장음표시 사용
131쪽
vi IN CAP. VI. LIB. I. POLIT. diuitiae, seu earum cumulus, tertij ,oluptatum perfruitior
Via autem & ratio quaerendi, primi quidem est multiplex,ut agri cultura, pecuaria ; secundi mercatura; tertij facultatum abusio. De fine notum negocium: de facultatum abusione ita intelligendum : hos homines omnem mouere lapidem seu omnes quaerendarum pecuniarum rationes anquirere,& naturalem & mercaturam, & saenerandi, & si quae siunt aliae: his v statis quaerendi lationibus destituti. aliam ipsi qui runt turpilis mam, nimirum facultatum abusionem. Facultates vocat artes & virtutes, quas hi faciunt mercenarias de quaestuarias, contra ipsarum naturam, hac sola de causa ut voluptatum effectricem, pecuniam , quolibet modo consequantur. Est autem praeclarus hic &memorabilis locus de artium usu&abusu. Nam medendi artis usum esse effectionem lanitatis; Iurisconstulti,inter ciues aequitatis; Ducis seu Imperatoris , victoriae: sed multi his praeesaris artibus ad quaestum abutuntur, ali) voluptatum causa, alij opum, alij auaritiae.1 g X T V S. De ratione igitur rei quaerendae & ea quae non est necessaria, & quae sit quam ob causam ea opus habeamus, dictum est: & de necessaria, hanc ab illa quidem esse aliam, domesticam vero secun
dum naturam, quae in victu, non ut illam interminatam, sed quae terminum habeat.
COMMENTARII Conclusio est primae disputationis de utroq;
CAPUT VII. Q V A τ v o R sere hoc cap. continentur. Nam primo
quaestiones supra propositae dissoluuntur: deinde artes rei quaerendae inter se comparat & hic, ut & priore cap. ubi de arte foenerandi: tertio de praxi seu usu artium rei quaerendae,ubi ad explicationem artes rei quaerendae diuidus & quidem subtilius e postremo de scriptoribus artis rei
132쪽
quaerendat, ybi de callido Thaletis consilio ad rem para
T E X T V s. Quod autem initio in quaestionem vocatum intelligitur utrum patrisfamiliae & ciuilis sit ars rei quaerendae, necne, sed oporteat hoc quidem adesse am ut homines non essicit ars ciuilis, sed a natura sumptis iis utitur: ita & victrum naturam oportet suppeditare terram aut mare aut quid liud: ex his autem quemadmodum oportet dispe-sare debet paterfamilias : Nam artis texendi noncst lanas conficere, sed iis uti, &nos sequalis sit, bona & apta, vel mala & inepta. Nam dubitauerit quis, cur ars quidem rei quaerendae pars sit rei domesticae,ars vero medendi non sit pars. Atqui eos, qui in domo, oportet valere, ut Vivere, aut aliud quippiam ex numero rerum necessariarum. Quia autem est aliquo modo patrisfamilias &praefecti, videre quoque de sanitate: aliquo vero modo no,
sed Medici : sic de re familiari, est quidem qua pa' trisfamilias: est vero qua non,sed administrae.
COMMENTARII. Δηλι, οῦ ς το μενον. J Quaestio supra initio capitis
quinti proposita,an ars rei quaerendae eadem sit, quae domestica , & si non eadem, an saltem domesticae sit p*rs, an vero administra tantum. Omnis, inquit, haec quaestio ex his quae supra sunt explicata, intelligi potest. Et primum quidem noesie eandem, ex eo est perspicuum, quod ne quidem sit eius pars, sed administra. Id quod elegante simili illustrat: quotimili docet, artem quidem rei quaerendae & domesticae seu patrifamilias, & politicae seu politico esse necessariam, seu rem potius familiarem: eas tamen facultates seu artes esse alias&inter se disiunctas, ita ut altera alterius sit tanquam
ancilla di administra. Simile hoc est, quod quemadmodum H ad
133쪽
ad esuitatem constituendam necessarij sunt homines artipoliticae, quae tamen homines ipsa non efficiat, sed natura, qua acceptis hominibus ea utatur, id est, describat partes Rei pub. eodem plane modo res familiaris seu victus arti d mesticae est necessarius non quem ipsa, sed natura potius efficiat, partim ex terrae frugibus, &c. a qua natura effecto victu 1eu rebus ad vivendu necessari js i psa utatur.Nam ut politicae est ciuib. uti,id est, eoru ordines describere, alios milites, alios magistratus , alios opifices: ita & artis domesticae . . . est, videre quemadmodum nostrae diuitiae & res familiaris Smis, bene dispensetur. Est &alterum simile ab arte texendi: cui quidem lana est opus, sed i psa tamen eam non conficit, verum confecta utitur, usum nouit, quae ad telam bona sit de accommodata, quae non, quae mala, crassa, tenuis, dura,
non esse partem artis domesticae, occurrens tacitae quaestioni. Nam ex eo quod res familiaris arti domesticae sit nece saria, multi pertinaciter volebant effici rei familiaris artem
solutis. ςliis xxi ' partem. Quod etsi duobus similibus
iam refellit , hic tertio distinctius explicat. Nam si ex eo, quia victus familiae est necessarius , efficeretur, victus rationem artis domesticae seu familiaris esse partem: essiceretur, inquit, & hoc, eiusdem artis domesticae partem etiam effemedicinam, artem sutorum, sartorum, &c. & qualemcunt que tandem artem rerum ad vitae usus necessariarum es ctricem. Qu id itaὶ quia non minus domui & familiae est necessaria sanitas vestis, calcei,&c. quam victus.
