장음표시 사용
101쪽
ximum pecuniae acervum , vel maximam familiam sibi parauerint, neque tamen uti sciant, hos profecto iure quis negarit esse vel patresfamilias, vel dominos veros. V si is autem seu ratio utendi seruis in eo est, ut imperare scias seruis, Mexigere operas, quae res, quia facilis est neque nimis honesta: ait Aristoteles, honestiores hanc utendi seruis artem tradere curatoribus seu actoribus & lautioribus seruis,ipsos vero vel Vetera Gr- Rempublicam capessere vel philosophari. Nam haec ete' rori sole- rum Graecorum duo erant solemnia studia honestiora, Rei- ni ιρης' pub.administratio,& philosophia: Tertium mercaturae erat
βρωῖ ρ - nobiliorum: de quibus tribus vitae generibus dictum est resupra lib.1.Eth. cap. 1.etiam ex Ethicis ad Eudemum lib.r.
Arire 1μβ H' κα, πικῆ. Interponit hic de arte rei quaerendae, te qua mox copiose, hanc differre ab utraque illarum,id est, a serui- .li & herili: cuius gratia ait esse artes belli iusti gerendi, & venandi ut & infra latius capite proximo. Interposuit autem
hanc clausillam eo, ni fallor, consilio, ut moneret artem rei paranda: non esse scientiam vel seruorum vel dominorum
propriam , sed ab utraque distinctam, & illas aliis in rebus
. OV o sere sunt summa capita & membra artis domesti-L cae: alterum de personis, alterum de rebus: quod supra monuimus. Et quidem de per nis explicatio propria est artis domesticae. Persenas ostendimus esse trium generum , V-- xorem, liberos, & serubs. Quare explicato de seruorum co-ditione, reliquum erat de uxore & liberis explicare. Verum Aristoteles, quia & de rebus iam explicare instituerat s nam seruos in rerum numer' haberi ostendimus hac igitur de causa Aristoteles & occasione,quia, inquam, partem attigerat, de tota ratione seu arte rei parandae explicat. Et quidem hoc capite primo controuersias de hac arte exponi te deinde eam diuidit ; Aunum membrum item multipliciter diuisum hic explicat, ubi & praeclara quaedam de variis vitae humanae genetibus&institutis: & omnia hominum causa creata dc
generata esse. Graeci hanc rationem seu artem vocant ατηπι-
etsi magis proprie κτηπικῆ est generis vocabulum speciei. Nam totius rei familiaris parandae ratio diui iolet, & interdum axη η τε κης rartia
102쪽
partis amem rei familiaris eius, quae ex rebus contrahendisparatux , ars & ratio proprie axηκ τωκη dicitur. quidem a κτῆας, quod est totum patrimonium , seu facultates uniuersae vero a quod interdum cornunius est, & omnem rem familiarem complectitur, supra Lb. q. Ethic. cap. r. interdum est angustius, & pecuniam nucium Latine κτα,ας aquibusdam redditur, o-
res: non recte. Nam opes Latine idem, quod potentia: Cicero solet dicere interdum rem, interdum rem familiarem. quoque ut Graece bifariam accipitur, sic & latine pecunia , interdum de tota re familiari, interdum de numis, Lpecuniae erbi .se Laret 1 de verb. Potaque κm1πκη a C eerone lib. a. sis. dicitur ratio rei quaerendae & rei parandae:
c dieatur ratio seu ars pecuniae parandae seu
quaerendae. Sunt qui vertunt, rapionem quaestuariam & pecuniariam: perperam & illi qui κτῆσον vertunt, pos Ilionem. Nam possessio est pars uniuer substantiae, Ut praedia, prata, vineae,&maxime piadia sis villae: quanquam κτήσως vocabulum ,ri & interdum est latius, complectens onmem rem familiarem, interdum angustius de praedio, dc
hac angustiore significatione κέας recte verti potest, possessio. bic praedium late dissusum, id est, villam, una cum agris vocant quae latine latifundia Myossessiones vocant, I 3 . 3 I. fel .a 5 L3o. . Titia, de ad mend. legatis. autem possessionem quoque vocant item perperam. Nam κά est quaelibet κτιτως, id est, uniuersitatis pars: nos igitur κτω reddamus membrum seu . Partem rei familiaris , yr Cic. paradoxo r. In quo equidem continenti is morum hominum maiorum nostrorum saepexequiro prudentiam:qui haec imbecilla & commutabilia pecuniae membra solo verbo bona putauerunt appellanda, care ac factis longe aliter judicauissent. De rei autem dc rein- miliaris Mocabulo multa sunt loca apud Ciceronem & apud Iurisconsultos , - rei appellatiρ latior es, quam pecunia, ας. . de verbMign.
