Oberti Giphanii ... Commentarij in decem libros Ethicorum Aristotelis ad Nicomachum, post sat bene longam suppressionem, boni publici gratia, iam primum in lucem editi ..

51쪽

COMMENTARII. λέγωμεν Consecta digressiuncula de Methodo, redit ad institutum de opinionibus,quas hic distinctius pro

vitae generibus commemorat & explicat.

Tο αγαθονJ Hoc estion absque ratione ex vitae institutis&generibus alia atque alia silmma bona inuestigantur.Ratio, uae ab Aristotele omittitur, haec esse videtur: quod vita & eius nis hoc est silmmum bonum sunt in Categoria seu gnere colla uiam: atqui notum est,esse debere similitudinem seu αναλουρή- in cornDaratis:in iis, quae sunt ali alia uogo dicimus,debet esse proportio ad terminum fundamenti, &contra. Est igitur hic insignis locus: ratione vitae seu Vitae genere , deprehendi vitam beatam: qua norma gus cst & Plato m. addita pulcherrima similitudine. ut enim,inquit, is in magna urbe aliquem quaris domum iam nouerit.DEile eum reperire poteriti item in disputatione de vita beata, quae facile inuestigari possit , cognitis vitae generibus. Eadem formula Varro est vius de summo bono in libro de Philosophia,res eAugustino lib. ιρ. derivitate Dei cap. a. 'Εκ -νβιών. J ἰVetus interpres & Thomas videntur legisse ἐκ τοῦ βιου: ex his, quae huius vitae sunt, inquit translatio VetuS, sed perperam: ipsos βίους commemorat AristoteleS.

Oi 34b-4 Primum genus vitae inquit,est vulgi, cui proposita est voluptas,hos φορπικώτατους appellat,quoa nulla properatione niti videatur, id. n. φορτυιὸν saepe valet.Ergo

reddam latine stultos,stolidos, lut & alibi nominatim facit Gallius, insulses, in lentes,ineptos, perperam ergo Eustrathius pro graui & molesto accipit. βιον. JDiximus modo ex vitae generibus inuestigari beatitudinem: hic Aristoteles eam formulam quasi inuertit,& ratione finis deprehendit vitam. Si, inquit, voluptatem Abio proposuit. Ergo vitam sequitur voluptariam. Tρεις Haec verba usque ad ea,οἱμDάν, parenthesi sunt includenda s Martyr plane contra sentit J Vt indieat parricula μὶ, qua utimur post parentheses, ut latine, inquam: obsertiandum est autem , quod ait, tria esia vitae getaera

52쪽

COMMENTARII.

eunt,&c. sed haec sunt insigniora & communiora. Ttia autem ommemorat haec; hoc est, Vitam voluptuariame πολιπικὸν,hoc est,politicam, ciuilem, & planius in rebus agendis seu Repub. occupatam: &-hoc est, contemplatricoem, tarin cretemulatione & corrutione.ῖ sim m. Sic enim optime eam latine reddi posse existimo. Plato quoq; tria genera vitae commemorat in Phliabo, , Scμικὶον , quae ille praesert omnibus: & Varro,ociosum, negotiolum, & mixtum. Aristoteles in Isib. r. Eudem. cap. 4. s. haec

quoq; tria genera commemorat: sed quod hie θεώρησ1κὴν , ibi vocat hoc est, philosephicam vitam.

o. β ιι--J Nihil hic aliud agit Aristoteles , quam ut

grauiter reprehendat primum vitae genus, idq; dupliciter: Ait enim esse & seruile & beluinum. quidem, quia sensum tantum attingit, quo & beluae sunt praeditae: dolor enim Muiae autem, eo quod serui ve-

ratione ex vita

beata excludebant eos Aristotel. in Politicis. quemadmodum hodie Turcae excludunt taminas a beata vita & regno coelotum Has reprehensiones duas saepe iterat Cic. intiis de M.& Plato in Philabo. Non igitur recte Scheolum summum Philosephum reprehendit Simonius, qui his verbis existimarit ut & reliqui Interpretes j contineri refutationem Voluptatis, hoc modo: Voluptas inseruilis, vel beluina. Ergo non ect beatitudo. Imo ut dixi, nulla est resutatio, seg tantum represensio, quod expresse apparet ex lib. r. cap. se Eudem. Vbi nominatim Aristoteles ait, de voluptate posterius se dicturum, hoe est, in hoc opem λινου. J Quasi dicati etsi diximus φερτ κώ--τουι seu absurdissimos nullaq; prore ratione nid rtamen τυγχανουα λογου, inoc cit, non omnino ratione Je1tituuntur: eo