Curatio si εμ, ως olo πρη Nunc propius docet, coniu--inriti uo ctionem arus rei quaerendae& artis domesticae, eodem de anu. finitate simili Nam quemadmodum de sani late domus seu, familiae partim debet laboraredi essessilicitus,eamque procurare,partim non sed Medicus potius: nam patrisfamilias est cura tantum & solicitudo, ut na sit familia, in victu pribendo, & medico quoque vocando: sed Medicus sanitatem ipsam efficit,atque ita patrifamilias quasi deseruit Medicus
ad eundem modum paterfa milias operam dare debet, ut omnia ad usus vitae neceitaria, victus, cultus,&c. suppeditent, non quo ipse haec comparet, scd operam tantum det, ut as- fat. Itaque araicitiuaetendae aliqua parte est pars artis domesticae,
134쪽
mesticae, aliqua non est, sed administra tantum. Hactenus, inquam, est pars, si ita quis Vocare volet, quia cura incumbit patxisamilias,ut res suppetat: pars vero non est,sed administra potius, quatenus ars rei quaerendae victum familiae, tanquam ancilla,efficit α procurat. Α d summam, perspicua est, artem rei quaerendae non tam partem esse, quam administram & velut ancillam artis domesticae: non est igitur eadem , quod initio in quaestionem vocatum fuit. Caeterum primum fimile imitatus est 3c Cic. lib. . de Fin. ut Phidias, inquit, potest a principio institurre signum, idque perficere, potest ab alio incoatum accipere & absoluere: huic est sapientia similis. non enim ipsa genuit hominem, sed accepita natura incoatum: hanc intuens , debet innixutum illud
quasi sivum absoluere. T E X T v S.
Marime rupem, ut ante didium est, natura porici hoc adesse: nam naturae est opus & munus,
victum genito praebere. Omni enim ex quo gignitur,reliquum est victus.
COMMENTARII. n, ειρη-. J Haec Hausula ad priora ae-eommodari debet, nam hac nihil aliud, quam dicitur, non patrisfamilias, sed naturae esse officium, victum & omnia advsus vitae necessaria suppeditare & praebere. Nam, inquit,ex quo quid nascitur aut gignitur, eius reliquum est genito cibus & victus, id est, natura partim res producit, partim eas alii& auget, seu ex aliqua sui parte generat, & reliqua eas alit α lauet: Breuiter, narura rerum est & parens & stri .
T E X T V S. Quare natura consciatanea est omnibus ea ars rei quaerenda qui est ex frugibus & animantibus. Cum autem ea sit duplex, ut diximus,& haec qui dem mercatura, illa vcro mestica : & haec quidem necessaria S laudabilis, illa vero in permutando posita, tum vitu Per bilis, neque enim
135쪽
us IN CAP. VII. LIB. I. POLIT .
natura, sed hominibus inter se est: meritissimo o dio habetur ars foenerandi: quia sit quaestus ex D
pso nummo, non ex eo cuius gratia est repertus permutationis namque gratia exstitit, foenus a tem ipsum auget. Vnde dc nomen hoc accepitS nita enim similia sitiit gignentibus ipsa:Renus autem sit nummus numini. Quare & maxime eon tranaturam est hic quaestus.
