; usi postea sinit Stoici: W-ste Laerti Oiriis δῶ. J Allata breui rerum Hrmidolosarum desidi
nitione, iam eas distinguit seu 'diuidit, ut enucleate ostendat, an in omnibus,an vero in certis duntaxat,& quibusdam rebus formidolosis posita sit Qrtitudo. Ait autem hic initio; non ita omnibus positam esse, quod ut cernatur, ita res seimidolosas diuidit, nempe alias csse, quae etiam metui debeant , quasq; metuere sit honestum: alias quae videantur quidem sermidolose, sed proprie tamen non sint: alias deniq, quae vere sint . . formidolosae, & in his alias esse grauiores & acerbiores , alias 'leuiores: in grauissima & vere sermidolosa, positam esse senitudinem. J Primum est senus sermidolosarum rerum,
nempe, is ara etiam honestum sit metuerer turpe non metuere,. - ut
244쪽
verbera,infamiam & aedecus,carmina seu infames libellos. In his autem non posita est fortitudo, propterea quod senis proprie is est, qui non metuit. At has res metuere honesturi
est, di proinde sortis quoq; eas metuere debet. mi igitur has non metuet honesto quo cum semper est sortitudoὶ rerurugnat, impudens potius quam ibitis dici debet. Eisy ulgo interdum, ut gen osus & mrris dici. let, quasi qui , iegligat, 'aut non curet. quid alij de sesentians Itaq; ωPlato b. t. ae st. de Republ. Gravistiniereprehendit eos , qui intemperantiam seu molliciem deprauato vocabulo vocent human talem, impudentiam, fortitudinem.
ic Non vat hoc loco Mesaphora,quod vulai go, nempe lumen seu chema orationis, sed valet idem, quod Mias pe Aristotclesis '' , latine, improprie seu similitudi ne quadam sol is 3 Πως ς. J Alterum est genus rerum sermidolosius,' in quibus tamen ipsis fortitudo non cernabir, propterea quod proptie haeres non sint formidolosae , neq; metui debeant, etsi ulgo secus eiistimatur, quales sunt, paupertas, dolor, mo hi de magistratu deiectio, inuidia: omnia deniq; ea ι quae non
nostra culpa, neq; per nos,sed sortuito potius accidant, ut cR-citas,debilitas,mors liberorii. Ratio' a. cur hae res proprie me- tui n5 debeant,ab Arist. praetermis a, baecesse videtur quia vi- uti nequeant, tpote in nobis no positae: Metus .a. proprie in cautio quae l. i,& cautos nos reddit. Frustra .a. ab i is caueam
Vitari nequean' frustra ergo & metuamus. Itaq; iana costat; quaeda viro sorti esse metuenda, nepe quae sint prioris genetis: aedani, nexili proprie esse metuenda, ut quae tulit huius genetisnam ubi nullus est metui locus, ibi nec sortitudini . Per peram igitur Plato in Laι hete fortitudinem consistere ait non tantum in periculis bellicis, sed etiam in 'milibus alijs, puta, in maris periculila morbis, paupertate, in rebus politicis, ad- uersus multitudinis impetum , aut potentum inuidiam: atq; adeo non tantum in molesti,s,sed etiam in voluptatibus & α- ditatibus positam esse dicit. Perperam & Cicero, qui in 'ciu positam quoq; ait reiculnem in despicientia earum renim , quae magni ab hominibus fiant, puta pecuniarum. iminperiorum & magistratuum: in refrenandis cupiditatibus de voluptatibus, in aegritudine & morb:s tollerandis, & in inii india. Dicuntur quidem vulgo ac metuenda, leta potius sunt
245쪽
ara IN C A P. VI. LIB. III. ET HIC
sugierula de declinanda. Ratio: metus nainq; est animiqudam conta actio. A t ob haec animus contrahi non selet. Mul ta autem sunt fugienda, vitanda, declinanda, quae tamen non
sint formidolosa, ut inconsultando multa rethcimus & decli namus, in via sepe homines declinamus sui pestilentia inse dies j a sbrdibus & maculis quoq; declinare selemus: quae in
men omitia non sunt metuenda. ἔνιοι rali. JExcinplo ostendita pecuniarum contem,
ptu sumpto, inhis rebus non essi positam sortitudinem. Nhoc posito, quod ab omnibus conceditu , sortitudinem quo in que in rebus bellicis certit: adiutigit Aristeles: Atqui sep videre est, eos qui iureb.bc ilicis sint timidissimi,promptissime' u Iazia pecunias estund t, de paupertate non soliciti, id est, '
hanc non metuentes, bellica tamen pericula grauissime me-
R Haec particula seu clausula ad alterum genus pertinet, qua docet Aristoteles, uti modo dixerat in se
cundi generis rebus i inperterrithun no esie serism: ita ex cori trario, i 9sseniri bus pauidum, seu casIeSm cntem, non esse ignauum aut timidum i Verbi gratia, qui filio peregre abeunti metuit ne quid mali accidat, aut eidem aegrotanta, non propterea timidus dicendus erit.