quod in summis Magistratibus & imperijs constituti, eam sere itam sequantur, ut Sardanapalus, Smyndarides,&vivente Aristotele Alcibiades. Di H. . J Hic de altero vitae genere, nempe poliis fico : cui propositum dicit esse honorem. qui hoc genus Vitae sc-quitur, a graecis Matinis Ρolitici dici lent, eos hoc loco Aristotelets καακπικους, vocat. De practicis res nota C est.

53쪽

ι IN CAP. V. LIB. I. ET HIC .

est ε εντὲς auterii , quia urbani, elegantes, ciuiles, humanithoc enim interdum senat. ΤιμίU J Tι μη hoc loco non gloriam seu : neq; πιμας, hoc est, Magistratus, sed honorem hoc est ,

vicia,quae tribui selet magistratibus, aut clatis & gloria florentibus viris , significat. Tοῦ β πολιπικουβιου. J Ait h. loco Politicae finem esse honorem:

quod & in Eudemi js confirmat, etsi tandem concludat, Politicae finem potius esse virtutem & actiones praeclaras, hoc est,

virtuti consentaneas.

c. τοις πιμιυm. JHic iam incipit refellere opinione honore: qua duab .rationibus refutat. Prior ita concladi potest. summa bonum proprium Hi quid , quo tis vix eripi possit. Honos autem non est proprius honorati,sed honorantis. Ergo honos non est summum bonum.

Maior propositio ibi, hoc est, sirmmum bonim:

quam hoc loco no confirmat, nisi tacite in Verbo μαψlαγο αεθα,

quasi diceret, unanimi consensa, & q. diuinitus instincti asseriimus, hoc esse verum . nanq; h. loco non valet augu- Tari,ariolari, vaticinari, ut vertut Interpp. sed asserere . Uirmare,& comuni quoda consensu & iudicio:sic eo verbo usiis est & infra b. 6.c.vit. dc saepe Plato in L side, in Charmide, es alibi. Maior eius confirmatio habetur infra cap. 11. ctra. Assumptio ibi, Mesi siquorum verbor. haec est sententia. Videtur,inquit, honos no esse proprius eius cuius desertur, sed in eorum potius yotcstate,manu & arbitrio, qui deferunt, na ea Verba es Su π- ρα-στ posita sunt,pro ἔπὸ τ τριωύων,hoc est, pro potestate, & no pro possessione, ut sepe alias ea particula e. usurpatur, ut recte admonuit Viues lib. o. de causis corruptarum disciptinarum. En 3 ἐοί, FG. J Alterum argumentu ab adiunctis,cuius haec si integra coclusio. nam Aristoteles sola assumptionem ponit. Summum bonum ob aliud non expetitur. Honos expetitur ob aliud,nempe ob virtutem. Ergo honos non est summum bonum. Assumptio ibi, ινα - , h. e. persequuntur honorem,

inquit, non prcpter splendorem ipsius honoris, sed ut honore Velut signo & testimonio virtutis sue, quod ab alijs sibi datur,

latur: ut inquam ipsi credant, sibique persuadeant, se esse vitos bonos: habita illis fide,qui tribuit honorem. Sic. n. haec Verba ὶνα mrisOοψαν recte explicant,Thomas,Argyropylus, & alij, R ipse Arist. infra lib.8. cap. g. inprine. Obb. Rhex.cap. T. de propo a

54쪽

COMMENTARII. l

ipropositione dictum est supra es.a.dc infra dicetur c. 7. hoc est, quod si muri per se expetatur bonum. Minori repugnare videtur, quod infra eap. 6 o . dicitur, honorem expeti propter se,sed hoc ibi explicabimus.