Videamus autem uniuerse de uniuersa re farni'llaxi pecuniae quaerendae ratione, priore ratione .
103쪽
& via: siquidem & seruus rei familiaris pars quae-
dam est. Quaerat igitur quis primo, ars rei quaeren-
dae sit ne eadem quae domestica, an pars aliqua , an administra:& si administra, an ut ars radiorum cia siciendorum est arti texendi, an vero ut abrica aeraria est arti faciendorum signorum: neque enim codem modo ministrant: sed haec quidem ferramenta praebet, illa vero materiam; materiam dicostratum, ex quo opus aliquod absoluitur, ut textori quidem lanae,statuarum vero fictori aes.
incoiς. J Duo hic afferuntur: unum, cur de v- niuersia rei familiaris quaerendae ratione sit explicandum, dc Cur domi quemadmodum: alterum, quid,id est,quae quaestiones. Ra-ώὰ saris fa tio igitur, cur de re familiari uniuersa sit explicandum, haee milia, i Eae est: quia eius est utilitas & ad a rte domestica & ad politica in ptisandum. signis,ut inf. indicat Arist. in fine cap. Praeterea ut melius in- i. tib. telligat prior de seruis& dominis di sputatio: na partes me Methodi. lius cognoscuntur explicato toto. Methodus autem seu ra tio & via explicandi de arte rei familiaris, eadem erit, inquit, quae prior explicandi de arte ciuili & d e arte domestica. Et hoc est, quod ait; κ τ υς γηρυον ποα ν, nimirum ιαμ πικὰ seu constructio,qua partibus articulatim explicatis, tandem cognoscatur torum. Quare postquam deseruo, qui pars est rei familiaris, iam explicauit; reliquum erat ad alias porro rei familiaris partes progredi, ut uniuersum corpus&tot rei familiaris ratio cognoscatur. TIρω ν ἀδουν ι προσειεν.J Triplex exponitur controuersia: an ars rei quaerenda: eadem sit quae domestica: si non eadem ; an eius, tanquam totius, sit pars quaedam: si ne pars quidem, an saltem sit administra & adiutria: quae quidem postrema quaestio rursus secatur: propterea quod artes ministrae duorum sunt generum. Nam aliae ferramenta & or Aristotelis gana,aliae materiam sirppeditant & subministrant. Summa sententia. ausem disputati nisi docet Aristoteles, neque eandem esse . neque partem, sed administram: etsi improprie & populari-ier ars haec rei quaerendae maxime species eius quae naturalis.. dicitur,
104쪽
eicitur, dici solet, & potest esse pars quaedam artis domesti- cae: Verum proprie & exquisitae ars haec plane est a ta ab arte
Καὶ ἀυ it etiκη, στερον. Obseruanda est artium diuisio Artes alia qua Aristoteles alias facit Architectonicas, latine Principes, alias i, επι latine administras&adiuuantes, de qua di- tectonica uisione dictum est&supra nonnihil, lib.r. Ethic. cap. r. Plato seu Pranci in Potitico aliis verbis artes facit partim α τι , partim υμ 1- pes,alia a τους,adiuuantes. iniae sim Principes, ex administris cogno- minifra: sci poterit. Administrae igitur seu adiuuantes sunt duplices. pra-Vel enim praebent & administrant vel suppeditant organa bent velo
dc instrumenta, vel materiam. in illo genere gana vel de οπιλιακῆ, siaenorum & armorum telorumque faciendo, 'nateriam. rum artes,&sillarum equestrium; quae omnes sunt administrae artis equestris & militaris, ut&mechanica &tormen- .
torum bellicorum opifex. Dialectica quoque caeteris scientiis&artibus est administra organica. Sic radiorum confectrix ars adia isto est artis texendi. In hoc genere est fabrica aeraria artis acienaorum signorum quae ex aerepteteraque fieri solebast olim administra , & suppeditat materiam. Sic lanarum carminator textori, & hic fulloni, & hic fartori materiam suppeditant z Coriarius statori: materiarius fabro lignario&nauali. Nunc quaeritur, viro in genere sit ars rei familiaris quaerendae qua de re infra cap. 7.T E X T V S.It quidem artem domesticam non esse eandem, quam artem rei quaerendae , perspicuum est. Nam nutus quidem est quaerere, illius vero uti. Quae enim praeter domesticam erit, quae rebus ad domum pertinentibus sit usura: verum virum
i iis pars sit quaedam, an alia species, est controue
COMMENTARII. lan in ιυκ J De tribus modo propositis quaestioni- An rei quaus primam ait esse facilem. Nam omnibus esse perspicuum rendano essitem rei quaerendae non esse eandem,quam artem domesti- eadem quaam. Quid ita Z Quia alius artis rei parandae, alius artis do- o oeconom.