Compara J Insignis est hic locus , quo quaestus seu
tib diu. ratione. rei qu erendae inter se comparantur, & maxime de m νῶνα arte se nerandi, Et primum quidem ex prioribus notum est, Vanda αὶ duo pGς xu rei quaerendor genera,Vnam naturalem, Oeco m. nomicaminecessariam; alteram artificiosam in permutando positam,non necessariam. Ex his igitur illam, ut naturae c6- ientaneam, ait iure esse laudabilem. Et certe hanc rei quarurendae rationem omnes veteres laudatissimam semper esse duxeruiit. Qua de re videatur Xenophon in Oeconom o Cis. lib. r. f ubi degeneribus quaestuum, & in Catone Maiore: Verum elegantissime M. Cato, lib. de agri θ. imitatus, ni fallor, hunc Aristotelis locum. Nam ut hic Aristoteles ex tribus quaestuum generibus agriculturam laudati stimam, foenus odiosissimum, mercaturam inter haec duo velut mediam facit: ita & Cato Mercaturam quidem & seeuus agri- cultura fere esse quaestuosiora, sed mercaturam esse periculosam, foenus semper habitum turpissimum, agriculturam Asrieultu &honestam & minus periculosam. Cur autem agri culturara quasim maxime laudablis sit, haec ratio reddi potest ex superioribus honosjs- sumpta, Quia & in naturae diuiths versetur, & his sit contenam s. ta. Mercatura itaque iure vituperatur, eoq; magis, quo lon- Ratio. gius a naturae fini bus discedit Nam,ut supra dictum, merca Mercatura turae duo sunt genera, altera naturae adiutrix, altera prorsis quaesivi no aliena. Et hoc est quod ait, ου φυστν di est, cur mercatu aque Litida ra iure vituperetur, hodie pst ratio: quia quaestum facit non e bilis. natura, id est, ex tei rae fru'ibus &animalibus, sed ex homi- Ratio. num laboribus. Nam me; tores inter se res contrahunt, &alcer ab altero capit, nulla cum natura seu terra, ut ait Cis in
136쪽
Catone, habita ratione seu contractu. Cicero tamen aliter hac de re distinguit lib. I. Og. quem etsi reprehenditiC-ca-gninm, 't supra dixi, tamen probat Vita communis. Huius tamen differentiae Aristotelicae confirmatio peti potest e iam ex iure ciuili & moribus totius sere Europae, & maxime Germaniae ; nam &ius ciuile vetat Senatores exercere me caturam,oc olim vetitum semper si Omnis, inquit Cic. extremo paradox. quaestus Senatori est turpis: & hodie nobilitas hoc quaestu contaminari, atque adeo amitti existimatur: quod maiores nostri tam accurate seruarunt,ut ad ludos equestres non adnlitterentur, ut neque latrones, qui mercaturam exercuissent.
Eυλογωτα, ιισι τα . J Nunc de ustara seu potius indore; Dὸ Guisa cuius artem Graeci vocant οβολοςαπκίγ, quod nomen Grae' toribuucum Hesychius ab imν deducit, quod interdum valet appendere: nam,ut supra, olim graui aere utebantur. Oboli autem summus erat usus & primus, quique in nummis velut familiam deduceret,ut As Roma ,Demosthen. quoque contra Aphobum is Maram de tan ore agens obolos nominat. Caeterum vulgo quidem οβολο est ipse tanerator seu creditor,qui Sed Polluci lib.3 οβολο AVης videtur eme Danistae seu sceneratoris seruus,quos latine vocant CQ- actores, qualis suit Horath pater. Artem igitur isnerandi Ratio eurmeritissimo esse odiosissimam,docet hac ratione; quia ana' an 'neratura sit remotissima. Nam taneratio est ars rei quaerendae dist odio non ex naturae diuitijs,sed ex nummo,re prorsus suapten ' sissima. tura sterili.Et eleganter Aristoteles, tanus, inquit,est nummus nummi, id est, per tanus nummus sit c nummo, &, Vt Paulo ante,tanus nummum auget. Quid ita Z Nam quemadmodum res nascentes & editae parentibus, & ijs, Vnde nascuntur, sunt similes dc eius dem generis, ut homo ex hominibus , &c. ita & nummus ex nummo tanquam nascitur pertanus. Quare & eleganter Graeci tanus vocant, tan Tους. quam nummi partum, ut &latine tanus tanquam istum seu taturam pecuniae parientis,inquit Varro apud Gesi. Haec igitur una est ratio, curtanus odio haberi debeat. Est&al- a. tio. tera, V - εφ'-&c. quia usus nummi verus inuertatur. supra namque ostendimus nummum commerciorum causa esse repertum , ut sit eorum velut organum & sponsor: at tanore nummus sit res ipsa quaedam permutabilis, seu ex . . H natu-