ZHesmuta Ἀοὐ.J QAod di istum est in minore,honorem expeti ab unoquoq; ad persuasione de suis virtutibus confirmandam: id h.loco declarat Arist. 3c verum esse ostedit, Ex eo quod honore affici studemus,non a quolibet, sed a prudentioTbus,Vζqui melius de virtute alterius iudicare possint,non etia ab exteris & ignotis, scd a familiaribus aut notis, qui & ipsi cum alium norint,melius de virtute eius existimare pollunt : haec eade ite- Tantur, g. es. S. 6c copiosi dicto es lib. 1. Rhet ργ. Δῆλον κνεm. J Si honos est virtutis ergo. Erio viri' est inelior. , λιον. J Hic iam Politicae vitae nnem ponit virtutem, ut & in Eudemi j s. Resellit hic & vinulem duabus rationibus: prioris haec est forma: Summum bonum non est ociosum. Viram poteri esse otiosa. Ergo virisos non Hysummum bonie n. Sola asiumptio expressa est ab Arist. ibi, δὶ κεῖ si e .. potest; inquit, vel dormire,vel nihil agere, qui virtute est praeditus. Maiaior propositio infra confirmatur e. g. eleganti adh: bria similitu .dine deluctantib'&sponantib. Altera ratii, ita concludenda

est. Aqui malis calamitatibuw opprιmitur, non est .ealsu. tqui virtute pravitus malis asscitote 8. Ergo non est beatus. Assumptio ut certissima ponitur tantum ibi, προς

Maior ab absurdo confirmatur, ibi, π ο ου- , quasi dicat, absurdum sit, beatum aliquem dici, & rursus eundem summis serijs esse oppressulia. Propositio, hoe est, mi , ut certissima ponitur ab Aristotele de qua inua copio Bitur cap. 8.Ο9. Assumptio omnibus est nota, de qua videatur Cicer. lib. 3. de Natura Deorum.

φυλαίειν seu qua Utitur lib. r. de coelo, e, lib.S. Topic. cap. . Valet .a. tueri absurdam,&a communi sensia abhorrentε sententiam,id .n. interdum yalet tine Arist. lib.r. Topicor.

Εγκυκλίοις. J Scripsit Arist libros Encycliorum duos, teste Iaeri. quorum meminit Arist. ιb. r.de coelo, hoc loco. cur di terentur Encyclia, & quid in ijs cotineretur,incertum est.Multi multa diuinan fortasse dictassent, quia in ijs continerentur disputationes quotidianae: verbi Gratia, de prouidelia diuina, la

55쪽

virtutibus, honoribus, & similia. Encyclium apud veteres sugnificat usitatum, otidianum, stequens. o G-J QAarium genus vitae velut corollatij loco adijcit Aristoteles priotibus, quaestuosim, cui diuitiae sint propositae: quam vitam dicit esse-: quod verbum valde lest ambiguum: vulgo namque eam vitam dici existimant, quod diuitiae vi plaemnque comparentur: at saepius fiaudibus , interdum etiam iniustis rationibus acquiruntur: itaque rectius ita dictam hanc vitam puto, propterea quod naturae sit

contraria. Notum est autem βία α dici, quae naturae sint contraria. Vitam autem quaestuosam nostrae esse contrariam:eam inquam, proprie dicitur, & in pecunia coacem uanda occupat , egregie ostendit Aristoteles lib. r. risit. cap. o . Resellit autem hanc vitam, seu eius finem duabus rationibas hoc modo: Summum bonum natura eia consentaneum.. Vita quasvosa non in natura consentanea: Ergo in hae vita non e I summum bonum. lAltera concluso ibi, , hoc modo. Summum bonum propter se expetitur. Diuitia non propterse . Ergio diuitia nonsint summum bonum. Προσιώντους. J Proprie arduum, praeceps, sed hoc loco molestum&grave. Disputat enim hoc loco contra Platonem praeceptorern suum, quod sibi molestum esse dicit, &graue, tae- .diosum.

Αlij aliter, ego in has duas partes hoc

Priore igitur parte ostendit Ideam non esse summum bonum: partim quia non sit bonum, idq; tribus rationibus: partim quia ne sit quidem in rerum natura, aut certe si superuacanea,idq; no argumento: posteriore ut fit Idea,deinde ut Idea sit bonum: postremo visit summum: tamen quia non sit humanum

de quo his libris agituri non esse summum bonum humanam, hoc est, Ideam totam esse alienam a proposito. T. Hὲ-J Priusquam refellit, utitur praemunitione, seu excusatione honestissima. T.