105쪽
inesticae est finis seu potius officium. Formula: Quartihi ar tium dissimilia sunt officia dc fines, hae inter se differunt. At artis rei quaerenda ossicium est qu*rere ac parare rςm familiarem, domesticae est quaesitis Vti. Ergo inter sedisse runt. Propositio nota est. Nam officiis & finibus plaerumque distingui lent artiest & scientiat, ut & materia. AC sumptionis duo sunt membra , prius de arte quaerendi, cuius finis cur sit quaerere, non explicat Aristoteles: quia per se notum ei ipso nomine. Artis domesticae finis cur sit quaesitis uti, rationem adiungit a diuisione & partibus sumptam, hanc: quia milia alia ars proferri possit, quae te familiari ut tur, praeter domesticam. Hoc igitur perspicuum & clarum est', has artes inter se differre. Verum hoe non peraeque est clarum, quemadmodum disserant, an ut pars a toto, aut ut species a specie, seu genus a genere,id est, an ars rei quaerendae sit pars artis domesticae, an vero prorsus ab ea sit disiumcta,&alia plane artis species. Quam quaestionem Aristot les diuidenda arte rei quaerendae explicat iam duas secit Principes artis rei quaerendae partes seu species, naturalem& artificiosam: quaru iii illa artis domesticae pars quaedaindici possit, haec minime, atque adeo exquisite nulla. Sic enim haec vertenda & coni ungenda ι 'on & mi
Nam si est eius qui artem rei quaerendae tenet, nosse unde pecunia & res paretur: res autem & di uitiae multas partes complectuntur: certe Pri'mum agricultura virum pars quaedam rei quaerendae an aliud quoddam genus , & uniuerse vi eius procuratio,&quaestio Ctesis. λCOMMENTARII.
Ei o σου. J Distinctius affert controuersias de quaestiones ex differentia partium rei familiaris. Nam cum rei familiaris multae sint partes & membra, de singulis quaeri Potest, an earum quaerendarum ratio dc ars sit pars arcis
106쪽
domesticae, verbi gratia de agricultura, de arte pecuniaria, de venatione, de mercatiara: &ad summam , ολως, uniuera& omnino de omni viet cis genere siue ex terra, siue ex pecoribus, sive ex venatu comparetur , an sit, inquam, rationu ars quaerendi victus sit pars artis domesti cadi. C ur autem ex differentia partium rei familiatis hae quaestiones sumantur, haec est ratio , quod haec ars in re familiari quaerenda siv
T E X T V S. Atqui sunt multa victus genera : quare &vitae musiae tam animantium sunt quam hominum : nam absque victu viuere nefas. Quare victus differentiae vitas animantium dissimiles faciunt. Nam animantes partim quidem sunt congregatae, partim solivagae, prout illis ad victum conducit; eo quod aliae quidem animantibus vescantur , aliae vero fructibus , aliae omnibus rebus. Quare pro opportunitatibus &delectu carum natura vitas earum distinxit. Quia autem non idem singulis natura esst iucundum, sed alia aliis: & ipsarum, quae animanti
bus & quae fructibus versicuntur , vitae inter se differunt. .