137쪽
natura rerum permutabilium. Nam,tanquam equus vel vestis, scenore locatur nummus. Farnus namque nihil fere est aliud, quam nummorum locatio. Quare & Horatius conductos nummos vocat. Has igitur duas affert rationes, cur merito odio haberi debeant foeneratores. Priorem eonfirmant & Iurisconsulti, qui negant, pecuniae,olei,vini ,rerum que, quae usu consumuntur, fructum constitui posse, neque
polle pecuniae usum & proprietatem separari, Isivinius de Raf ιηι, ,a t, quod tamen sit & in scenore. Sunt & aliae odi, ad ι,- uςrsus tinneratores cauta, de quibus Molinam in commen-- tario de usuris infine. Et Hotoman. de usur. lib. 2. cap. r. Arisiost. V Vnfiis, Eth. An autem scenus ut Christianae doctri - λ'.να Πη& mori inimicum,&Reipub. perniciosum, in Republ. chri tamen si admittendum,quod facit Plato bb. s. de Mib. insiis. silais, Vide nxur hi, inos supra adduxi.ςo o. si ς Id est, non ex eo, euius gratia est repe ius nummus,id est,ars foenerandi est quaeredi ratio ex nummo ipssi, Sc non ex commerciis, quorum causa est reper-
et E X T v S. Quia adtem ea, quae ad cognitionem satis e
plicauimus, percurrere oportet ea, quae ad Vsium. Haec autem omnia cognitionem quidem habent liberalem, exercitationem vero necessariam. Sunt autem artis rei quaerendae partes vIiles;peritu esse,
in membris rei tam iliaris quae sint fructuosissima,& ubi, & quomodo, ut equorum paratio qualis,au t boum,aut ovium, item & reliquorum animatium. peritum namque es se oportet, quae ex his inter se sint fructuosissima, & quae quibus in locis.Nam alia aliis in regionibus florent. Praeterea de agri cultura ,eaque &nuda&consita, atque de mellificio, de aliis quoque animantibus tam natantibus quam volan ibus, ex quibus adiumentum liceat capere.
138쪽
COMMENTARI L. E- n J Saepe iteratum est in Ethicis, politicae scientiae
linem no tam esse scientiam&cognitionc, qua V sium. Quare M hic Aristoteles explicatis de arte rei quaerenda: ijs quae ad cognitionem pertinent,ut ars rei quaerendae quid sit, quae eius partes & harum inter se comparatio, q)uaenam accommodatior , quae laui abilior & contra, utrum haec ars sit pars artis domesticae,&c. His igitur explicatis adiungit breuiter& ea, quae ad usum pertinent. Nam tametsi prior pars, id est, cognitio, sit liberalior: tamen haec de usii ad vitae usus maxime est necessaria. Primum igitur artem rei quaerendae facit tripartitam,quarum singularum partium quae sint officia in usu, exponit. Et primum quidem de arte rei quaerenda: na' r. Generi turali, cuius pa tes & officia esse ait primum in re pecuaria, Θημμm videre virum sit utilius, boues pascere, an equos, an Oues,& κῖ naturin videre, quibus in locis hi reperiantur optimi. Nam hues lis incia , Tarentinae olim caeteris erant meliores, ut equi Thessalici. quo adet iSic de de agricultura; cuius multae sunt partes , sed minae Am.
duce: nuda una, ut agrorum frumentapiorum, &pascuariorum;altera consita, ut vinearum & hortorum pomarior' m. Cic. a. Arrar. nepotes Vocat qui sylvas potius venderent, quam vineas. In .quotlib et extremo haec RH attingitur, ubi monet urbana praedia prae rustici esse fructuosiora. Varro prata ait esse omnium fructuosissima, initio lib. 1. de ris se Eadem quaestio esse solet de animalibus, equis, bubus colum bis,piscibus,vivarijs,&e.utra sint fruet uosiora aviaria an vivaria seu pistinae, an mellificia. Et bae quidem, pecuaria, agricultura, M captura, qu* quibus praestent fructu Mutilitare,primae sunt & lummae partes.aytis quaerendet vel verissimae seu propriae partes. Obseruandum autem , quod agriculturam facit bipartitam. Nam aliam esse Agrieul a aliam πιφυτου vita: illam latine vocare licebit nu- ra,r ψιλ .dam seu puram , hanc consitam seu vestitam arbosbus,viti- a. bus,&c. ψιλη est frumentaria.