56쪽

COMMENTARII. 3ν

το Sic vocat ideam seu bonum ideae. nam Ideae erant uniuersalia quaedam, & sub se res singsas continebant multas: verbi gratia, Idea hominis, omnes homines ; arboris, .mneS arbores,&c. comparari potest Idea Platonica speciei Dialecticae, nisi quod haec sit cognitione tantum & intellectu; illa a. re ipsa&ωbstantialis secundum Platonis figmentum. Intelligit ipsum Socratem & Platonem, ut ipse in Metaphs testatur. Δοξειε Eadem praemunitione utitur Plato lib. ro. de legibus, init. aduersus Homerum disputaturus: quam hoc loco Aristoteles ijsdem sere verbis est imitatus. Et proinde non tam recte Cic. lib. . Tinui. ι' sion de Platone. Etsi, in- Uint, nullaε rationes adferret vide quantum homini tribuam lipse autoritate mefrange et .

Οi δ9 1sμία ντεις. J Hic tandem incipit auertere ideas, &primo quidem argumento Platonem velut sto gladio iugulat, cuius argumenti naec fit concluso. Eorum in quibuε eLI primΦposerius, nulla ea commmnis idea. Atqui in bono prius ecte, posterius. Ergo boni nulla eri communis idea. hoe ea , idea non est

Propositionem exposuit ibi, οἱ ipsius Platonis

verbis &testimonio confirmatam. Itaq; longiore confirma tione non eget, cam duntaxat illustrat exemplo a numeris,

en . cap. vlt. ubi & ration amert, propterea quod alioqui accideret, ut nihil esset primum,sed primo semper aliquid esset prius. Verbi gratia, Ignis & aqua calefacta comicniunt in eo, quod utrumque habet calorem, sed ignis esse dicitur prior aqua scilicet ratione caloris: quia ignis natura semper calorem habet, aqua non item. Ergo iam dicebat Plato, horum duorum , ignis & aquae, ratione calorem nullam esse communem Ideam,quia calor non possit tribui aquae utrique. Ita idea est in multis rebus aliquid commune, quod omnibus ex aequo inest, sine attribuitur, non alteri magis, steti minus, alteri prius, alteri posterius. Confirmari potest &alia ratione: nam cum Idea per se simplex & uniusmodi sit, & cam participent res creatae, & ad eius exemplar cffectae, quaecunque sub eadem Idea continentur, necesse est, ut etiam ratione ideae sint sim-C a plices,

57쪽

plices, &vnlusinodi, & omnino inter se smiles , adeo ut ait Ia non prior sit altera aut posterior. Assumptio facilis est,& po nitur ac exprimitur ibi, το θ Confirmatur autem inau- stione, cuius haec est semma. Bonum esZ in substantia in accidente. Ergo bonum aliquideri prius se posterius. Nam substantia prior est accidente φύση natura: seblata enim sebstantia, tolluntur accidentia: adhibita elegatari similitudine ab arbore, quae prior est suis pullis, stolonibus seu agnatis: ita enim latine dicuntur ramuli ad arborem stippullulantes, qui graece αδες, γαρριολαεαὶ , seu quo verbo utitur Aristoteles in hac eadem similitudine Bb. t. Rhet. dicuntur: pullis comparat accidens, arbori substantiam: complexio ibi, ι αδ ει η.Eπιι ταμR. J Secundum argumentum.

Eorum ect communis idea, qua in eadem sunt categoria. At enim bonum non eri in eadem categoria.. Ergo boni non erit communis idea.