co MME NTARII. 'A'a, L . .. J Aristoteles hoe Ioeo orditur distinctionem artis rei quaerendae, quam ut modo dixi facit bipartitam , naturalem & artificiosam: quam distinctionem sisemit ex ipsis rei familiaris partibus, quas vel natura suppedi tar, vel ars & commorcia. De priore igitur parte primum, quam facit tripartitam, Cuius diuisionis Latio ex vitae generi bus &studii sumitur: vitae autem genera ex alimentorum de victus dissimilitudine. Nam pro victus dissimilitudine vitae quoque studia& genera varia . Quid ita Z Quia, λnquit, absilue victu & cibo nulla est vita. Ex victus igitur
107쪽
differentia varia & dissimilia sunt vit genera & studia, ex victu, inquam, sumenda. Quod idem Aristoteles monet initio libr. 8. de consideratione hisoria animantium. Et prius Beluarum quidem de beluis , posterius de homine. Beluae igitur pa di titio se tim sunt gregales, & congregabiles, partim solivagae, id cun se va- est, vita quarundam est socialis, quarundam solitaria: proria visag - eterea quod ita postulet victus & alimenti ratio, nimiruntnera. quia quaedam vescantur animantibus, aliae fructibus, aliae omnibus. Animantibus vescuntur leones, lupi. Et hae fere sunt solivagae. Fructibus vescuntur cicures sere; &hae fere sunt congregabiles. Quin etiam ipsae vel solivagae vel gregabiles inter se differunt, ut aliae magis sint vel livagae vel congregabiles, aliae minus, prout victus ratio & voluptas varia postulat. Quare ex gregalibus quaedam sunt ciuiles,&tanquam ciuitatem amantes, ut apes, grues: aliae non item, ut pisces, boues. Tertio denique ex politicis quaedam habent & imperantes & parentes, ut apes, grues; aliae non item, visormicae. Quae omnes animantium differentiae ex victu & eius petendi ratione nascuntur, vix hic &eo loco Aristoteles.
T E X T v s. Eadem est& hominum ratio. Nam horum ubbe multifariam differunt. Et pigerrimi quidem sunt pecuarii. Victus enim ex animantibus cicuribus sine labore cessantibus obuenit. Cum autem propter pascua ncccse sit pecudes locum mutare, & ipsi consequi coguntur, quasi vivae griculturae operam dantes. Alii vero ex captura vivunt, & captura alii alia. Vt hi quidem ex la trocinio : illi vero ex piscatu, qui lacus, aut paludes, aut flumina , aut mare tale accolunt i illi v xω ex auibus aut animantibus feris; maxima au-
tem pars hominum ex terra vivit, & mitibus Di ctibus.
COMMENTARII. A H. J Nunc de hominibus, id est, de eoruna victus
108쪽
ctus & vitae generibus tribus summis. Primum victus genus Vita ho- ait esse hominum desidiosorum, ex pastu pecorum : quos minum ge- Graeci vocant Varro & alii veteres pecuarios, inter- nu . dum Pastores: quibus desidentibus&cessantibus victum&alimenta afferunt pecudes & armenta; excepto, quod interdum ab unolqco in alium pecudes & armenta agere cogata, tur , depasto hoc vel illo prato. Hos Aristoteles eleganter ait colere agriculturam vivam. Nam ut agricolae ex teira,ita hi ex armentis de pecoribus fructum & victum capiunt. Quod autem ait, hanc victus petendi rationem esse hominum desidiosorum, rem, inquam, pecuariam, & Varro quoque ait, &gitauissime conqueritur Thomas Morm in rivia
Oι δί Alteriim genus vitae est captura seu θηροι.
Nam ut prius est cicurum, ita hoc et id est, a. Vita bo- ferarum est animantium. Capturi autem tria facit genera, minum ge-α paulo infra adiicit quartum: Latrocinium, piscatum, au- nm. cupium,& bellum seu praedam belli. Quomodo & Iuriscori. sulti fere disserentes de naturalibus modis rerum quaerendarum seu acquire ii domi hii genera eorum partiuntur subiit. δε acquirendo rer. Am.in Panae o sub tit. de Her. diu In- si quo pertinet vetus, ut vocat Cic. lib. r. O . occupatio. De his autem capturae generibus videatur Columella, Varro o Plin praeter quod non agunt de latrocinio,vtpote barbaro &iniusto imouo: quo tamen multae gentes olim sunt usae, Latrocia hodieque utuntur: quia sit species belli. Hoc quaerendi per Nium. . latrocinium genere usos veteres Graecos comemorat Thu-οδ initis libr. t. adducto & poetarum testimonio. Nam αHom.od 1 .aci. eius generis meminit lib. 3. Lusitanos maxime hoc genere utis esse ait. Tacitus quoque Germanis notum suisse. Et Francorum, Alemannorum,& Saxonum latrocinia commemorantur in panegyricu Maximiniano ct Constantino I p. inscriptu. Omnium noti stimi .& maxime infames celebrantur Isauri & Cilices, de quibus I est. C. deferiis. ct Dio Bb , Ammiantra lib. r .ct Cic. mutilis in locis , ubi de bello piratico in oratione Maniliana. Hodie co genere utuntur in Syria & AEgypto Arabes, & in Scrthia Tartari. Caeterum sub tertio capturae genere Aristot.com plectitur aucupes & venatores. Et hoc est quod ait; π ςρνιθων ή , &c. Venandi alioqui vocabu-
109쪽
ium etiam generale est, ut &Graecuna; quo contineantur omnia capturae genera: proprie tamen de quadrupedibus poni solet. δὐ πιλει ν γον . J Tertium vitae genus est agricolas, Vitεhρ- rum, quo plerosque mortales Hi ait, victum petentes ex ter mira ιν ν' rae frugibus & arborum fructibus, quos vocat mites. Nam νή - & arbores qusdam sunt ferae. Recte autem agriculturam a re pecuaria distinguit, ut& Varro monet, & sequitur Colume Ii:etsi phon pene confundit: Nimirum, quia res pecuaria sic quaedam viva agricultura, quam faci unt& bipartitam, alteram proprie pecuariam, ut boum ,equorum,&c. auteram villaticam, ut anserum, columbarum,&c.