ἐπι Ψυν τοιου-ν. J Nempe quae sunt secundi generis reliqua. Eadena quoq; is ratio primi generis r nempe, ut qui in ijs rebus est meticulosiis, non sit dicendus igia uias: ut neq; in ijs m trepidus, dici debct fortis, verbi gratia, πι ει θαρρει,&c. haec enim clausula ad primum genus pertineri αδει άκ. J Remotis taetri duobus rerunt, quae formido cloia videantur generibus: ad tertium hic accedit, in quo ve- '. ira sit posta sertitudo: hoc autem genus est rerum maxime inridolosarum. IJ-Ratio, cur in maxime se iis a dolosis posita sit sertitudo: propterea quod inter omnes cor,
stet, neminem constanti iis , patientius res acerbas ferre viro forti, id est, rerum acerbi stimatum tollerantia maxime sor- 'ltem decet. Potest & altera reddi ratio, nempe, quia virtutes d- omnes in rebus difficillimis cernantur, ut supra i b. a. V, . J Ratio hic redditiu uno terbo,curres una omnium axime sormidolosa sit mors, quia, inquit, extremum in Mut ille ait, ulvina remn linea,id est, quia omnia vitaecommi
246쪽
COMMENTARII. -&hanc ipsam fucem nobis tot lat, inquit Cic. lia. T M.
praesertim cum mortui vitae coni modis omnibus careant, in- quiti limacie. Ma. Tu cul.&hoc loco Aristoteles at e leviro in anuissimos niaxisternortem exhorrescere. Reperio ham vero genere rerum, i quibusc at syrtitit . id is i iam amplius distinguit. Nam mor-
tem , dere aut in bel vi in acie: aut in mari, aut ex morbo, aut deniq; supplicio It i perquirit,''o insς Re mor p sita sit sor ludo, S c ncludit resitam esse in )rrc, ytita dicam, bellica, hac ratiόn , clivia si pusulaerrima. Quod&ese terVirgilius libr. - . Geo g. vhrum mori tuccurrat in armis. I
vhrumst morisucco Pulchrami petunt per Et M. M. Pasias.
At spoliis ego iam raptis tau boropimis. Aut letho in signi, Nam huiusmodi in s pherumque oppeti solet pm rebul . 1
pulcherrimi β, 'empe, do pauiae, liberorum , ainici ' rum, libertatis&reiici 'nis defensione. Fonnula sit ista:
Mors pu&herrima conuenit sertis; Iini. Atqui in iam ect p emima. i EVo hac conuenit fortitudini. . Propositio,. Mν ου νῶ nenipe rim Unu . ς intelligendum θανάοις, vita isto mox πιουποι, mempe i. Perperam igitur qitidan ita reddit nonne in eo quod pulcherriti pii mi at tale est id, quod inbello oppetitur: mala&phrasi&sententia:.re ii, alij, atque ita vertendum. In suibra igitur 3 anne in pulcherrimrs les autem, quae in bello, nempe oppetunxur mortes. Rati propis sitionis: quia cum virtutis finis sit honestum, Ut pro i- . .: mo capite: certe, quo quid praeclarius erit,&honestius: ad vix . tutem, ut hic ad Maituduim suo in genere erit accommoda- i tii lunum Assumptio ibi ,τοιουτοι : cuius ratio c. ξγςροοῖ,M. quia in maximo, inquit, & pulcherrimo persculo mortes istis. oppetantur, nempe, Vt igin explicauimus, pro patriae, &c. d sensione.