Propositio omittitu, ut e superioribus certa: diximus enimi niusmodi elle debere, & smilia inter se,quorum vita si ponestat dea. Assumptio ibi, In ἐπι ταμθ ον,quam confirmat inductione ibi, F cu: hoc modo suempe bonum esse in omni categoria i Bonum totidem dicitur modis,quot id quod est, hoe

est τοA, reperitur enim e. n. Enumerat sex categorias hoc loco, sabsiantiam, qualitatem, quantitatem, collationem, quando, &vbi: tandem adbcit, ετεροι τοιοἄb: quibus re quas categorias significat. Nos ordine omnes enumera , mus, adiuti fragmento quodam commentariorum , ni fallor Alexandri, quod reperi apud Suidam in vocabulo ἁγαθ ον. Bonum igitur in substantia sint Deus, mens, quo nomine comprehenduntur mentes coelestes, stellae. In qualutate , arteS, scientiae, virtutes. In mediocritas. notum est enim

vitiosa esse nimium & parum. In collatione, honor, magistratus, diuitiae ; & omnia bona, quae utilia dicinatur, concordia. In actione omnia ea bona continetur, quae graece dicuntur πιικῖi s. Verbi gratia, ambulare, quod ad sanitatem pertinet; aut si quae alia, quae voluptatem & valetudinem efiiciunt, Vt in cibo: In perpessione, Vtcurari, doceti. Intibi, ut esie in locis salubribus, in locis pacatis: in qua via. Liquando, ut occasio. In Vt tedere, aut iacere, prout vel aegrotanti, aut aliter affecto

58쪽

COMMENTARII. 3s

eonuenientius est & salubrius. In habitu , ut bene esse amictum &splendide. K- Δ τμω. J Sic est legendum, A md ποῦ: ita enim Aristoteles hanc categorian vocare solet. Et ita vetereS habent libri nonnulli, teste Vietorio, R ita legit Eustrarii ius, etsi vetus translatio habet το πω in loco. Complexio ibi, ῶς cre,&c., g αοῦ.&c. his quasi continetur maior. Ἐπιδιε ,επN-ν. J Tertiae rationis quae his Verbis continetur, haec sit sormula: quorum eadem e H idear eadem quos e lentia'una.

At boni non esI eadem una sitentia. Ergo boni non est una idea communis.

Propositio ibi, επιι τ κῖ, &c. omittitur confirmatio, quae tamen est facilis. nam unius generis, inquit Aristoteles in Metaph. , Anasti. una est scientia. Dictum est autem sepra,ea quae sub una sinat idea, unius generis re similia esse debere inter se: & notum est, debere inter relata esse proporitonem, hoc est, scientiam se attemperare rei, quae subest scientiae. Praetes ea Plato omnium Ideamin unam tantum ponebat scientiam, quam ille vocat Dialecticam, hoc est, Metaphysicain, &ipsas Ideas ob scientiam magna ex pane introduxit, lintroduxit e nim ad res creandas S ad scientias.ὶ Assiimptio ibi, Μαι, &c. Vbi Aristoteles non satis habet ostendere bonorum diuersarum categoriarum diuersas esse scientias: sed in una eademque categoria Vnius eiusdemque boni diuersas affert scientias duobus appositis exemplis. Occasionis enim quod bonum est in quando, scientiam in bello esse artem militarcm: In morbo Medicinam: in mari artem gubernandi: in Republ. Politicam. Rursus mediocritatis quod bonum in quantitate est scientiam in cibo cile medicina in exerciti js esse gymnasticam.

Eν et γαις θ, Perperam hoc toto vertunt in laboribus: cum sit reddendum in exercitationib.-indicat vocabulum γυκνας κῆ, q est ars exercendorum corporum. pro exercitatione etsi veterib. est v statissimum: vulgo tame est ignotum,eaq, re factum est ut omnibus in locis male sit reddi

a. Eudem.cap.r.in . Et apud Platonem saepissime, ut lib. de υ-Pibus. επι υ γ μνάαα πόνους δονυς. Hippocrates Intprprete

59쪽

IN CAP. VI. LIB. I. ET HIC.

Απηρησψε si mrm. J Hic quarta continetur ratio, qua iam non este bonum: sed ne esse quidem, aut certe superesse, aut Isuperuacaneam esse Ideam, ostendit. Sciendum est autem, lPlatonem, cum alijs nominibus, tum nouo & a se conficto vo- lcabulo vocasse Ideas i Plato cum constitueret duo lgenera, caducasma ternas, quas Ideas vocabat, & illas esse in caducis, &constitui participatione singularum rerum: quas Vocamus E se: Ergo, inquit, supremum illud,quo singulae res

ν, ideam boni, de Ἀ-α γαμν J Refellit autem hoc nouum vocabulum, & ipsam proinde Ideam hoc modo: quarum eadem ect definitio, illa quos fiunt eadem. ρω το-ε, una est , eadem definitis.

ctio e Isupervacanea , cum a rebusAnguis nihil dif

ferat .