Artis igitur rei qu rendet maxime quidem pro
priae hae sunt partes & primae, in permutando Ve xo positae, nimirum pars maxima
139쪽
ii6 IN CAP. VII. LIB. L POLIT.
quidem mercatura & huius tres partes, Nau M
eio,vectura, institoria. Hae autem aliae ab aliis diacuntur: eoque hae quidem sint tutiores, illae vero maiorem afferant fructum altera vero foener tio, tertia vero operarum locatio: cuius haec quidem est sordidarum artium, illa vero artis exper
COMMENTARII. 2. Gene=k Nuc de μαξει alterius artis rei quς-a fu juj xςndae, quae permutationibus & commerciis continetur, cuia, in ἡ.; tu hic tres facit partes: maximam, mercaturam; alteram, sia. Denerationem; tertia,Operarum locationem. Mercaturet au-Moreatu a xςm rursus tres secit partes , quarum una nauibus merces
diis M. imp Nox α exportet; altera plaustris & iumentis, tertia nihil
quidem importet vel exportet, sed domi merces in foro venditet. Cuius diuisionis ratio hqc est quia vel importantur vel exportantur merces, vel non: & illa: vel mari vel terra. hine exsistunt tria mercaturae genera: aliter Plato, de quo supra. Tertium autem mercaturae genus ab Aristotele dicitur πα- quasi stataria mercatura, inquit nudam, nimirum
hominum in foro desidentium aut consistentium, quos Latini propalas vocant & Institores, fortassis item ab insistendo siue stando, non ab Instando, ut putat V . Iurisc. in L; deerompara. Insit.act. Sed haec diuisio ad theoriam pertinet. ιξις est inito horum his verbis, ns τήτων,&e. Quia una pars si stuosior
trium ge- est altera, ut eius quae nauibus utitur, & rursus altera pars, virum. quam altera, est periculosior; & haec ipsa maritima, ut est apud Catonem initio bb. de re rust. Artis igitur rei quaerendae ex permutationibus maxima & summa pars est mercatura, a. Farnem & prope una. Foeneratio tamen & ipsa in permutationibustis. Versatur, non iam rerum inter se vel nummorum, sed nummorum inter se. Tertia huius artis in permutationibus pars' ais ιρε- est operarum locatio. Nam opera est velut merx: & haec στε. pars operaria est duplex, posta partim in artibus opificum, partim in operis artis expertibus , quae solo corpore prsstentur, id est, in quibus solius corporis est usus, nullus vel artis vel ingenii, ut baiulariorum, scopariorum, tabellariorum,
140쪽
lignatorum, messorum, &c. Sed de hac tertia parte paulo infra distinctius.
T E X T V s. Tertia autem artis rei quaerendae species inter hanc & primam. Nam & eius, quae secundum na- ituram, partem quandam habent, &eius, quae in permutationibus, quae ex terra, & iis quae ex terra nascuntur, infructuosa quidem, sed utilia, ut&materiae consectio & omnis ars metallica. Haec autem multas iam coplectitur species. Multae nam mspecies eorum sunt, quae ex terra effodiuntur.
COMMENTARII. sic legendum,non ut vulgo perperamin 3. Generis
τεταρτον, testibus lib. vet. Nam expositis duobus artis quaeia chremati-rendae generibus,naturali & eo quod in permutationibus,de sica usu . quibus & supra copiose; hic nunc subtilius a diligit tertium, quod metallicum dici potest, propterea quod rerum sit quae ex terra effodiuntur, quas Graeci vocant metalla: quod te tium artis quaerendi genus inter primum & secundum velut medium & interiectum esse ait, utriusque naturam partici- pans, id est, aliquid habens & naturae & artis seu permuta- tionis. Nam metalla quidem natura suppeditat, sed nisi arte Cori mentur vel in pocula, vel in gladios, vel in suppellectilia; & rursus nisi permutationibus in usum vocentur ad cibum ac nos alendos ac tuendos,prorsus sunt inutilia. Eleganter ait haec esse quidem I, ραται neque enim fructum fe-xunt, ut alia E terra edita frumenta,arbores,segetes,sed tamen ad vitam utilia. Huius autem metallici generis multas ait esse species, ut multae sunt metallorum, auri & argenti, aeris, ferri, plumbi, stanni, sulphuris,aluminis, cretae,&c. la-
pilli, te Plinio. Altera pars, quae velut materia huic tertio artis rei quaerendae generi subiicitur, est υλοτη κια,id est, syiauae seu materia: ercisio, ex qua ligna suppeditentur ad va