ιμολονι b. J Altera est assumptionis ratio a signo, neu pe, ab honuribus & praemijs, quibus insignioribus affici ait eos, qui in bello occubuerint, tam in Rebus pub . quam ha re
247쪽
xr. IN CAP. VI. LIB. III. ET HIC .gnis, in statuis, ima unitatibus, Vi Ru publico,&c. etiam diuinis bonoribus. Aristoties es r. Rhetor. & Cicero I. estior binc tot militum commoda, Vulgo priuilegia, in Iure ciuili,d Justinianus Imperator; Per gloriam, inquit, vivunt, qium c d
acie pro patria oriubuerint. 3bg. Apam f. eoaem. Hicero, sibi vita post urbem conditam tributum supplic: ho rem togato, qui, Vt maximus, non nisi Imperatori'
tribui c0 sitieuerit. idam reddunt ab propinqua
seu inflantia. Vtrumq; significatverbum aecum. Sed poste rius huic loco conuenit, quod perspicuum sit ex lib. s. Eudem cap. r. ubi Vocat φαμο ιιι 19 ου πόβρω. de in magnis morabb. ρίν. I. c/rp. ar. Vbi ait, pericula, in quihus sertitudo cernatiar,non d re esse cuiusuis temporis,sive longinqui, sed propinqui esse debere. Nam alioqui fortis certe dici no debet, qui verbi graria, mortem in io. annm, aut periculum aliquod longe positum non metuat: hoc est, este extra pol culum po- tius quam in periculo. Tenenda igitur est & haec nota rerum formidolosarum, nempe propinquas x vicinas eas elle debeἡ: -
ου μί- αλα. J laesi dicax, etsi in mortibus, quae mari aut morbo accidunt, non posita estsertitudo: tamen & in his sor . 'titer subeundis, intrepido animo em fortis aliter tamen atq; θαλατῆι- , id est, nautici, ut vocat Liuius. Nam viri sortes in his monibus &desperant de saliue, & aegerrime eas ferunt,
quod cerne eest apu)Homerum in Od ι. Et Miud Virgil,
πη d. a. & apud Soseoclem Da , Ibi tres illi pr. aestan- ossunt Heroes , Vl,sies , Eneas, & Aiax grauissime conqueruntiu se nglpriam mortem, nempe in mari , non vero glo-xiosam in praetio obire debaere: Et hoc est,quod ait hic Aristo petes, b E ανθίζονJ. In his invitifortiteres gerunt for- in quibus msortitudini sit locus, ct gloria pariatur, quod notrum inalys, quMm in bessicis mortibus accidae . Nautiri, vero propter experientiam & bene etia* sperant, & tam. δῖIς mortem eam non serunt, neq; tam id- dignantur, quam viri
Hinc est, quod saepe glorietur Ci
248쪽
ς τό θ-ου-m R. J Non debuerat diuelli a priore:
nam initio etiam se rerum se idoloniam discimime agitur. aliam citrandam calum distinesionem,&in hac, emadmodum Sin reluti iis omnibus, quomodo se gerere . des vir sortis, nempe considerate .& rectae rationi congru- enter, arci; honesti cluntaxat,& decoris causa, plicat. Dei e extrema luculue hin virtutis, audaciam & ignauiam: i 1- temo duas iacit diis militudines extremorum & virtutis: d: extremo capite admiratalem quandam lementiam. seu --. G θ-J Scholi astes Graecus, quemptariq; alij s
. quuntur, ita explanat ne impe, quia auarus metuatrocuniae amissionem; ambitiosus infamiam: vitae amans, mortem et ' dolores & acerbitates. Non recte. Ita potius ex Uicanda sitiit haec verba ex Lb. 3. Eudem. cap. r. Formidol i in itaq; fiant bipatetita, non sunt omnibus eadem: Q data
inpliciter, quaeda non, sed huic aut illi, vi& iucunda & bonai diuidi quoq; λlet. Illius seneris sunt,quae ab homine praestari
non pollini, &supra eius vires sunt, ut fulmina, tonitrua, ter- motias, incendia, inundationes: Lunae & Solis desectiones, si inbus tape territi sinit exercitus, ut est apud Thuc7didem MPontanum: portenta & spectia, fluctus deniq;. Humana sunt reliqua Omnia pericula: & haec vel mVna, vel parita. Qusd est, perspicuum: Ezrapud Homeri. Itbaa λ. . r. Aiax ob extremum periculum fugere cogitur, α apud Virgil. A neid. ιι. Enem pressisundi fletu
Allata igitur hac distin 'ione, formidolosa pinim esse sit
pra hqinuus vires; partim iumanae &haec rursus esse bipar ., tua nenile, quae Vel plaetiq; homines metuant: ut grauia pericula, Vulnera, amoriem: yel quae certi homines, ignaui, ut
leuis lima quaeque: Q rendum est , quemadmodum Viesertis in his verere se debeat, & an vir sortis metuere quoque interdum a eat, & quatenus. De ijs, quae supra hominem, nulla est conrrouersia, quin&sorii ea sint metuenda. Nam& Aristoteles omnibus, hocloco, qui sana sint mente praediti ea metuenda cile ait: & paulo inferius furioses 3c insinos, aut