Maior est omissa, ut notissima ex Dialecticis. In minore situm est omne momentum. Eam igitur expressit ibi, εν πConfirmatio ibi ,-- ρώπ ,hoc est, qua seu quatenus ovi: --hωπ , α ea inquam duo sunt homo, nihil differunt. nam animal & homo, cui inest animal, quatenus utrumque est animal, non disterimi. Dicebat autem Plato Ideas rebus singulis ita communicari, ut non ignium nomine, sed sebstantia communicarentur. AN- ροί--J Nam ut Aristoteles in Eudemis lib. I. evult, το quod est idearum signum nihil aliud significabat, quam perpetuitatem & separationem. Perpetuitas non mutat Iei naturam, Ut accidens: Separatio noti est propria Politicae sed Metaplysicae, qua de re mox latius. Εν τῆ πιώα J seu mutua inter se respondens se ries, a Pythagoricis inducta fuit bipartita: cuius in altero latere

dena ponerent bonorum rationem habentia,in altero totidem malorum. Aristot. in Metaph s. lib. r. cap. I. ita commemorat. σεροις finitum, & infinitum: αρπον par, αγωῶον impar: εν Vnum, multitudo: dextrum, sin Arum: αρiεν masculum, foeminam: quiescens,&n νουβμον mobile: dos rectum, G απύλον obliquum lu-

quadratum, altera parte longius. Plutarchus in lib. da

60쪽

ν de Osri, pro bono & malo ponit ἴσον ανι-ν, hoe est, aequale dc inaequale. Huius meminit Aristoteles&bb.r .es.vθ.Metaph .c, infra lib. a.capit. 6. lib. p. cap. s. Tria autem hoc loco quaeri possunt.Primum quaenam Pythagorae fuerit sententia, qua dixit, unum esse bonum3 alterum, cur ea suerit probabilior, quam Platonica Z Terti um ad quam scientiam eius tractatio proprie pertineaticum dicat Aristote

ωρῶ . J Sic habent veteres codices plerique,teste Victorio, etsi in quibusdam ad oram fmarginem J ascriptnmesset,legi posse pro Vetus translatio utrumq; reddidit,dira velfra. viro autem modo legatur,ad sententiam non refert, malim tamen verum sententia huius loci valde

est obscura: vulgo ita accipiunt, quas haec sit; quae hactenus di- ita sunt, non videntur infirmare ideam boni, propterea quod quae hactenus dictat nulla distinctione bonorum adhibita, omnis superior fuerit disputatio. Itaque etsi fortasse superiorum bonorum nulla est ideamon efficitur propterea, ut nulla ullius boni sit idea: nam quae hactenus sunt allata, sortasse decerto bonorum genere sant accipienda, non de omui bono Verum haec explicatio,vereor, ut sit bona. nam etsi bona non distinxit Aristoteles :non sequitur propterea eum non egisse de omni bono. non enim valet consequentia; non distinxit bona, Ergo non egit de omni bono. Egille autem eum de omni bono, ex hoc apparet, quod bonum per omnes categorias deduxerit,seceritq; mentionem tam bonorum propter se, quam quα

propter aliud. Q apropter haec dePlatone puto accipienda hoc modo. Occurritur enim Aristoteli a Platonicis,Disputationem seu λογους Platonis non ita infinite accipiendam esse de omni bono: sed de certo duntaxat bonorum genere. Plato enim id ea non ponebat in bonis, quae propter aliud:sed in iis tantum quae propter se. Itaque quae hactenus disputauitAristoteles aduersus boni ideam quibus non esse boni communem ideam, ea de causa potissimum ostendit,quod bonorum tanta sit dissimilitudoὶ non euertunt omni modo Platonis sententiam, qui& ipse hoe fateretur, diverserum bonorum, nempe tam propter se , quam propior aliua rarari s cimi -is ni GAlgitur controuersiam seu quaestione ut dissoluat Arist. e, inquit,videamin:an igitur is

munissis idea bonoru proptos. De hac diuisio ae dicimus c seq.