Tot igitur fere sunt vitae, quarum naturalis est actio, & quae non pzrmutando, aut caii ponando victum reperiunt. pccuariorum, agricolarum, la- ronum, piscatorum, venatorum. Alii vero &miscentes ex his iucunde vivunt, supplentes inope vitam qua parte eget, ut satis ei sit, ut hi quidem pecuariorum simul&latronum, illi vero agricolarum & venatorum, quo modo & in aliis, prout
usus cogat, hoc modo agant. COMMENTARII.
oi y I, J Breuis est conclusio de vitae generibus, & pertior distinctio. Nam perspicue vitae genera hic duo facit, quorum alterum naturae instinctu agat & actionem habeat naturalem,alterum in rebus contrahendis & permutationibus sit positum. N aturale autem vitae genus item facit bipartitum ; simplex unum,alterum mixtum. Simplicis quinque partes commemorat: pecuariorum, agricolarum, latronum, piscatorum & venatorum.: sub quibus & aucupes &milites, de quibus infra. Qiuae quinque genera ad tria reum vari possunt; pecuariorum, agricolarum, venatorum seu capi entium & occupantium. Ratio autem huius diuisionis membris haec est : quia res ipsae, ex quibus victus petitur quot aute a victus genera,tot esse oc vitae, supra ostendi-
110쪽
inus) tres tantum sunt, aut potius duae summae, selitiens v na, altera non sentiens : huius est terra, & eius fruges, fructusque arb*rum,&c. illius etiam animantes quae partim sunt cicures, in quibus est ars pecuaria, partim ferae & immanes, quarum propria eo occupatio & venatio, tertium vitae genus. Mixta vitae geriera utilitatis & inopiae supplendae causa,nimirum cum ex uno simplici genere tueri se quis nequit. Sic multi sunt simul pecuarii & latrones ; multi, agricolae dc venatores; plerique, agricolae & pecuarii.
Talis igitur res ab ipsi natura omnibus dari videtur,ut statim a primo ortu, ita & perfectis. Nam cum a primo statim ortu quaedam animantes tantum alimeriti na efferunt, ut satis sit, dum quod est natum sibi ipsum reperire possit, ut quae ver-meS aut oua pariunt: quae autem animalia in sei
psis cibum habent ex se natis aliquo usque lactis quod dicitur naturam.
ti' μουνθοι- . J Expositis naturalis victus vitaeque seneribus, adiungit Aristoteles tria praeclara: primum differen- iam qua natura victum hunc animantibus suppeditat, aliis, quidem a primo statim ortu, aliis perlectis gero ui alterum, i retrae frugea & arborum fructus, caetera denique animaliai nostri caus isse fabricata: postremo has naturae diuitias, esse laudabiles prae caeteris & terminatas, earumque artem dici posse partem artis domesticae: de primo hic agit. Ait igitur naturam animalibus suppeditare alimenta dissimili modo, ratione, & tempore. Nam aliis quidem etiam inchoatis αnec dum persectis, id est, statim atque sor Mari coeperint &articulari: cuius generis ait esse animalia, quae vel vermes Vel oua pariunt. Nam vermium ortus hic est, ut primo superior pars vermis formetur, quae formata alitur ab inferio. Te etiam informata,quae posterius paulatim articulatur, tese: Arisotele lib. de an antium ortu, infine. Eade est & ouorum ratio. Nam ex superiore ovi parte pullus aut pulli pars