249쪽
sensius communis expertes, Ut Celtas dicit, qui ea n 'me tuerent. Omnis igitur di ficultas est in periculis hunaaius, ait Aristoteles, virum bonum esse quidem οὐκ et 1κsν, h. imperterritum. Sic enim hoc loco est leoendum, non
h. est,qui reprehensionenon sit dignus, qui reprehen- di non debeat) nam in Eudemise sortis quoq; dicitur il quasi qui vix terrefieri possit. Esse igitur sortem
sed ut hominem: hoc est, ut elefanter in m nisrabbm, tib. I. e . ar. Qya ratione in viro serti consideria 'Drtitudo, in eum non caderemptum: qua ratione homo, dere: nam alioqui lapidem , inquit, potius futurum, qui hQminem. Itaque vir sertis, ut homo,metuere quoq; debet: , Meq; propter hunc metum ignauiae argui debet. Modus autem metus: qui in virum seriem ςadat, exprimitur ab Ari ho-tele, nempe quatenus recta praetcribat ratio me tuet, sed moderate. Hinc & Cicero in Nunquam omni p.riculi fuga committe'dom I , ut in bello timidivideamur lugiend0m & illud, ne offer i us nos peticulis sine causa quo este nihil potest stultius: & in Tuscultibr. a. grauissimi Ieprehendit Barbaros, Cimbros, & Celtiberos, qui in morbis lametriarentur, inpraelijs exultarent: propterea quod dolores&peticula nulla ratione S sapientia serrent, Led impetu ropus. Hinc& Aristoteles Ignauiu, mu νώ, mrana, pa- i arua, valde tenuiter metuitis; fortis vero moritcGwχ, raro magna metueresoler . Itaq; haec duo diligen-xer sunt consideranda, ut quae rhetuat, q perferat aulas at viri rus, ea omnia proficiscantur ex recta ratione, & fiant rone-iti causa. Prius, nempe recta ratio, versatur in rerum attribu- tris,ut quae praestribat, quid,quomodo, quado, dcc. sit subeun
dum.Et hoc est,quod ait u Valet,quod
σν, id est, ut par II, wdreet, idem quoque quodωσολή-- lγω, ut recta prascribit ratio: ita desupra tib. I. cap.ro. Scinfra δε . ea. r. initio, &alibi locutus est. Contra valet k-, infra lib. . cap. a, &- infra hoc bb. cap.pen.
su. I 'erperam igitur, qui reddunt, pro cuiussit dignitate, etsi & hoc quoq; valet,sed aliis in locis ut libr. 7. ιι. fere in prive. - τὸ νύξ - τάλ θ--J Locus est meo quide iudicio perobscurus: risi tςorus est facilis, nempe senu hoilesii causa omnia agere
250쪽
debere. Hoc enim sine dubio agit liis verbis Aristoteles: ibi nanique, est complexio. Sed qtie inadia odum id confirimet prioribus verbi non peraeque facila est Videre. QAidam ita concludunt: e Ris,eadem est cy actionis, qua ex habitu ,- proficisertu . - quifortitudinis is ect honorum. - fortitudinis, iden, Omnium, qu aget . . vi ortis, is quoque erit honestam , idem omnω a- honesi gratia. Sententia horum verborum haec esse videiae ex habitu ipso proficiscatur,elle persectis-mam ,& finem quodammodo actionis, id
qui 'abstu quid agit, agit periectissim: Eo namque Actione.
Gnis actio pertinet, ut habitus tandem constituatur,& exta ueoristituto sequatur actio, quae si perfecti: Isma, cou1- parata ad actionem priorem,ex qua habitus consistit. JId est,suo quaque res e cireumscribitur, ii is, a fine nomen & naturam accipit, finis rei cuiusque es , ML Aristoteles lib. a . de Anima, Di 3 πιλους,&c. ubi A I iis noteles vim & potestatem animi quia eius finis st
ii is, seu in ms, ipsam quoque tute dicendam
in nodum inquit Plii toponus, νους τοῦ iοειν, sesensus itisndo, ut fine & extrema propriaque actione dictits c.Et
sistere ndu posse, ubi finis, seu quae ad finem assinuendum,nelape ad beatitudinem, iane beateque vitienduin i iecessariadtant. Nam inquit, ui νεκα, id est, finis cit: usqtae rei est natiira culi1ς rei haec est ratio. Nam cum finis&vitii num sol maerationem habeat isorma enim cum adesi ,adest finis. J Ex forina autem res omnis denominetur & perficiatur: efficitur, ut sor-.niam, ita de finitia cuiusque rei naturam constituere. Sic itaq; hoe loco Aristoteles; Si, inquit, ortitudo in honsum , eU o.
Mu. Ratio, si, quas dic it, sortitudo S. finis idem senti Nam vi Qrtitudo est persectio quaedam viri sertis utpote habitus: ita & finis est persectio. ut iam dictum est. Explicata ipsa sortitudiue, virtute &medio e accedit ad audaciam & ignauiam, vitia & cxtrema. Et
nimum quidcm dc his extrum is, quae maiorem cum tartitudine ininitatem habeam: eaque iunt duo: Alicium nomme